Очиқ ахборот тизимларида ахборот – психологик хавфсизлик фанига кириш - Психология - Рефераты

Очиқ ахборот тизимларида ахборот – психологик хавфсизлик фанига кириш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

60.5 KB

www.arxiv.uz Р е ж а: 1. Курснинг мақсад ва вазифаси. 2. Асосий тушунча ва терминлар. 3. Курснинг тузилиш.

www.arxiv.uz 1 .Ҳозирги вақтда деярли барча давлатлар ахборот сохаси тадрижий ривожланиши ва турли хил тазйиқлар мавжуд бўлган шароитларда унинг амал қилиши учун шарт-шароитлар яратиш бўйича фаолиятини кучайтирдилар. Шунинг учун 21 - асрни ахборот –технологиялари асри деб бежиз айтмаяптилар. Бу маънода Акинавада 2000 йил 22 июлда жаҳоннинг ривожланган 8 мамлакати томонидан имзоланган глобал ахборот жамияти хартиясини эслаш мақсадга мувофиқдир. Мазкур хартия янги асрдаги жаҳон ҳамжамияти ривожланишининг мухим омили бўлиб ахборот-коммуникация технологиялари ҳисобланишидан яққол далолат беради.Илмий техника тараққиёти инсоният ва жамият моддий эхтиёжларини қондириш учун ўлкан имкониятлар яратди.Янги юқори технологиялар жамият аъзолори турмушини исталган маҳсулот билан таъминлашга саноат хизмат сохасини жадал ривожлантириш учун шарт-шароит яратиш имконини беради.Ахборот яратиш ва тарқатиш сохасида ҳам илгари кўз кўриб қулоқ эшитмаган суръат ва кўламга эришилди. Кишилар ўртасида хабар етказишни таъминлашга қобил ҳисоблаш техникаси, ахборий алоқа тизими, интернет тизими, шунингдек бошқа ахборот технологиялари инсон ва жамият хаёти ва фаолиятида, ахборотнинг аҳамиятини кескин ошириб юборди.Ҳозирги кунда ижтимоий –техникавий ривожланиш билан ижтимоий-сиёсий ривожланиш ўртасида мутаносиблик мовжуд бўлган жамиятгина ҳар томонлама уйғун ривожланиши мумкин.Шунинг учун ҳар қандай жамият ўзининг ижтимоий, иқтисодий, сиёсий ва бошқа ахборотга бўлган талаб хамда эҳтиёжини тўлиқроқ қондиришга интилади.Юқорида айтиб ўтилгандек, бугунга келиб илмий- техникавий ишлаб чиқариш ижтимоий ривожланишнинг миқёс мазкур сохаларда тўпланган ва алмашинаётган ахборотлар, уларнинг алмашиниш сўърати ва ўзлаштирилиш тезлиги билан белгиланади.

