Sirtqi ta'limda psixologik adabiyotlar bilan mustaqil ishlashning xususiyatlari - Психология - Рефераты

Sirtqi ta'limda psixologik adabiyotlar bilan mustaqil ishlashning xususiyatlari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

52 KB

Sirtqi ta'limda psixologik adabiyotlar bilan mustaqil ishlashning xususiyatlari Bu aytib o'tilganlar asosida sirtqi ta'lim talabalaming mustaqil ishlarini boshqarish alohida ahamiyatga ega bo'ladi. Sirtqi ta'lim bu masofali o'qjtishning bir turi bo'lib bunda o'qituvchi va talaba sof ma'noda vaqt, masofa bilan bir biridan uzoqda bo'ladilar. Ammo masofali o'qish tushunchasi g'arbda sirtqi ta'limni tashkil etish sababli emas, balki o'qitishning texnik vositalarini rivojlanishi aloqa va axborotlar tizimi telekommunikatsiya tarmoqlarining kengayishi sababli yuzaga kelgan o'quv axborotlarini o'quvchiga uning bilimini bevosita uchrashmay turib yetkazishi va talaba bajargan ishlarini undan qabul qilib olish va keyin unga javobini yuborish imkoniyati paydo bo'ldi. 60-yillarda o'arb mamlakatlarida masofali o'qitish aynan ana shunday tushunishda keng tarqaldi. Ammo yaqin vaqt ichida masofali o'qitish tarafdorlari texnika rolini ortiqcha baholab psixologik omillami yetarlicha baholamay masofali o'qitish g'oyasini amalga oshirganliklari aniq bo'lib qoldi. Talabalar va o'quv markazlari o'rtasida axborotlar almashishdagi xatolar bo'Iishi aniqlanadi. Eng muhimi o'qitish metodikasi va mazmuniga o'zgartirishlar, tuzatishlar kiritish xatolar, sabablarini bilib olish qiyin edi. Masofali o'qitishning texnik vositalariga haddan tashqari berilib ketishi oxir oqibat boshqa yondashishga yo'l berish kerak bo'ldi. Barcha erishilganlarni saqlab qolgan holda psixologik omillarga ko'proq e'tibor berish, bilimlarni o'zlashtirish qonunlariga xato va yanglishiarining psixologik sabablariga bog'liq muammolari va shu kabiiarga o'quvchilar bilan bevosita uchrashilganda yuzaga keigan masalalarini ko'plari hal etildi. Lekin asosiysi telekommunikatsiya vositalaridan foydalanishni o'quvchilarning ijodiy imkoniyatlarini rivojlantirish masalalariga qaratish u faqatgina xotirani to'ldirmay balki, fikrlash faoliyatini rivojlantirishga xizmat qilishdan iborat. Bu masaiani hal etish talabaga ilmiy axborotlarini yetkazish metodikasini o'zgartirish hisobiga bo'hshi mumkin. Masalan, yodlab, esda olib qolishga yo'naltirilgan yordamchi va nazorat savollari

