Психодинамик назария ва тарбия - Психология - Рефераты

Психодинамик назария ва тарбия

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

417.431640625 KB

Психодинамик назария ва тарбия Режа: 1. Психодинамик назарияда бола тараққиёти 2. Психоаналитик назария ва таълим тарбия

«Психоанализ» уч хил мазмунда қўлланилади: 1) шахс ва психопатология назарияси, 2) шахсга доир бузилишларни даволаш методи сифатида ва 3) индивидуумнинг англанмаган ўй-фикрлари ва туйғуларини ўрганиш методи сифатида. Онг даражалари: топографик модель. Фрейднинг топографик моделига кўра психик ҳаётнинг уч қатламини фарқлаш мумкин: онг, онголди ва онгсизлик (ғайришуурий). Фрейд онг даражасида инсоннинг айни дамда рўй бераётган сезгилари ва кечинмалари қатламини назарда тутган. Унинг Фикрига кўра психик ҳаётнинг (ўй-фикрлар, идрок, туйғулар, хотира) арзимас қисмигина англаниши мумкин. Айни паллада инсон онгида кечаётган барча нарсалар махсус сараланишнинг пировард натижасидир. Онг мияда сақланаётган ахборотнинг кичик фоизини ташкил этади. Онг олди соҳаси айни дамда англанилмаётган бироқ инсон озгина ҳаракат қилса англанилиши мумкин бўлган ҳаётий тажрибани қамраб олади. Онг олди соҳаси психик оламнинг англанган ва ғайришуурий соҳалари узра кўприк вазифасини ўтайди. Инсон психик оламининг энг туб ва муҳим қисми– гайришуурийликдир. Ғайришуурийлик инсон онгига таҳдид солиши мумкин саналган энг содда инстинктив майллар, эмоция ва хотиралардан ташкил топган. Фрейд инсон хулқ-атворининг муҳим жиҳатлари онгдан ташқарида бўлган импульслар ва майллар томонидан бошқарилишига қатъий ишонган. Мазкур таъсирлар наинки англанмайди, балки англанилиш палласида ёки хулқ-атворда ошкора намоён бўла бошлаши билан индивидуумнинг шиддатли ичқи қаршилигига дуч келади. Ғайришуурий кечинмалар, онголди кечинмаларидан фарқли равишда, умуман англанилмайди, лекин инсонлар хатти-ҳаракатини тўлиқ белгилайди. Шунга қарамасдан, ғайришуурийлик соҳасига тааллуқли кечинмалар ниқоблаштирилган ҳолда ёки рамзий

шаклларда (тушларда, ҳаёлларда, ўйин ва меҳнат фаолиятида) ўзини намоён қилиши мумкин. Майллар психологияси / либидо (шаҳват) назарияси (З.Фрейд бўйича) Мумтоз психоанализда инсон англанган ва ғайришуурий хаёлларда (фантазияларда) рўёбга чиқадиган, илк тажриба доирасида шаклланган эҳтиёжлар ва хоҳишлар, мазкур хоҳишларнинг аксарияти номаъқул, - деган нуқтаи назарга биноан кўздан кечирилади. Кишиларда ички зиддиятлар 1 мавжудлиги сабабсиз қўрқувлар, айбдорлик ҳисси, ўта тортинчоқлик, ички босим (сиқилишлар) мавжуд бўлишида, шунингдек турли психосоматик касалликлар аломатларининг пайдо бўлиши, характернинг патологик чизгиларида - намоён бўлади. МЕН (ЭГО) психологияси Эго-психологияда инсон - адаптацияга 2 қодирлиги, воқеликни тўғри баҳолаши, психологик ҳимояларга доир жараёнлар; аффектлар, ташқи олам, воқъелик талаблари, эҳтиёжларнинг ички оламига мурожаат қилиш (“нафсни таниш”) - нуқтаи назарига биноан кўздан кечирилади. Ушбу назарияга ақоидига кўра адаптация соҳаси тараққиётига доир бузилишлар бу «Ўзликни англаш (Эго) нуқсонлари» сифатида кўздан кечирилади. 1 ички хоҳиш, майл ва инсоннинг ўзига-ўзи қўядиган таъқиқ ўртасидаги кураш 2 теварак-атроф ва ботинда рўй бераётган ўзгаришларга ҳам психик, ҳам жисмоний мослашув

