Тарбияси қийин болалар - Психология - Рефераты

Тарбияси қийин болалар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

50.5 KB

Тарбияси қийин болалар Режа: 1 . Тарбия жараёнининг самарадорлигини оширувчи психологик механизмлар 2 . Мустақиллик шароитида тарбиянинг асосий вазифалари

«Тарбияси қийин» болалар педагогик қаровсизлик натижасидир. Л.С.Лиготский фикрича «қийин» ўсмир ҳаётининг муносабатлар характерининг натижасидир. Булар аввало қайсар, инжиқ болалар, уларни қизиқарли фаолият турига тортиш уларни тарбиялашнинг асосий усулларидан биридир. Уларнинг маълум бир қисми интизомсиз, кўпол болалардир. Уларнинг активлигини мақсадга мувофиқ ўзгартириш, уларга баъзи ҳуқуқларни бериш йўли билан уларга таъсир ўтказиш мумкин. Психологияда «Тарбияси қийин» болаларнинг бир қанча классификациялари мавжуд. Биринчи гуруҳ - ижтимоий салбий мустаҳкам қарашлари эга болалар. Иккинчи гуруҳ - қонунбузарларга тақлид қилувчилар. Учинчи гуруҳ - ижобиц ва салбий халқ - атвор стериотиплари ўртасида иккиланувчи, ўз хатоларини тушунувчи болалардир. Тўртинчи гуруҳ - иродали болаларга бўйсунувчилар. Бешинчи гуруҳ - қонунбузарлик йўлига тасодифан кириб қолганлар. Шуни айтиш лозимки, тарбияси огир болалар билан ишловидалар яшаётган му ҳ ит, оила, улар ўқиётган жамоа г синфнинг роли жуда каттадир. Тарбияли бўлим - бу хулқ-атворини назорат қилишдан иборатдир: бундай назорат инсонни ёмон хатти-ҳаракатларни бажармаслик имкониятини беради. Агар шахс хулқ - атворини ахлоқийлиги ҳақида қайгурса, у ижтимоийлашувга эришган бўлади. Тарбияланганлик ижтимоийлашувни ўрганиш жараёни сифатида қараладиган ёш психологиясида олинган натижаларга асосланади: бола ўзини эгоцентрик эмас, балки тарбияли тутиши учун тарбияланганлик қандай рагбатлантирилиши керак? Тарбия ўз моҳиятига кўра ижтимоий жиҳатдан ижобий эхтиёжларни ҳосил қилишидир. Агар таълим шахснинг онгини шакллантириш бўлса, тарбия унинг онгсизлик сферасига таъсир этишдир. Болаларга уларни тарбиялайдиганларга ҳиссий яқинлик хос. Одатда 6 ойлик болалар унга ғамхўрлик қиладиган ота-онасига боғланиб қоладилар. Ота- онанинг олдида бўлиш г улар билан мулоқотда бўлиш болаларга жуда ёқади, уларнинг йўқлиги болага ёқмайди. Ота - онанинг ғамхўрлигини билдирадиган сўзлар, хатти-ҳаракатлар бола учун жуда катта аҳамиятга эга,

уни эркаламаслик, суймаслик салбий аҳамиятга эга бўлади. Хулқ-атворнинг дастлабки ижтимоийлашуви худди шу ўрганиш жараёни орқали содир бўлиши мумкин: хулқ-атворнинг исталган шакллари ғамхўрлик ва эътибор билан тақдирланади, кутилмаган шакллари эса қўллаб-қувватланмайди. Лекин яхши хулқ-атворни рағбатлантириш ва ёмон хулқ-атвор учун жазолаш ахлоқий ижтимоийлашувнинг кичик бир қисмидир. Биз кўриб чиққан хулқ - атвор ҳамма болаларга ҳам тааллуқли эмас. Болаларни тарбиялаш самарадорлигини оширишда анъана ва урф- одатларни роли катта. Халқ урф-одатлари, анъаналари ва маросимлари катта тарбиявий аҳамиятга эгадир. Улар одамларни бир-бирига яқинлаштиради, дўстлик - биродарлик ҳис - туйгуларини ривожлантиради. Булар ўз навбатида ёшлар учун ибрат намнасини ўтайди. Мустақил жамиятнинг бахт-саодати йўлида ҳалол меҳнат қилиш: жамият бойлигини сақлаш ва кўпайтириш йўлида ҳар бир кишининг тинмай ғамхўрлик қилиши: ижтимоий бурчни яхши англаш; жамият ҳаётида ва шахсий ҳаётда халоллик ва ростгўйлик, ахлоқий софдиллик, одамийлик ва камтарлик, миллий ва ирқий адовтларга асло йўл қўймаслик ва шу кабилар тарбия жараёнининг муҳим психатларидир. Тарбия жараёнида ғамхўрликнинг функцияси каттадир. Болалар бефарқ ота-оналарга нисбатан ғамхўр ота - онага кўпроқ тақлид қиладилар. Гамхўр ота-оналар боланинг салбий хулқ- атворини қўллаб-қувватламаганда бола ўз хатти-ҳаракатларининг оқибатини эртароқ англайди. Тарбиявий жараён амалга оширишда гамхўрлик билан бир қатордла яхши кўришга асосланган интизомга риоя қилиш зарурдир. Бу бола билан доимий мулоқотни - тушунтиришни, муҳокама қилишни, агар боланинг хулқ-атвори шуни талаб қилса, оғзаки танбеҳ беришни, яхши хулқ - атвор учун такдирлашни назарда тутади. Тарбия жараёнининг технологиясини қуйидагича шархлаш мумкин: 1. Т арбияланувчи алоҳида такрорланмас индивидуаллик сифа - тида тушунмоқ лозим. Унинг эҳтиёжлари структурасини аниқлаш керак. 2. Ижобий эмоциялар воситасида ижобий хулқ - атвор одат-ларини шакллантирмоқ керак. Онг ҳам, ирода хам тавгивлар шрархиясини шакллантира олмайди. Зотан г бир эхтиёжнинг ўрнини фақат бошқа