o'miga, ularga muammoni ifoda etadi va shu bilan o'quvchilar fikrlash faoliyaflarini ishga solishadi. Bu masofali o'qitishdagi tarixiy hodisa texnik vositalar ayniqsa zamonaviy telekommunikatsion tarmoqlar juda yaxshi va sifatliligi, lekin bu vositalar orqali uzatiladigan o'quv rnateriallari agarda insonning bilimini o'zlashtirishning psixologik shartlariga mazmuni va metodikasi bo'yicha mos bo'lganda tayyor axborotlarni oddiy eslab qolishga emas, aqliy rivojlanishga, fikrlashni o'rganishga yordam bo'lgandagina foydaliligini ko'rsatadi. Butun mamlakatni telekommunikatsiyalashtirishni kutib o'tirmay uning metodikasini takomillashtirish zarurligi sababli sirtqi ta'limning imkoniyatlari juda katta. Bu imkoniyatlar bilimlarni o'zlashtirishda psixologik qonuniyatlardan to'laroq foydalanishdan iborat. Ana shu qonuniyatlardan talaba bilan bevosita aloqa qilmay ularning o'quv faoliyatlarini boshqarish metodikasi xususiyatlari kelib chiqadi. Sirtqi ta'lim talabasi uchun psixologik fanlarni o'rgatish, o'zlashtirish bo'yicha o'zining mustaqil ishlarini tashkil etish uchun nima qilish va qanday bajarish kerakligi haqida haqiqiy amaliy yo'nalish kerak. Mustaqil bilim olish auditoriya mashg'ulotlaridan ko'ra ancha samarali degan juda ko'p fikrlar mavjud. Ular mustaqil o'qish qiyinligi asoslangan «kerakli» savollarni tushuntirib beruvchi o'qituvchining yordami mavjud emas, barcha «majburiy» bilimiami hech kim yetkazib bermaydi. Bilimlarni mustaqil ishlash qiyinchiliklari haqida sirtqi ta'lim talabalari va ekspertlar o'z tajribalaridan yaxshi biladilar. Ammo sirtqi ta'limda kunduzgi o'qitishdagi mustaqil bilim olishdan auditoriya mashg'ulotlarining ustunligi, go'yoki obyektiv ko'rsatkichlar ham mavjud ular imtihonlar natijalari sirtqi ta'lim talabalari kunduzgi ta'lim talabalaridan ko'ra o'rtacha past bahoga egalar ya'ni o'zlashtirishlari past bo'ladi. Mana shu yerda bizning fikrimizga to'g'ri asoslangan xulosa bo'lmaydi. Mustaqil bilim olish qiyin bo'lgach natijalari ham past, demak mustaqil o'qishning samarasi past bo'ladi. Lekin o'qish kimni qanday bo'lmasin, kunduzgimi, sirtqimi, eksternlik

bo'lmasin oliy o'quv yurtlari bitiruvchilarining diplomlari bir xil qimmatliligi rasman tan olingan. Bu qarama-qarshilikni qanday tushuntirish mumkin, ko'pchilik sirtqi ta'lim kunduzgi kabi unchalik samarah emas deb hisoblaydilar, rasman esa ular bir xil samaraliligi tan olingan. Aslida ahvol qanday? Agarda mustaqil o'qish qiyin bo'lsa, bu samarasizligini bildiradimi? Agarda o'qituvchining yordami bilan (auditoriyani) o'qilsa, bu samarali bo'lishini anglatadimi? Mustaqil bilim oUsh samarasiz bo'lgani uchun sirtqi ta'limda o'zlashtirish ko'rsatkichlari pastligi yoki mustaqil o'qish qiyin bo'lgani uchunmi? Samarasizlik va qiyinligi bu bir narsa emasmi? Ko'p mehnat talab qilishsa odatda, bu qiyin bo'ladi va kam talab qilinganda oson hisoblanadi. O'zi egallab, tushunib olishi qiyin, o'qituvchidan tinglab tayyor bilimlarni olish oson (hech bo'lmaganda bu shunday tuyuladi, tayyomi eslab qolish esa bu hali o'zlashtirish emas) insonga qisqa yo'l bilan kam kuch va vaqt sarflab natijaga intilish xosdir. Bu albatta tabiiy holdir. U o'qishda ham shunday yo'l tutadi, agarda o'qituvchidan yoki darslikdan yangi bilimlarni eslab qolish asosida o'rgangan kursi bo'yicha attestat olish mumkin bo'lsa u xuddi shunday yo'lni tutadi. Bu yerda fikr, birinchi kurs talabasining o'zi mustaqil aqliy ishlarini to'g'ri qurishni bilmasligidir. Axir tajribali odam professor va akademiklar ham bir umr mustaqil o'rganadilar. Ular hech qanday o'qituvchilarga muhtoj emaslar, ular qanday o'qishni biladilar, asosiysi muttasil o'qishni xohlaydilar. Balki talaba o'z faoliyatini mustaqil, o'qituvchining yordamisiz, uning nazorat va ko'rsatmalarisiz tashkil etishga, o'qish mahoratini egallashdan boshlashi kerakdir. Haqiqatdan ham ko'pchilik hollarda talabalar o'zlarining mustaqil bilim olish faoliyatlarini noto'g'ri tashkil qiladilar. Bu faoliyat ko'p mehnatni talab qiladi, ular esa imkoni boricha tezroq va iloji boricha oson yo'l bilan egallash asosida ish olib borib kam mehnat safrlashga harakat qiladilar.

