Спортчи шахснинг психологик хусусиятлари - Психология - Рефераты

Спортчи шахснинг психологик хусусиятлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

75.5 KB

Спортчи шахснинг психологик хусусиятлари Режа: 1. Шахс хақида тушунча. 2. Спортчи шахсни шаклланишига таъсир этувчи омиллар. 3. Спортчини шаклланишида темперамент ва асаб тизими хусусиятларини ҳисобга олиш.

Шахс деб - воқиеликни билувчи ҳамда фаол ўзгартирувчи субъектга айтилади . Меҳнат туфайли хайвонот оламидан чиққан ва жамиятда ривожлантирувчи. Тил ёрдамида бошқа одамлар билан муносабатга киришувчи. Ижтимоий мавжудот ҳисобланувчи ижтимоий муносабатларга киришувчи ва ижтимоий тараққиётида фаол қатнашувчи одам-шахс деб аталади. Инсон шахснинг энг характерли томонларидан бири унинг индивидуаллигидир. Индивидуаллик қайтарилмайдиган бирикмаси тушунилади. Индивидуаллик таркибига характер, темперамент, психик жараёнларининг ўтиб бориш хусусиятлари, хукумрон ҳиссиётлар йи ғ индиси ва фаолият мотивлари таркиб топган қобилиятлар киради, инсон шахси ўзининг индивидуаллиги билан қайтарилмасдир. Ҳозирги кунда таълим - тарбиянинг конкрет вазифаси - ёшларни ҳар томонлама камолотга етган, юксак маданиятли ҳамда жисмоний жихатдан чиниққан шахс қилиб тарбиялаб етиштиришдан иборат. Ёшларни ҳар томонлама тарбиялаб етиштиришда спортнинг роли катта. Инсон шахсининг фаоллиги унинг эхтиёжлари билан белгиланади. Эхтиёжлар хайвонларда ҳам бор. Аммо ҳайвонларда фақат биологик, туғма эхтиёжлар бўлади овқатланиш, сақланиш, насл қолдириш этиёжлари бор, холос. Одамда эса биологик этиёжлардан ташқари яна юксак эҳтиёжлар - билиш эхтиёжарлари, маънавий, эстетик мехнат эхтиёжарлари ва бошқа шу каби эхтиёжлар бор. Бу эхтиёжлар ту ғ ма эмас улар тарихан тараққий этган. Бу эхтиёжлар одамнинг фаоллигини белгилайди. Қизиқиш - кишининг ўз ҳаётидан дунёда маълум бир нарсани энг муҳим, энг қимматли ҳисоблаб, шу нарсага эришмоқ учун интилишдир. Дунёқараш - одамнинг табиат ва жамиятидаги ҳодисаларга қарашли тасаввурлари ва тушунчалари тизимидир. Дунёқараш шахснинг маълум ижтимоий тузумда, конкрет фаолияти жараёнида вужудга келади. Қобилият кишининг муайян фаолиятига бўлган лаёқатидир. Ҳар бир одамнинг қобилияти тараққиёт

