Shaxslararo munosabatlar psixodiagnostikasi - Психология - Рефераты

Shaxslararo munosabatlar psixodiagnostikasi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

79 KB

Shaxslararo munosabatlar psixodiagnostikasi Reja 1. Ijtimoiy munosabatlarning ko’pqirraligi. 2. Ijtimoiy munosabatlar va muomalani o’rganish mezonlari. 3. Muomalaning turli vositalarini diagnostika qilish. 4. Ijtimoiy-psixologik bilimdonlik – muomala madaniyati va kommunikativ mahorat ekanligi. 5. Ijtimoiy-psixologik bilimdonlikni o’rganish metodlari. Autopsixologik bilimdonlik. 6. Sosiometrik usulda shaxsning ijtimoiy mavqyeini aniqlash imkoniyatlari.

1. Ijtimoiy munosabatlarning ko’pqirraligi jtimoiy munosabatlar aslida odamning siyosiy munosabatlaridan tortib, uning shaxslararo munosabatlari xususiyatlarini o’z ichiga olgan murakkab jarayondir. Bu jarayonni turli nazariy oqim vakillari o’zlaricha o’rganishlari ma’lum. Masalan, interksionizm vakillari uni shaxslararo o’zaro ta’sirning turlicha namoyon bo’lishi shaklida tushunsalar, ijtimoiy almashinuv nazariyasi tarafdorlari – odamlarning bir-birlariga nisbatan talablari, kutishlari va manfaatdorliklarining o’zaro almashinuvi jarayoni sifatida tasavvur qiladilar. Shunga o’xshash hozirda turli tuman yondoshuvlar mavjud, lekin ularning barchasini birlashtiradigan yagona g’oya – bu odamlar o’rtasida sodir bo’ladigan o’zaro ta’sir va aloqa jarayonlarining mexanizmlarini aniqlash hamda ushbu jarayonni boshqarish usullarini ishlab chiqishdir.I Yana bir muhim fikr shunday iboratki, har qanday ijtimoiy munosabatlar ko’pqirrali, bo’lib, har birining o’ziga xos kechish xususiyatlari va shart- sharoitlari, qonuniyatlari bo’ladi. Agar rahbar o’z jamoasidagi insoniy munosabatlar asosan nimaga asosan kechishini bilsa, uni boshqarish oson. Shunga ko’ra ta’kidlash mumkinki, agar jamoada haqiqiy smarali, ijodiy mehnatga safarbar etuvchi iqlim tashkil qilinmagan bo’lsa, odamlar o’rtasidagi o’zaro munosabatlar va muomala ham asosan hissiyotlarga, odamlarning bir-birlarini hurmat qilishlari, yoqtirish-yoqtirmasliklariga asoslanib qoladi. Odamlar ishga otlanar ekanlar, avvalo kimlarni ko’rishlari, kimlar bilan tushlikka chiqishlari yoki bir stol atrofida o’tirishlari, vaqtni o’tkazish uchun qaysi krossvord yoki gazetani o’qishini g’amini yeb keladi. Demak, bunday jamoada ish qoniqarsiz tashkil etilgan bo’lib, odamlar o’rtasidagi munosabatlar sof emosional-hissiy muomalaga tayanadi. Ana shunday yerlarda guruhbozlik, jamoaning kichik-kichik guruhchalarga bo’linib ketishi, buning oqibatida bir nechta norasmiy liderlarning paydo bo’lib, har biri o’z “ixlosmandlarini” o’ziga xos manfaatlar bilan atrofida birlashtirayotganligini ko’rish mumkin.