www.arxiv.uz Глобаллашаётган дунёда ахборот халқаро ва давлатлараро муносабатларда катта аҳамият касб этади.Яъни у жаҳонхамжамияти ҳаётида ҳам ижобий ҳам салбий куч сифатида намоён бўлиши мумкин. Шу маънода техникавий- технологик сохада катта имкониятга эга бўлган мамлакатлар қулай шароитга эга бўладилар.Мана шу устунлик туфайли улар ўз шахсий маънфаатларига мос келувчи қадриятларни, нуқтаи –назарларини, ғояларни,фикрларни илгари суришлари мумкин ва сурмоқдалар ҳам.Шунга кўра кўпгина давлатларда глобаллашувга қарши харакатлар юзага келмоқда, булар ягона жахон уйғунлашган ахборот майдонини тузишни рад этмоқдалар.Бу ўринда шуни алохида таъкидлаш жоизки, глобаллашувга қарши харакатнинг ўзи тобора глобал харакат тусуни олмоқда.Замонамизнинг ўзига хос жиҳатларидан бўлиб, ҳар қандай махаллий ходиса ёки воқеа замонавий ахборот технологиялари туфайли глобал ҳодиса ёки воқеага айланмоқда. Масалан, 2000 йил 11 сентябрда Нью Йоркда юз берган воқеа, Леван тупроғидаги харбий харакатлар, Франциядаги ёшларнинг чиқишлари, у ёки бу мамлакатдаги сайловлар, авиа халокат, табиий офат, террорчилик харакати ва бошқа шунга ўхшаш воқеа ва ходисалар бунинг ёрқин далили бўлади. Жахон миқёсида кезиб юрувчи бундай ахборотлар муайян давлат манфаатларига таъсир этмай қолмайди.Бу фақат шу ахборот тарқаладиган алохида олинган бир мамлакатдаги ижтимоий,сиёсий, жараёнлардан дарак бериши билангина эмас, балки бошқа мамлакатларнинг мазкур хабарлар ҳақида хеч нарса айтилмаган аудиторияси буларни ўз давлатидаги ҳолатга қиёслаши билан ҳам мазкур мамлакат манфаатларига ҳам таъсир этади. Шу сабабли давлатлар, хукуматлар ўртасида айрим келишмовчиликлар вақти- вақти билан юзага чиқиб туриши мумкин. Бунда ким ҳақ ёки ким нохақ эканлигини аниқлаш ҳар доим ҳам осон бўлавермайди. Булар барчаси ахборот жараёнларининг глобаллашуви билан боғлиқ муаммолар долзарблигини яна бир карра таъкидлайди.Аммо мазкур муаммолар туфайли ахборот ишлаб чиқариш ва тарқатиш имкониятлари

www.arxiv.uz тенгсизлиги пайдо бўлад. Бу объектив вазиятни шундай деб қабул қилмоқ керак.Мамлакатлар бу борадаги ўз устунликларини шахсий манфаатларида фойдаланишлари бошқа гап. Мана шундай вақтда муносабатларда кескинлик юзага келади, у кўп холларда ахборий курашга ёки бошқача қилиб айтганда психологик урушга айланиб кетади. Очиқ ахборот тизимларида ахборий-психологик хавфсизликни таъминлаш ҳозирги куннинг долзарб талабидир.Ҳар бир давлат бунинг устида бош қотирмоқда. Бу жаҳондаги янги гиосиёсий тақсимот, янги минтақавий низоларнинг юзага келиши, миллатчилик, шовинизим, дин ниқобидаги экстремизм, экологик ҳалокатларнинг кучайиши, спид, парранда грипи ва бошқа юқумли касалликларнинг тарқалиши билан боғлиқдир. Юқорида қайд этилганларнинг барчаси Ўзбекистон Республикаси учун ҳам мазкур муаммолар муҳим эканлигини алохида таъкид этади.Бунинг долзарблиги давлатимиз учун миллий мустақилликни янада мустахкамлаш, иқтисод ва бозор муносабатларини тадрижий ривожланишини таъминлаш,ижтимоий ислохатларни чуқурлаштиришда яққол кўринади. Бунда кадрлар тайёрлаш миллий дастурини амалга ошириш, миллий анъаналарни ҳаётга қайтариш, муросасозликни тарбиялаш ҳам катта аҳамият касб этади. Маълумки, мустақил дунёқарашга эга маълумотли кишиларгина турли хил талқиндаги тазйиқларга рухан барқарор қаршилик кўрсата оладилар.Бу биринчидан.Иккинчидан, мана шундай кишиларгина тегишли мухит яратишлари ва миллий ғояларнинг дарғалари ҳисобланади. 2. Мана шунинг учун ҳам мазкур муаммоларни ўрганишда ахборотнинг шакли ва мохияти: аҳборот хавфсизлигини таъминлаш, очиқ ахборот тизимларининг ўзига хослиги, шахс, жамият ва давлат ахборот психологик хавфсизлигини таъминлаш манбалари ва турлари, ахборот сохасидаги миллий хавфсизликнинг таъминлашнинг аҳамияти ва тамойиллари, ОАВ ва ахборот қарама-қаршилик, ахборот- психологик хавфсизликни таъминлашда асосий йўналиш ва усуллари,очиқ ахборот тизимларида шахснинг ўз-ўзини ҳимоя қилиши, жамоатчилик фикри ва