махсулотидир. Кишининг қобилияти унинг ту ғ ма лаёҳати асосида, муҳитга боғлиқ равишда олаётган таълим тарбиясига қараб, шунингдек кишининг ўз устида ишлаши билан боғлиқ ҳолда, ўсиб, камол топиб боради. Темперамент ва характер шахснинг ижтимоий муносабатларда яққол кўринадиган хусусиятидир. Темперамент, психологик жиҳатидан олганда, кишининг ҳиссиётининг кўзғаллиштиришида ва кишидаги умумий ҳаракатчанликда кўринадиган индивидуал хусусиятдир. Характер деганда шахсда муҳим ва тарбия таъсири остида таркиб топган ва унинг иродавий фаоллигида, теварак -атрофидаги оламга (бошқа кишиларга, мехнатга, буюмларга) ўз- ўзига бўлган муносабатларида намоён бўладиган индивидуал хусусиятларини тушинилади. Спорт шахс фаолиятининг энг муҳимларидан биридир. Спортда шахс жисмоний жихатдан камолатга етади. Жисмоний ривожланиш эса шахсда психик сифатларнинг ўсишига зўр таъсир кўрсатади. Шахс табият мавжудоти бўлиб, у психологик хусусиятларга эгадир. Бу хусусиятлар шахснинг конкрет фаолияти жараёнида камолотга етади. Спорт ҳам шахснинг конкрет, энг мухим фаолиятидан биридир. Демак спорт шахсни камолотга етказиш воситаларидан бири. Спорт фаолияти жараёнида омил: машқ қилиш шароити, жисмоний машқнинг ўзига хос таъсири, спорт жамоанинг ўзига хос таъсири, спорт коллетивнинг таъсири (тренернинг тарбиявий таъсири ва спортчининг ўз-ўзини тарбиялашдан иборатдир. Спортчи шахси хислатларини ўз-ўзини тарбиялашдан иборатдир. Спортчи шахси хислатларини шакланиш ва ривожланишидаги энг муҳим омиллар тренернинг таъсир этиши ва спортчининг ўз-ўзини тарбиялаш бўлиб ҳисобланади. Спорт ва жисмоний машқлар идрок, диққат, таффакур ва барча бошқа психик жараёнларни такомиллаштиради ва ривожлантиради. Машғулотнинг вазифаси ва ташкил қилиши. Машғулотнинг вазифаси қуйидагича:

Талабалар спортчини иродавий тайёрлашнинг асосий масалаларини ўзлаштиради. Талабалар спортчининг ҳаракатларини бажариш пайтида иродавий зўр бериш қобилиятини аниқлаш методикаси билан таништириш. Бу машғулотга ҳамма талабалар спортчининг иродавий тайёргарлиги бўйича дарслик ва маъруза материалларини ишлаб келадилар ва 3-та талаба ўз спорт турида учрайдиган қийинчиликлар бўйича ахборот тайёрлайди. Машғулотга 10 та сонларни бир-бирига қўшиш учун тузилган махсус рақамли жадвал ва 10 та секундомер талаб қилинади. Бу маш ғ улотга 2 соат ажратилади. Маш ғ улот режаси: 1.Спортчининг иродавий тайёргарлиги масаласи бўйича сўралади. 2. Конкрет спорт туридаги қийинчиликлар характеристикаси бўйича 3 та талабанинг ахборотини тинглаш ва муҳокама қилиш. 3. Тажрибаларни ўтказиш. 4. Олинган натижаларни ишлаш. 5. Якунлаш ва кейинги машғулотга вазифа бериш. Машғулотнинг ўтказилиши: Талабаларга қуйидаги саволлар берилади: 1.Спортчини иродавий тайёрлашнинг вазифалари. 2. Объектив қийинчиликлар ва уларнинг турли спорт турларидаги хусусиятлари. 3. Спортчидаги субъектив қийинчиликлар. 4. Спорт машқларини бажаришда иродавий зўр беришнинг ўзига ҳос хусусиятлари. Талаба конкрет ўз спорт турларидаги қийинчиликлар характеристикаси бўйича ахборот бераётганларида қуйидаги масалаларни ёритадилар. Кийинчиликларнинг психологик хусусиятлари қуйидагилар билан боғланади: а) жисмоний тайёргарлик; б) техник тайёргарлик; в)

