Психоконсультатив диагностика - Психология - Рефераты

Психоконсультатив диагностика

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

20.2958984375 KB

Психоконсультатив диагностика Режа: 1. Шахс невротизацияси симптомлари ҳақида маълумот 2. Педагогнинг невротик болалар билан ишлашдаги психологик компетентлигини аниқлаш услуби

Шахс невротизацияси симптомлари ҳақида маълумот Тарбиячилар жамоаси ҳар қанча уринишидан қатъий назар, таълим жараёнида хулқи оғир болалар ҳам учраб туради. Ҳозирги даврда бундай болалар билан яккама-якка ишлаш усули яратилган, феъл-атвордаги нуқсонларнинг хатти-ҳаракати носоғломлигининг олдини олиш ва тузатиш йўллари илмий асосда ишлаб чиқилган. Тадқиқотларнинг кўрсатишича, хулқи оғир, инжиқ, хулқи салбий болаларнинг келиб чиқишининг ижтимоий сабабларидан ташқари, педагогик ва психологик сабаблари ҳам мавжуд. Болаларда ножўя хатти-ҳаракатлар пайдо бўлишининг сабаблари ва турткилари ҳар ҳилдир. Шахснинг биологик боладаги нуқсонлар сезги органларининг камчиликлари, таълим ва тарбияга салбий таъсир этувчи олий нерв фаолияти ва темпераметирдаги қусрлар тарбияси қийиларни келтириб чиқаради. Шахснинг субъектлилигини мавжуд эмаслигини, боланинг интилиши билан мавжуд имконияти ўртасидаги номутаносиблиги ва хоказолар хатти- ҳаракатини издан чиқаради. Шахснинг фазилатлари таркиб топишидаги нуқсонлар: аҳлоқий хисларининг етишмаслиги, тарбиячи гуруҳ жамоаси, оила аъзолари билан нотўғри мулоқот, ишёқмаслик, бўш вақтни тўғри тақсимламаслик ва бошқалар ҳам салбий қилиқларни вужудга келтиради. Шахснинг билим, таълим-тарбия фаолиятидаги камчиликлари: ақлий фаолият усулларидан кенг фойдалана билмаслик, энг мухим билим, кўникма ва малакаларни эгаллашдаги узилишлар; гуруҳий фаолиятдаги: тарбиядаги нуқсонлар тарбиявий чора ва тадбитлардаги ҳатолар ҳам шулар жумласига киради. Боғчадан ташқари муҳит тасиридаги нуқсонлар, чунончи, оилада педагогик-психологик билимларнинг етишмаслиги, оилавий низолар, ажралиш, ота-онанинг ичқилиқка ва шохвоний хаётга берилиши, балоғтга йетган тенгқурларининг таъсири, маданий-марифий ишлаб чиқариш жамоалари ҳамда жамоатчилик қуршовидаги камчиликлар ҳам хулқи оғир болалар кўпайишига сабаб бўлади.

