Sharq allomalari asarlarida o'qitish usullari - Психология - Рефераты

Sharq allomalari asarlarida o'qitish usullari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

53 KB

Sharq allomalari asarlarida o'qitish usullari Sharqning qomusiy olimlari Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali Ibn Sino, AForobiy, Davoniy, Jomiy asarlarida ta'lim-tarbiya, o'qitish masalalari atroflicha bayon qilib berilgan. Shuningdek , mutafak - kirlarimiz tomonidan ta ' lim jarayonida o ' qitishning qaysi usul vositalaridan foydalanish lozimligi uqtirib o ' tilgan . Keitirilgan fikrlardan ko ' rinadiki dastlab shaxs amaliy bilimlarga keyinchalik esa nazariy bilimlami qo ' lga kiritishi lozimligi borasidagi g ' oyalar ilgari surilgan . Qomusiy olim Abu Rayhon Bemniy asarlarida o ' qitish usullari masalasiga alohida to ' xtalib , o ' quvchi shaxsiga ta ' lim berishda ko ' proq qaysi tomonlarga e ' tibor berish kerakligini bayon qilib beradi . Jumladan, olim tomonidan quyidagi qoidalar ilgari suriladi: I o'qitishda yodlatish emas, balki tushunish mantiqiy fikrlash, xulosalar chiqarish, yo'liga amal qilish lozimligi. II o'qitishda o'quvchining qiziqishi, intilishini hisobga olinishi va muallim o'z shogirdlariga xushmuomalali bo'lishi. III o'qitishda turli usul, metodlarni qo'llash ya'ni qarab chiqish, o'qilmagan mavzularni o'qib olish kerakli joylarini qayta o'qib olish, umuman yana o'qib chiqish va tushunib ohsh. IV o'quv qurollarini, kitoblami e'tibor bilan avaylab, asrab tutish, bu kitoblar insoniyatning boyligi ekanligi. Bemniy yoshlarni o'qitish uchun o'qituvchi tanlashni birinchi va asosiy ish deb bilgan. U bolalarni yoshligidanoq aniqrog'i 5—6 yoshidan o'qitish tarafdori edi. Buning uchun o'qituvchi xush muomalali, rostgo'y, o'z fanini yaxshi biladigan pokiza, toza ozoda yurish va turishida namuna bo'lishini talab etadi. Bu g'oya to'g'ri va adolatli talabdir. Agar tarbiyachi o'rnak bo'lmasa, aytgan gapiga o'zi rioya qilmasa, uning tarbiyasi samarasizdh. Bemniy ta'lim tarbiyaga o'quvchilarning diqqatini jalb qilish, mashg'ulotlar davomida o'quvchini zerikib qolmasligi uchun ta'lim olishning turli yo'llari, shakl va metodlari ustida to'xtalgan. U shunday deb yozadi, «Bizning maqsadimiz

o'quvchini toliqtirib qo'ymaslikdir. hadeb bir narsani takrorlash zerikarli bo'ladi, materialga nisbatan salbiy munosabat shakllanadi. Agar o'quvchi bir masaladan, boshqa bir masalaga o'tib tursa, u xuddi turli-tuman bog'-rog'larda sayr qilgandek bo'ladi, bir bog'dan o'tar o'tmas, boshqa bir bog' boshlanadi. Kishi ulaming hammasini ko'rgisi va tomosha qilgisi keladi. Har bir yangi narsa kishiga rohat bag'ishlaydi deb behuda aytilmagan». Olimning so'zlarida uning bilim berish yo'llari haqidagi qarashlari ham bayon etilgan. Birinchidan - ilmiy bilimlar turli mavzulardan iborat bo'lishi, o'quvchini zeriktirmasligi, xotirasiga malol kelmaslikni ko'zda tutadi. Ikkinchidan - bunday usul boshqa tadqiqotchilaming o'qib o'rganuvchining mehnatini yengillashtirishga qaratilgan. Uchinchidan - borliqdagi hodisalami har tomonlama o'rgan-masdan ilmiy bilimlar doirasini aniqlab olish qiyin bo'lishini ta'kidlaydi. Bemniy ilm olishga kirishni quyidagicha ta'kidlaydi: «Ilm dargohiga kirar ekansan, qalbingni, ko'ngilni ozdimvchi illatlardan, odamni ko'r qilib qo'yadigan holatlardan, chunonchi, qotib qolgan urf-odatlardan, hirsdan, raqobatdan, ochko'zlikning quli bo'lishdan o'z hokimligi uchun kurashishdan ozod bo'lmog'ing darkor». Beruniy o'quvchiga bilim berish uni xat savodli qilish haqida gapirar ekan, bu o'rinda qog'ozning paydo bo'lishi, yozuv va uning vujudga kelish xususiyatlari, turli belgilar o'quv qurollari haqida alohida-alohida to'xtalgan, Uning ta'kidlashicha har bir xalqda ta'lim berishning o'ziga xos tomonlari bo'Iib, hammasida ham o'qitish eng avval alifbedan boshlanadi. Qomusiy olim Beruniyni ta'kidlashicha bilim olish jarayonida insoniyat yaratgan bilimlarni egallash uchun o'quvchida intilish va qiziqish bo'lish kcrak. Ilm olishning muhim yo'llaridan bin kishi o'zini hammaga do'st, yaxshilik qila bilish darajasiga yetkazishdan boshlanadi. Bilimlarni yakka holda emas, balki jamiyat a'zolari bilan birga yashab olish mumkin. Chunki, ilmlar insoniyat jamoasining mahsulidir. Yakka kishi o'zi uchun kerakli bilimlarni yarata olmaydi. Kishi tabiati bilmagan va bila olmagan narsasini bilishga o'chdir.