тактик тайёргарлик; г) мусобақанинг шарт ва шароитлари; д) эмоционал ҳолат Тажрибаларнинг ўтказилиши. Тажриба №1 Диққатнинг кучайтирилиши билан боғлиқ бўлган ҳаракатларда иродавий зўр бериш. Тажрибанинг вазифаси: текширилувчи диққатнинг кучайтирилиши пайтида иродавий зўр беришга бўлган қобилиятини махсус рақамий тестда ишнинг сони ва аниқлигига қараб белгилаш. Талаба ҳар бири 3 кишидан иборат бўлган эксперементал гурухларга бўлинадилар Эксперементал гурухга сонларни қўшиш учун 1 варақ рақами тест, секундомер ва эсдалик берилади.Тажриба вақтида текширилувчи 10 дақиқа, давомида бир маъноли сонларни қўшиш керак, 9 дақиқа ўтганда эксперементатор охирги дақиқа ўтаяпти деб эълон қилади. 10 дақиқа ўтгач эксперементатор тўхтанг дейди ва текширилувчи келган жойининг тагига ётиқ чизиқ тортиб, ишни тугатади. Сўнгра эксперементатор текширилувчига ҳали ишни тўла қилмаганлиги ҳақида айтади( хеч қайси текширилувчи 10 дақиқа давомида варақдаги ҳамма қаторларни хисоблаб чиқолмайди) ва ҳамма қаторларни қўшиб бўлмагунча ишни давом этишлари керак. Эксперементатор яна ишнинг бошлангани ҳақида буйруқ беради ва секундомерни босади. 2 дақиқа ўтгач тажриба тугалланади. Эксперементатор текширилувчи 2 дақиқа иш тўғрисида ҳеч нима демайди. Текширилувчи учун инструкция: Ҳозир сизга бир маъноли сонлар қатори жойлаштирилган тест берилади. Сизлар 10 дақиқа ичида бу сонларни қўшишингиз керак. 10 та соннинг қўшилиши натижасини қатор охиридаги соннинг ўнг томонига ёзасиз. Йиғиндини ёзиб, ўша заҳоти вақтни кетказмай, иккинчи, учинчи ва олган қатордаги сонларини қўшишни давом эттирасизлар. Тўхтанг сигнали берилгач ишни тўхтатиб, сигнал берилганда келган жойингизнинг тагига ётиқ чизиқ чизиб қўясиз. Сизнинг вазифангиз: Сонларни тез ва аниқ кўшиш. Олинган маълумотларни ишлаш қўйидагичадир: 1) 10 дақиқа ичида қўшиб улгурилган қаторлар сони ва уларнинг 1 дақиқа ичидаги

ўртача сони хисоблаб чиқилади; 2) сўнгра ўқитувчи ўзининг қўлидаги тест (калит) бўйича ҳар бир рақам қатори натижаларининг тўғрилилигини текширади. Эксперементатор ҳар бир гурухда бу натижаларни ўз текширилувчисининг 10 дақиқа ичидаги натижалари билан солиштиради. Агар хато бўлса тепасига доирача ичига эксперпементатор тўғри ва нотўгри натижалар ўртасидаги фарқни текширилувчи фойдаланган сиёҳ рангидан фарқ қилувчи рангдаги сиёхда ёзиб чиқади; 3) нотўғри кўшилган қаторлар сони ва уларнинг 10 дақиқа ичида қўшилган қаторларнинг умумий сонига нисбатан 4 фоизи ҳисоблаб чиқилади. Масалан, текширилувчи 30 та қаторнинг йиғиндиларини қўшди ва 3 тасида хатога йўл қўйди: биттасида 3 бирликка, бошқасида 10 та учинчисида 45 га. Умумий хатолар сони 18. Сўнгра 1 дақиқа ичидаги ўртача ҳатолар сони ҳисобланади. Бунинг учун хатолар сони 10 дақиқага бўлинади. Текширилувчининг қўшимча 2 дақиқада қилган иш натижалари ҳам алоҳида ва худди юқоридагича ишланади. Математикали ишлаш натижалари қуйидаги тажриба протоколида ёзилади. Текширилувчининг фамилияси_________ Сана_______________ кўрсатк ичнинг номи 10 дақиқа ичидаги натижалар 2 дақиқа ичидаги натижалар 1 0 дақиқа ва 2 дақиқа ичидаги натижалар ўртасидаги фарқ Бир дақ.ичида ҳисобланган