www.arxiv.uz жамият ахборот–психологик хавфсизлиги, Ўзбекистон ОАВ лари ва жамиятнинг психологик хавфсизлиги каби мавзуларни ойдинлаштириш талаб этилади. Юқорида санаб ўтилган мавзуларни ўрганишда ахборот, ахборот хавфсизлик, миллий манфаатлар, ахборот сохасидаги миллий манфаатларга бўлган хавф, манбалари, жамоатчилик фикри, очиқ ахборот тизимлари, глобаллашув, ахборий қарама-қаршилик, ахборот –психологик кураш, ОАВ лари, онглийлик, идроклаш, акс эттириш, маникульятция қилиш, психологик қўпарувчилик, ижтимоий тарғибот, жамоатчилик онги, инсонни хуфиёна бошқариш ва бошқаларга алоҳида эътибор қаратиш жоиз. Психология, социология, фалсафа, ОАВ назарияларидан олинган бу тушунча ва терминлар фанни чуқурроқ тушунишга, унинг асосий мазмуни, усуллари ва йўсинларини, яъни очиқ ахборот тизимларида фойдаланаётган усулларини идрок этишга, демак, ижобий ғояларни салбий ғоялардан фарқлай олишга кўмаклашади.Маълумки, ҳар қандай далил, ходиса ёки воқеа турлича талқин этилиши мумкин, шунга боғлиқ тарзда аудитория томонидан қабул этилиши ҳам мумкин.Шунинг учун аввалбошиданоқ, тушунчавий аппаратни белгилаб олиш, уни шархлаш лозим, шундан келиб чиққан ҳолда бирор ходиса ёки воқеани биз қандай идрок этишимиз ва талқинимизни беришимиз даркор. Жамоатчилик фикри, бу ҳозирги пайт учун долзарб турмуш муаммоларига кишиларнинг муносабатини ифода этувчи ижтимоий онг шаклидир.Аслида тезкор бўлган онгнинг бу шакли юқори даражада жамият турли институтлари томонидан кўрсатилаётган таъсир остидадир, демак бу маникулятив таъсирга ҳам чалингандир. Жамоатчилик фикрини маникулятция қилиш (чалғитиш) муайян мақсадни кўзлаб амалга оширилади. Бунда чалғитиш (маникулятция) қилиш тушунчасининг нисбийлиги ҳақида айтиб ўтиш керак, чунки исталган томон жамоатчилик фикрига хар қандай таъсирни чалғитиш(маникулятция) дея бахолаши мумкин. Шуни алохида таъкидлаш жоизки, ҳозирги жамиятда

www.arxiv.uz ягона бўлган ижтимоий фикр эҳтимолдан йироқдир.Демократиянинг тамойилларидан бири мана шудир. Курснинг предмети бўлиб, аудиторияда очиқ ахборот тизимларида айланувчи ахборотларни бахолашга психологик имменитут ва онгли равишда оқилона ёндашишни тарбиялаш мақсадида очиқ ахборот тизимларидаги долзарб ахборий психологик хавфсизлик муаммоларини идрок этиш ҳисобланади. Мазкур муаммонинг муҳимлигини яна юқори технологик коммуникация воситалари амал қилаётган шароитларда айрим кишилар, жамият давлат, жахон ҳамжамияти хулқ-атвори ва харакатини ҳатто биргина ахборот канали ёрдамида бошқаришни амалга оширишнинг ўлкан имконияти пайдо бўлганлиги билан изохлаш мумкин. Тўфон, астераоидлар яқинлашиб келаётгани ҳақидаги биргина хабарни ёдга олайлик,булар сайёрамизга қандай зарар етказиши, ҳатто ундаги ҳаётни барбод қилишлари мумкин. Лекин бундай ходисалар тез-тез юз бериб турмайди.Булардан ўз манфаатлари йўлида фойдаланиш мумкин эмас.Бир ёки бир гурух мамлакатларнинг миллий манфаатлари хақида сўз борса, бошқа гап. Бундай холатда манфаатдор мамлакат зарур натижага эга бўлиш учун интилиб,хам мамлакат ичкарисида хам халқаро майдонда ахборий тадбир ўтказди. Бугунги кунга келиб,иқтисодий, сиёсий ва бошка мақсадларга эришиш учун харбий устунлик ёки кучнинг ўзи етарли эмас. Рақиб томонга ахборот психологик тазйиқ ўтқазиш ҳам зарур бўлади. Ироққа қарши биринчи харбий харакатлар вақтида хам, иккинчисида хам шундай бўлган эди. Совет Иттифоқи парчалангандан сўнг айрим давлатлардаги (рангли инқилоблар) вақтида хам шундай холат кузатилган эди. Афсуски, бу хол бизнинг замонамизда халқаро муносабатларнинг кўринишларидан бирига айланмоқда. Шунинг учун рухий тазйиқ ўтказишни минимум даражага келтириш учун хозирда бирор жамиятга таъсир ўтказиш мақсадида фойдаланилаётган шакл,усул ва йўсинларни ўрганиш шундай таъсирга учраши мумкин бўлган айрим давлатлар, шу жумладан Ўзбекистон Республикаси учун хам нихоятда мухимдир. Аудитория у ёки бу

