logo
  1. Главная страница
  2. Рефераты
  3. Психология
  4. Psixometrikani kompyuterlashtirish

Psixometrikani kompyuterlashtirish

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

71 KB
Скачать
Psixometrikani kompyuterlashtirish Reja 1. Psixologik diagnostika hamda psixodiagnost uchun qo’yiladigan ijtimoiy- axloqiy talablar. 2. Psixologik-pedagogik diagnostikaning asosiy tamoyillari. 3. Psixologik testlardan foydalaniladigan kishilar uchun qo’yiladigan maxsus talablar. . 4. Metodikalarni qo’llashdagi psixologik ma’lumotlar bazasining mavjudligi. 5. Amaliy tavsiyalarning sifatlilik darajasi. 6. Psixodiagnostikaning axloqiy-ma’naviy normalari. 1. Psixologik diagnostika hamda psixodiagnost uchun qo’yiladigan ijtimoiy- axloqiy talablar sixologik testlar va so’rovnomalardan to’g’ri foydalanish maqsadida bir qator ehtiyot choralarning mavjudligi, ularni amaliyotda qo’llash samarasini oshiradi. Diagnostik metodlarni qo’llanilishi va yoyilishi har bir mamlakatning axloqiy standartlari yoki professional axloq kodeksiga bo’ysunishi kerak. Psixolog (tashxischi)ning professional axloqiy kodeksi zamirida insoniyat manfaatiga xizmat qiluvchi fanning shakllanishi orqali ayrim individlarning muvaffaqiyati va huquqlarini himoya qilishdek qadriyatlar bo’lishi maqsadga muvofiqdir. Psixodiagnostika sohasi bilan uzviy bog’langan, hozirgi G’arb va Amerika psixologiyasi fanida ma’lum yechimga ega bo’lgan quyidagi asosiy axloqiy muammolar mavjud:P Diagnostik metodlarni qo’llaydigan mutaxassis malakasining darajasi Diagnostik metodlarni malakali tadqiqotchilar tomonidan qo’llanilishi talabi, ularni noto’g’ri ishlatilishidan mijozni himoyalashdagi birinchi q adam hisoblanadi. Albatta, zarur malaka diagnostik metodlar yo’riqnomasidan kelib chiqqan holda o’zgarib boradi. Masalan, individual intellekt testlari shaxsiy so’rovnoma va testlardan o’quv va professional faoliyatdagi muvaf f a q iyatni testlash jarayoniga nisbatan maxsus psixologik tayyorgarlikni talab qiladi. Yaxshi malakaga ega bo’lgan psixolog (tashxischi) shunday metodikalarni tanlay bilishi kerakki, bu shaxsiy maqsad uchun o’tkazilayotgan diagnostik jarayonga ham, tekshirilayotgan konkret kishi uchun ham mos tushsin. Shuningdek, u tanlangan metodikalarga aloqador ilmiy adabiyotlar ni o’rgangan hamda texnik ko’rsatkichlar hisoblangan norma, validlik va ishonchlilik xarakteristikalarini yaxshi o’zlashtira olgan bo’lishi kerak. Ma’lumki, qo’lga kiritilgan tashxis natijalari, uni o’tkazishdagi turli vaziyatlarga nisbatan o g’ uvchanlik xususiyatini namoyish etadi. Shuning uchun psixodiagnost xulosalarni tekshiriluvchiga aloqador qator qo’shimcha ma’lumotlar asosidagina diagnostik baholashdan so’ng bayon etadi. Eng muhimi, olingan natijalari asosidagi noto’g’ri tahlillar kelib chi q masligi uchun u psixologik bilimlardan yetarlicha xabardor bo’lishi kerak. Agar psixologik diagnostik soha boshqa mutaxassislari bo’lmagan kishilar tomonidan olib borilsa, imkon boricha jarayonga malakali psixologning ham ishtiroki kerak. Chunki u tadqiqotni samarali olib borishdagi zarur sharoitlarni yaratib bera oladi va olingan natijalarni to’g’ri tahlil qilishda ko’maklashadi. Kimni malakali psixolog (tashxischi) sifatida hisoblash mumkin? Ma’lumki, tadqiqot