Psixologning maktabgacha tarbiya muassasasidagi olib boradigan ishlari - Психология - Рефераты

Psixologning maktabgacha tarbiya muassasasidagi olib boradigan ishlari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

61 KB

www.arxiv.uz Reja : 1. Ta’lim muassasalarida psixolog faoliyati. 2. Psixologning maktabgacha tarbiya muassasalaridagi o’rni va vazifasi . 3. Maktabgacha tarbiya muassasalari bolalari ota - onalari va tarbiyachilarining psixologga qiladigan murojaati 4. Maktabgacha tarbiya muassasalari bolalari ota - onalari va tarbiyachilarining psixologga qiladigan murojaati

www.arxiv.uz Turli ta’lim – tarbiya muassasalarida psixolog faoliyat ko’rsatib kelayotganiga ancha bo’ldi. Ular o’z faoliyatlarining, o’z yordamining qanchalik muhimligini, yosh avlodni barkamol insonlar qilib voyaga etkazishda ularning ishtiroki zarur ekanligini ko’rsatib, ifodalab berishlari muhimligini anglab etishlari lozim. Buning asosiy sabablaridan biri, bizning fikrimizcha, psixologlarning o’z faoliyatida ta’lim tarbiya muassasalari xarakterli xususiyatlariga etarlicha e’tibor bera olmayotganliklari, muassasaning o’ziga xos xususiyatlariga moslasha olmayotganliklaridadir. Turli yoshdagi, jinsdagi ma’lumot va e’tiqod darajasidagi odamlar bilan psixolog bir xil metod va usul orqali ishlamas ekan nima uchun turli ta’lim - tarbiya muassasalarida olib boradigan faoliyati o’zaro farqlanmaydimi? Turli muassasa bu turlicha sharoit, turli muassasa-bu rivojlanishi jihatdan turlicha bo’lgan bolalar. Shunday ekan, turli xil muassasalarda psixolog yagona qolipga solingan yo’ldan borishi mumkinmi? Bizningcha, mumkin emas. Shundan kelib chiqib, turli tuman bolalar muassasalarida psixolog olib boradigan ishning bir – biridan farqi, o’ziga xos va takrorlanmas xususiyatlariga e’tiboringizni qaratmoqchimiz. Biz qisqacha tarzda psixologning maktabgacha tarbiya muassasalarida olib boradagan ishlari, umumiy o’rta ta’lim maktablarida va mehribonlik uylarining tarbiyalanuvchilari bilan amalga oshiradigan ishlarning ayrim jihatlari haqida to’xtalib o’tamiz. Psixologning maktabgacha tarbiya muassasalaridagi o’rni va vazifasi Maktabgacha tarbiya muascasalarining tarbiyachilari psixolog yordamiga muhtojmi? So’nggi yillarda maktabgacha tarbiya muassasalarimizda psixologik maslahat ommalashib bormoqda. Ayni vaqtda maxsus maktabgacha tarbiya muassasalarida mini- listey yoki listey bog’chalarda, balki oddiy tuman bolalar bog’chalarida ham amaliy psixologlar faoliyat ko’rsatmoqdalar. Yurtboshimizning tashabbusi bilan

