Psixologiya fani, maqsadi va vazifalari. fanning xozirgi xolati, tuzilishi va o’rganish usullari - Психология - Рефераты

Psixologiya fani, maqsadi va vazifalari. fanning xozirgi xolati, tuzilishi va o’rganish usullari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

53 KB

Psixologiya fani, maqsadi va vazifalari. fanning xozirgi xolati, tuzilishi va o’rganish usullari Reja: 1. Psixologiya fani va yangi davr psixologiyasi va uning vazifalari. 2. Psixologiya fanlar tizimida tutgan urni. 3. Psixologiya tarmoklari. 4. Psixologiya fanini o’rganish usullari.

«Psixologiya» so’zi grekcha so’zdan olingan bo’lib «psyuxe»- rux degan ma’noni anglatadi. Boshqacha qilib aytganda psixologiya-bu psixikani o’rganuvchi fan: Psixika-bu real vokelikning miyada aks e’tishidir. Xar bir jamiyat uning iqtisodiy-ijtimoiy saloxiyatidan, ishlab chiqarish, ilm-fan taraqqiyoti, kishilarning bilim darajasi, xayotdagi faoliyatidan kelib chiqkan xolda o’ziga xos bo’lgan ma’lum bir psixologiyasi, psixologik dunyoqarashlari, fikirlashlari, munosabatlari va shu kabi xususiyatlariga e’ga bo’ladi. Agar aniqrogini aytmokchi bo’lsak utgan asrda xar xil fanlarning rivojlanishi va bevosita kundalik xayot bilan, uning talablarida yuzaga kelgan muammolari ko’payib borish bilan xarakterlansa, buguncha kelib, bizning o’zbekitsoni oladigan bo’lsak xam butunlay boshqacha psixologiya paydo bo’lganligi bilan farklanadi. Negaki insonlarning jamiyatga, taraqqiyotiga, ishlab chiqarish, mulkchilik va bazor munosabatimiz tubdan o’zgardi va yangi davr psixologiyasi paydo bo’ldi.(iktidorli talabalarni O’qituvchilarni ajratib o’qitish). SHuni takidlash lozimki, inson psixologiyasini bilish, o’z tarkkiyotini va ikdidorini tashkil e’tishni bilish, xar qanday yosh davrda xam optimal ravishda ishga yaroklilikni, turli o’zgarishlarga psixologik jixatdan tayyorgarlikni ta’minlash, yangicha fikirlash va tafakkur qilish, ruy berayotgan jarayonlarni ob’ektiv va to’g’ri idrok qilish qobiliyatini rivojlantirish muammosini ilgari suradi. Psixologiya faning asosiy predmeti-bu psixikadir. Psixika bu inson ruxiyatining shunday bir xolatiki, u tashqi olamni (ichki ruxiy olamni

xam) ongli tarzda aks e’ttirishimizni, ya’ni bilishimiz, anglashimizni ta’minlaydi. Psixologik jarayonlar shu kadar murakkab va xilma-xilki, ba’zida inson o’z-o’zini xam tushuimay koladi. Psixologik jarayonlarning murakkabligi aynan shundaki, atrofimizdagi narsa va xodisalarning mrxiyatini bevosita xis qilib bilishimiz mumkin, lekin psixik xayotga aloqador bo’lgan jarayonlarni, o’zimizda, miyamiz, ongimizda ruy berayotgan narsalarning moxiyatini bilvosita bilamiz. Ms: siz urtoklaringizdan birini yoki karindoshlardan birini yoktirasiz, u sizda doimo yaxshi, ijobiy tassurot qoldiradi, lekin uning u yoki bu xatti-xarakatlarini bevosita kurib, baxolab, taxlil qilolmasakda, unga nisbatan xis qilayotgan mexringizni, uni o’zok kurmay kolganingizda uni soginganimiz bilan bog’liq xisni bevosita kurib, idrok qilish imkoniyatiga e’ga e’masmiz. Aynan shunga uxshash xolatlar psixologiya o’rganadigan xodisalar va xolatlarning o’ziga xos tabiat va murakkabligidan darak beradi va ularni boshqa turli xodisalardan fark qilamiz. SHunday qilib yana bir bor takidlash mumkinki, psixologiya fani o’rganadigan jarayonlar va xodisalar xaqikatdan xam murakkab va xilma-xil. Ularni o’rganish xam qiyin, xam oson. Osonligi shundaki, bu xodisalar bevosita bizning o’zimizda kechadi va berilgan ularni o’zokdan kidirish, mavxum analogiyalar qilish shart e’mas, boshqa tamondan, ular o’zaro bir-birlari bilan bog’liq va umumiy qonuniyatlar va printsiplarga buysunadi. Jadval – 1.