sohalar qo’llashning xilma-xilligi va ularga asoslanadigan maxsus tayyorgarlik oqibatida birorta ham psixolog barcha yo’nalishlar bo’yicha umumiy malakaga ega b o’ la olmaydi. Jumladan, amaliy psixologiya asoslarini yaratadigan psixologlar, ayrim sohalardagi professional standartlar talabiga javob bermaydigan usullarni qo’ llamaslik va kompetentlik doirasidan chetga chi q maslikni muhim shart sifatida e’tirof etadilar. G’arbda ilmiy yoki davlat korxonalarida ish olib boruvchi mutaxassis bilan mustaqil faoliyat yurituvchi amaliy psixolog o’rtasida o’zaro farq mavjud sanalgan. Chunki, mustaqil amaliy psixolog malakali hamkasblar fikrlari va xulosalariga tashkilotda faoliyat yurituvchi mutaxassisga nisbatan juda kam hollarda qo’yshilishadilar. Va h olanki, tashkilot mutaxassislari Amerika psixologik uyushmasi nizomiga asosan, professional malaka borasida yuqori darajadagi talablarga javob berishi kerak. Shu bois ham, kishilarni sifatli psixologik tadqiq qilish jarayonida professional me’yorlarning ko’lamini oshirish maqsadida malakali psixologlarga lisenziyalar va guvohnomalar ta q dim etiladi. Diagnostik metodlarni qo’llash Diagnostik metodlarni qo’llash huquqi ma’lum malakaga ega bo’lgan mutaxassislarga beriladi. Hozirda esa, bu huquqdan boshqa soha vakillari ham foydalanmo q da. Amerikalik psixologlar fikriga ko’ra, metodikalarga ega bo’lish uchun mutaxassis (psixolog) yoki uning to’g’ri qo’llanilishi uchun ma’suliyatni o’ziga olgan kishilargina imzolari bo’lgan taqdirda foydalanishlari maqsadga muvofiqdir. G’arbiy Yevropa psixolog (tashxischi)larining axloq qoidalarida diagnostik metodlarni tarqatilishini cheklash taklif etilgan. Bu cheklanishlar mohiyatan ikki xil mazmunga ega: metodikalar mohiyatini oshkor etmaslik; metodikalardan noo’rin foydalanishning oldi olish. Shuningdek, boshqa qo’shimcha professional ma’suliyat cheklashlar mualliflar tomonidan yaratilayotgan yangi metodikalarning sotilishi bilan bog’liq. Chunki, ularni kishilarda qo’llash uchun ta q dim etishda yetarli darajadagi obektiv asoslar bo’lishi kerak. Shu bois, diagnostik metodlarni yaratuvchi (muallif)lar zimmasidagi ma’suliyatga uzluksiz ravishda metodikalarning eskirib q olishini oldish olish, tekshirish va standartlashtirish jarayonlarini amalga oshirish kiradi. Amerikada me todikalar va ularning asosiy qismlarini gazeta, jurnal hamda risolalarda keng miqyosda yoritish yoki o’z-o’zini baholash uchun nashr qilish man etiladi. Mashhur mutaxassis A.Anastazi , bunday vaziyatlar nafaqat metodikalarning samarasizligini, balki, kishi psixikasiga salbiy ta’sir qilishdek katta xatolarga olib kelishini alohida ta’kidlab o’tadi. Yana bir G’arbda keng tar q algan, ammo professional talablarga javob bermaydigan faoliyat turi sirt q i xat orqali testlashtirishdir. Ma’lumki, yuborilgan test blanklari orqali mijozning qobiliyatlar yoki shaxs xususiyatlarini aniqlashga oid testlarni bajarish jarayonini to’g’ri amalga oshirilgan, deb baholab bo’lmaydi. Chunki testlashtirishni nazoratsiz amalga oshirish va qo’shimcha psixologik ma’lumotlarni inobatga olmaslik ijobiy natijaga qaraganda ko’proq salbiy o q ibatlarni yuzaga keltirib chiqarish mumkin. Tadqiqot natijalarini sir saqlashning ta’minlanganligi Shaxsiy testlarni