www.arxiv.uz ахборотдан қандай мақсад кўзлангани, кимнинг манфаатига хизмат қилишини аниқ белгилашни ўрганиш талаб этилади. Ижтимоий онг айрим ижтимоий гурухлар,бутун жамият турмуши ва онгининг намоён бўлиш шаклидир.Ижтимоий онгнинг мавжуд бўлиш шакллари бўлиб,сиёсий ғоялар,ҳуқуқ ,фалсафа,ахлоқ,дин, фан, эстетика ва б. ҳисобланади.Афсуски, маълумотнома ва махсус адабиётларда ижтимоий онгга анъаналарми, одатларми, турли маросимларми, турмуш тарзими, алохида- алохида ёки биргаликда бу кадриятлар барчаси биргаликда кўпроқ таъсир ўтказиши хақида лом -лим дейилмайди. Вахоланки, булар оқибат натижада хар бир кишининг, этнос, элат ва миллатнинг ўзлигини белгилайди. Ахборот моддий дунёнинг органзмида ёки органзмлар жамоасида акс этган хамда улар томонидан атроф- муҳит ўзгаришларига мослашиш учун фойдаланиладиган моддий дунё объектларининг аксидир. У маълумотлар,хабарлар шаклида намоён бўлади. Маълумотлар моддий дунё объектлари организацияси акси натижасида ҳосил бўлади. Хабарлар эса бошқа организмларга хабар етказиш учун юзага келади. Очиқ ахборот тизимларида “хабар” термини кишилар, ижтимоий гуруҳлар, умуман жамият қуршаб турган оламда мўлжал топа билиши учун ижтимоий аҳамиятга эга хабар маъно ифодасини беради.Шунингдек, муайян жамият ижтимоий табиати белгилаб берадиган маънавий қадриятларни қарор топтириш учун хизмат қилади. Миллий манфаатлар,бу- давлат томонидан тан олинган ҳамда шахс, жамият ва давлат ижтимоий мафаатларининг ҳуқуқий жихатдан таъминлаган мутаносиблашган мажмуидир.Буларни амалга ошириш муайян тарихий шароитда миллатнинг мавжудлиги, хавфсизлиги ва кафолати ҳисобланади. Ўзини намоён эта билишлик, жамият ишларида қатнашишлик, этник ўзига хосликни сақлаш шахсий эхтиёжларининг намоён бўлиши – шахснинг ижтимоий манфаатларидир.