Psixikaning namayon bo’lishi shaqillari va ularning o’zaro Bog’liqligi. Psixik jarayon Psixologik xolat SHaxsnin g xususiyati Bilish jarayoni Xissiy irodaviy xolatlar Individuallik Sezgilar Idrok Xotira Tafakkur Xayol Nutk Dikkat E’matsiyalar E’’tiqod lilik Bardoshlilik Tetiklik Apatiya Kizikuvchanli k Xayratlanish Ishonchlilik Ijodiy ruxlanish Yo’nalishlar Temperament Xarakter Qobiliyat Iktilor Aqliy saloxiyat Xulk motivatsiyasi Ish uslubi Ma’suliyat. Demak yukorida keltirilgandan xulosa qilib aytish mumkinki, psixologiyaning premeti konkret shaxs, uning jamiyatdagi xulk-atvori va turli faoliyatlarining o’ziga xos tamonlaridir, deb ta’riflash mumkin.

Psixologiya- kankret fan sifatida psixika faoliyati qonuniyatlarini, uning ruy berish mexanizimlarini va omillarni o’rganuvchi fandir. 2 – savol: Boshqa fanlar bilan aloqasi. Psixologiya yaxliy va mutsaqil fan sifatida odamlarga gumanitsik (insoniylik) mentalitetning shaqillanishiga xizmat qilib, inson omiliga aloqadorligi uning shu yo’nalishidagi muammolarini ma’lum ma’noda o’rganadigan barcha fanlar bilan bevosita aloqador bo’ladi. 1. Falsafa . Tabiyat, jamiyat va inson tafakkurining rivojlanishiga oid bo’lgan umumiy qonuniyatlar va printsiplarni psixologiya falsafaning bazasidan oladi va o’zi xam inson ongi va tafakkuri qonuniyatlari bilan falsafani boyitib boradi. SHuni aloxida takidlash joizki, mutsaqillik mafko’rasi va milliy ongning shaqillanishiga taallukli umumiy ilmiy qonuniyatlarni izlashda respublikamiz sharoitida bu ikkala fan-falsafa va psixologiyaning xamkorligi bevosita sezilmokda. Ushbu bog’liqlik insonlarda yangicha tafakkur va dunyoqarashni shaqillantirish muammosi kundalang to’rgan ushbu tarixiy davrda milliy mavko’ra va milliy g’oyani shaqillantirish kabi dalzarb vazivani bajarishga xizmat qiladi. 2. Sotsiologik. Psixologiya sotsiologiya e’rishgan yutuqlardan keng foydalanadi va uning qo’lami kengayishiga xizmat qiladi. Ayniqsa psixologiyadan ajralib chiqkan ijtimoiy psixologiyaning sotsiologiya bilan aloqasi u’zviy bo’lib, ular jamiyatda ijtimoiy tarakkiyot va progresni ta’minlash ishiga xizmat qiladi. Axolining xukukiy madaniyatini va demakratik o’zgarishlarga psixologik jixatdan