Boshqa jamoada esa ish butunlay boshqacha tashkil etilgan bo’lishi mumkin. Oqil va tashabbuskor rahbar qo’l ostida ishlayotganlar jamoani bir yaxlitlik deb tasavvur qilib, ishga ketayotganda, eng avvalo kecha oxiriga yetkazolmagan ishlari bor-yo’qligini, bugun qanday ishni va kim bilan, kim orqali bitkazishini, ishni yanada yaxshilash uchun bugun yana qanday choralar ko’ra olishi haqida o’ylaydi. Jamoaning har bir a’zosi eng avvalo ishni o’ylab uyidan chiqadi. Demak, bunday jamoadagi o’zaro shaxslararo munosabatlar ham ishchanlikka asoslannadi va jamoaning eng tashabbuskor, fidoiy, aqlli a’zosi kim bo’lishidan, yoshi yoki jinsidan qat’iy nazar, norasmiy obro’ga ega bo’lishi va liderlikka da’vogar bo’lishi mumkin. Rahbar esa ana shunday tashabbuskor, mehnatkash, jonkuyar odamlar bilan doimo hisoblashadi va ular fikriga quloq soladi. Bundan rahbarning mahorati uning ana shu jamoadagi norasmiy va rasmiy liderlar bilan hamkorlikda ishlash olish san’ati bilan baholanadi. Bundan tashqari, har bir konkret vaziyatda va jamoada odamlar o’rtasidagi munosabatlarning tukrli shakllari namoyon bo’lishi mumkin. Masalan, ular o’rtasidagi o’zaro munosabat faqat rasmiy aloqalar bilan cheklanmay, bir vaqtning o’zida norasmiy, shaxsiy munosabatlar bilan uyg’unlashadi. Agar umuman jamiyat miqyosida oladigan bo’lsak, ijtimoiy munosabatlarning siyosiy, iqtisodiy, huquqiy, mafkuraviy, diniy, ma’naviy sohalarda ro’y beradigan shakllarini ham farqlash mumkin. 2. Ijtimoiy munosabatlar va muomalani o’rganish mezonlari jtimoiy munosabatlarni qanday yo’l bilan, qanday mezonlarga asoslanib o’rganish masalasi ham katta ahamiyatga ega. Bunda asosan 3 ta mezon nazarda tutiladi:I sosiometrik mezon; kommunikativ mezon;

gnostik (bilish) mezonlar. Shunga mos holda asosan ikki toifali uslublar qo’llaniladi: bevosita munosabatlarni baholash usullari; munosabatlarga ta’sir ko’rsatuvchi odamning xususiyatlarini baholash metodlari. Birinchi toifali uslublardan birini yuqorida ko’rib chiqdik, bu – sosiometrik uslub. Bu usulning o’ziga xosligi, tanlov mezonlari va savollarga qo’yiladigan barcha talablar to’g’risida ko’plab adabiyotlarda batafsil yozilgan. Shuning uchun uning imkoniyatlariga katta baho bergan tarzda unga alohida to’xtamaymiz. Alohida ta’kidlaymizki, oxirgi yillarda bu metod nafaqat konkret jamoada har bir shaxsning ijtimoiy mavqyeini aniqlash uchun emas, balki rahbarlikka zaxira shakllantirishda ham, iqtidorli talabalar yoki o’quvchilar to’g’risida birlamchi ma’lumot to’plashda ham, “Kamolot” yetakchilari zahirasini aniqlashda ham ishlatilishi mumkin. Demak, sosiometrik mezon shunday savolni nazarda tutadiki, uning yordamida jamoadagi odamlar o’rtasidagi munosabatlar aniqlanadi. Kommunikativ mezon esa sosiometrik tanlov sharoitlarida kimni, nima uchun tanlayotganligi to’g’risida aniq tasavvur xosil bo’lishini nazarda tutadi. Beriladigan savollar mazmuniga ko’ra kuchli yoki kuchsiz xarakterli bo’lishi mumkin. Quyida biz ana shunday kuchli-kuchsiz savollarga misol keltiramiz: 1) Kuchsiz: “Kim bilan bo’sh vaqtingizni o’tkazishni xohlardingiz?” Kuchli : “Ish orasidagi tanaffuslarni kim bilan birga o’tkazishni xohlaysiz?” 2) Kuchsiz : “Kim bilan birga ishlashni xohlaysiz?” Kuchli: “Yangi chiqqan Farmoyishda belgilangan vazifalarni bajarishga kimni sherik qilishni istaysiz?” 3) Kuchsiz: “Bo’lim boshlig’ilikka kimni tanlagan bo’lardingiz?” Kuchli: “Yaqinda bo’limingizga yangi, manfaatli loyihani bajarish topshirigi