Ўзни таҳлил қилиш (Аутоанализ) Ўзни таҳлил қилиш (аутоанализ) назариясига биноан инсон:  субъектив даражада ўзини қандай хис қилиши, узвийлик (майллари, ўйфикрлари, хатти-ҳаракатлари ўртасидаги муштараклик), баҳоловчи мулоҳазалари, субъектив холатларнинг ўзгаришига бўлган жавоблари (реакциялари);  рефлексия: ўзига-ўзи ташқаридан қарай олиши;  ўзликнинг устивор позицияси; ўзликнинг дифференциация даражаси (онадан - онанинг англанмаган хоҳишлари, майллари, таъсиридан - киши ўзини қай даражада холис сеза олиши);  ўзи тўғрисидаги тасаввурлари яхлитлиги/ фрагментарлиги (парчаланганлиги), узлуксизлиги/узуқ-юлуқлиги даражаси, баҳоловчи мушоҳадалари - нуқтаи назарига биноан кўздан кечирилади.

Объектларга доир муносабатлар психологияси Объектларга доир муносабатлар психологиясида инсон:  объектларга доир 3 муносабатлар нуқтаи назарига биноан (бола томонидан ушбу муносабатлар аввал қай тарзда ҳис этилгани ёки ҳамон ҳис этилиши, нималар хотирада сақланиб қолмоқда-ю, нималар такрорланиши);  оиладаги фожеаларнинг такрорланиши (муҳаббатга, устиворликка интилиш) - нуқтаи назарига биноан кўздан кечирилади. 3 объектларга доир муносабатлар деганда у ёки бу жиҳатдан психологик ҳимоя механизмлари билан боғлиқ объектларни муайян тарзда идрок этиш натижаси бўлган шахс шаклланишининг мураккаб ва яҳлит ҳосиласи сифатидаги субъектнинг оламга нисбатан муносабати назарда тутилади

Психик аппаратнинг тузилмавий модели. У (ID): o қуйи, туғма соҳа, o лаззатланиш-ёқимсизлик тамойилига биноан ҳаракат қилади,  - ўз импульсларини зудлик билан ва тўла қондирилишини талаб қилади,  - мантиқ, ахлоқ, тоқатни тушунмайди,  - вақт деган чегарани билмайди, таълимга ва назоратга бўйинсунмайди,  - вужуд жиҳатлари билан узвий боғлиқ.

МЕН (EGO): Ўз функцияларидан келиб чиқиб аниқланади ( EGO функцияларидан):  - идрок (фарқлай олиш)  - хотира,  - моторика (ихтиёрий);  - реаллик тамойилига мувофиқ ҳаракат қилади.  - ўйлайдиган, режалаштирувчи тизим.  - онг соҳиби (қисман ғайришуурий бўлсада):  - EGO нинг синтетик (уйғунлаштирувчи) функцияси намоён бўлади, қачонки: У (ID): Super-Ego таъқиқларига дуч келганда, o ташқи олам ундовларига учраганда, EGO ташқи олам билан ўзаро муносабатларга кириша олиши учун у тажриба орттириши лозим; o «чавандозлик» қилади, o қўрқувни ҳосил қилиш орқали муҳофаза қилади (пировардида: ИДга қарши йўналтирилган зўриқишларни маълум даражада енгиллатувчи ҳимоя механизмлари вужудга келади),