эхтиёжгина эгаллаши мумкин. 3. Шу эхтиёжларни қондириш воситалари билан болани қу-роллантириш тарбия ва тарбиячидан мулоқотни ҳам эмас, ҳамдардликни ҳам эмас, айнан шу воситалар билан қуроллантиришни кутади. Арасту айтганидек: «Тарбия уч нарсага эҳтиёж сезади: истеъдодга, илмга, машққа». Конфуций: «Эскини ўзлаштирган ва янгини тушунишга қодир инсонгина тарбиячи бўла олади» деган эди, мустақилликнинг дастлабки йиллариданоқ бутун мамлакат миқёсида таълим-тарбия, илм-фан, касб- ҳунарга ўргатиш соҳаларини ислоҳ қилишга ниҳоятда катта зарурат сезила бошлади. Бугунги кунда тарбия жараёнида ҳам қатор ўзгаришлар амалга оширилмоқда. шуни таъкидлаш лозимки, маърифат халқимиз, миллатимиз қонидадир. Анъанавий шарқона қарашга кўра, маърифатлилик фақат билим ва малака эмас, айни пайтда чуқур маънавият ва гўзал ахлоқ дегани ҳамдир. Бир ижтимоий жамиятнинг иккинчисига алмашиши, шунингдек миллий мустақиллик ва унинг неъматлари республикамиз фуқароларида туб ўзгаришларни вужудга келтирмоқда. миллий туйғу, миллий қиёфа, миллий характер, миллий таъб, миллий куй, миллий рақс, миллий маънавият, қадрият ҳамда руҳият таъсири остида ўзининг туб моҳиятини акс эттира бошлади. Ўтмишнинг бой мероси, унинг анъаналари миллий истиқлол туфайли ўз эгаларига қайтариб берилди. Фуқароларнинг ижтимоий онги аста-секин ўзгариб бориши натижасида этнопсихологик хусусиятлар тиклана бошлади, миллий, умумбашарийлик хислатлари ўртасида адолатлилик, тенг ҳуқуқлилик алоқалари ўрнатилмоқда, шовинизм турмушдан узоқлашмоқда. XXI асрда шахс шаклланишида унинг тарбияланганлик даражасини ортишида диннинг, хусусан «хадис» илмининг аҳамияти каттидир. Шахслараро муносабатда тенглик, ғамхўрлик, самимийлик, ўзаро ёрдам, симпатия, антипатия, ҳамдарддик, севги муҳаббат сингари миллий хусусиятларни таркиб топтиришда хадисларнинг роли янада ортмоқда. Ўзбек оиласида тарбия моҳияти, мазмуни тарбиянинг кундалик ва истиқлол режаси, болаларга таъсир ўтказиш воситасини танлаш ва ундан унумли фойдаланиш ўзига хос хусусиятга эга, чунки унинг асосида халқ анъаналари ётади. Ўзбек халкининг этнопсихологик хусусиятларидан унумли фойдаланиш ҳар томонлама тараққий этган инсон шахсини таркиб топтиришда муҳим

роль ўйнайди. Абдулла Авлоний айтганидек: «Тарбия биз учун ё ҳаёт, ё мамот, ё нажот, ё ҳалокат, ё саодат - ё фалокат масаласидир». Ёш авлод тарбиясида миллий руҳият, умуминсоний, халқчил миллий қадриятлар, урф-одатлар, анъаналар етакчи ўрин тутмоғи лозим (тарбия этнопсихологик ва этнопедагогик муносабат). Булар орқали ёшларда қуйидаги фазилатларни тарбиялаш лозим. а) ёшларда ватанпарварлик ҳис туйғуларини шакллантириш; б) хайрихоҳлик, одамларга ҳурмат, меҳр - шавқат; в) катталарни хурмат қилиш, эъзозлаш; г) мулойимлик; д) ишбилармонлик, моҳирлик, ишчанлик, иқтисодий тафаккур; е) кичик ёшдан меҳнатсеварлик; ж) Жисмоний бақувватлик; з) ахлоқ одоблилик; и) оилапарварлик; к) аёлларга ҳурмат; л) ўзаро ҳамкорликка интилувчанллик. Маълумки, ёшларнинг маънавий-ахлоқий тарбияси билан оила, маҳалла, таълим муассасалари, оммавий ахборот воситалари, ҳуқуқни муҳофаза қилувчи ташкилотлар, илмий-педагогик кадрлар шутулланадилар. Тарбия жараёни барча иштирокчиларининг баҳамжиҳатлик билан олиб борадиган ишларигина ўзининг ижобий натижаларини бериши мумкин. «Кадрлар тайёрлаш Миллий дастури»ни амалга ошириш вазифалари ана шуни тақозо қилади.

Адабиёт: 1. www.ziyonet.uz 2. www.nur.uz

Похожие

Мактаб психологининг тарбияси кийин болалар билан иш олиб бориши

Болалар психологияси муаммолари

Аномал болалар категориялари

Интеллектуал нуксонли болалар

Шахснинг ривожланиши, тарбияси ва ижтимоийлашуви