beriladi. Ushbu loyihaga boshliqlik qilishga eng loyiq shaxsni belgilang”. Demak, tanlov amalga oshiriladigan sharoitdan kelib chiqqan tarzda rasmiy va norasmiy savollar bo’lishi mumkin. Rasmiy savollar odamlarni ish-faoliyat maqsadlaridan kelib chiqqan tarzda bir-birlariga munosabatlarini izhor etishni nazarda tutsa, norasmiy savollar odamlar bo’sh vaqtlariga aloqador vaziyatlardagi munosabatlarini aniqlashga imkon beradi. Uchinchi mezon – muloqatga kirishuvchi shaxslarning bevosita shaxsiy xususiyatlarini bilishni asos qilib olgan tarzda munosabatlarni qurishni nazarda tutadi. Ma’lumki, psixologiyada verbal-lingvistik, paralingvistik hamda noverbal muloqat vositalari farqlanadi. Odamning gapirayotgan gapining mazsuniga qarab, suhbatdosh uning niyat, maslaklarini, munosabatlarini bila olishi masalaning bir tomoni. To’g’ri aynan shu yo’l suhbatdoshlarning ijtimoiy muloqoti xarakterini ma’lum ma’noda belgilaydi. Lekin gnostik nuqtai nazardan muloqot jarayonida suhbatdoshning suzlari mazmunidan tashqari ishlatadigan belgilari katta informasion xususiyatga ega. Muloqotning paralingvistik vositalari deganda, nutqning atrofidagi belgilar nazarda tutiladi. Bu nutqdagi intonasiya, gapirish tezligi, baladligi va tovushlarga xos xususiyatlardir. Noverbal vositalar esa so’zsiz va umuman nutqqa aloqasi bo’lmagan, lekin har qanday muomala jarayonida bo’ladigan belgilar nazarda tutiladi. Bu – odamning qiliqlari, yuzidagi belgilari, pantomimika, suhbatdoshlarning o’zaro fazoviy joylashishlari, uchrashuv vaqti-soati, kulgi yoki yig’i kabilardir. 3. Muomalaning turli vositalarini diagnostika qilish gar muloqot jarayonini yaxlit bir faoliyat sifatida undagi asosiy maqsad – muomalaga kirishgan shaxslarning umumiy muammolarini yechishA

bo’ladigan bo’lsa, muloqotning tashabbuskori bo’lgan shaxsning ta’siri qanchalik adresatga – ta’sir yo’naltirilgan kimsaga yetib borishi katta amaliy ahamiyatga ega. Shuning uchun ham olimlar muloqotning samaradorligi ko’proq qaysi vositalarga bog’liqligiga qiziqadilar. Amerikalik olim Megrabyanning ma’lumotlariga ko’ra, birinchi uchrashuvda biz boshqalardan kelayotgan noverbal signallarga 55%ga ishonamiz, ulardan ta’sirlanamiz; 38% – paralingvistik va 7%gina nutqning bevosita mazmuniga ishonamiz. Shuning uchun ham obrazli tarzda “Kiyimga qarab kutib olinadi, aqlga qarab kuzatiladi” deyiladi. Keyingi uchrashuvlarda bu mutonosiblik, tabiiy, o’zgaradi. Albatta, paralingvistik hamda noverbal vositalarning muloqatdagi o’rni va ulushi masalasi suhbatdoshlarning yosh, jins, kasb, hattoki, milliy xususiyatlariga bog’liq. Masalan, boshqa bir amerikalik olim Argayl turli millatlar vakillari muomalasida qiliqlar va qo’l harakatlarining kuchi va takrorlanishini o’rgangan. Ma’lum bo’lishicha, 1 soat mobaynida finlar bir marta qiliq qilarkan, italiyaliklar – 80 marotaba, fransuzlar – 20 va meksikaliklar 180 marta. Demak, har bir xalq vakilining asriy udumlari, rasm-rusmlari, odatlari va emosionalligiga qarab qiliq va harakatlar ma’lum o’rin egallar va bu narsa o’z navbatida muloqotni kuchaytiradi, uni boyitadi. Muloqot jarayonida suhbatdoshlarning fazoviy joylashishlari hamda vaqt mezonlari amaliy ahamiyatga ega. Masalan, yuzma-yuz turib gaplashish, telefon orqali yoki qichqirib gapirishdan farq qiladi. Yoki muloqotning vaqt mezonlari ayniqsa diplomatik uchrashuvga o’z vaqtida kelish va unda odob-axloqqa qat’iy rioya qilish yoki aksincha, sherikni hurmat qilmaslik, uchrashuvga kechikib kelish, uzoqdan turib gaplashish, iyaklarni tepaga qaratib, kibor bilan gapni boshlash, muzokaralarning har bir sekundi o’ziga xos ma’no va mazmun kasb etadi va mos tarzda sharxlanadi. Yuqorida ta’kidlangan holatlar psixologiyadagi maxsus bo’lim – proksemika tomonidan o’rganiladi. Bu yo’nalishning asoschisi amerikalik E.Xoll bo’lib, uning o’zi proksemikani “fazoviy psixologiya” deb atagan. Masalan, u amerikaliklarga