қаторларнинг ўртача сони Хато саналганларнинг фоизи Хатолар нинг ўртача сони 10 дақиқа ва 2 дақиқа ичидаги қўшиш натижаларини солиштириш, кўчли ва зўр тежаган диққатни талаб қилувчи иш вақтида текширилувчининг иродавий зўр бериш хусусиятлари тўғрисида хулоса чиқаришга имкон беради. Агар кўшимча 2 дақиқа ичидаги иш кўрсаткичлари ёмонлашса, текширилувчиниг ушбу тест бўйича ишлашдаги иродавий зўр бериши етарли эмаслиги кўринади. Тажриба №2. Мушак таранглашганда иродавий зўр бериш Тажриба вазифаси: Турли спорт турлари билан шуғулланувчи спортчиларда мушак максимал таранглашиш вақтида иродавий зўр беришнинг хусусиятларини аниқлаш. Тажрибада бир хил спорт тури билан шуғулланувчи 6 та текширилувчи қатнашади. Тажриба 2 серияда ўтказилиб, натижалари қуйдаги протоколга ёзилади. Сана__________. № Т екширилув чининг фамилияси 2 серия натижалари 1 серия натиж алари 1 2 3 4 5 1 2

3 4 5 6 1 серияда текширилучига қўлларини максимал даражада сиқишни таклиф қилинади. Текширилувчининг бошланғич ҳолати. У девор олдида турган стулнинг ўтирғичига иккала қўлини тирайди. (гавдаси, кўли ва оёғи тўғриланган ҳолатда). Ўқитувчининг командаси билан текширилувчи машқ бажаришни бошлайди қўлларини букиб кўкрагини стул ўтирғичига текизади, сўнгра уларни тўғрилайди, оёқлари эса доим тўғриланган ҳолатда бўлади. Текширилувчининг вазифаси айни натижада ўз жисмоний имкониятининг чегарасигача қўлларини максимум даражада сиқишдан иборат 1-инчи текширилувчидан кейин бу машқни яна 5 та текширулувчи бажаради. Биринчи серия натижалари фақат талабаларнинг дафтарларигагина эмас, балки доскага ҳам ёзиб борилади. 2-инчи серияда 6- та текширилувчининг ҳар бирига 1 -инчи серия натижаларини қайтариш таклиф қилинади. Машқ бажарилиш пайтида ўқитувчи қўлларнинг сиқиш сонларини овоз чиқариб санайди. Текширилувчи биринчи серия кўрсаткичларини бажаргач, унга ўз иродавий кучини йи ғ иб яна 3 марта сиқиш таклиф қилинади. Агар у 3 та сиқишни бажарса, то текширулувчининг ўзи рад қилмагунича бажаришни давом эттираверади. Протоколдаги иккинчи серия натижалари жадвалига фақатгина 1-чи сериядаги сиқишнинг юқори кўрсаткичларигагина ёзилади. Натижаларни ишлашдан қуйидагилар келиб чиқади. 1. Биринчи серия маълумотлари бўйича қўлларни сиқиш йи ғ индиси ва ўртача сони ҳисоблаб чиқилади. 1. Иккинчи сериядаги қўшимча сиқишларнинг умумий йи ғ индиси хисоблаб чиқилади. Олинган маълумотлар асосан (максимал сиқишнинг ўртача сони ва қўшимча сиқишларнинг йиғнидиси (талабалар ушбу спорт тури билан шуғулланувчи) спортчиларда мушак кучли

толиққан вақтида иродавий зўр беришнинг бошқа спорт тури билан шуғулланувчи спортчиларга нисбатан қандай хусусиятлари борлиги тўғрисида хулоса чиқарадилар. Шунингдек 6 та текширилувчининг ичида қайси бири мушакларнинг таранглашган ҳолатида энг қўп ирода кучни кўрсата олгани тўғрисида ҳам хулосалар чиқариш керак. Бу борада кўшимча сиқиш сонининг қанчалик кўплигига қараб хулоса чиқариш мумкин. Ўқитувчи машғулотни якунлар экан, спорт ҳаракатларини бажариш пайтида ирода кучининг аҳамиятини кўрсатиб ўтади.

Похожие

Шахснинг индивидуал хусусиятлари

Шахснинг психологик структураси. Шахснинг ички ва ташқи фаоллиги

Укувчи–талаба шахсининг ижтимоий-психологик хусусиятлари. Шахснинг уз узини англаш махорати

Шахснинг индивидуал психологик хусусиятлари ва уларни диагностика килиш ( характер кобилият темперамент )

Укувчи–талаба шахсининг ижтимоий-психологик хусусиятлари. Шахснинг уз узини англаш махорати