Psixologiyada bixeviorizm tushunchasi. Zamonaviy mutaxassis hayoti va faoliyatida psixologiyaning o`rni - Психология - Рефераты

Psixologiyada bixeviorizm tushunchasi. Zamonaviy mutaxassis hayoti va faoliyatida psixologiyaning o`rni

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

43 KB

www.arxiv.uz REJA: 1. Psixologiyada bixeviorizm tushunchasi. 2. Psixoanaliz. 3. Geshtaltpsixologiya. 4. Akmeologiya.

www.arxiv.uz Tayanch so`z va iboralar : Bixeviorizm, psixologik tadqiqot, xulq-atvor, muhit, hissiyot, omil – stimul, ta`sir – reaksiya, ilmiy tahlil, eksperiment, psixoanaliz, huzur-halovat prinsipi, reallik prinsipi, psixoanalitik, assotsionizm, oliy psixik funksiyalar. Psixologiyada bixeviorizm tushunchasi. Bixeviorizm — psixologiyada dastavval AQSH da hayvonlarda o`tkazilgan kuzatishlarning (E. Torndayk, D. Uotson va boshqalar) natijasi sifatida paydo bo`lgan yo`nalishdir. Bixeviorizmning negizini psixologik tadqiqot predmeti sifatida psixikani va ongni inkor etish yotadi. Faqat xulq-atvorgina tadqiqot predmeti deb tan olinar, psixologiyaga esa xulq-atvor va muhitning o`zaro nisbati qonuniyatlarini tadqiq etish tavsiya qilinar edi. Bixevioristning fikricha, psixologiyaning vazifasi hissiyot organlariga ta`sir qiladigan omil - stimul (S) ni, ya`ni qo`zg`atuvchi (gap qistirish, o`q otish, kartina ko`rsatish va shu kabilar) ni bilgan holda unga javob, ta`sir - reaksiya (R) qanday bo`lishini yoki ta`sirotni bilgan holda uning qaysi bir omilga javob tariqasida yuz berganini oldindan aytib berishdan iborat emish. Klassik bixeviorizmning formulasi - S R dir. Bixevioristik psixologiyaning mexanistikligi izchildir: odam - bu xuddi hayvonlar kabi, psixikaga egami, ye yo`qligidan qat`i nazar, u qo`zg`atuv-chilarga javob beradigan o`ziga xos bir mashinadir. Stimul bilan reaksiya (S R) o`rtasidagi, ya`ni miyaga «kirish» bilan «chiqish» da yuz beradigan narsalar o`rtasidagi nisbatni ro`kach qilib, bixeviorizm «kirish» bilan «chiqish» o`rtasida nima boru, nima yo`qligini bevosita kuzatish mumkin bo`lmaganligi sababli, ularni ilmiy tahlil qilib bo`lmaydigan («qora quti») soha deb e`lon qilgan edi. Bixeviorist-lar o`z eksperimentlarini asosan hayvonlarda (hammadan ko`proq oq sichqonlarda) o`tkazib, so`ngra shu tariqa chiqarilgan xulosalarni odamga nisbataya joriy etishardi. Shuning uchun ham kishi shaxsining faolligi amalda inobatga olinmasdi. Bixeviorizm o`rgatish jarayonini ham xuddi shu xilda mexa-nistik tarzda ta`riflagan edi. Bixevioristlar hayvonlarning hatti-harakatini (masalan,