xos bo’lgan suhbatdoshning sherigiga nisbatan fazoviy joylashuvi xususiyatlarini aniqlab, muloqotning turli sharoiti va shakliga qarab, fazoviy yaqinlashuvning o’rtacha qiymatini aniqlagan: intim (yaqin) masofa – 0-45 sm; personal (shaxsiy) masofa – 45-120 sm; ijtimoiy masofa – 120-400 sm; ommaviy masofa – 400-750 sm. Har bir masofa o’ziga xos muloqot vaziyatlariga mos. Vaqt va fazo bilan bog’liq aloqalarning o’ziga xos majmui xronotoplar deb ataladi. Amaliyotda “kasalxona palatasi xronotopi”, “vagon yo’lovchilari xronotopi” va boshqalar aniqlangan. Muloqotda suhbatdoshlarning ko’z qarashlari – vizual kontaktlari ham katta ahamiyatga ega. Vizual kontakt – bu qarashlar soni, ularning uzoqligi, qarashlardagi statika va dinamik almashinuvlar, ko’z olibqochishlar va boshqalardir. Argayl shulardan kelib chiqib, “yaqinlik (intimlik) formulasi”ni ishlab chiqqan va bunda intimlilik darajasi suhbatdoshlarning o’rtasidagi masofaga va ko’z qarashlarga bog’liqligini isbotlagan. Chunki ko’z qarashlar suhbatdoshning muloqotga tayyorligi, uni davom ettirish kerak yoki kerak emasligi haqida ma’lumot berib, suhbatning yo’nalishini belgilaydi. Yana bir muhim ta’sirchan belgilar majmuini o’ziga mujassam etgan soha – bu yuzimizdir. Ilmiy adabiyotda yuz qiyofasining 2000 dan ziyod qirralari aniqlangan. Ularni ma’lum tartibda tizimga solish uchun P. Ekman “FAST” – Facial Affect Scoring Technique deb nomlangan metodikani ham taklif etgan. Unga ko’ra yuz uch zonaga bo’linadi: I – ko’z va peshona, II – burun va burun oldi, III – og’iz va iyak zonasi. Ularning har birida turlicha bo’ladigan 6 xil emosional holatlar ajratiladi – quvonch, jahl, hayrat, qo’rquv, g’am va nafrat. Jon Chestara o’zining “Delovoy etiket” nomli kitobida (M.,1997) muloqot jarayonida namoyon bo’ladigan va aniq ma’no va mohiyat kasb etadigan noverbal

qiliqlarga tasnif bergan. 1. Agar suhbatdoshingiz barmoqlari bilan stolni tinmay chertayotgan bo’lsa, demak, u betoqat, yoki unga siz bilan suhbatlashish zerikarli, shuning uchun u asabiylashmoqda. 2. Agar suhbatdosh yelkalarini qisayotgan bo’lsa, demak, uni siz bilan bo’lgan suhbat befarq qoldirdi, unga baribir. 3. Agar u qo’l barmoqlarini qisayotgan bo’lsa, demak, u nimadandir juda xavotir, o’zini himoyasiz his qilmoqda. 4. Suhbatdoshning qo’llarini musht qilib turishi undagi vajohat belgisi, lekin u bu holatni, badjahllikni nazorat qilmoqchi. 5. Agar suhbatdoshning qo’llari behol bo’lib, kaftlari yuqoriga qaratilgan tarzda oldinga intilgan bo’lsa, demak, u nimadandir taajjubda, tashvishda, qiyinchilikda. 6. Agar sherigingiz kostyumining tugmalarini yechsa, demak, u faollikga hozirlangan bo’ladi. 7. Qo’llar ko’krakda bog’langan bo’lsa, bu uning chaqirigi, nimanidir muhokama qilishga tayyorligi ramzi. 8. Agar odam tez yurib borayotib, iyaklarini ko’targan holda qo’llarini erkin tashlab qo’ygan bo’lsa, demak, u o’ziga ishonadi, u – qat’iyatli. 9. Odam ketayotganda, ikki quli cho’ntakda, boshi egik bo’lsa, demak uning ruhi tushgan, xafa, depressiya holatida bo’ladi. 10. Qo’l kaftlarining chakkaga qo’yilganligi uning nimagadir juda hayratlanib, qiziqayotganligining belgisidir. 11. Agar suhbatdosh qo’l mushti bilan o’zining iyagiga urayotgan bo’lsa, u nimanidir aniqlamoqchi, tashvishda bo’ladi. 12. Agar odam burniga tegib, yoki uni ishqalayotgan bo’lsa, demak, u nimanidir ustida o’ylamoqda. 13. Agar suhbatdosh qo’lini beliga tirab olgan bo’lsa, demak, u o’zining ustunligini