www.arxiv.uz ishlab chiqilgan «Sog’lom avlod davlat dasturi» da 1 yoshdan 6 yoshgacha bo’lgan bolalarning salomatligini mustahkamlash tarbiyasini to’g’ri tashkil qilish masalasiga ko’proq ahamiyat berish zarurligining ta’kidlanishi maktabgacha tarbiya muassasalarida psixologning ahamiyatini oshiradi. Zero, salomatlik tushunchasi nafaqat jismoniy, balki ayni bir vaqtda ruhiy salomatlik birligini anglatadi. Prezidentimiz I.A. Karimov ta’kidlaganlaridek, «Sog’lom avlod deganda shaxsan men, eng avvalo, sog’lom naslni, nafaqat jismonan baquvvat shu bilan birga ruhi fikri sog’, imon e’tiqodi butun, bilimi, ma’naviyati yuksak, mard va jasur, vatanparvar avlodni tushunaman». Yaqin-yaqinlargacha bog’cha psixologi o’ziga xos noyob hodisalardan biri edi. Psixolognig bir turdagi muassasalardagi vazifa va faoliyat yo’nalishi aniq ko’rsatilmagan edi. Eng muhimi, psixologlarning o’zi uchun ham bu front – bu tarmoqda qanday hodisa va muammolarga duch kelish mumkinligini aniq ravshan tasavvur etishga qiynalar edilar. Shuning uchun, hatto ularning o’zlarida ham «O’zi psixologga zarurat bormikan?» degan gumon paydo bo’lardi. Hozir ham ayrim bog’cha psixologlari muassasada o’z o’rinlarini topolmay qiynalayaptilar. Shuning uchun ular bog’chadagi o’z faoliyatlarining dastlabki bosqichini odatda metodikalar orqali bolalarni diagnostika qilishdan boshlaydilar. Shubhasiz, bu juda samarali faoliyat yo’nalishi. Bunda bolalarning umumiy rivojlanish darajasi aniqlanadi va mavjud muammolar ko’zga tashlana boshlaydi. Biroq diagnostika va uning natijalarini qayta ishlash ancha ko’p vaqt talab qilingani uchun bolalarning muammolari bilan shug’ullanishga vaqt deyarli qolmaydi. Shuning uchun mutaxassislar maktabgacha tarbiya muassasalarida faoliyat ko’rsatayotgan psixologlarga ishni dastlab unga yordam so’rab murojaat qilgan ota - ona va tarbiyachilarning murojaatini o’rganishdan boshlashni tavsiya etadilar . Maktabgacha yoshdagi bolalar ota - onalari va tarbiyachilarining psixologga qiladigan muroja a tlari uning mazmuni va xarakteri xususida risolamizning navbatdagi bo’limida batafsil to’xtalamiz . Ishonamiz, ushbu murojaatlarni o’rganib, ularga o’z vaqtida javob berishi bilan psixologlar o’zini qanchalik kerakligini isbotlay oladilar.

www.arxiv.uz Maktabgacha tarbiya muassasalari bolalari ota - onalari va tarbiyachilarining psixologga qiladigan murojaati So’nggi yillarda mutaxassislar shunday fikrdaki, ota-onalarning psixologga qiladigan muroja a ti biroz o’zgarib, aniqroq xarakter kasb etdi. Oxirgi paytlarda ota - onalarning amaliy psixolog yordamiga bo’lgan qiziqishi ancha ortdi. Psixologning oldiga konsultastiya uchun keladigan ota - onalar sonining ortishi buni isbotlab turibdi. Ehtimol, ota - onalar sekin-sekin bola xulq - atvoridagi ko’p narsalarga o’zlari sababchi ekanliklarini tushuna boshlaganliklari, his qila boshlaganliklari tufayli ularda psixologik maslahatga bo’lgan qiziqish ortib bormoqda. Balki psixologik maslahatning xalq ta’lim tizimida ommalashishi va ilmiy ommabop adabiyotlarning ko’payib borayotgani ularni o’z farzandiga boshqacharoq qarashga majbur qilayotgandir? Xullas, nima bo’lganda ham psixologning yordamiga bo’lgan ongli ehtiyoj asta - sekin bo’lsa ham o’sib bormoqda. Maktabgacha tarbiya muassasalarining psixologlari amaliyotida asosan ota - onalarning quyidagi bir necha guruhdagi murojaati uchraydi: 1. Birinchi guruh murojaatlari «muammoli murojaat» emas. Ular bilish xarakteriga ega. Ota - ona bolaning psixik rivojlanishini nazorat qilish kerakligini tushunib, psixologga farzandlarining psixik va aqliy rivojlanish darajasini aniqlab berish iltimosi bilan murojaat qiladilar. Bunday murojaatlarning ko’payishiga shubhasiz, birinchidan, so’nggi yillarda respublikamizda maktabgacha yoshdagi bolalik muammolariga, umuman bolalarning salomatligiga alohida etibor bilan qaralayotgani ; Ikkinchidan, maktabgacha yoshdagi bolalikning inson shaxsi shakllanishi va aqliy rivojlanishidagi ahamiyati haqidagi ilmiy ommabop kitoblar, gazeta - jurnallar maqolalari, maxsus televizion ko’rsatuvlarning ko’payib borayotganligi sababchidir. Bunday turdagi murojat bilan kelgan ota-ona aslida ko’pincha psixologdan bola normal rivojlanayotganligini tasdiqlatish uchun keladilar.