tayyorgallikni ta’minlaydi, odamlar fikirlarining o’rganishda, bashorat qilish, va tarakkiyot mezonlarini ishlab chiqishda ikkala fanning usuli va uslublarini birlashtirish tadbikiy axamiyat kashf e’tadi. 3. Pedogogika. Bilan psixologiya fanlarining aloqalari an’anaviy va azaliy sanaladi. Ayniqsa bu aloqa yosh avlod tarbiyasida axamiyati katta. Pedagogika fani o’z qonuni va qoidalarni tadbik e’tishda, Ayniqsa xozirda «ta’lim to’g’ri sidagi qonun» va kadrlar tayyorlash milliy datsurni amalga oshirishda, xar ikkala faning o’zaro aloqalarida katta axamiyat kashf e’tadi. YOshlar tarbiyasining aypim jarayonlarida pedogogikaning uslub va qoidalarining o’zigina etarsiz sanaladi. Ayniqsa ma’naviy barkamollik tamoyillarini O’quv yurtlarida joriy e’tish xam shaxs psixologiyasini teran bo’lgan xolda o’qitishning e’ng ilgor va zamonaviy shaqillarini amaliyotga tadbik e’tishni nazarda tutada. 4. Tabiy fanlar: biologiya, ximiya, fizika va b. psixik xodisalar va jarayonlarning tabiy fiziologik mexanizmlarini tushinish va shu orqali ularning kechish qonuniyatlarini ob’ektiv o’rganish uchun material beradi. Ms: shaxs qobiliyatlarni diagnotsika qilish uning tugma layokatlari xamda orttirilgan sifatlarini bir vaktda bilishni takoza e’tgani sababli, usha tabiiy layokatning xususiyatlarini aniqlashda psixofiziologiyaning bir qator usullaridan (miya assimetriyasi qonunlari, miya bioritmlarini yozib olish, neyrodinamika xodisalarini aniqlash, kon aylanish va tana temperaturani ulchash) foydalaniladi va biologiya, anatomiya, fiziologiya va b. fanlarning shu kungacha e’rishgan yutuqlaridan foydalanadi, ya’ni tabiiy fanlar e’rishgan barcha yutuqlar

psixologiyaning predmetini (inson psixikasi) mukammalrok yoritishga o’z xissasini kushadi. 5. Kibernetika. (kema boshqaruv ma’nosini bildiradi). E’slaringizda bo’lsa Prezidentimiz XXI asr kompyuter asri bo’ladi degan e’di. Ma’lumotlar qatori keskin oshadi. Ularni sitsemaga solish va modellashtirishda kibernetika e’rishgan yutuqlardan foydalaniladi. Maxsus to’zilgan kompyuter datsurlarining keng qo’llanilishi inson miyasi va ruxiy olami sirlarini tez va aniq o’rganishni kafolatlaydi. 6. Texnika fanlari: bilan psixologiya o’rtasidagi o’zaro aloqa Ayniqsa bugunga kelib yakkol sezilmokda. Bir tamondan murakkab texnikani boshqaruvchi inson ongi muammosini echishda, ikkinchi tamondan, psixik xayotning murakkab kirralarini ochish maxsus texnik vositalaridan foydalanish zaruriyati bu ikki yo’nalishning e’rishgan yutuqlarini birlashtirishni nazarda tutadi. Texnika bilan bamalol tilashadigan malakali mutaxasislar tayyorlash borasida xam texnika fanlari pedogogika va psixologiya fanlari usullaridan foydalana olsagina, muvaffakkiyatga e’rishadi. Aniqrogi murakkab texnologiyani jamiyat ravnaki yo’lida ishlata biladigan oddiy fuqora ongi, tafakkuri va qobiliyatini moslashtirib va «odam-mashina» diologining e’ng samarali yo’lini izlab topish muxim axamiyatga e’ga. 1. Iqtisodiy : fani bilan psixologiya fanning o’zaro aloqasi va xamkorligi Ayniqsa biz uchun yangilik xisoblanadi, bazor iqtisodiga bosqichma-bosqich utish sharoitida iqtisodiy ong va xukukning qonunuyatlarining o’rganishda ikkala fan xam teng xizmat qiladi. Mutsaqillikdan so’ng Ayniqsa yoshlarda yangicha iqtisodiy tafakkur shaqillanishi jamiyat iqtisodining taraqqiyotida axamiyati bekiyos