Педагогнинг невротик болалар билан ишлашдаги психологик компетентлигини аниқлаш услуби Невротик болалар хулқини коррекция қилиш бўйича педагоглар олдида қўйилган вазифаларнинг бажарилиши тарбиячидан муайян даражадаги психологик билимларга эга бўлишни талаб этади. Бироқ невротик бола – психокоррекцион жараённинг ягона иштирок-чиси эмас. невротик болага психологик ҳамроҳлик қилиш тизимли характерга эга бўлиб, бола шахси ичидаги ҳар қандай тузилмалар, боғча моделининг ҳар қандай бўлимлари, оила ичидаги ўзгаришлар бир-бирига таъсир кўрсатади, бирининг ўзгариши бошқаларининг ўзгаришига олиб келади. Педагогнинг хулқи оғишган болалар “мен тимсоли”ни коррекция қилиш борасидаги касбий фаолияти самарадорлиги кўп ҳолларда тарбиячининг касбий позицияси, шунингдек, педагоглар томонидан бола шахсини умр йўли давомида ривожланиш хусусиятларини олдиндан башорат қилиш билан белгиланади. Бу хусусиятларни баҳолаш, олдиндан айтиб бериш усуллари ва уларни бошқариш турлича бўлиши мумкин. Бунда шуни ҳисобга олиш зарурки, бола ўз ҳаётининг у ёки бу ҳолатларини адекват таҳлил қила олиш хулқ-атворида уларга асосланиб ўзи ва ўз келажаги ҳақида маълум тасаввурларга эга бўлиши муҳим ўрин тутади. Педагог ва бола ўртасидаги асосий ўзаро таъсир тарбия жараёнида юз беради ва психологнинг мазкур жараёнидаги вазифаси педагогга умрнинг мазкур босқичида психик ва шахслилик ривожланиши меъёрларига ўз қарашларини бирлаштирган ҳолда ўқувчига нисбатан индивидуал ёндашувни талаб қилади. Педагог томонидан хулқи оғишган болалардаги “мен тимсоли”ни коррекциялаш ҳақидаги қарорни қабул қилиш жараёнида болалик даври хусусиятлари ҳақидаги билимлар психокоррекциянинг конқоет усуларини қўллашни режалаштириш ва амалга ошириш учун асосий манба ҳисобланади. Олимлар хулқи оғишган болалардаги “мен тимсоли” коррекцияси бўйича педагогнинг касбий фаолиятини ривожлантиришга дахлдор психологик воситаларини ўрганишни тақозо этади. Бунда, педагогларнинг

дезадаптациялашган болалардаги “мен тимсоли”ни коррекция қилиш борасидаги касбий фаолияти моделининг мазмуний босқичини ифодалаш учун зарур бўлган қуйидаги услубий йўналишларнинг ҳисобга олиниши кўзда тутилган: - танланган соҳада хатти-ҳаракатлар муваффақиятини таъминловчи педагог шахсининг индивидуал-типик имкониятлари; - педагог касбий фаолиятида боланинг роли ва ўрнини адекват акс эттиришга олиб келувчи муайян қадриятлар йўналиши ва установкалар; - ажратилган муаммо ва вазифаларни психологик талаблар асосида ҳал қилиш йўллари; - педагог ўз касбий фаолиятида қўллайдиган назарий ва амалий билимлар; - Исталган натижаларга эришишга ёрдам берадиган педагогикпсихологик кўникма ва малакалар; - болаларнинг индивидуал-психологик хусусиятлари ва уларнинг педагог ҳақидаги тасаввурлари. Педагогнинг хулқи оғишган болалардаги “мен тимсолини” коррекция қилиш борасидаги касбий фаолияти самарадорлиги педагогнинг касбий ва шахслилик нуқтаи назардан ўзини ўзи баҳолаши, унинг касбий мотивацияси хусусиятларига тўғридан-тўғри боғлиқ Педагог касбий компетентлигининг мажбурий шарти, бизнинг назаримизда, ўқитувчининг хулқи оғишган болалар билан ишлашга бўлган психологик тайёргарлигидир. Мазкур босқичдаги методикалар қўйилган муаммоларни тадқиқ этиш педагогларга психологик ёрдам кўрсатиш бўйича зарурий чораларни қўллаш имконини беради. Бинобарин, педагог психологик компетентлиги болаларнинг индивидуал-психологик хусусиятларига адекват баҳо бера олиш малакаларининг шаклланганлиги билан ҳам бевосита боғлиқдир. Ушбу ҳолатни аниқлашда 2-босқич методикалар мажмуасини қўллаш муҳим аҳамият касб этади.