qo’llash bilan bog’liq bo’lgan savollar shaxsga daxldor ma’lumotlarga ega bo’lish omil orqali izohlanadi. Diagnostlar uchun bu, subyektning shaxsiy, emosional, motivasion xususiyatlarini o’ r g anishdagi testlar mazmuni hamda baholangan natijalarini mijoz uchun ma’lum q ilinmagan va anglanmagan holatda namoyon bo’lishi kerakligi nozik masala hisoblanadi. Buning uchun kishilar biron-bir tadqiqotda aldangan holatda ishtirok etishlari mumkin emas. Shu bois, qo’llaniladigan psixodiagnostik metodlarning foydalanish maqsadi va usullarini chuqur anglay bilishning o’zi yetarli darajada ahamiyatga ega. Psixologik tadqiqotlar va qo’llaniladigan barcha testlar deyarli shaxsning ichki sir- asrorlar bayon etish imkoniyatiga ega. Bu borada, faqat professional mutaxassisgina vaziyatni inobatga olib o’z ma’suliyatiga suyangan ravishda tadqiqot olib borishi hamda xulosa chiqarishi talab qilinadi. Biror korxona yoki jamiyatning qiziqishi tufayli tadqiqot olib borilayotgan bo’lsa, unda ishtirok etayotgan sinaluvchi o’z natijalarini qanday baholanganligi xususidagi ma’lumotga ega bo’lishi lozim. Shaxs haqidagi olingan barcha ma’lumotlar sir saqlanishini A.Anastazi, ikki yo’nalishdagi omil izohlaydi: “relevantlilik” va “ma’lum etilgan rozilik”. Sinaluvchining berayotgan ma’lumotlari diagnostikani maqsadiga mos kelishi relevantlilik deb yuritiladi. Buning ahamiyatli tomoni shundan iboratki, barcha amaliy harakatlar aniq, diagnostik maqsad uchun metodika validligini o’ rnatishga qaratilgandir. Faqatgina mazkur holat ma’lumotning validligi va relevantligini ta’minlab bera oladi. “Ma’lum etilgan rozilik” – tadqiqotda ishtirok etayotgan sinaluvchi jarayon maqsadi, olingan natijalar xarakteri hamda ularni amalda qo’llash mumkinligi haqida ma’lum etish bilan izohlanadi. Lekin sinaluvchiga test namunalari yoki bayonnoma blankalari ko’rsatilishi ta’qiqlanadi. Bunday ma’lumot testning ha q i q iyligi va kuchini yo’qolishiga xizmat qiladi. Konfidensiallik Ma’lumotlarni sir saqlash kabi konfidensiallik muammosi ham barcha psixodiagnostlar diqqat markazida turgan masalalardan biridir. Bu masala negizida: “Diagnostik natijalarga kimning huquqi bor?”, – degan savol doimo k o’ ndalang turadi. Shu bois, bir tomonda, testning asl mohiyatini bayon etmaslik va uning baholarini noto’g’ri talqin qilish xavfini mavjudligi bo’lsa, ikkinchi tomonda, mijoz uchun tadqiqot natijalarini bilishning obyektiv zarurati turadi. Hozirgi davrda mijozlar tomonidan tadqiqot natijalariga ega bo’lish huquqini anglab yetish holatlari kuchaydi. Shuningdek, ular o’z javoblariga izoh talab etish imkoniyatiga ham egadirlar. Natijada psixolog (tashxischi) uchun diagnostik natijalarni noto’g’ri tahlil qilishga qaratilgan chora-tadbirlarga rioya qilish mas’uliyatining ahamiyati ortadi. Jumladan tadqiqot tashkilotlarda, masalan, maktabda ishga qabul qilinayotgan vaqtda yoki sud ishlari jarayoni olib borilayotgan sharoitda bo’lsa, sinaluvchi izlanishning maqsadi, natijalari va kim tomonidan amalga oshiralayotganligi xususida oldindan xabardor bo’lishi kerak. Shu bois, mazkur vaziyatlarda sinaluvchidan ma’lumotlar ta q dim etishi uchun rozilik olinadi. Bu holat maslahatxona, shifoxona va hattoki ilmiy tadqiqotlar maqsadida amalga oshirilayotgan