sanaladi. Demak yangi davr shaxsini tarbiyalash va uning shu jamiyatga moslashuvi masalasida psixologiya iqtisodiyot fanida qo’lga kiritilgan yutuqlar, yangiliklarni xisobga olsa, iqtisodiyot o’z navbatida iqtisodiy isloxatlarning ob’ekti xamda sub’ekti bo’lgan inson omilidagi barcha psixologik o’zgarishlarni aniqlash, taxlil qilish va shu asosida boshorat qilish vazifasini echishi kerak. Xulosa qilib shuni takidlash lozimki, bu qayd qilingan fanlargini e’mas psixologiyaning aloqasi bor bo’lgan, balki psixologiya fani jamiyatdagi mavjud barcha fanlar bilan u’zviy boglangan xolda tarkkiy e’tadi va rivojlanadi. Va shu bog’liqliklardan kelib chiqib psixologiya fani bir necha tarmoklarga bo’linadi 3 – savol: Psixologiya fanining bir-necha tarmoklarga bo’linib differentsiatsiya qilinishi ko’p jixatdan insonlar faoliyatlari kechadigani saxolardan kelib chiqadi. Negaki bugunga kelib psixologiya fani inson shaxsi xaqidagi e’ng asosiy fan e’kanligi tan olindi. YUkorida qayd qilganimizdek psixologiya fani ko’plab fanlar bilan o’zaro bog’liqlikda rivojlanadi, demak bu degani xar xil saxolarda faoliyat ko’rsatuvchi insonlarning turli vaziyatlardagi xulk-atvorlari normalarini bilish va shunga yarasha ish yuritish muxim jarayondir. SHuning uchun xozirgi davrda mutaxasislar, Ayniqsa shifokorlar psixologiya fanidan baxabar bo’lmoklari lozim. Negaki biz siz bilan o’zimizning kasb faoliyatimizda bemor psixologiyasini to’liq anglay olmas e’kanmiz, ishimizda samara bo’lmaydi, sababi birinchi navbatda biz inson ruxiyatiga ta’sir qilib bilishimizning o’zi bemorning sogayib ketishi uchun asosiy garovlardan bittasidir. Psixologiyaning 300 dan ortik tarmoklari mavjudligining o’zi bu fanning kirib bormagan soxasi yo’qligidan dalolat beradi.

- Umumiy psixologiya- psixik faoliyatning umumiy qonuniyatlarini va ularning o’ziga xos jixatlarini o’rganadigan maxsus soxasi: - Pedagogika psixologiya- kishiga ta’lim va tarbiya berishning qonuniyatlarini o’rganadigan tarmok. Bu tarmok Ayniqsa bugun mamalakatimizda yosh avlodni milliy itsiklol ruxida tarbiyalashda va zamon talabida ta’lim urgatishda muxim axamiyat kashf e’tadi. - YOsh davr psixologiyasi- kamidan kurinib turibdiki, bu tarmok psixologiyasi turli yoshdagi insonlarning tug’ilgandan to umrining oxirigacha psixik rivojlanish jarayonlarini , shaqillarini va o’zaro munosabatlari qonuniyatlarini o’rganadi. Bunda Ayniqsa yosh bolalik va usprinlik davrlar psixologiyasi katta axamiyat kashf e’tadi. - Ijtimoiy psixologiya- odamlarning jamiyatdagi birgalikdagi ish faroliyatlari natijasida ular xosil bo’ladigan tasavvurlar, fikrlar, e’’tiqod lar, xissiy kechinmalar va xulk-atvorlarni o’rganadi. - Mexnat psixologiyasi- kishi mexnat faoliyatining psixologik xususiyatldari, mexnatni ilmiy asosda tashkil e’tishning psixologik jixatlarini va qonuniyatlarini o’rganadi. - Muxandislik psixologiyasi- avtomatlashtirilgan boshqarish tizimlari aperatorining, faoliyatini, odam-texnika o’rtasidagi vazifalarni taksimlash va muvofiq lashtirishning xususiyatlarini o’rganadi. - YUridik psixologiyasi- xukuk tizimining amal qilishi bilan bog’liq bo’lgan masalalarning psixologik asoslarini o’rganadi. - Xarbiy psixologiyasi- kishining xarbiy xarakatlar sharoitida namayon bo’ladigan xulk-atvorini, zobitlar bilan oddiy askarlar