Юқорида қайд этилганидек, кўрилаётган муаммонинг назарий таҳлили доирасида хулқи оғишган болалардаги “Мен” тимсоли хусусиятларини тушуниш ва таҳлил қилишда муҳим аҳамият касб этади. Бунда асосий эътибор ўзини ўзи баҳолаш, ўзининг ривожланиш истиқболини прогноз (башорат) қилиш, ўзини ўзгалар нигоҳида баҳолаш каби кўрсаткичларга алоҳида эътибор қаратилади. Е.Е. Миронова маълумотларига кўра, касбдан қониққанлик педагог мотивацион мажмуасининг оптималлиги билан аҳамиятли кореляцион алоқага эга (ижобий аҳамиятли боғланиш r=+ 0,49). Бошқача қилиб айтганда педагогнинг ўзи танлаган касбидан қониққанлиги ундаги мотивацион мажмуа қанчалик оптимал бўлса, шунчалик юқори бўлар экан: ички ва ташқи ижобий мотивациянинг юқори даражаси ва ташқи салбий мотивациянинг қуйи даражаси. Бундан ташқари муаллиф томонидан мотивацион мажмуа оптималлиги билан педагог шахсининг эмоционал номуқимлиги даражаси ўртасида салбий корреляцион аҳамиятлилик ҳам аниқланган (боғланиш аҳамиятли r=-0,585). Мотивацион мажмуа қанчалик оптимал бўлса, педагогнинг фаоллиги педагогик фаолият мазмуни, унда маълум ижобий натижаларга эришишга интилиш билан шунчалик мотивлашган бўлади, шунга кўра эмоционал номуқимлик ҳам паст бўлади. Аксинча, педагог фаолияти қочиш, инкор этиш, “тутилиб қолмаслик” мотивлари билан шартланган бўлса эмоционал номуқимлик даражаси шунчалик юқори бўлади. Касбий мотивациянинг шахслилик билан боғлиқ психологик механизмларини диагностика қилиш методикаси (А.Д. Глоточкин, В.А. Пизин, В.Н. Мажукина). Педагог фаолияти самарадорлигини ҳамда ўзини ўзи амалга ошира олиш ва ижтимоий киришиш даражасини аниқлаш имконини беради. Сўровнома 4 та саволни ўз ичига олади, улардан ҳар бирига 5 та позициядан иборат таклиф этилаётган жавоблар шкаласи илова қилинади. Бизнинг мазкур методика билан ишлаш давомидаги асосий эътиборимиз педагоглар қизиқишларининг таълим муассасаларида қўйиладиган касбий фаолият талаблари ва шартлари билан мос келишини

аниқлашга йўналтирилган эди. Мазкур методикани қўллаш қуйидаги вазифаларни ҳал қилади: - педагог фаолияти йўналганлигини аниқлаш; - хулқи оғишган болалардаги “мен тимсоли”ни коррекция қилиш бўйича самарали педагогик фаолиятга мотивацион тайёргарликни аниқлаш. “Менинг гуруҳимим боласи” эксперт баҳолаш методикаси. Методика кам тузилмага эга бўлган “Менинг гуруҳимим боласи” мавзусидаги иншодан иборат. Мазкур методика билан ишлашда бизнинг эътиборимиз педагог томонидан болаларга қўйиладиган баҳолаш характеристикалари таҳлилига йўналтирилган. Мазкур методикани қўллаш ўқитувчининг болаларга нисбатан ички позициясини аниқлаш вазифасини ҳал этади. Дембо-Рубинштейн ўзини ўзи баҳолаш шкаласи. Бу методика болалар томонидан бир қатор шахсий сифатлар, саломатлик, қобилият, характер ва х.к.ларни тўғридан-тўғри баҳолаш(шкалалаш)га асосланган. Мазкур методика долзарб ҳаётий вазиятни баҳолашни ўрганиш учун қўлланилган бўлиб, у хохланган баҳо билан солиштирилади ва ўқувчилардаги талаблар даражаси, уларнинг адекватлиги ҳақида фикр юритиш имкоинини беради. “Саломатлик” шкаласи бўйича текширилувчилар ўзини ўзи баҳолаш ва объектив ҳаётий вазиятдан қатъий назар жуда чекка кўрсаткичларни қўймайдилар, балки 4-5 босқичларни, яъни ўртадан юқори ёки ўрта зонани белгилайдилар. Улар ўзларини ўртача соғлиқ, ақл, характер, бахт билан кўрадилар (ёки кўришни истайдилар). Ўтказилган методика нотурғун ўзини ўзи баҳолашга эга бўлган, чегарадан чиқиб кетишга ва баҳони бузиб талқин этишга мойил болаларни аниқлаш имконини беради. Депрессия мавжуд бўлган болалар паст баҳолашга интиладилар. Шундай қилиб, мазкур методиканинг ноадекват кўрсаткичлари биз томонимиздан дезадаптациянинг бўлиши мумкин бўлган маркерлари сифатида қаралди. “Мен кимман? методикаси (М.Н.Овчинникова модификацияси). Модификация қилинган методика шахсни тадқиқ этишнинг проектив методикалари сирасига киради ва интерпретацияга интегратив ёндашув