testlashtirishga ham taalluqlidir. Tadqiqot natijalarini e’lon qilish Psixologlar tadqiqot natijalaridan mazmunli va yaroqli holda foydalanish uchun, ularni mijozga q ay tarzda ma’lum qilish usullarini izlash bilan mash g’ uldirlar. Ma’lumki, olingan ma’lumotlarni shundayligicha uzatish mumkin emas. Uni psixologik axloq kodeksiga nazarda tutilgan talablardan kelib chiqqan holda amalga oshirish zarur. Test ma’lumotlarini qanday ko’rinishda uzatishdan qat’iy nazar (majlis sharoitidami, xat orqalimi, yozma ravishdami), uning eng muhim shartlaridan biri, axborotni sonlar shaklida emas, balki bajarilganlik darajasini psixologik tahlil qilish yo’li bilan amalga oshirish maqsadga muvofiqdir. Har qanday psixodiagnostik tadqiqot natijalarining e’lon qilish jarayonida ma’lumot uzatilayotgan kishini xarakter xususiyatlari inobatga olinishi kerak. Bu, uning psixologok bilimlar doirasidagi ma’lumotlilik darajasigagina taalu q li bo’lmay, balki natijalar asosida chiqarilgan ma’lumotga nisbatan bo’lgan emosional reaksiyasiga ham aloqadordir. Shu sababdan, mijozga diagnostika natijalarini yetkazish vaqtda nafaqat tahlil, balki vaziyatga nisbatan ijobiy individual yondoshish ham emosional ta h likani oldini olishga qaratilgan bo’ladi. Psixolog (tashxischi)ning axloqiy kodeksidagi ijtimoiy-psixologik asoslar Psixolog har bir tekshiriluvchining mavqyeiga hamda muvaffaqiyatiga katta ahamiyat berishi lozim. Chunki, u kishida o’zi va atrofdagilar bilan bo’ladigan ijobiy munosabatlarni o’ rnatish ma’suliyatini o’ziga oladi. Bunday ma’suliyat negizida, psixolog uning yordamiga mu h toj har qanday kishining tinchi va xotirjamligini qo’ ri q lash yotadi. 2. Psixologik-pedagogik diagnostikaning asosiy tamoyillari LBATTA, HAR BIR FAN SOHASI O’ZIGA XOS OBYEKTGA, PREDMETGA VA ULARGA MOS KELADIGAN TADQIQOT METODLARI HAMDA TAMOYILLARIGA EGADIR. YUQORIDAGILARDAN KELIB CHIQIB QARAGANDA, PSIXOLOGIK- PEDAGOGIK DIAGNOSTIKANING HAM O’Z TAMOYILLARI MAVJUD.A Diagnostika nazariyasi va uning metodikalarini ilmiy asoslanganligi DIAGNOSTIKA – OBYEKTNI YAXLIT RAVISHDA GENETIK VA TIZIMLI TAHLIL QILISH, ULARNI MODELLASHTIRISH, QO’LLANILADIGAN METODIKALAR, KO’RSATKICHLARNING ILMIY ASOSLANGANLIGI, OLINGAN NATIJALAR INTERPRETASIYASINING ISHONCHLILIGI, ANIQLIGI, VALIDLIGINI PUXTA ISHLAB CHIQILGAN METODIK ASOSLAR BILAN TA’MINLANGANLIGI ORQALI IZOHLADI. ILMIY ASOSLANGANLIK TAMOYILIDA QO’LLANILAYOTGAN METODIKALARNING ETNIK, IJTIMOIY MUHITGA, JUMLADAN, DIAGNOSTIKA O’TKAZILAYOTGAN O’QUV YURTI, AKADEMIK GURUH VA AUDIATORIYAGA MOSLIGI TALAB QILINADI. BU TAMOYILGA AMAL QILISH PEDAGOGIK-DIAGNOSTIKALARNI AMALGA OSHIRISH JARAYONIDA TURLI XIL YENGIL (“KO’ZIGA YAXSHI KO’RINGAN” YOKI “QO’LIGA TUSHIB QOLGAN”) METODIKALARNI BILIB-BILMAY QO’LLASHDAN SAQLAYDI. Diagnostikaning izchilligi va aniq yo’nalganligi PSIXOLOGIK-PEDAGOGIK DIAGNOSTIKA BOSHQA PSIXODIAGNOSTIK VA PEDAGOGIK DIAGNOSTIKADAN FARQLI RAVISHDA ANIQ YO’NALISH OBYEKT VA MAQSADGA QARATILGAN BO’LADI. SHU SABABLI DIAGNOSTIK FAOLIYAT (JARAYON)NING NATIJALARI UMUMIY XULOSALAR, ABSTRAKT MULOHAZALARDAN EMAS, BALKI ANIQ SHAXS (TALABA)GA, GURUHGA TEGISHLI BO’LISHI LOZIM. ANIQ XULOSALAR ORQALI KAMCHILIKLARNI BARTARAF QILISH VA YORDAM BERISHNING YO’NALGANLIGINI KO’RSATIB BERISH MUMKIN. Diagnostika