o’rtasidagi munosabatning psixologik jixatlari va qonuniyatlarini o’rganadi. - Savdo psixologiyasi- jamiyatda tijoratning psixologik shart- sharoitlarini, e’xtiyojning individual, yosh, jinga oid xususiyatlari, xaridorga xizmat ko’rsatishning psixologik omillarini aniqlaydi. Bu bizning jamiyatda yangi tus va kurinishga utayotgan psixologik muammolardan biri sanaladi: - Sport psixologiyasi- sportchilar shaxsi va faoliyatidagi psixologik jarayonlarni, xalollik, musabakalarni tashkil qilish va o’tkazish bilan bog’liq bo’lgan jarayonlardagi psixologik xolatlarni o’rganadi. - Badiy ijodiy va e’tsitik idrok psixologiyasi- adabiyot, sanat soxasidagi munosabatlarni, shu tarmok yo’nalishidagi tadbirlarni tashkil e’tish va o’tkazish bilan bog’liq psixologik munosabatlarni o’rganadi. - Tibbiyot psixologiyasi- bu shifokor faoliyati psixologiyasi, bemor xulk-atvorining psixologik jixatlarini o’rganadi. Bo’lardan tashqari psixologiyada e’tnopsixologiya, oila psixologiyasi, boshqaruv, shaxs, siyosiy va tashkiliy va boshqa unlab psixologiya tarmoklari mavjudki, ularning xar biri real xayot e’xtiyojlar va ularning qondirishda psixologiyaning fan sifatidagi urnidan, maqsad va vazifalaridan kelib chiqadi. Va anashu psixologiya tarmoklarini tibbiyot xodimlari, pedagoglar va shuningdek ilmiy xodimlar yaxshi bilsalar foydadan xoli bo’lmaydi. 4 – savol: Xar bir fanda bo’lganidek psixologiya fani xam o’zining o’rganish usullariga e’ga. SHunitakidlash lozimki, ko’plab psixik jarayonlarni ko’z bilan kurib, qo’lok bilan e’shitib yoki xamma

vakt xam qo’l bilan ushlab bo’lavermaydi. Uni ko’pchilik vaktlarda anglashga to’g’ri keladi. Qayd qilganimizdek psixologiya ko’pchilik fanlar bilan o’zaro aloqada bo’lishi bois ko’plab usullarni sinovdan o’tkazib keyin ishlatadi. Psixologiyaning asosiy metodlari. Asosiy usullar Asosiy usullarning variantlari Kuzatish usuli Tashqi -(ob’ektiv kuzatish) Ichki-(sub’ektiv, o’z-o’zini kuzatish) E’rkin kuzatuv tsandartlashtirilgan gurux ichida kuzatish Gurux tashqarisida Surok usuli Og’zaki surok YOzma surok E’rkin surok(suxbat) tsandartlashtirilgan Tets usuli Tets – surok Tets – topshirik Proektiv – tets sotsiometrik tets E’ksperem ent Tabiy e’ksperement, laboratoriya e’ksperementi Modellasht irish Matematik, mantikiy modellashtirish Texnik, kibernetik modellashtirish

- Kuzatish usuli-tashqi kuzatish-bu kuzatuvchini tashqaridan turib bevosita kuzatishdir. O’z-o’zini kuzatish e’sa-bu odam o’zida kechayotgan o’zgarish va xodisani o’zi o’rganish maqsadida material tuplashdir. E’rkin kuzatuvchi bu biron bir jarayonni o’rganish maqsad qilib quyilganda ishlatiladi. Ms: bayramda odamlarning kayfiyatini kuzatish yoki darsda bolalarning darsga munosabatini kuzatish kiradi. Gurux ichida kuzatish kuzatuvchi biron-bir guruxga, oilaga maxfiy, ma’lum bir maqsad datsur bilan kirib olib birga xamma jarayonlarda ishtirok e’tib kerakli ma’lumotlarni tuplaydi yoki faqat tashqaridan ko’z orqali kuzatsa bu guruxning tashqaridan kuzatish deb yuritiladi. Ms: biron bir jinoyatchini tutish maqsadida xam shu guruxga kuzatuvchi maxfiy kirib ishlab birga yurib, yashab kuzatishi mumkin. - Surok usuli-bu birlamchi ma’lumotlarni olish maqsadida juda qo’l keladi. Bunda tekshiruvchining bir qator savollariga og’zaki (suxbat) yoki yozma javob beriladi. YOzma usulning afzalligi shundaki, bir vaktning o’zida tayyor anketani tarkatib ko’plab odamlardan kerakli ma’lumotlarni olish mumkin. Boshqa yukorida qayd e’tilgan usullarni xam birma-bir batafsil xuddi shu tartibda misollar bilan tushintiriladi.

Похожие

Psixologiya fanining predmeti, maqsadi va vazifalari

Psixologiya о‘qitish maqsadi

Umumiy psixologiya fanining predmeti, maqsadi va vazifasi

Yosh davrlari va pedagogik psixologiya fani predmeti

Eksperimental psixologiya fani tarixi