Boshqaruvda pedagogika va etika asoslari - Психология - Рефераты

Boshqaruvda pedagogika va etika asoslari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

66 KB

Boshqaruvda pedagogika va etika asoslari Reja: 1. Rahbar faoliyatining pedagogik yо‘nalganligi. 2. Mehnat jamoasi shaxsga ta’sir etuvchi muhit sifatida. 3. Boshqaruv odobining о‘ziga xos tomonlari. 4. Shaxs , jamoatning ahloqiy sog‘lomligi.

1. Rahbar faoliyatining pedagogik yо‘nalganligi «Rahbarlik qilish» degan sо‘zga lug‘atlarda boshqarish, maslahat berish, kuzatish, yо‘naltirish, kо‘rsatma berish degan turli izohlar berilgan. Hozirgi davrda rahbarlarga qо‘yiladigan talablar juda kо‘p. Jumladan, ma’naviy yetuklik, intizom va mehnatga bо‘lgan munosabati, bilim darajasi, tashkilotchilik qobiliyati, boshqarish samaradorligini ta’minlay olishi va boshqalardan iborat. Savol tug‘iladiki. Rahbarda qanday ijobiy xislatlar mujassamlashgan bо‘lishi kerak ? Rahbarning ijobiy xislatlarini belgilovchi mezonlar: dovyuraklik, yaxshi niyatlilik, sog‘lom shubhalilik, kamtarinlik, samimiy xushmuomalalik, rahimdillik, qanoatliliklardan iborat desa tо‘g‘ri bо‘ladi. Yuqoridagilardan kelib chiqib shuni ta’kidlash kerakki, rahbar о‘z huquq va vakolatidan umumdavlat manfaatlarini jamoa va xodimlarning shaxsiy manfaatlari bilan uyg‘un olib borishda mohirona foydalanishi zarur. Rahbar vazmin, har qanday vaziyatda ham о‘zini tuta biladigan, odobli va xushmuomala bо‘lishi zarur. Rahbarning faoliyati kо‘p jihatdan pedagogik faoliyatdan iborat bо‘lishi lozim. Chunki, rahbar bajaruvchilarga qat’iyat bilan о‘z g‘oyasini о‘tkazadi va bularni amalga oshirishni о‘rgatadi. Xar bir rahbar psixologik bilimlar bilan bir qator yordamida u xodimlarga ularni tarbiyalash va mukammallashishlariga ta’sir etuvchi shakl hamda usullarning yanada samaraliligini topish mumkin. Tarbiya jarayonida rahbar quyidagi pedagogik muammolarni xal etishi kerak: - aqliy rivojlanish (xodimlarning umumiy va kasbiy ma’lumoti); - ma’naviy boyish (madaniy tadbirlar tashkil etish, etik muammolarni yechish); - muomalani dorilomonlashtirish. Bunda esa quyidagi pedagogik tamoyillarga rioya qilish lozim; - ezgu ideallar bilan mashg‘ul bо‘lish;

- shaxsiy hislatlarni takomillashtirish. Tarbiyaviy ta’sir usullari boshqaruv pedagogikasining asosi hisoblanadi. Tarbiyaviy ta’sir rahbarning quyidagi omillarni bilishga bog‘liq: - xodim madaniyati va ma’lumot darajasi, uning ahloqiy kasbiy va hayot tajribasi qay darajada rivojlanganligi; - jismonan sog‘lomligi, ma’naviy barkamolligi; - individual, ijtimoiy-ruhiy sifatlari; - mehnat jamoasidagi ijtimoiy-ruhiy vaziyat; - ahloqiy-ma’muriy choraga xodimning munosabati. Tabiiyki, tarbiyaviy ta’sir umumiy va qotib qolgan bо‘lmasligi lozim, chunki yuqorida qayd etilgan omillar har bir muayyan shaxs uchun farqlidir. Shuning uchun tarbiyaviy ta’sir har bir shaxsning о‘ziga qaratilgan bо‘lishi kerak, bu rahbar tarbiyaning turli-tuman usullaridan xabardor bо‘lishini taqozo etadi. Rahbarning tarbiyaviy ta’sir usullaridan oqilona foydalanishi, ya’ni pedagogik savodli bо‘lishi xodimda hulqiy farosat va kо‘nikmalarni shakllantirishni ta’minlaydi. Rahbar tarbiyaviy ta’sirni amalga oshirishining quyidash, ta’bir joiz bо‘lsa, «texnologik tamoyillari» mavjud: - ruhiy о‘ziga xoslik, ya’ni shaxsga tarbiyaviy ta’sir о‘tkazishdan oldin uning individual, ijtimoiy-ruhiy sifatlarini anglash lozim; - manaviy motivlar - о‘ziga bо‘ysunuvchilar oldida yuqori darajadagi hulq- atvor egasi ekanlikni shaxsan namoyon etish, bu rahbar «mendek bо‘l» deb talab qilish imkonini beradi; - yakka tartibda (individual) yondashish , bu - har bir shaxsning о‘ziga xos bо‘lgan «a’lo» tomonini izlash; - mehnat faoliyatining talablariga moslashish , bu - xodim aqliy imkoniyatini aniqlash va undan samarali foydalanish bо‘yicha pedagogik muammoni hal etish; - shaxsiy mо‘ljal , bu - xodimda noyob qobiliyat kurtaklarini о‘stirish va ularni rivojlantirish; - tizimli yondashish , bu - shaxsni, har jihatdan idrok etish va uniig hulqiga ta’sir etuvchi ustuvor omillarni aniqlash.