bildirib, ochiq gaplashib olishga chaqirayotgan bo’ladi. 14. Agar qo’llarining uchlarini birlashtirib “uycha” shaklini eslatayotgan bo’lsa, bu – uning nimanidir o’ylayotganligi yoki nimagadir qiziqayotganligi ramzidir. 15. Agar siz gapirayotganingizda suhbatdosh boshini yonbosh qilib tinglasa, demak, u jiddiy emas, hazilga moyil. 16. Agar suhbatdosh ko’z oynagini burun ustiga tushirib, tepasidan qarasa, bu uning sizdan ko’proq ma’lumotlarni kutayotganligi belgisidir. 17. Odam u yoqdan bu yoqqa borib kelayotgan bo’lsa, demak, u nimadandir tashvishda, asabiylashmoqda. 18. Agar odam qansharini bosayotgan bo’lsa, demak, u charchagan (agar ko’zoynagi qismayotgan bo’lsa). 19. Agar odam stulning qirg’og’iga o’tirib olgan bo’lsa, bu yo sabrsizlik bilan kutayotganligi, yoki nimagadir qiziqish bildirayotganligi ramzidir. 20. Odam oyoqlarini bir-birining ustiga qo’yib olib, oyog’ini yengil tebratayotgan bo’lsa, demak, u zerikmoqda. 21. Agar odam ko’rsatgich barmog’i bilan o’qtalib, o’ziga xos tarzda harakat qilayotgan bo’lsa, u o’z qarashini ta’kidlamoqchi. 22. Agar odam oyoqlarini xontaxta yoki stol ustida ustma-ust qo’yib o’tirgan bo’lsa, u boshqalarda o’ziga xos taassurot qoldirmoqchi, o’zining tobe emasligini ko’rsatmoqchi. 23. Agar odam o’zini orqaga tashlab, qo’llarini bir-biriga bog’lab, bo’ynida ushlagan bo’lsa, demak, u dam olmoqchi, va boshqalarda taassurot qoldirmoqchi. 24. Gapirayotgan paytida og’zini berkitishi, uning “tushunishingiz shart emas” degani. Odamning bir qo’lini orqaga qilib, boshqa qo’li bilan tirsagini ushlab turishi, uning tajangligi va birov bilan gaplashish xohishi yo’qligini bildiradi”. Shunday qilib, biz odatiy, tabiiy deb idrok qiladigan faoliyatimiz bo’lgan – muloqotda ham ko’plab sirlar va o’ziga xos nozik tomonlar borki, ularning