o ўзнинг ҳимоясини таъминловчи психика аъзосидир, o «қўрқувлар ҳосил бўладиган жой» (Фрейд) ОЛИЙ МЕН (Super-Ego):  - оила ёки жамиятдан келиб чиқадиган барча мотивлар тизими,  - виждон (муайян даражадаги мустақил ўлчам),  - чегаралайди ва таъқиб қилади,  - қўрқув уйғотувчи ота-оналарнинг бири билан боғлиқ. Аналитик психология: асосий концепция ва принциплар. К.Г.Юнг психоанализни қайта ишлаб чиқиши натижасида психология, фалсафа, астрология, археология, мифология, теология ва адабиёт каби билимлар соҳасига доир мураккаб ғоялар комплекси вужудга келди. Шу боис Юнг назарияси англанилиши энг мураккаб бўлган психологик назария ҳисобланади. Шахс тузилмаси. Юнг қарашига биноан “руҳ” (Юнг назариясида мазкур термин шахс тушунчасига монанд) уч алоҳида, бироқ ўзаро таъсирга кирувчи тузилмалардан ташкил топган. Булар: эго, шахсий ғайришуурий ва жамоавий ғайришуурий (Jung, 1931/1969). Эго онг доираси маркази ҳисобланади. У ўзимизнинг бир бутунлигимиз, барқарорлигимиз, ўзимизни инсондай идрок этишимизни таъминлайдиган

ўй-фикрлар, хотиралар, кечинма ва сезгиларимизни қамраб оладиган “psyche”дир. Эго ўзлигимизни англаш асосидир, у туфайли кундалик онгли фаолиятимиз натижаларини кўра оламиз. Шахсий ғайришуурийлик қачонлардир англанган, ҳозирда босилган ёки унутилган хотира ва зиддиятлардан ташкил топган. Уларга онгда намоён бўлиш учун зарурий ёрқинлик етмайдиган ҳиссий таъсиротлар тааллуқли. Ушбу жиҳатдан Юнг концепцияси Фрейд концепциясига монанд. Бироқ Юнг шахсий ғайришуурийлик сирасига индивидуум ўзининг ўтмиш шахсий тажрибаси, уруғ-аймоғи ёки наслий тажрибасидан келиб чиққан эмоционал шиддатга эга ўй-фикрлар, туйғулар ва хотираларни қамраб олган комплексларга эга эканлигини алоҳида таъкидлайди (Jung, 1921/1973). Юнг тасаввурларига биноан, оддий мавзулар атрофида йиғилган мазкур комплекслар индивидуум хулқ-атворига етарлича кучли таъсир ўтказиши мумкин.

Масалан, ҳокимият комплексига эга одам ҳокимият мавзуси билан тўғридан-тўғри ёки рамзий маънода боғлиқ фаолиятга ўзининг психик энергиясини кўп сарфлаши мумкин. Қачонлардир шаклланган комплекслар инсон хулқ ва дунёни англашига таъсир кўрсата бошлайди. Шахсий ғайришуурийлик ҳар биримизда ўзига хос, англаш имконияти мавжуд деб таъкидлар эди Юнг. Пировардда комплекснинг барча унсурлари ёки унинг ўзи тўла англанилиши ва индивидуум ҳаётига кучли таъсир кўрсатиши мумкин. Ва, ниҳоят, Юнг жамоавий ғайришуурийлик деб номлаган, шахс тузилмасидаги туб қатлам мавжудлиги тўғрисидаги фикрни илгари сурган (Jung, 1936/1969). Жамоа онгсизлиги бутун одамзот хотирасининг яширин изларини қамраб олади. Унда бизнинг умумий эмоционал ўтмишимизнинг натижаси бўлган, одамзотнинг барчасига умум ўй-фикрлар, туйғулар ўз ифодасини топган. Юнгнинг ўзи таъкидлаганидек, “жамоавий ғайришуурийликда ҳар бир индивидуум мия тузилмасида қайта жонланган инсоният эволюциясининг барча маънавий мероси мавжуд” (Campbell, 1971). Демакки, жамоавий ғайришуурийлик мазмуни ирсийлик сабаб барча одамзот