www.arxiv.uz Жамият манфаатлари жамият ривожланишидаги кучли зиддиятларни ҳал этишда, миллий ўзига хосликни сақлашда намоён бўладиган жамият эхтиёжи ҳисобланади. Миллий ахборий хавфсизлик тушунчаси хар бир инсоннинг,жамият ва давлатнинг хавфсизлигини ўз ичига олади.Ҳар бир инсон хавфсизлиги деганда унга шахс сифатида зарар етказиш мумкин эмаслиги тушунилади,унинг ижтимоий фаолияти олаётган ахборотларни идрок этишга ва бошқа инсонлар билан ахборий ўзаро алоқага кўп жихатдан боғлиқдир. Жамиятнинг ахборий хавфсизлиги унинг маънавий, иқтисодий, сиёсий соҳаларига, маданий қадриятларга, инсонлар ҳулқ-атворини ижтимоий тартибга солувчиларга, ахборот инфра тузилмаларига ва булар ёрдамида узатилаётган хабарларига зарар етказиш мумкин эмаслигидан иборатдир. Давлатнинг ахборий хавфсизлиги предмети ахборот ва жамият инфра тузилмаларидан ташкил топган жамият ишларини бошқаришни бажариш бўйича давлат фаолиятига зарар етказиш мумкин эмаслигидан иборатдир. Тазйиқ бу ўзаро муносабатлар объектлар ўртасидаги қарама- қаршиликларни объектлардан бирмининг ёмонлашуви томонига куч билан ўзгартириш киритиш мақсадида зарар етказиш йўли билан ҳал этиш усулидир. Миллий манфаатларга тазйиқ деганда мамлакат миллий манфаатларини амалга оширишга тўсқинлик қилувчи миллий қадриятлар ва миллий турмуш тарзига хавф туғдирувчи шарт-шароитлар мажмуи тушунилади.Информация сохасидаги миллий манфаатларга тазйиқ деганда ахборот сохасида ва манфаатларни амалга ошириш бўйича фаолиятда миллий манфаатлар объектларига зарар етказиш хавфини туғдирувчи шарт- шароитлар мажмуи англашилади.Яъни ахборий фаолият сохасида инсон ва фуқаро ҳуқуқий мавқеини амалга оширишга, ахборотлар, ахборий инфра

www.arxiv.uz тузилмага, шунингдек, мазкур объектлар билан боғлиқ миллий манфаатларни амалга ошириш бўйича фаолиятга зарар етказиш тазйиқидир. Ахборот сохасида шахс ва жамият манфаатларига тазйиқ манбалари деганда инсон ва фуқаронинг очиқ ахборотга эга бўлиши,қонун билан тақиқланмаган фаолиятни амалга оширишни фойдаланишга бўлган ҳуқуқни чеклаш тушунилади.Булар эса шахсий хавфсизлик маънавий ва ақлий ривожланишни таъминловчи ахборотлар ҳисобланади.Бундан ташқари индивидуал, “вертуал ахборот” майдонини, унинг рухий фаолиятига таъсир этиш технологияларидан фойдаланиш имконини шакллантириш ҳисобига жамоатчилик онгини чалкаштириш имконини кенгайтириш шахснинг мафаатларига бўлган энг хавфли тажовуз ҳисобланади.Ахборот тизимини ва алоқа тармоқларини, жамият ҳаётини таъминловчи ўта муҳим инфра тузилмани мураккаблаштириш ахборот сохасидаги жамият манфаатларига бўлган тазйиқ манбалардан бири ҳисобланади. Бу тазйиқлар атайин ёки тушунмасдан амалга оширилиши мумкин.Бундан ташқари улар техниканинг праграммавий таъминотнинг хатоси ёки ишламай қолиши туфайли, жиноятчи тўдалар ёки унсурлар томонидан мазкур инфратузилмага зарарли таъсир сифатида намоён бўлиши мумкин. Яна бир тазйиқ манбаи бўлиб, ОАВ ларнинг мулкдорлар унча катта бўлмаган гуруҳи қўлида тўпланиши ҳисобланади.Булар тазйиқи остида ижтимоий аҳамиятга молик бирор ҳодиса сохталаштирилиши ҳамда жамоатчилик фикри чалғиши мумкин, шунингдек, ёт қадриятларни тиқиштириш йўли билан жамият ахлоқий заминига путур етказиш мумин. “Ахборий қурол ”ни тарқатиш ва бу сохада “ қуроланиш пойгаси”ни кучайтириш ҳам ахборот сохасидаги давлат манфаатлари учун хавф манбаи ҳисобланади.Бундай хавфлар давлат сири ҳисоблаган, бошқа махфий ахборотлардан иборат бўлган маълумотларларга қонунга хилоф тарзда эга бўлишдан иборатдир. Маълумки, буларнинг ошкор бўлиши шубхасиз, давлат манфаатларига зарар етказади.