Boshqaruv tarbiyasi shakllaridan quyidagilarni ta’kidlash zarur: - dunyoqarashni kengaytirish ta’limi , bu - iqtisodiy, huquqiy, axloqiy va ekologik ta’limni о‘z ichiga oladi, uning kо‘lami menejer yoshi, madaniy saviyasi va ish tajribasiga bog‘liq bо‘ladi. Dunyoqarashni shunday о‘stirish tufayli ong ma’naviy zamini barpo etiladi; - mehnat musobaqasi , bu - kasbiy musobaqalashuv , malaka oshirishda kuchli omil sanaladi. Boshqaruv tarbiyasining bu shakli turli tanlovlar, ratsionalizatorlik takliflari va h. k.lar yordamida amalga oshiriladi; - boshqaruvda ishtirok etish - boshqaruvga oid qarorlarni ishlab chiqish va amalga oshirishga oddiy xodimlarni jalb etish (boshqaruv qarori loyihasini jamoa bо‘lib muhokama qilish, ijro faoliyatida jamoatchilik asosida qatnashishi va h.k.). Rahbar xodimga tarbiyaviy ta’sir kо‘rsatar ekan G. Salyening quyidagi sо‘zlarini yodda tutishi foydadan holi emas: «Shuni unutmangki, hamma uchun mos andoza yо‘q. Biz, hammamiz - turli toifadamiz va muammolarimiz ham turlicha» . 2. Mehnat jamoasi shaxsga ta’sir etuvchi ijtimoiy muhit sifatida Mehnat jamoasi shaxs kamolga yetishadigan asosiy ijtimoiy muhitlardan (oila va maktab bilan bir qatorda) biridir. Shaxsning shakllanishi va kamolga yetishish jarayoni oila - maktab - mehnat jamoasi tizimida amalga oshadi, bu unsurlar orasida shaxsiy xislat-ishbilarmonlik sifatlari ijtimoiy shakllanishi jarayonining vorisligi va uzluksizligi ni ta’minlovchi jips aloqa bо‘lishi kerak. Mehnat jamoasi rahbari zimmasiga salmoqli ruhiy- pedagogik og‘irlik tushadi. U jamoa bilan yosh inson oila va maktabda olgan kо‘nikma va malakalarini mustahkamlashi, uning avvalgi shakllanish jarayonida orttirgan salbiy xislatlarini bartaraf etishi yoki yо‘qotishi lozim. Mehnat jamoasi (OTM - kafedra, ilmiy-tadqiqot laboratoriyasi va b.)dagi tarbiya kasbiy, huquqiy, axloqiy vl estegik tarbiyaga bо‘linadi. Tarbiyaning bu

turlari xodimlar jamoaviy mas’uliyatini yuzaga keltirishga, shuningdek, о‘z mehnati natijasi bо‘yicha shaxsiy javobgarlikni kuchaytirishga yо‘naltiriladi. Xodimning mehnat jamoasiga taalluqliligiga quyidagi (obyektiv va subyektiv) omillar ta’sir etadi: - kasbni tо‘g‘ri tanlash; - ish manfaati yо‘lida birgalikdagi harakatni ta’minlash; - sog‘lom norasmiy munosabatlarga qо‘shilish; - turli konsultatsiyaviy yordam kо‘rsatish; - adolatli moddiy va ma’naviy rag‘batlantirish; - xizmatdagi muvaffaqiyatlar kelajagini belgilash. Bu barcha omillar mehnat jamoasi doirasida samarali hal etiladi. Kо‘rsatib о‘tilgan omillar xodimning mehnat jamoasiga uyg‘unlashib ketishiga ham ta’sir etadi. Bunday uyg‘unlashishning bir necha turi mavjud: - kasbiy-texnologik , bu - xodimni ish faoliyatining mazmuni va jamoaning kasbiy maqsad hamda vazifasidan kelib chiqib, bularni bajarishning о‘ziga xos tomonlari bilan tanishtirish; - ijtimoiy-ruhiy, bu - xodimni an’analar va mehnat jamoasidagi shaxslararo munosabatlar tavsifi, norasmiy yetakchilar bilan tanishtirish; - xizmat odobi, bu - xodimni mehnat jamoasida qabul qilingan axloqiy qadriyatlar va muomala odobi qoidalari bilan tanishtirish; - pedagogik , bu - xodimni kasbiy ta’lim va uning a’zolarining tarbiyasiga bog‘liq jamoa talablari bilan tanishtirish; - boshqaruv , bu - xodimni mehnat jamoasini boshqarish organlarining tuzilishi, muayyan rahbarning lozim vakolati va u bilan boshqaruv muomalasi qoidasi bilan tanishtirish. Xodim moslashuvining kо‘rsatilgan muammolarini hal etish uchun quyidagilar zarur: - jamoaning unga xayrixoh munosabatda bо‘lishi; - kasbni о‘zlashtirishida murabbiylik va yordamlashish;