shakl va metodlarini optimalligi QO’LLANILAYOTGAN METODIKALAR VA TALABAGA YONDOSHISH USULLARINING MAVJUDLIGI AMALIYOTCHI PSIXOLOG, PEDAGOG YOKI PSIXODIAGNOSTGA KAM KUCH VA VAQT SARFLAB SINALUVCHI HAQIDA MUHIM, SIFATLI HAMDA KATTA AMALIY AHAMIYATGA EGA MA’LUMOTLAR YIG’ISH IMKONIYATINI BERADI. DIAGNOSTIKANING SHAKL VA METODLARI OPTIMALLIGINI TA’MINLASHDA ESA, PSIXODIAGNOSTIKA SOHASIDADA KO’P YILLAR DAVOMIDA QO’LLANILIB KELINAYOTGAN QULAY, ODDIY VA SAMARALI METODLARNI QO’LLASH KERAK BO’LADI. O’rganilayotgan obyekt haqida faktlarni yig’ish, bayon qilish va to’g’ri yo’lga solishning birligi O’RGANILAYOTGAN OBYEKT HAQIDA MA’LUMOTLAR YIG’ISH TA’LIM-TARBIYA JARAYONINI TAKOMILLASHTIRISH VA KAMCHILIKLARNI BARTARAF QILISH UCHUN O’QUV YURTI RAHBARLARI HAMDA, PEDAGOGLARGA PSIXOLOGIK-PEDAGOGIK YORDAMLAR BERISH, TO’G’RI YO’LGA SOLISH, QO’LLAB- QUVVATLASH KABI VAZIFALARNING BIRGALIKDA OLIB BORILISHINI TA’MINLAYDI. Diagnostikaning ketma-ketligi va uzluksizligi DIAGNOSTIKANING BOSQICHMA-BOSQICH AMALGA OSHIRISHISH O’QUV JARAYONI VA TALABANI O’ZLASHTIRISHIGA XALAQIT BERAYOTGAN OMILLARNI OCHISH IMKONIYATINI YARATADI. OLINGAN NATIJALARDAN KEYINGI BOSQICH TA’LIM-TARBIYA JARAYONLARIDA UZLUKSIZ FOYDALANISH ZARURLIGINI YUZAGA CHIQARADI. Diagnostika metodlari va jarayonlarining qulayligi hamda ommabopligi DIAGNOSTIKA METODLARINI ODDIYLIGI YA’NI UNING AMALIY PSIXOLOGLAR, PEDAGOGLAR, O’QUV YURTI RAHBARLARI HAMDA TEKSHIRILUVCHILAR UCHUN QULAYLIGI, NISTABAN ULARDAGI QIZIQISH VA INTILISHNI UYG’OTISHGA XIZMAT QILISHNI TA’MINLOVCHI TAMOYIL HISOBLANADI. Diagnostikaning kompleksliligi BU TAMOYIL TALABA SHAXSINI INDIVIDUAL-PSIXOLOGIK XUSUSIYATLARINI PSIXIK JARAYONLARINING RIVOJLANGANLIK DARAJASINI VA O’QUV FAOLIYATINING BOSHQA JIHATLARINI O’RGANISH UCHUN TANLANGAN METODLAR VA METODIKALAR UNI BIR BUTUN HOLDA, HAR TOMONLAMA O’RGANISH, TA’RIFLASH, YONDOSHISH IMKONINI BERISHDA YUZAGA CHIQADI. DIAGNOSTIK METODIKALARNING BIR-BIRI BILAN BOG’LIQ BO’LISHI VA TO’LDIRISHI BU TAMOYILNING ASOSIY TALABLARIDANDIR. Diagnostikaning talaba rivojlanishi kelajagini, oqibatlarini oldindan ko’ra olish (bashorat qilish) imkonini bera olishi HAR QANDAY PSIXOLOGIK-PEDAGOGIK DIAGNOSTIKA TALABANING KECHAGI YOKI BUGUNGI KUNDAGI RIVOJLANISH DARAJASINI VA O’QUV JARAYONINING TASHKIL QILINGANLIK KO’RSATGICHINI IZOHLASH BERISH BILAN CHEKLANIB QOLMASLIGI LOZIM. DIAGNOSTIK JARAYONDA O’RGANILAYOTGAN OBYEKTNING “KELAJAGI”, ERTANGI KUNI, TARAQQIYOT AN’ANALARI MA’LUM OMILLARNING TA’SIRI OQIBATIDA OCHIB BERILISHI KERAK. SHU HOLDAGINI, FARAZ MOHIYATIDAN KELIB CHIQQAN HOLDA TA’LIM- TARBIYA JARAYONIDA YO’L QO’YILAYOTGAN XATOLAR VA TALABA TARAQQIYOTI DAVRIDA KO’ZGA TASHLANADIGAN KAMCHILIKLARNI BARTARAF QILISH IMKONIGA EGA BO’LAMIZ. BU ESA, PSIXOLOGIK-PEDAGOGIK DIAGNOSTIKA METODLARINING PROGNOSTIK BO’LISHI TAMOYILINI TAQOZO ETADI. 