www.arxiv.uz Shuning uchun ular psixologning ta’kidlarini, maslahatlarini odatda etibordan chetda qoldiradilar. Ota - onalarning o’z bolalari psixik rivojlanish darajasini aniqlashga bo’lgan ishtiyoqi ortishining yana bir sababi talim tizimining murakkablashishi, turli o’quv muassasalari - listeylar, gimnaziyalarning paydo bo’lishidir. Ta’lim tizimidagi o’zgarishlar ta’sirida ko’plab ota - onalar farzandlarini talimga ancha erta tayyorlab borish kerakligini anglay boshladilar. Shu tufayli bo’lsa kerak, bolani 6 yoshdan maktabga berish muammosi bilan muroj a at qiluvchi ota - onalar ancha ortdi. Psixologning bola 6 yoshdan maktabga borishi uchun uning qaysi bilish jarayonlarini rivojlantirish kerakligi haqida bergan maslahat va ko’rsatmalari ota - onalar tomonidan ancha katta e’tibor bilan qabul qilinmoqda. 2. Ikkinchi guruh muroja a tlari bolalarning qobiliyatlarini aniqlab berish yuzasidan bo’ladigan murojaatlaridan iborat. Xilma - xil bolalar to’garaklari (musiqa, rasm chizish, ingliz tili va b . ) ning mavjudligi, buning ustiga ba’zi adabiyotlarda bolalarning qobiliyatlari 3-4 yoshdayoq malum bo’ladi, degan malumotlar ota - onalarni psixolog huzuriga etaklamoqda. Psixologning vazifasi bolani bu yoshda biror sohaga masalan, musiqa yoki matematikaga majburan intensiv o’qitishning salbiy oqibatlarini tushuntirib, bola uchun ayni damda har tomonlama rivojlanish muhimligini ota - ona ongiga etkaza bilishga qaratilishi kerak. Biroq ayni vaqtda psixolog maktabgacha tarbiya muassasasida biror faoliyatga layoqati - qobiliyat nishonalari unib chiqayotgan bolalarni aniqlashga, ularning rivojlanishini kuzatishga, maxsus dastur asosida individual ish olib borishga o’z etiborini qaratish i lozim. 3. Uchinchi guruh murojaatlariga bola xulqidagi og’ishishlar tufayli ota – onalar qiladigan murojaatlari kiradi. Bunda ota - onalar asosan bolalarning agressivligi, tortinchoqligi, xayolparastligi, emostional beqarorligi, asabiylashuvchanligi yuzasidan murojaat qiladilar. Bir narsa kishini tashvishga soladiki, bunday murojaatlar soni tobora ortib bormoqda. Bolalar xulqidagi og’ishishlar asosida yotgan sabablarni psixologlar 3 turkumga ajratadilar: a) ota - onalarning bola psixik rivojlanish qonuniyatlarini bilmasligi.