билан характерланади. Бизнинг мазкур методика билан ишлашда асосий эътиборимиз бола фаолияти рефлексив даражасини аниқлашга йўналтирилди. Мазкур методика текширилувчининг ўзини ўзи баҳолаш тизими, унинг референт йўналишлари, шахслилик маъноси ва рефлексия даражаси ҳақида маълумот олиш имконини беради. Мазкур методикани қўллаш бизнинг тадқиқотимизда қуйидаги вазифаларни ҳал қилишга ёрдам берди: - боладаги рефлексив фаолият шаклланиш хусусиятларини аниқлаш; - ўзини ўзи намоён қилиш даражаси, ўзи ҳақидаги билимлар, шаклланган “Мен тимсоли”ни аниқлаш. “Қадриятларни мустақил танлаш” экспресс методикаси (Е.Б.Фанталова). Мазкур методика мақсади – шахсдаги “қадриятли ядро”ни қамраб олишдир. Мазкур методика билан ишлашда асосий эътиборимизни хулқ-атвор ва фаолиятга таъсир кўрсатувчи ҳамда қисман ўзаро боғлиқ қадриятларга, шунингдек, ички низолар, ички вакумларни аниқлашга қаратдик. Методикада асосан қуйидаги 3 та йўналиш натижалари тадқиқ этилади: - кенгайтирилган “қадриятли қатор”ни таклиф этиш; - ана шу қадриятларнинг “мустақил танланиши”ни кейинчалик бу қаторни 10 тача қадриятлар номи билан чегаралашни таъминлаш. Мазкур методика бола учун энг долзарб ва оғриқли бўлган ҳаётий фаолият соҳаларини аниқлаш, “реал мен” билан “идеал мен” ўртасидаги мутаносибликни топиш вазифасини ҳал этади. Демак, юқоридаги таъкидларга асосланган таълим-тарбия жараёнида педагогнинг хулқи оғишган болалар билан ишлашдаги касбий компетентлигини аниқлаш услубининг баён этилиши орқали педагогнинг психодиагностик ва психокоррекцион фаолиятининг нечоғлик самарадорлигига баҳо бериш мумкин. Бу эса, энг аввало, хулқи оғишган болалардаги шахслилик хусусиятларини алоҳида ўрганиш, таҳлил қилиш ва тегишли хулосалар чиқариш билан бевосита боғлиқдир.

Адабиётлар: 1. Сайидаҳмедов Н. Педагогик маҳорат ва педагогик технология. – Т.: ОПИ, 2003. 2. Султонова Г.А. Педагогик маҳорат. – Т.: Низомий номидаги ТДПУ, 2005. 3. Маркова А.К. Психология профессионализма. – М.: Знание, 1996. 4. Муслимов Н.А. Бўлажак касб таълими педагогларини касбий шакллантириш / Монография. – Т.: Фан, 2004.

Похожие

Психоконсультатив ишлар мазмуни

Шахснинг индивидуал психологик хусусиятлари ва уларни диагностика килиш ( характер кобилият темперамент )

Билиш фаолиятини психологик диагностика килиш методлари сенсамотор таъсирланиш ва диккатни ўрганиш учун методикалар

Психодиагностика. Психодиагностик ишлар ва уларга куйиладиган талаблар

Мактабгача таълим ёшидаги болаларнинг психологик диагностикаси ва коррекцияси