учун бирдир. Жамоавийлик ғайришуурийлик концепцияси Юнг ва Фрейд ўртасидаги асосий зиддият негизи бўлганлигини алоҳида таъкидлаш жоиз. Архетиплар. Юнг жамоавий ғайришуурий шиддатли кучга эга дастлабки психик образлардан иборат эканлиги тўғрисидаги фаразни илгари сурган (Jung, 1968). 4 Архетиплар — одамларни воқеа ва ҳодисаларни муайян тарзда идрок этиш, ҳис қилиш ва жавоб қайтаришга мажбур қиладиган туғма табиатга эга ғоялар ёки хотиралардир. Аслида мазкур архетиплар бизнинг наздимиздаги хотира ёки образлар эмас, балки улар таъсири остида одамлар ўз хулқ-атвор моделларида бирор объект ёки ҳодисага нисбатан идрок, тафаккурнинг универсал шаклларини намоён қилишга ундовчи омиллар десак тўғрироқ бўлади. Туғмалик конкрет вазиятларда ҳам эмоционал, ҳам когнитив, ҳам хулқий жиҳатдан маълум тарзда реакция кўрсатишга мойилликка хос. Масалан, ота-она, севикли киши, нотанишлар билан кутилмаганда тўқнаш келгандаги реакция. Юнг таърифини берган кўплаб архетиплар қаторида она, бола, қаҳрамон, донишманд, Қуёш маъбуди, маккор, Тангри ва ўлим архетиплари туради. Жадвал 1. Юнг тавсиф этган архетипларга мисоллар Архетип Таъриф Рамз Анима Эркак шахсининг англанмаган аёллик жиҳати Аёл, биби Марям, Мона Лиза Анимус Аёл шахсининг англанмаган эркаклик жиҳати Эркак, Исо алайҳиссало м, Дон Жуан Персона Илк болалик даридаги таълим- тарбия натижасида ҳосил бўладиган ва ижтимоий орзиқишлардан келиб чиқадиган одамнинг ижтимоий роли Ниқоб Кўланка Индивид онгли тарзда қатъий Шайтон, 4 Архетип (грек. αρχετυπον «αρχη» — «ибтидо» и «τυποζ» — «сиймо»)

намоён қилаётган жиҳатнинг тескари тарафи Гитлер, Сталин ва ҳ. Ўзлик Шахс марказини идора қиладиган бутунлик ва уйғунлик ифодаси Мандала Донишман д Ҳаётий заковат ва етукликнинг шахслантирилган шакли Набий Тангри Ташқи оламга кўчирилган психик воқеликнинг якуний ифодаси Қуёш кўзи, нигоҳи Юнг ҳар бир архетип объект ёки вазиятга мувофиқ муайян туйғу ва фикр ифодаси билан боғлиқ деб билган. Масалан, бола ўз онасини идрок этар экан унинг тасаввурлари тарбия, ҳосилдорлик ва тобелик каби архетипик оналик сифатлари билан онгсиз равишда жилоланади. Юнг архетипик образлар ва ғоялар тушларда ва тасвирий санъат, адабиёт, динда кенг қўлланиладиган рамзларда ўз ифодасини топади деб ҳисоблаган. Айрим энг муҳим архетиплар. Персона (лотинча «persona», «ниқоб» сўзидан олинган) — биз ўзимизни бошқа одамларга намоён қиладиган, “оммавий” юзимиз. Персона биз ижтимоий талабларга мувофиқ ўйнайдиган турфа ролларни ифодалайди. Юнгнинг тушунтиришича, персона ўзгаларда таассурот қолдириш ёки ўзгалардан ўз моҳиятини яширишга хизмат қилади.

Персона кундалик турмушимизда бошқа одамлар билан муроса қилиб яшаш учун зарур. Бироқ Юнг агар мазкур архетип ҳаддан ортиқ аҳамият касб этадиган бўлса унда одам саёзлашиб, юзаки бўлиб қолиши, ҳаёти битта ролни бажаришгагина қаратилган, ҳақиқий эмоционал тажрибадан бегоналашиши мумкинлигидан огоҳлантириб ўтган. Персона бизни теварак оламга мослаштиришда қанчалар катта аҳамият касб этса, кўланка архетипи шахснинг сиқиб чиқарилган ҳайвоний жиҳатларини ифодалайди. Кўланка бизнинг ижтимоий номаъқул шахвоний ва агрессив импульсларни, аксилахлоқий ўй-фикрлар ва эҳтиросларни ўзида жо этади. Бироқ кўланканинг ҳам ижобий томонлари мавжуд. Юнг кўланкани ҳаётий қувват манбаи сифатида кўздан кечиради, самимийлик, индивидуумнинг ижодий ибтидоси деб билади. Юнгга биноан эгонинг функцияси кўланка энергиясини уни жиловлаш орқали керакли йўсинга солишдан иборат. Ўз импульсларимизни ошкора ифода эта олиш ва соғлом ҳамда ижодий ҳаётдан завқ олиш. Анима ва анимус архетипларида К.Юнг томонидан инсон андрогин табиатга эга эканлигини эътироф этиш ётади. Анима эркаклардаги аёл