barchasi bizdan muloqotdagi bilimdonlikni va o’zgalarga va o’zimizga e’tiborliroq bo’lishimizni talab qiladi. 4. Ijtimoiy-psixologik bilimdonlik – muomala madaniyati va kommunikativ mahorat ekanligi o’pincha kundalik muloqotda biz “bilimdonlik” tushunchasini tez-tez ishlatamiz. Ayniqsa, “professional bilimdonlik” tushunchasi ko’proq diqqatni tortadi. Lekin, ayniqsa, insonlar bilan ishlash borasida “kommunikativ bilimdonlik” tushunchasi ham ishlatiladi. Bu aslida o’zgalar bilan til topisha bilish, o’z nutqini ravon va bir tekisda tuzish orqali fikrlarini boshqalarga yetkaza olish kabi muhim xususiyatlar bilan bog’lanadi. Psixologiyada, birinchi navbatda, boshqaruv psixologiyasida oxirgi paytlarda “ijtimoiy-psixologik bilimdonlik” tushunchasi ajratilmoqdaki, mohiyatan u – kommunikativ bilimdonlikdan kengroq va ko’pqamrovlidir.K Ijtimoiy-psixologik bilimdonlik – bu shaxsning ijtimoiy-psixologik hodisalar hamda muomala qonuniyatlari, o’zgalarni bilish, to’g’ri idrok qilish, dilidagini anglash va shu asosda o’zaro hamkorlikni tashkil qilish borasidagi savodxonligidir. “Amaliy ijtimoiy psixologiya” (1998) kitobining mualliflari ijtimoiy- psixologik bilimdonlikning 3 asosiy tarkibiy qismlarini ajratadi: kommunikativ bilimdonlik; perseptiv bilimdonlik; interaktiv bilimdonlik. Agar diqqat bilan bu tizimga qaralsa, u G.M.Andreyevaning uch tizimli muloqot to’g’risidagi nazariy qarashlaridan kelib chiqqanligiga guvoh bo’lishimiz mumkin (kommunikativ, perseptiv va interaktiv). (Andreyeva G.M. Sosialnaya psixologiya. M., 2000). Har qalay, bunday yondoshuv o’sha ko’pqirrali muloqot

jarayonining asosiy sohalarini qamrab olganligi bilan xarakterlanadi. 5. Ijtimoiy-psixologik bilimdonlikni o’rganish metodlari. Autopsixologik bilimdonlik haxsning, birinchi navbatda, rahbarning ijtimoiy-psixologik bilimdonligini aniqlash uchun turli metodlar ishlatiladi. Bular o’sha biz bilgan ko’plab muloqatga kirishuvchanlik sifatlarini aniqlash metodlaridir. Lekin ularning ko’pchiligi nazariy nuqtai nazardan maqsadga muvofiq emas. Barcha metodik usullar ichida aynan shaxsning o’zgalar bilan tez va aniq ishchanlik va shaxsiy muloqotni o’rnata olishi, va tariqa boshqalarga ta’sir ko’rsata olish malakasini aniqlovchi KOS-1 metodi tadqiqotchilarda ko’proq ishonch uyg’otmoqda. Metodning qulayligi shundaki, u ko’p vaqtni olmagan holda (10-15 daqiqa) 40 ta savolga “ha” yoki “yo’q” deb javob berishni taqozo etadi.S Bevosita kommunikativ bilimdonlikni aniqlash uchun “Muloqotga kirishuvchanlik darajasi”, “Muloqot”, “Tinglashni bilasizmi?”, “Fikrni bayon eta olish” kabi qator metodikalar qo’llaniladi. Muloqot jarayonida odam o’zini qanchalik nazorat qila olishi M. Snayderning maxsus testi ishlatiladi. Ijtimoiy-psixologik bilimdonlik bevosita odam tomonidan o’zini o’zi bilish – autopsixologik bilimdonlik bilan ham bog’liq. Bu odamdagi shunday malakalarki, ular uni o’z sifatlarini diagnostika qila olish – o’z-o’zini diagonostika, o’z-o’zini tuzata olish (o’zini korreksiya), o’z-o’zini takomillashtira olish, o’ziga o’zi motivasiya bera olish, har qanday ma’lumotdan samarali foydalana olish, psixolingvistik bilimdonlikni nazarda tutadi. 6. Sosiometrik usulda shaxsning ijtimoiy mavqyeini aniqlash imkoniyatlari

amoadagi har bir konkret odamning ijtimoiy mavqyei asosan sosiometrik usulda o’rganib kelingan. Hozirgi vaqtga kelib, bu usulning yuzlab modifikasiyalari – shakllari mavjud. Lekin jamoadagi ma’naviy iqlimni, har bir jamoa a’zosining unda tutgan o’rni va mavqyeini aniqlashda sosiometriyaning qaysi shakli yoki ko’rinishidan foydalanmaylik, quyidagilarni albatta belgilab olish kerak bo’ladi: maqsad nima, savollar mazmuni, savollar uchun mezonni aniqlash, tanlovni ma’lum tarzda cheklash, so’rovni o’tkazish va natijalarni qayta ishlash. V.Grabal sosiometrik so’rovning o’ziga mos shaklini taklif etadi. Ma’lumki, sosiometriyaning an’anaviy shaklida shaxs mavqyei quyidagi formula yordamida aniqlanadi:J1 ' '        h miqdori ballar plangan to tomonidan zosi a guruh C V.Grabal bu yerga yana boshqa indekslarni ham qo’shadi: ta’sir, mashhurlik va yoqimtoylik.