www.arxiv.uz Rivojlanish qonuniyatlarini bilmaslik oqibatida ota - onalar bolalarga ularning yoshiga mos bo’lmagan talablarni qo’yadilar, inqiroz davrlaridagi xususiyatlarni esa xulq atvordagi og’ishish deb baholaydilar. Bunday holda psixolog bola psixik rivojlanish xususiyatlarini yotig’i bilan ota - onalarga tushuntirib qo’yishi, ularga bola bilan bo’lgan muloqot uslubini o’zgartirish, unga qo’yayotgan talablarga etiborliroq bo’lishini tavsiya etishi lozim bo’ladi: b) bola xulq atvoridagi og’ishishlarga shuningdek, nerv psixik buzilishlar ham sabab bo’lishi mumkin. Ular nevrozlar, psixosomatik kasalliklar, psixik rivojlanishda orqada qolish asoratlari bo’lishi mumkin. Bu holda psixolog qo’lidan kelgan yordamini ko’rsatib, mutaxassis-psixonevrolog, nevropatolog, psixiatrga murojat qilishni maslahat berishi kerak: v) bolaning xulq-atvoridagi og’ishishlariga noto’g’ri oilaviy tarbiya sabab bo’lishi ham mumkin. Haddan tashqari ko’p erkalatish, qo’rqitish, og’ir jismoniy jazolar, befarqlik kabi ota - onalarning tarbiya bobidagi xatolari bola xulqidagi normadan chetga chiqishning sababiga aylanishi mumkin. Bunday holda bir marotaba beriladigan konsultastiya bilan chegaralanib bo’lmaydi. Ota-onalar bilan muntazam tushuntirish ishlari olib borishga to’g’ri keladi. Shunisi qiziq-ki, noto’g’ri tarbiya oqibatlari haqida so’nggi paytlarda qancha ko’p gapirilsa, tarbiyasida jiddiy kamchiliklarga yo’l qo’yilgan bolalar soni shunchalik ko’payib bormoqda. Shu tufayli profilaktika maqsadida maktabgacha tarbiya muassasa psixologi ota - onalar bilan olib boriladigan targ’ibot tashviqot ishlarini yaxshi yo’lga qo’yish kerak. Bu borada o’ziga xos «Ota-onalar klubi»ni tashkil etish ham maqsadga muvofiqdir. Tarbiyachilar ham psixologga nisbatan kamroq bo’lsa-da murojaat qiladilar. Ularning murojaati aniq xarakter kasb etadi. Ko’pchilik tarbiyachilarni asosan agressiv yoki yomon o’zlashtiruvchi bolalar tashvishga soladi, chunki har ikki toifadagi bolalar bog’chadagi tarbiyaviy jarayonni qiyinlashtiradilar. Haddan tashqari tortinchoq, o’ziga ishonmaydigan bolalar tarbiyachilarning alohida etiborini talab qiladi, vaqt tanqisligi bois esa buning iloji bo’lmaydi shuning uchun tarbiyachilarni asosan boladagi u yoki bu xususiyatning psixologik