образи, унинг англанмаган аёллик жиҳатлари ўз ифодасини топса, анимус да – аёллардаги эркаклик образи, унинг англанмаган эркаклик жиҳатлари ўз ифодасини топган. Мазкур архетиплар мавжудлиги, қисман бўлса-да, эркак ва аёл организмида ҳам тестостерон, ҳам эстроген гормонлари ишлаб чиқилиши каби бологик фактга таянади. Мазкур архетип асрлар мобайнида қарама-қарши жинс вакиллари билан ўзаро таъсирга кириш тажрибаси ҳосиласи сифатида жамоавий ғайришуурийда тараққий этган. Кўплаб эркаклар, муайян даражада, аёллар билан биргаликдаги турмуш тарзи натижасида “фемининлашган” бўлса, аёллар “маскулинлашган”дирлар. Юнг анима ва анимус шахс тараққиётини тўхтатмаслик учун, умумий балансни бузмаган холда, уйғун ифодасини топиши лозим деб ҳисоблаган. Бошқачасига айтсак, эркак ўз маскулин сифатлари билан бирга маълум даражада фемининлик жиҳатларини ҳам намоён этиши лозим бўлса, аёллар ҳам, ўз навбатида, ўз феминин сифатлари билан бирга маскулин жиҳатларини ҳам керак бўлганда намоён этишлари керак. Мабодо ушбу зарурий сифатлар ривожланмай қолса шахсда функционал бузилишлар вужудга келиши мумкин. Ўзлик — Юнг назариясидаги энг муҳим архетипдир. Ўзлик шахс тузилмасининг марказий қисми – юрагини – ташкил этади. Қалбнинг барча жиҳатлари қовишуви (интеграцияси) амалга ошганда, инсон ўзининг

бирбутунлигини, уйғунлик ва хотиржамликни ҳис этади. Юнг фикрига кўра ўзлик нинг тараққиёти инсон ҳаётининг асосий мақсади бўлиши шарт. Архетипнинг асосий рамзи бўлиб мандала ва унинг турфа кўринишларидир (абстрак доира, валийлар боши узра нур таралиши ва ҳ.). мандала каби шакллар якунланганлигида ўз ифодасини топадиган “Мен” яҳлитлиги, Юнгга кўра, тушларда, фантазияларда, афсоналарда, диний ва мистик тажрибаларда намоён бўлади. Юнг дин инсонни тўкислик ва бутунлик ҳиссини берадиган беқиёс куч деб ҳисоблаган. Шу билан бирга, қалб уйғунлигига эришиш – мураккаб жараёндир. Шахс тузилмаларининг асл уйғунлиги, тўкислигига эришиш мушкул. Ўзлик архетипи қалбнинг барча унсурлари, онгли ва онгсиз жиҳатлари интеграцияси рўй бермагунча фаоллигини намоён қилмайди. Шунинг учун, етук “Мен”га эришув барқарорлик, интеллект ва катта ҳаётий тажриба лозим. Эго-йўналганлик. Психология фанига Юнг қўшган энг салмоқли ҳисса унинг томонидан тавсиф этилган икки йўналганлик ёки ҳаётий установка: экстраверсия ва интроверсия тушунчаларидир (Jung, 1921/1971). Юнг назарияси биноан мазкур икки йўналганлик инсонда бир пайтда мавжуд, фақатгина улардан биттаси ўз устиворлигини намоён қилади. Экстраверт установкада бошқа одамлар ва предметларга – кучли қизиқиш намоён бўлади. Экстраверт ҳаракатчан, сергап, одамлар билан тез муносабатлар ўрнатади ва боғланади, ташқи омиллар уни ҳаракатга келтирувчи кучлардан саналади. Интроверт, аксинча, ўз ички олами: ҳаёллар, ўйлар, тажрибасига йўналган. У кузатишни ёқтиради, оғир-босиқ, ёлғизликни севади, объектлардан узоқлашишга интилади, қизиқиши ўзига қаратилган. Мазкур икки установка ўзаро оппозицияда бўлади: агар бири етакчи ва рационал бўлса, иккинчиси ёрдамчи ва иррационал бўлади. Уларнинг ўзар комбинацияси (бирикуви) натижасида хулқ-атвор моделлари аниқ ва прогнозлаш имконияти мавжуд шахслар шаклланади.