Beruniy ilm olish yo'li bilan dunyoni bilishning turli bosqichlarini ko'rsatadi: 1. To'liq bilim olishda narsalarning chegaralari ma'lum bo'ladi. 2. Narsalarning bo'laklarini umumlashtiruvchi chegaralarigacha ma'lum bo'ladi, lekin bunda ham tafsilotdan holi bo'lmaydi. 3. O'sha tafsilotlar atroflicha biluvchi va bilinuvchi sifatida birlashadi, lekin bu holat zamon ichida bo'Iib turadi. 4. Atroflicha bilish holati zamon ichida bo'lmaydi, endilikda narsalarni, voqealami bilishda zarur vosita bo'lgan ism sifatlarga, laqablarga ehtiyoj qolmaydi. Beruniy tomonidan ilgari surilgan fikrlarda bilimlilik orqali nodonlikdan xalos etish masalalari bayon qilingan. O'quvchini o'qitish muomalaii, rostgo'y, savodxon, shogirdlariga prinsipial, yumshoq muomalaii bo'lishi kerak. Muallim o'quvchini doimo to'g'ri yo'lga boshlashi, sezgir va talabchan bo'lishi lozimligini uqtiradi. Beruniy muallim shogirdlariga yumshoq muomala qilishi, ularga to'g'ri yo'l ko'rsatishi, yaxshi yo'lga yo'llashi, niyatini to'g'ri qilishi, o'zini katta olmay, ochiq ko'ngil bo'lishi haqida ta'lim bergan. Beruniy o'qitish muallimning o'qib o'rganishi, takrorlashi bilan bevosita bog'liq ekanligini aiohida uqtirgan. Shuningdek, kitob o'qishning usul va metodlariga aiohida e'tibor beradi. Kitoblami shunchaki emas, balki fikrlarni kichik bo'limlarga bo'Iib o'qish, hamma o'qilgan joylarni umumlashtirib, qayta o'qish haqida ham ibratli materiallarni bayon etadi. Beruniy o'qitishda faqat induktiv yo'l bilangina emas, balki deduktiv yo'l bilan ham ish tutmoq lozimligini ta'kidlaydi. Bunda olim har qaysi metodni joyida qo'llamoq zaruriigini yaxshi bilgani ko'rinib turibdi. Bunday o'qish tafakkurni o'stirib, bilishning sifatini yaxshilaydi, aqliy bilimni boyitadi. Beruniy dastlab o'quvchining ongli o'qishi, matnning hajmi kichik, mazmuni sodda, keyinchalik esa hajmi katta, mazmuni murakkabroq bo'lgan matnlami o'qishga kirishishi o'qish jarayonida taqqoslash-qiyoslashga e'tibor berish o'quvchilarning ongli bilimiga asos solishini eslatib o'tgan. Olim o'qilganlaming barchastni qaytarib o'qish deganda, asosan xato qilmay, so'zlarni buzmay, ortiqcha tovush ishlatmay, bo'g'inlarni tushirib qoldirmay, so'z

urg'usini o'z o'rnida qo'llab, to'g'ri o'qishni ta'kidlaydi. O'qishning tez, to'g'ri va ifodali bo'lishi, o'qish davomida bolaning o'z-o'zini kuzatib borishi, xatosiz tez va to'g'ri o'qishiga yordam beradi. Beruniy bilimlar ustozlar tomonidan o'rgatiladi deb biladi. U nazariy bilimlarni o'quvchiga singdirish usullari haqida to'xtalib, muallim o'z ishiga asosan qiziqarli suhbat usuli bilan yondashib, shogirdning fanga, kasbga o'rganilayotgan ilmga havasini uyg'ota olishini, ta'limning asosiy vazifalaridan biri deb bildi. Buning uchun ba'zan muallim o'z shogirdlarini majbur qilishi mumkin deb bildi. Ibn Sino bilim olishda bolalarni maktabda o'qitish zaruriigini qayd etar ekan, ta'limda quyidagi tomonlarga rioya etish zaruriigini ta'kidlaydi: - bolaga bilim berishda birdaniga kitobga band qilib qo'ymaslik; - ta'limda yengildan og'irga borish orqali bilim berish; - olib boriladigan mashqlar bolalar yoshiga mos bo'lishi; - o'qitishda jamoa bo'Iib maktabda o'qitishga e'tibor berish; - bilim berishda bolalaming mayl, qiziqish va qobiliyatini hisobga olish; — o'qitishni jismoru'y mashqlar bilan qo'shib olib borish. Talabaga bilim berish o'qituvchining mas'uliyatli burchidir. Shunga ko'ra, Ibn Sino o'qituvchining qanday bo'lishi kerakligi haqida fikr yuritar ekan, shunday yo'l yo'riqlar beradi. Bular quyidagilardan iborat: — bolalar bilan muomalada bosiq va jiddiy bo'lish; — berilayotgan bilimning talabalar qanday o'zlash-tirib olayotganligiga e'tibor berish; — ta'limda turli metod va shakllardan foydalanish; — talabaning xotirasi, bilimlami egallash qobiliyatini va shaxsiy xususiyatlarini bilish; — fanga qiziqtira olishi; — berilayotgan bilimlamiig eng muhimini ajratib bera olishi; — bilimlami talabalarga tushunarli qilib, uning yoshi aqliy darajasiga mos