3. Psixologik testlardan foydalaniladigan kishilar uchun qo’yiladigan maxsus talablar sixodiagnost o’z xatti-harakatini amalga oshirayotgan bir vaqtda, quyidagi bosqichlarga amal qilishi lozim bo’ladi.P Birinchidan, diagnostik faoliyat obyekti, maqsadi va vazifalarini aniqlash; Ikkinchidan, diagnostika obyektini o’rganishning mezonlari va ko’rsatkichlari (indikatorlari)ni belgilash; Uchinchidan, diagnostik faoliyat vazifasini bajarish uchun zarur bo’lgan metodikalarni tanlash; To’rtinchidan, tanlangan metodikalar yordamida ma’lumotlar yig’ish (tadqiqot o’tkazish); Beshinchidan, olingan natijalarni sifat va miqdor jihatdan qayta ishlash; Oltinchidan, psixologik tashxis ishlab chiqish va xulosalarni chiqarish; Yettinchidan, psixologik bashorat ishlab chiqish (kutiladigan natijalarni oldindan taxmin qilish); Sakkizinchidan, tuzatish psixokorreksiya, yordam berish yo’llari, usullari va rejasini yaratish. 4. Metodikalarni qo’llashdagi psixologik ma’lumotlar bazasining mavjudligi sixokorreksiya bilan shug’ullanuvchi mutaxassis, o’ z mijozlariga biror maslahat berishidan oldin, uning muammolarini to’g’ri baholay olishi va tashxis qilishi kerak bo’ladi. Bu jarayon mijoz bilan bo’ladigan individual suhbatlar va kuzatishlarning natijasiga asoslanadi. Agar psixologik maslahat qator uchrashuv va suhbatlar orqali davom etib, psixolog nafaqat nazariy, balki amaliy jihatdan ham mijozning muammolarini hal qilishga yordam bersa, hamda bir vaqtda ishning sifatiy natijasini nazorat qilib borsa psixologik diagnostikaning “ boshlanish ” va ” tugallanish ” davrini taqqoslash imkoniyati yuzaga keladi.P Masla h at jarayonidan tashqari psixodiagnostikaning yanada muhimrok ahamiyati amaliy psixokorreksion ishlarda ko’rinadi. Gap shundaki, qo’llanilgan psixokorreksion usullarning samaraliligiga, mazkur holatda nafaqat psixolog, balki mizojning o’zi ham ishonch hosil qilishi kerak. Ayniqsa, mizoj uchun psixolog bilan o’tkazilgan suhbatlar natijasida,uning xulq-atvori va psixologiyasidagi o’zgarishlarni haqiqattan ham ijobiy tomonga siljiganligi haqida ko’rsatkichlar zarur hisoblanadi. Ahamiyatli tomoni shundaki, b u bilan mijoz o’z vaqtini bekor sarflamaganligiga ishontirish, balki ta’sir jarayonining psixokorreksion samarasini kuchaytirish uchun ham muhim dir. Ch unki muvaffaqiyatga bo’lgan ishonch – har qanday terapevtik muolajalar samarador ligining muhim xususiyatlaridan biri bo’lib, p sixodiagnostikaning barcha usullari ni amalga oshirilishi va yakunlanishi ham aynan shu bilan ifodalanishi kerak. Psixodiagnostlarning ish jarayoniga va qo’llaniladigan usullariga bir qator jiddiy talablar qo’yiladi. Ular haqida keyingi mavzularda batafsil yoritiladi. Hozir esa biz ilmiy va amaliy bilimlarni egallashdagi zaruriyatlar xususida t o’ xtalamiz. Psixodiagnostning ilmiy bilimlari tarkibiga psixologik metodlarning asoslanadigan nazariyalari kiradi. Masalan, bunday metodlar sifatida shaxsiy- proyektiv testlarni olsak, ulardan professional darajada foydalanish uchun psixolog shaxsning psixoanalitik nazariyalari bilan yaxshi tanishgan bo’lishi lozim. Agar metodika shaxsning individual - tipologik xususiyatlarini o’lchaydigan test bo’lsa, mutaxassis undan professional foydalanish uchun umumpsixologik nazariyatlarini chuqur o’zlashtirgan bo’lishi kerak. Metodikalarning nazariyasiz amalga oshirilishi esa, psixodiagnostik adaprofessional faoliyat olib borish samaradorligiga ta’sir etib, jiddiy diagnostik xatolar keltirib chiqarish olib kelishi mumkin. Minnesotning ko’pfaktorli shaxsiy so’rovnomasi (qisqacha – MMPI) turli xil psixologik o’zgarishlari bo’lgan kishilarga muljallab yaratilgan, validlashtirilgan va normallashtirilgan edi. Amaliyotda