www.arxiv.uz eksperimentda labirintdan chiqish yo`lini izlashini) o`rganib, problemaning yechimiga «sinash va adashish» yo`li bilan erishilishi haqidagi xulosaga (E. Torndayk va boshqalar) kelishadi. Bunday yo`l ko`pgina variantlarni tanlab chiqilgandan keyin istalganiga erishilishini ta`minlaydigan bitta varianti qolmaguncha tusmollab qilingan harakatlarning «ko`r-ko`rona tanlanishi» deb talqin qilinardi. Bu xulosa odamning hayvondan sifatiy farqlarini inkor etish uchun inson haqidagi ta`limotning ta`rifiga ham joriy qilingan edi. Psixoanaliz. XX asr g`arb psixologiyasining yana bir nufuzli yo`nalishi- psixoanalizlir. U ko`pincha avstriyalik psixiatr va psixolog 3.Freyd nomi bilan freydizm deb ham yuritiladi. Freydizm nuqtai nazaridan olganda, odam amalda ijtimoiy hodisa emas. Kishi xulq-atvori ikkita prinsipga: «huzur-halovat prinsipi» (bu o`rinda asosan jinsiy mayllarning aks etishi nazarda tutiladi) va «reallik prinsipi» (jamiyatning uyatli va taqiqlangan narsa sifatida shahvoniy havasni bostirib turish zarurligi haqidagi talablaridan kelib chiqadigan) ga buysundiriladi. «Huzur-halovat prinsipi» bilan «reallik prinsipi»ning to`qnashuvi natijasida anglanilmagan sohaga «qondirilmagan mayllar» ajralib chiqishi ro`y beradi va ular odamning xulq- atvorini shu yerdan idora qilib turadi. Bixevioristlarda bo`lgani kabi bu o`rinda ham ongning roli ozgina tan olinadi, ong esa har tomonlama obro`sizlantiriladi. Psixoanalitiklar anglanilmagan psixik qo`zg`atuvchilar bilan avval boshdanoq odamga dushman bo`lgan sotsial muhit o`rtasidagi doimiy qarama-qarshilik to`g`risidagi tasavvurlardan kelib chiqib, individ, bir tomondan, vijdon, nomus, qo`rquv va shu kabilar («ong senzurasi») shaklida o`zi boshidan kechiradigan qatag`onlarni yaratuvchi muhitning talablari, ikkinchi tomondan esa hukmini o`tkazuvchi anglanilmagan mayllarning bir-birini sig`ishtirmasligi bilan bog`liq ichki konflikt holatiga muqarrar tushadi, deb da`vo qilishgan edi. Kishi bunday va- ziyatlar oqibatida vujudga kelgan tanglikdan shahvoniy g`ayratni sotsial jihatdan maqbul yo`lga burib yuboradigan himoya mehanizmlarini ishga solgan tarzda qutiladi. Katta yoshdagi odamning anglanilmagan holda yo`naltiruvchi xatti- harakati uning ilk bolalik davrida shakllangan maqsad-istagining qaramligida

www.arxiv.uz bo`ladi va amalda uning butun umri bo`yi sira o`zgarmasdan, faqat ongning «senzurasi» bilan murosa qilish zaruratidan niqoblanib qolib ketadi. Freyd psixologlarning e`tiborini anglanilmaganlik va psixologik himoya muammolariga, katta yoshdagi kishining xulq-yatvoriga, bolalikdagi voqealarning ta`siriga va boshqalarga jalb qildi, lekin bu muammolarni tubdan noto`g`ri, shaxs psixologiyasini biologiyalashtirgan, shaxsni hatto noijtimoiy kuch deb ta`riflangan holda anglanilmaganlikning ongdan ustunligi va kishi hulq-atvorining shahvoniy mayllarga bo`ysunishi to`g`risidagi tasavvurlardan kelib chiqib talqin etgan edi. Freyd o`zining psixologik nazariyasini odam haqidagi, jamiyat va madaniyat haqidagi umumiy ta`limotga aylantirib, g`arb mamlakatlarida katta e`tibor qozondi. Psixoanalitik asarlarning nomarksistik xarakteri go`yo ichidan turib kishini idora qiladigan, uni instinktiv mayllarning boshqarilmaydigan holatidagi o`zini eplay olmaydigan qo`g`irchoqqa aylantirib qo`yadigan qorong`i, ongsiz kuch-lar haqidagi freydistik ta`limot xush keladigan kapitalistik jamiyatning ideologik quroliga aylanishiga imkon yaratib berdi. Hozirgi paytda bixeviorizm va freydizm ibtidoiy «klassik» shaklidagi o`rnini aniq-ravshan ifodalangan biron-bir farqli belgisi bo`lmagan turli xildagi «sho`ba» oqimlarga (neobixeviorizm, neofreydizm va shu kabilarga) bo`shatib berdi. Ulardagi mexanitsizm va idealizm o`z qiyofalarini juda puxtalik va uddaburrolik bilan niqoblab olishgan. Lekin bu oqimlar tashqi qiyofasini o`zgartirgan bo`lsalarda, o`zlarining ideologik ko`rsatmalari xarakterini saqlab qolgandir. Geshtaltpsixologiya (nemischa so`zdan olingan bo`lib, bir butun shakl, obraz, struktura degan ma`noni anglatadi). Bu chet el psixologiyasining eng katta yo`nalishlaridan biri bo`lib, XX asrning birinchi yarmida Germaniyada paydo bo`lgan. Geshtaltpsixologiyaning markaziy muammosi murakkab psixik hodisalarni bir butun yondashuv asosida analiz orqali o`rganishdir. Geshtaltpsixologiyada assotsionizm asosiy o`rinni egallaydi. Assotsionizm insonning psixik xayotini psixikaning aloxida hodisalarining yig`indisi sifatida tushunadi.