ravishda berishi; — har bir so'zning bolalar hissiyotini uyg'onish darajasida bo'lishga erishish zarur, deydi olim. Ibn Sino ta'kidlashicha bilishda qaysi metodlardan foydalanmasin, u og'zaki ifodali bilimlami tushuntirishmi, turli ko'rinishlardagi suhbatmi, tajribalarmi, baribir talabada haqiqiy bilim hosil qilish, mustaqil qobiliyatini rivojlantirish, olgan bilimlarini amaliyotga tatbiq eta olish qobiliyatini tarkib toptirishni asosiy maqsad deb bilgan. . Davoniy fikriga ko'ra bola tarbiyasining keyingi davri maktabda boshlanadi. Muallim aqlli bola tarbiyasidan yaxshi xabardor bo'lgan yuksak fazilat egasi boiishi lozim. Olim talaba bilan muallim o'rtasidagi munosabatga alohida to'xtaladi. Agar ota uning organizmini jismoniy jihatdan tarbiyalashga sababchi bo'lsa, muallim uning ma'naviy tarbiyasi kamolotga yetishiga sababchidir. Haqiqatni olganda, uning fikricha muallim ma'naviy padar hisoblanadi. Agar kishining ruhi o'z badaniga qanchalik yaqin bo'lsa, muallim ham tarbiya borasida shunchalik ota-onaga yaqin turadi. Davoniy bolalarning kasb-hunar egallashi to'g'risida ham e'tiborga sazovor fikrlar bildirganlar. Muallim talabalaming qobiliyatini qaysi kasb bilan qiziqishini juda yaxshi bilishi lozim. Agar bola ma'lum bir kasb hunar yoki bilim bilan shug'ullansa, uni har tomonlama qo'llab-quwatlash va bilim yoki kasbni egallash uchun kerakli shart-sharoitni yaratib berish lozim, har bir kishining - deb yozadi Davoniy, hamma kasbni egallashga qobiliyati bo'lmaydi, balki muayyan odamning biror kasbga qobiliyati bo'ladi. Yuqoridagi fikrlardan ko'rinib turibdiki, fan asoslarini egallashda o'qitish usullarining ahamiyati beqiyosdir va o'quvchi shaxsida nazariy va amaiiy bilimlami shakllanishiga metodik vosita bo'lib xizmat qiladi.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Karimov I.A. Barkamol avlod O'zbekiston taraqqiyotining poydevori. - Т .: «O'zbekiston», 1997. 2. Karimov I.A. Barkamol avlod orzusi. - Т .: «O'zbekiston», 2000. 3. Karimov I.A. O'zbekiston XXI asrga intilmoqda. - Т .: «O'zbekiston», 2001. 4. Активные методы обучения педагогов и руководителей учреждений образования. Тезисы докладов. -Пермь, 1993. 5. Андреева Г.М. Социальная психология. -М., 1998-376-с. 6. Бадмаев Б.С.Психология: как ее изучить и усвоить. - М.,1997.-256-с. 7. Бадмаев Б.С. Психология и методика ускоренного обучения.-М., 1998.- 272 с. 8. Бадмаев. Методика преподавания психологии М.: 2001. 9. Введение в психологию: Учебник для высш.школы/Под общ.ред.А.В.Петровского.-М., 1996. -493-с. 10. Возрастная и педагогическая психология: Учеб.пособие для институтов /Под ред. М.В.Гомезо и др. -М., 1984. - 256-с. 11. Галперин П.Я. Психология как объективная наука. Избр. психологические труды. -М.: Воронеж, 1998. - 480 с. 12. Галперин П.Я., Талызина Н.Ф. Формирование знаний и умений на основе теории поэтапного усвоения умственных действий. — М.: 1968. 13. Гиппенрейтер Ю.Б. Введение в общую психологию. -М.: 1996. - 336-с.

Похожие

O'zbekiston psixologlari tadqiqotlarda o'qitish muammolari

Psixologiya fanlarini o'qitish metodikasi fanining predmeti

Oila xususida sharq mutafakkirlarining qarashlari

Pedagogika oliy o'quv yurtlarida psixologiya o'qitish metodikasining umumiy masalalari

Qadimgi sharq mamlakatlarida ilk psixologik fikrlarning paydo bo`lishi