esa, u shaxsning klinik tashxisi uchun muvaffaqiyatli foydalanilayotgan edi. Ammo ushbu test mohiyatida bu kabi nozik tomonlar unchalik ko’zga tashlanmaydi.Chunki professional jihatdan tayyor bo’lmagan kishi mazkur testni umumpsixologik shaxsiy test sifatida qabul qilishi mumkin. Lekin, undan insondagi mavjud sifatlarning shakllanish darajasinini aniqlash, jumladan, mashqlar uchun zarur bo’lgan faoliyatning turli ko’rinishlarini o’rganishga foydalanish imkoniyatlari ko’rinadi. Shuningdek, bu testlar shaxsdagi biror professional layoqatlilikni, aniqrog’i boshqaruvchilik xususiyatini aniqlash uchun foydalanish mumkin. Amerikada boshqaruvchi bo’lib ishlayotgan kishilar guruhi MMPI testi yordamida tadqiq qilinadilar olingan ko’rsatkichlar belgilangan tizimga solinadi va ular yo’riqnomada ko’rsatilgan tartib atrofida yoki tashqarida bo’lishiga qarab sinaluvchilarni professional layoqatliligi haqida xulosa chiqariladi. O’tkaziladigan tadqiqot professional darajada tayyorgarligi bo’lmagan kishi hamda malakali mutaxassis uchun ahamiyatli hisoblanadi. Chunki, bundagi tartib va normalar sinaluvchining biror faoliyatga layoqatligini emas, balki sog’liq holatini aks ettiradi. Natijada , psixik jihatdan sog’lom har qanday kishida professinal boshqaruvchanlik layoqati mavjud ekanligi tan olinadi. Muhimi, professional psixodiagnost, kishilarni o’ziga qarata olishi va ularda ishonch hissini uyg’ota bilishi talabga rioya qilishi kerak lozim. Chunki, nazariy bilimlarsiz ushbu talablarning yo’lga qo’ yilmasligi ko’zlangan maqsadga erishishni usullarini murakkablashtiradi. Shu bois, ko’plab psixodiagnostik testlar blankali metodlardan iborat bo’lib, ular inson ongiga ta’sir etishga qaratilgan qator savollardan tashkil topgan. Agar sinaluvchi ruhan tayyor bo’lmasa va psixologga nisbatan ishonch hissini shakillantirmasa, ushbu savollarga sit q idildan javob bermaydi. Bundan tashqari u o’z shaxsiga nisbatan mulozamatni h is etmasa umuman javob bermasligi ham mumkin. Natijada sifatli tadqiqot o’tkazish imkoniyati cheklanadi. Metodikalarni qo’llashdagi eng muhim talab – mutaxassisning o’zi barcha psixodiagnostik usullar va ularni o’tkazish texnologiyasini chuqur o’zlashtirgan bo’lishi lozim. 5. Amaliy tavsiyalarning sifatlilik darajasi A maliy tavsiyalarning sifatlilik darajasi quyidagi bosqichlarning uzviyligiga: tekshiruv obyektining tanlash; tekshiruv metodini aniqlash; metodni tahlil qilish; ma’lumotlar interpretasiyasi; metodning sifatlilik kriteriylarini aniqlashlarga bog’liq bo’ladi. 6. Psixodiagnostikaning axloqiy-ma’naviy normalari sixologik tashxis kodeksidagi axloqiy -ma’naviy normalarning asosiy tamoyillari qatorida quyidagi omillarning bo’lishi maqsadga muvofiqdir:P psixodiagnostning sinaluvchiga nisbatan muvaffaqiyati; obyektivlik, haqqoniylik va o’z faoliyatidagi yuqori talablarga rioya qilishga asoslangan ma’suliyatlilik; jamiyatning talablariga mos keluvchi axloqiy va huquqiy standartlar; psixodiagnostning omma oldida o’zini tuta bilishi; sinaluvchi haqidagi ma’lumotlarni sir saqlash, kofidensiallik; sinaluvchi bilan bo’lgan ishonchli munosabatlar, uni tadqiqot xarakteridan xabardor qilish; tadqiqot natijalarini oshkor qilmaslik; tadqiqotdagi ehtiyot choralar; metodikalarni nashr qilinish