Adabiyotlar Burlachuk L. Psixodiagnostika. – SPb.: 2002. Karimova V.M . Psixologiya. O’quv qo’llanma. – T.: A.Qodiriy nomidagi xalq merosi nashriyoti, “O’AJBNT” markazi, 2002. – 205 b. Karimova V.M. Ijtimoiy psixologiya va ijtimoiy amaliyot: Universitetlar va pedagogika institutlari uchun o’quv qo’llanma. – T.: “Universitet”, 1999. – 96 b. Karimova V.M., Akramova F.A. “Psixologiya”. 1-qism. Ma’ruzalar matni. – T.: TDIU, 2005. – 208 b. Karimova V.M., Akramova F.A. “Psixologiya”. 2-qism. Ma’ruzalar matni. – T.: TDIU, 2005. – 125 b. Karimova V.M. Ijtimoiy psixologiya asoslari. – T.: 1994 Kvinn V. Prikladnaya psixologiya. – SPb: Izdatelstvo “Piter”, 2000. – 560 s. Klimov Ye.A. Osnovi psixologii: Uchebnik. – M.: 1997 Mayers D. Sosialnaya psixologiya / Perev.s angl. – SPb.: Piter, 1999. – 688 s. Meliya M. Biznes – eto psixologiya: Psixologicheskiye koordinati jizni sovremennogo delovogo cheloveka / Marina Meliya. – 3-ye izd. dop. – M.: Alpina Biznes Buks, 2005. – 352 s. Nemov R.S. Psixologiya. Uchebnik dlya studentov vissh. ped. ucheb. zavedeniy: V 3-x t. – M.: Gumanit. izd. sentr VLADOS, 2003. – 576 [640; 608] s. Prikladnaya sosialnaya psixologiya / Pod red. A.N.Suxova i A.A.Derkacha . – M.:

Izd-vo “Institut prakticheskoy psixologii”; Voronej: Izd-vo NPO “MODEK”, 1998. – 688 s. Psixologiya. Uchebnik / Otv. red. prof. A.A.Krilov . – 2-ye izd., pererab. i dop. – M.: Izd-vo: PROSPEKT (TK Velbi). 2004. – 752 s. Sherbakova Yu.V. Spesialnaya psixologiya: Uchebnoye posobiye. – M.: Izdatelstvo RIOR, 2006. – 80 s. Hayitov O.E., Lutfullayeva N.X. Psixodiagnostika va amaliy psixologiya. Ma’ruzalar matni. – T.: TDIU, 2005. – 338 b. Hayitov O.E. Psixodiagnostika va amaliy psixologiya: Elektron darslik. – T., TDIU. 2005. Hayitov O.E., Lutfullayeva N.X., Xaydarova X.R. “Psixodiagnostika va amaliy psixologiya” kursi bo’yicha ijtimoiy-psixologik tryeninglar, psixologik masalalar, topshiriqlar va tyestlar to’plami. – T., TDIU. 2005. Hayitov O.E., Lutfullayeva N.X., Xaydarova X.R. “Pedagogik psixologiya” kursi bo’yicha vaziyatli va ishchi o’yinlar to’plami. – T., TDIU. 2005. Hayitov O.E., Lutfullayeva N.X., Xaydarova X.R. “Psixologiya” fani bo’yicha shaxsni o’rganishga doir testlar va metodikalar to’plami. – T., TDIU. 2005. Internet ssilka: http://www.my-shop.ru/shop/books/12594.html http://www.psyho.ru/books/psyhoanalys/book1.htm http://www.etel.dn.ua/~psychology/stat/NauchnRaz/BurlachukLF.htm http://psychoanalyse.narod.ru/rorsch1.htm

Похожие

Guruxiy jarayonlarda shaxslararo munosabatlar

Shaxslararo munosabatlar tizimida muomalaning o‘rni

Shaxslararo munosabatlar tizimida shaxsning rivojlanishi

Oilada shaxslararo munosabatlar va muloqot

Oilada shaxslararo munosabatlar va muloqot psixologiyasi