www.arxiv.uz Geshtaltpsixologiya insonning oliy psixik funksiyalarini (idrok, tafakkur, xulq-atvor va boshqalar) o`rganishga alohida e`tibor qaratadi. Bu yo`nalishiga kasos solgan olimlar – nemis psixologlari M.Vertxeymer, V.Keller, K. Koffka. Genetik psixologiya - J.Piaje va uning o`quvchilari tomonidan ishlab chiqilgan ta`limot bo`lib, u inson intelektining kelib chiqishi va ayniqsa yoshlikdagi rivojlanishini o`rgangan. Induvidual psixologiya – A.Adler tomonidan ishlab chiqilgan. XX asrning 20 yillarida pedagogika va psixokoterapiya sohalarida keng tarqalgan. Differensial psixologiya – (lot. differentia - farq) – individlar va insonlar guruhlari o`rtasidagi psixik farqlarni, va bu farqlarning sabablari hamda oqibatlarini o`rganadigan psixologiyaning sohasi. Tanqidiy psixologiya - XX asrning 60-70 yillarida paydo bo`lgan (K. Xolskapp, U. Xolskamp Osterkamp, P. Kayler va boshqalar) va A.N. Leontiyefning faoliyat nazariyasidan kelib chiqqan psixologiya yo`nalishi. Akmeologiya – tabiiy, ijtimoiy va gumanitar fanlar doirasida paydo bo`lib, insonning yetuklik davridagi rivojlanish qonuniyatlari va mexanizmlarini o`rganadigan fan. Akmeologiya induvidual va ijtimoiy subyektlarning rivojlanishini tabiiy-ijtimoiy va texnik fanlardan olingan bilimlar asosida o`rganadi.

www.arxiv.uz Adabiyotlar: 1. Andreyeva G.M. Sotsialnaya psixologiya. Uchebnik.- M., 1998 2. Anikeyeva N.P. Jamoalardagi psixologik muhit.- T., 1992 3. Karimova V.M. Ijtimoiy psixologiya asoslari. - T., 1994 4. Klimov YE. A. Psixologiya professionala.- M., 1996 5. Mayyers D. Sotsialnaya psixologiya.- Spb, 1997 6. Morgunov YE. V. Lichnost i organizatsiya. Konspekti po psixologii.- M., 1996

Похожие

Sotsial psixologiyada tadqiqotlar metodologiyasi tushunchasi. Sotsial psixologiyaning asosiy metodlari

Nazariy psixologiyani o'qitishning metodik xususiyatlari

Psixologiya tarmoqlari

Eksperimental psixologiyada diqqat xossalarining o`rganilishi

Bilish jarayonlarining eksperimental psixologiyada o`rganilishi