www.arxiv.uz Очиқ ахборот тизимлари бўлиб ахборот агентликлари, газеталар,журналлар, журнал тарздаги нашрлар, бошқа нашр махсулотлар,радио,телевидение, аудио ва ведио маҳсулотлар ҳисобланади. Интернет, матбуот хизмати, жамоатчилик билан алоқалар, давлат жамоатчилик ва бошқа ташкилотлар ва муассасалар, реклама агентликлари бўйича тузилмалар ҳам шулар жумласидандир. ОАВ лари бўлиб, вақтли матбуот, ахборот тарқатишнинг аудио ведио воситалари, ахборот агентликлари, интернет-журналистика ҳисобланади. ОАВ очиқ ахборот тизимининг муҳим асосий қисмини ташкил этади. Ахборий қарама-қаршилик, бу- аудиторияга атроф дунёдаги бирор ходисага нисбатан муносабатда бўлишга ўз қарашлари, фикрини хамда қарши томон ғояси ва нуқтаи-назарини инкор этиш роли билан таъсир этишга интилишдир. Ахборий – психологик кураш, бу- бошқа мамлакат ёки мамлакатлар гуруҳида мавжуд ижтимоий тузимни бўшаштириш, жамият ахлоқини издан чиқариш, ривожланиш миллий праграммасига путур етказиш, шунингдек ўз қадриятлари ва турмуш- тарзини тўғридан-тўғри экспорт қилиш мақсадида ахборот хизмати ва қўпарувчилик билан шуғулланувчи хизматларни ўзаро ҳамкорлигидир. Қўйилган топшириқ- индивиднинг эътибор қаратишига, муносабат билдиришга, жумладан келаётган ахборотга ҳам психологик жихатдан тайёр эканлиги хамдир.Психологик жихатдан топшириқ у ёки бу қарорга келиш йўлида шаклланади. Бунда конкрет холат билан унга боғлиқ бўлган турли факторлар ҳисобга олинади. Омма онгига у ёки бу қадриятларни психологик жихатдан таъсир кўрсатишида ахборий воситалардан фойдаланиш – ахборот манипуляцияси, ахборотни ишлатиб мақсадга эришишдир.Кўпчилик бунда ўзи англамаган ҳолда, ҳатто ўзларининг манфаатларига зид бўлса хам таъсир қилиш манбаига, объектига айланганларини билмайдилар.

www.arxiv.uz 3. “ Очиқ ахборот тизимларида ахборот-психологик хавфсизлик ” курси 54 ( 20- маъруза, 20-семинар, 10- мустақил таълим ва 4- рефератучун ) соатга мўлжалланган бўлиб курс якунида тингловчилар томонидан реферат ёзиш уни химоя этиш ва тест синовларидан ўтиш мўлжалланган. Тест синовлари 100 баллик тизим бўйича бахоланиш, реферат учун 20 баллгача ва тест синовларига 80 баллгача қўйиш қўйиш мўлжаланган. Умумий бали 75 ва ундан юқори бўлган тингловчилар сертификат берилади, қолганларга маълумотнома берилади.

www.arxiv.uz АДАБИЁТЛАР: 1. Каримов И.А .Ўзбек халқи ҳеч қачон, ҳеч кимга қарам бўлмайди.13-жилд- Т.:Ўзбекистон.2005. 2. Концепция виртуальн ы х миров и научное познание.-СПб.:РХГИ,2000. 3. Новая технократическая волна на Западе.-М.:Прогресс, 1986. 4. Сиберт Ф.С., Питерсон Т.,Шрамм У. Чет еры теории прессы.-М.:1998. 5. Харрис Дж. Психология массовых коммуникаций.-М.: 2001. 6. Чазов А.В. Ценности как фактор формирования поитических предпочтей.Политический анализ.-СПб.: 2000.

Похожие

“Очиқ ахборот тизимларида ахборот-психологик хавфсизлик”курснинг предмети ва мақсади

Психология фанига кириш

Психология тарихи фанига кириш

Педагогик психология фанига кириш

Оммавий ахборот воситалари ва ахборот карама–каршилиги