Психологик функциялар. Юнг ўзининг экстраверсия ва интроверсия концепциясини ифода этгандан кейин у ушбу икки қарама-қарши йўналганлик ёрдамида одамларни оламга бўлган муносабатларидаги тафовутларни тўкис тушунтириш имконияти мавжуд эмас деган хулосага келади. Шу боис у ўз типологиясини психологик функцияларни киритиш йўли билан кенгайтиришга қарор қилган. Юнг фарқлаган асосий психологик функцияларга – тафаккур, сезги, туйғу ва интуиция тааллуқлидир (Jung, 1921/1971). Тафаккур ва туйғуни Юнг рационал функциялар сирасига киритган. Улар ҳаётий тажриба хусусида мулоҳаза юритиш имкониятини беради деб ҳисоблайди Юнг. Мутафаккир тоифадаги шахс у ёки бу нарсалар қиймати тўғрисида мантиқ ва далиллар ёрдамида фикр юритади. Тафаккурнинг зидди бўлган туйғу бизни реаллик тўғрисида ижобий ёки салбий эмоциялар тили ёрдамида огоҳлантиради. Туйғуга таянувчи тоифадаги шахс ўз диққатини ҳаётий тажрибанинг эмоционал жиҳатларига қаратади ва ашёлар қиммати хусусида “яхши ёки ёмон”, “ёқимли ёки ёқимсиз”, “ҳаракатга ундовчи ёки зерикарли” каби категорияларга кўра мулоҳаза юритади. Юнг фикрига кўра, тафаккур етакчи вазифани бажарганда шахс мақсади баҳоланаётган тажриба ҳақиқий ёки ёлғон эканини аниқлаш бўлган, тафаккурий мулоҳазалар юритишга мойил бўлади. Туйғу етакчи вазифани бажарадиган бўлса шахс тажриба ёқимли ёки ёқимсиз экани хусусидаги хулосаларни беришга йўналган бўлади. Иккинчи ўзаро ихтилофда бўлган жуфтлик – сезги ва интуиция – функцияларидир. Мазкур жуфтлик функцияларини Юнг иррационал (англанмаган) дейди. Зотан улар ташқи (сезги) ёки ички (интуиция) оламда рўй бераётган ҳодисаларни пассив тарзда акс эттиришади, қайд қилишади, уларни баҳоламайди ва мазмунини тушунтирмайди. Сезги ташқи оламнинг бевосита, ҳеч қандай баҳолашларсиз идрок этилишидир. Сезгиларга таянувчи шахс таъм, хид ва ҳ., ташқи оламдан келувчи стимулларга нисбатан зийрак бўлади. Интуитив шахс, аксинча, жорий ҳаётий тажрибани онгсиз идрок