Talaba shunday xayol bilan ish tutadi, smestr davomida ko'p ishiarni bajarishga uigurish kerak, chuqur o'ylab o'tirishga va uzoq izlashga iloj yo'q (vaqt yo'q, o'zi hammasini hal etishi ham qiyin). Shuning uchun ma'ruzalar konspektlari va darsliklar bilan cheklanadilar, ular imtihonni tekshirish uchun yetarli deb hisoblaydilar. Bu holat o'quv yurti sharoitlarida mustaqil bilim olishni bilmasligi sababli sodir bo'ladi, umuman talabalar bunga hech o'rganmaydi. Buning natijasida talaba mustaqil bilimni olishga bilimlar olishning asosiy usuli kabi munosabatda bo'lmaydi balki, asosiy auditoriya mashg'ulotlariga qandaydir qo'shimcha deb hisoblaydilar. Ma'ruzalar yoki darsliklardan olingan ayniqsa sirtqi ta'lim talabalarining o'quv yig'inlarida olingan bilimlar haqida fikr yuritish, fanning hatto eng muhim muammolari haqida yetarlicha to'la gapirish mumkin emas. Shu yerda taiabaning fikrlari afsuski to'g'ri chiqadi, imtihon oluvchilar ba'zi hollarda darslikdan tashqari olingan yuzaki bilimlarga past baho bilan baholaydilar. O'qitishni bunday tashkil etishda haqiqiy mustaqii ishlardan, tadqiqotchilikka yaqin ishlarga xos bo'lgan, hayotning muhim muammolariga, ilmiy adabiyotlardan javoblarni mustaqii izlab topish bo'yicha tinimsiz mehnatdan talaba doim o'zini olib qochadi. Buning o'rniga ma'ruza konspektlari va darsliklardan yodlab olgan «yuzaki nazariy» bilimlari bilan kifoyalanadi. Nazariyadan amaliy faoliyatda qanday foydalanish mumkinligini bilmaydi. IVIana shuning oqibatida imtihonda qiynaladi. O'qituvchi aniqlovchi, ravshanlan-tiruvchi fikrini darslik chegarasidan tashqariga olib chiquvchi savolni beigan zahotiyoq talaba ilojsiz holatga tushib qoladi. Demak, zamonaviy mustaqii bilim olishda ayniqsa sirtqi ta'limda ichki qarama-qarshi va talaba uchun yaxshi bo'Imagan o'ziga xos vaziyat yuzaga kelgan. Bir tomondan mustaqii o'qish-bilim olishning asosiy metodi hisoblanadi. Auditoriya mashg'ulotlari esa taiabaning adabiyotlar bilan ishlash ilmiy kitoblardan olingan nazariy bilimlaridan kehb chiqib hayotiy muammolarni tahlil qilish ishlarida unga tashkiliy metodik ko'rsatmalar berib undan muvaffaqiyatli foydalanishga imkon berishi kerak.