www.arxiv.uz mexanizmi rivojlantiruvchi mashq va o’yinlar, o’yinchoqlarni tanlashda nima ga ko’proq etibor berish haqidagi psixolog maslahati qiziqtiradi. Albatta, ota-onalar kabi tarbiyachilarni ham u yoki bu bolaning psixik rivojlanish darajasi qiziqtiradi. Zero, bunday malumotlar tarbiyachilarga bolalar bilan ishlashda yordam beradi. Maktabgacha tarbiya muassasalari bolalari ota - onalari va tarbiyachilarining psixologga qiladigan murojaati Ko’plab tadqiqotlar maktabgacha yoshdagi bolalar juda egiluvchan va tasirga beriluvchan ekanligini tasdiqlaydi. Bu davrda bolalar juda ko’p narsani o’zlashtirishi mumkin ekanligi ko’plab tadqiqotlarda isbotlangan. Ammo bolaning imkoniyatlari cheksiz emas, bola imkoniyatlari yosh va psixofiziologik xususiyatlar bilan chegaralangan. Avvalo shuni unutmaslik kerakki, bola bu davrda intensiv o’sayotgan bo’ladi. Bolalar bilan ishlash dasturi ishlab chiqilar ekan,albatta,biror narsani qilish uchun ular qancha nerv - psixik kuch sarf qilishini ham inobatga olish kerak. Masalan, 3-7 yoshli bolalarga erkin harakatlanish imkoniyati berilsa, u ko’p harakatlar qilishi mumkin. Biroq u aniq harakat ni bajarishga majbur etilsa, u tez toliqib qoladi. Demak , maktabgacha yoshdagi bolalar imkoniyatlaridan samarali foydalanishning muhim sharti ular bilan ishlash chog’ida qo’llanayotgan metod va tarbiya shakllarining bolalar psixofiziologik xususiyatlariga mos bo’lishidir. Talim - tarbiya jarayoni asosan didaktik o’yinlar, turli xil amaliy va tasviriy faoliyat shakllarida o’tkazilishi maqsadga muvofiqdir. Bolalar bilan ananaviy maktab darsi shaklida zinhor - bazinhor ishlab bo’lmaydi. Bolalar bog’chada talim olishlari uchun talim jarayoni ularning tabiiy rivojlanishi bilan uyg’un bo’lishi kerak. Psixolog mashg’ulotidan maqsad bilim va ko’nikma bilan qurollantirish emas, rivojlantirish ekanini unutmasligi kerak. Psixolog rivojlantiruvchi ishlarining mohiyati shundaki, ular yordamida bolaning turli tuman bilish jarayonlari va shaxsiy xususiyatlari rivojlanishiga ijobiy turtki beriladi, ular takomillashtiriladi.

www.arxiv.uz Psixolog ishining natijalari darhol namoyon bo’lmaydi. Shu tufayli ko’pincha tarbiyachi va ota - onalarning hafsalasi pir bo’lib ketadi. Shuning uchun ota - ona va bog’cha tarbiyachisi ongiga shuni etkazish kerakki, psixologning ishi o’qitish emas, balki rivojlantirish. Rivojlanish esa asta-sekin yuz beradi. Shu sababli bolaning rivojlanish jarayoni sezilmay o’tadi. Maktabgacha yoshdagi bolalar bilan o’tkaziladigan rivojlantiruvchi ishlarning asosiy shakli o’yindir, chunki o’yin ushbu davrdagi etakchi faoliyat sifatida bolaning psixik rivojlanishi uchun qulay sharoit yaratadi. Ayni vaqtda bola o’yin davomida yangi bilimlarni egallab boradi. Demak, maktabgacha tarbiya muassasalari va ulardagi muammolarning o’ziga xosligi psixologning ushbu muassasada ishlash chog’ida uning o’ziga xos tomonlariga alohida etiborli bo’lishni talab qilinar ekan. Psixolog bu talabni doimo e’tiborga olishi zarur.

www.arxiv.uz Asosiy adabiyotlar : 1. Karimov I. A. Yuksak ma’naviyat -engilmas kuch T.“Manaviyat”,2008 y. 2.O’zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi tizimida psixologik maslahat to’g’risida”gi muvaqqat Nizom –Toshkent, 2002 yil 1 avgust. 3. Nishonova Z. T. Psixologik maslahat. Toshkent, 2006y. 4. Nishonova Z. T. Psixologik maslahat. Toshkent, 2007y. 5. Rogov E.I. Nastolnaya kniga prakticheskogo psixologa T. 1-2-M.,1999g. 6.Umumiy psixologiya. M.G.Davletshin., S.M. To’ychieva.-T., 2002. 7.V.Karimova. Psixologiya T. 2002 yil. 8. G’oziev E.G’ Psixologiya 2002y.

Похожие

Psixolog ishining bolalar muassasalariga ko’ra xususiyatlari

O’qituvchi psixologning mijozi va yaqin hamkori sifatida

Psixologning kasbiy va shaxsiy sifatlari

Psixologning profilaktik ishi

Psixologik maslahat