этади. У ботиний сезимларга таянган холда ҳодисалар моҳиятини тушуниб етади. Юнг фикрига биноан, агар одамда сезги етакчилик қилса у воқеликни гўёки уни суръатга олаётгандай, ҳодисалар тили ёрдамида англайди. Бошқа томондан, интуиция етакчилик қилса, одам англанмаган образларга, рамзлар ва кечинмаларнинг яширин маъноларига урғу беради. Ушбу тўрт психологик функция ҳар бир одамда мавжуд. Бироқ фақат битта шахсга доир йўналганлик (экстраверсия ёки интроверсия) одатда устивор, англанган бўлса, ҳудди шундай тарзда рационал ёки иррационал жуфтликдаги функцияларнинг фақатгина биттаси устиворлик қилади ва англанади. Бошқа функциялан онгсизликда мавжуд бўлгани боис инсон хулқи регуляциясида ёрдамчи вазифани ўтайди. Тўрт функциялардан ҳар бири етакчи бўлиши мумкин. Демакки, индивидуумларнинг фикрга эргашувчи, туйғуга эргашувчи, сезгига таянувчи ва интуитив тоифалари кузатилади. Юнг назариясига кўра фақатгина ушбу тўрт функцияни уйғунлаштира олган одамгина ҳаётий вазиятлардан чиқишда уларнинг ҳар биридан самарали фойдаланиши мумкин. Шахс тараққиёти Шахс хулқ-атвори шаклланишида болалик тажриба катта аҳамиятга эга деб ҳисоблайдиган Фрейддан фарқли ўлароқ, Юнг шахс тараққиётини динамик, инсон ҳаёти давомида эволюция қиладиган жараён сифатида кўздан кечиради. Юнг болаликдаги ижтимоийлашув тўғрисида умуман сўз юритмаган ва Фрейднинг одам хулқини белгилашда ўтмиш ҳодисалар (айниқса, психосексуал низолар) катта аҳамият касб этиши тўғрисидаги қарашларига қўшилмаган. Юнг фикрига кўра инсон муттасил равишда янги малакаларга эга бўлади, янги мақсадларга эришади ва ўзини тўкис намоён қилади. У индивиднинг “ўзликка эгалик қилиш” каби ҳаётий мақсадига катта эътибор қаратган. “Ўзликка эгалик қилиш” шахснинг турли компонентларини уйғунлаштиришга бўлган интилиши натижасидир. Юнг фикрига кўра, пировард ҳаётий мақсад – бу “Мен”ни тўкис намоён этиш, яъни бетакрор ва уйғун бўлган, бутунликка эришган индивиднинг

шаклланиши. Мазкур йўналишдаги шахс тараққиёти ўзига хос бўлиб бутун ҳаёт давомида амалга ошади. Ушбу тикланиш жараёни индивидуация номини олган. Соддароқ қилиб айтадиган бўлсак, индивидуация – ўзаро ихтилофда бўлган шахс ботинидаги кучлар интеграциясининг динамик ва тадрижий ўсишга эга жараёндир. Индивидуациянинг якуний ифодаси инсоннинг ўз имкониятларини онгли холда амалга оширилишини билдиради. Ўзлик архетипи шахс марказини ташкил этади ва шахс тузилмаси таркибига кирадиган кўплаб қарама-қарши сифатларни барқарорлаштиради. Бунинг шарофати туфайли давом этаётган шахсий тараққиёт учун зарур қувват вужудга келади. Индивидуацияни якунлаш осонлик билан амалга ошмайди. Индивидуация куни ўзликни намоён қилиш деб номланади.

Адабиётлар: 1. Сайидаҳмедов Н. Педагогик маҳорат ва педагогик технология. – Т.: ОПИ, 2003. 2. Султонова Г.А. Педагогик маҳорат. – Т.: Низомий номидаги ТДПУ, 2005. 3. Маркова А.К. Психология профессионализма. – М.: Знание, 1996. 4. Муслимов Н.А. Бўлажак касб таълими педагогларини касбий шакллантириш / Монография. – Т.: Фан, 2004. 5. Муслимов Н.А., ва бошқалар. Касб таълими педагог-ларининг касбий компетентлигини шакллантириш технологияси/ Монография. – Т.: “Фан ва технология” нашриѐти, 2013. 6. Муслимов Н.А., Усмонбоева М.Ҳ., Сайфуров Д.М., Тўраев А.Б. Педагогик компетентлик ва креативлик асослари – Тошкент, 2015. 7. М.М. Ахмеджанов, Б.Қ.Хўжаев, З.Д. Ҳасанова. Педагогик маҳорат- Бухоро Давлат университети, 2014 8. З. Т. Нишонова. Психологик хизмат.- Низомий номидаги ТДПУ,2005

Похожие

Коррекцион психологияда психодинамик йўналиш

Тарбия жараёнининг мохияти ва мазмуни

Тарбия психологияси

Тарбия психологияси

Тарбия психологияси