Haqiqatda esa mustaqii bilim olishning qiyinligi sababli talaba ko'proq, osonroq boigan auditoriya mashg'ulotlarini afzal biladi, bu erda u bilimlarni o'qituvchidan olishga intiladi. Ana shu qarama-qarshilik sababli u oson yo'lini tanlagan bo'ladi va u o'z kuchiga ishonib qiziqib mehnat qilishga o'rgangan bo'lishi mumkin bo'lgan tayyorgarligidan ancha ortda qolgan bo'lib chiqadi. Mana shuning uchun sirtqi ta'lim talabalarining o'zlashtirishlari nisbatan pastroq bo'lib chiqadi. Mazkur qarama-qarshilikni yo'qotishning yo'li bormi? Unga javob topish uchun mustaqii o'qishni psixologik nuqtayi nazardan o'rganib chiqish va quyidagi savollarga javob topish zarur. Uning samaradorligini qanday sharoitlarda to'planishiga bog'liq va qanday qilib fanni o'zlashtirishni yuqori darajada qiziqarli, samarali faoliyat natijasida erishiladigan qilishi mumkin! Bu masala sirtqi ta'lim tizimi oldida ayniqsa keskin turibdi. Bu savolga javob topish uchun mustaqii bilim olish faoliyatini psixologik nazariyasi nuqtayi nazaridan o'quv faoliyati sifatida tahlil qilish kerak. Faoliyatning sabablari maqsad vosita va natijalari faoliyatning tuzilishi ana shu hamma komponentlari aynan psixologik mazmunga ega, chunki faoliyatni subyekt tomonidan ifodalaydi, u o'zining qaysi ehtiyojlarini qondirishi uchun o'z oldiga maqsadni qo'yadi, qo'yilgan maqsadga erishish uchun qanday vositalardan foydalanadi va qanday natijaga erishadi. Talabalarning faoliyat subyektlari sifatida maqsadlari turlicha bo'lsa, unda bu sabablarini farq qilishini anglatadi, unga qarab inson faoliyatini qaysi yo'l bilan bajarishiga bog'liq bo'lib, demak, natijalar ham turlicha bo'ladi. Sababi va maqsadlari qanday bo'lsa, odatda, o'quv faoliyatining natijalari, ya'ni o'quv materiallarini o'zlashtirish sifati ham shunday bo'ladi. Faoliyatda sababning o'rni, mazmuniga yanada ko'proq qaraydigan bo'lsak, uning orqasida faoliyat predmetiga, faoliyatning o'ziga va uning natijalariga yashiringan shaxsning munosabatiga, asosiysi uning ijtimoiy mazmuniga, bu faoliyat shaxsan menga faoliyat subyekti sifatida nima uchun kerakligini anglashdadir.

Sirtqi ta'limda tahsil olayotgan talabalar fan asoslari bo'yicha kerakli materiallarni adabiyotlar bilan mustaqii ishlash orqali amalga oshiradilar. Xulosa o'rnida, shuni aytish mumkinki, ta'limning har ikkala turida ham o'ziga xos bilimlar manbayi beriladi va qo'lga kiritiladi.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Karimov I.A. Barkamol avlod O'zbekiston taraqqiyotining poydevori. - Т .: «O'zbekiston», 1997. 2. Karimov I.A. Barkamol avlod orzusi. - Т .: «O'zbekiston», 2000. 3. Karimov I.A. O'zbekiston XXI asrga intilmoqda. - Т .: «O'zbekiston», 2001. 4. Активные методы обучения педагогов и руководителей учреждений образования. Тезисы докладов. -Пермь, 1993. 5. Андреева Г.М. Социальная психология. -М., 1998-376-с. 6. Бадмаев Б.С.Психология: как ее изучить и усвоить. - М.,1997.-256-с. 7. Бадмаев Б.С. Психология и методика ускоренного обучения.-М., 1998.-272 с. 8. Бадмаев. Методика преподавания психологии М.: 2001. 9. Введение в психологию: Учебник для высш.школы/Под общ.ред.А.В.Петровского.-М., 1996. -493-с. 10. Возрастная и педагогическая психология: Учеб.пособие для институтов /Под ред. М.В.Гомезо и др. -М., 1984. - 256-с. 11. Галперин П.Я. Психология как объективная наука. Избр. психологические труды. -М.: Воронеж, 1998. - 480 с. 12. Галперин П.Я., Талызина Н.Ф. Формирование знаний и умений на основе теории поэтапного усвоения умственных действий. — М.: 1968. 13. Гиппенрейтер Ю.Б. Введение в общую психологию. -М.: 1996. - 336-с.

Похожие

O‘smirlarning psixologik xususiyatlari

Shaxsning individual-psixologik xususiyatlari

Sport faoliyatining psixologik xususiyatlari

Sport faoliyatining psixologik xususiyatlari

Shaxsning individual-psixologik xususiyatlari