shartlari, imkoniyatlari va bu boradagi cheklanishlar; diagnostik natijalarni tahlil qilish. Asosiy tushuncha va atamalar Psixologik diagnostika; psixodiagnost; ijtimoiy-axloqiy talablar; diagnostik metodlar; mutaxassis malakasi darajasi; konfidensiallik; psixolog (tashxischi)ning axloqiy kodeksi; psixologik-pedagogik diagnostika; psixologik testlar; psixologik ma’lumotlar bazasi; ko’pfaktorli shaxsiy so’rovnoma; amaliy tavsiyalar; axloqiy- ma’naviy normalar. Nazorat va muhokama qilish uchun savollar 1. Psixologik diagnostika hamda psixodiagnost uchun qo’yiladigan qanday ijtimoiy-axloqiy talablar mavjud? 2. Qanday pedagogik-psixologik diagnostika tamoyillarini bilasiz? 3. Psixologik testlardan foydalanuvchilar uchun nechta turda talab qo’yilgan? 4. Psixologik ma’lumotlar bazasining mavjudligi nima bilan izohlanadi? 5. Amaliy tavsiyalarning sifatlilik darajasi qanday? 6. Psixologik tashxisning qanday axloqiy-ma’naviy normalari bor? Tavsiya etilgan adabiyotlar Borozdina G.V. Psixologiya delovogo obshyeniya. Uchebnoye posobiye. – M., INFRA-M, 1999. Burlachuk L. Psixodiagnostika. – SPb., 2002. Vvedeniye v psixodiagnostiku: Ucheb. posobiye dlya stud. V 24 sred. ped. ucheb. zavedeniy / M.K. Akimova, Ye.M. Borisova, Ye.I. Gorbacheva i dr.; Pod red. K.M. Gurevicha, Ye.M. Borisovoy . – 3-ye izd., stereotip. – M., 1999. Karimova V.M . Psixologiya. O’quv qo’llanma. – T.: A.Qodiriy nomidagi xalq merosi nashriyoti, “O’AJBNT” markazi, 2002. – 205 b. Karimova V.M., Xayitov O.E., Ergasheva D.D., Lutfullayeva N.X., Xaydarova X.R. Sbornik situasionnix zadach, delovix i psixologicheskix igr, testov, kontrolnix zadaniy, keys-stadi, voprosov dlya samoproverki po kursu “Ekonomicheskaya psixologiya”. – T., TGEU. 2005. Metodi prakticheskoy psixologii obshyeniya. – L., 1990. Nemov R.S. Prakticheskaya psixologiya: Poznaniye sebya. Vliyaniye na lyudey: Posobiye dlya uchashixsya. – M., 1998. Nemov R.S. Psixologiya: Ucheb. dlya stud. vissh. ped. ucheb. zavedeniy: V 3 kn. – M., 2003. Psixologicheskaya diagnostika: Uchebnoye posobiye / Pod red. K.M.Gurevicha, Ye.M.Borisovoy. 2-ye izd., ispr. – M., 2000. Hayitov O.E., Lutfullayeva N.X. Psixodiagnostika va amaliy psixologiya. Ma’ruzalar matni. – T., 2005. Hayitov O.E. Psixodiagnostika va amaliy psixologiya: Elektron darslik. – T., TDIU. 2005. Hayitov O.E., Lutfullayeva N.X., Xaydarova X.R. “Psixodiagnostika va amaliy psixologiya” kursi bo’yicha ijtimoiy-psixologik tryeninglar, psixologik masalalar, topshiriqlar va tyestlar to’plami. – T., TDIU. 2005. Hayitov O.E., Lutfullayeva N.X., Xaydarova X.R. “Pedagogik psixologiya” kursi bo’yicha vaziyatli va ishchi o’yinlar to’plami. – T., TDIU. 2005. Hayitov O.E., Lutfullayeva N.X., Xaydarova X.R. “Psixologiya” fani bo’yicha shaxsni o’rganishga doir testlar va metodikalar to’plami. – T., TDIU. 2005. Internet ssilka: http://www.msu.ru/study/d.. . http://psychol.ras.ru/ipp.. . http://www.psycent.bratsk.. . http://www.psychology.ru/.. .

Похожие

O’zbekiston psixologlari tadqiqotlarida o’qitish muammolari
O'zbekiston psixologlari tadqiqotlarda o'qitish muammolari
Psixologiya fanlarini о‘qitish metodikasi fanining predmeti , vazifalari
Psixologiya fanlarini o'qitish metodikasi fanining predmeti
Intellekt psixodiagnostikasi