- yaxshi jihozlangan ish о‘rni va mehnat intizomi qoidalarini aniq tushuntirish; - uni jamoa ijtimoiy hayoti turli yо‘nalishlariga jalb etish; - xodim о‘z ish natijasidan qoniqishligi monitoringi. Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, har qanday rahbarga psixologik bilimlar bilan bir qatorda muayyan pedagogik bilim ham zarur. Shularga tayanib, u ularni tarbiyalash va о‘z malakalarini oshirish borasida xodimga ta’sir etishning yanada samaraliroq shakl va usullarini topishi mumkin. Tarbiyaviy ta’sir aniq yо‘naltirilgan bо‘lishi va tegishli «texnologik tamoyillar»ga asoslanishi lozim. Shaxsning kasb egasi bо‘lishi va tarbiyasiga mehnat jamoasi sezilarli ta’sir kо‘rsatadi. 3. Boshqaruv odobining о‘ziga xos tomonlari Insonlar qanchalik tajribali va bilimdon bо‘lsalar ularni odob masalalari shunchalik qiziqtira boshlaydi. Xodimlarning axloqiy yuksakligi zamonaviy rahbarning boshqaruv faoliyatining muhim sifat kо‘rsatgichi hisoblanadi. Bunga erishish uchun, avvalo, rahbarning ijtimoiy-odobiy tayyorgarligi (nazariy va amaliy) zarur. Ana shu maqsadda boshqaruv odobi tuziladi. Uning mohiyati ishlab chiqarishni tashkil etish va boshqarishning barcha ishtirokchilarining xulq-atvori tamoyil va meyorlari ni asoslashdadir, xizmat huquq va majburiyatiga kasb burchi sifatida munosabatda bо‘lish zarurligidadir. Boshqaruv odobi ma’muriy va xо‘jalik faoliyatini sifatli ado etishga yо‘naltirilgan nazariy-amaliy etika bilimlari va amaliy tavsiyalar tizimidan iboratdir. Ijtimoiy adolat, shaxs erkinligi, kasbiy pokizalik, mas’uliyatni xis etish, tabiatni asrab-avaylash uning asosiy tamoyillari hisoblanadi. Boshqaruv odobida axloqiy tavsifdagi, shaxs xulq-atvorini о‘rganish bilan bog‘liq meyoriy hujjatlar, boshqaruv faoliyatiga bо‘lgan axloqiy talablar, ishga aloqador etika qoidalari

ishlanmalari va menejerning xizmatdan tashqari xulqi, muomala odobi bо‘yicha maslahatlar tо‘plamlari muhim о‘rin egallaydi. Quyidagilar menejerning asosiy axloqiy qoidalari hisoblanadi: - odamlarga keng kо‘lamda о‘z foydaliligini namoyon etish uchun hokimiyatga intilishi; - boshqaruv faoliyatida qatnashish uchun xodmlarni faol jalb etish; -foydali tanqidni samimiy qabul qilshi va jamoat fikrini hurmatlash; - bо‘ysunuvchilarga ishongan holda munosabatga moyillik, ularni о‘z hamfikrlari deb bilish . Axloqiy barkamollik rahbarning ishbilarmonlik sifatlaridan biri hisoblanadi. Rahbarning ishi - kundalik xatti-harakatlar zanjiri, bunda uning bо‘ysunuvchilarga, jamoaga о‘z faoliyatiga munosabati namoyon bо‘ladi. Bu munosabatlar insonni sevishlik, fuqarolik vijdoni, kasb sha’ni kabi axloqiy qadriyatlar asosiga qurilmogi lozim. О‘z xulq atvori bilan rahbar о‘ziga bо‘ysunuvchilarni tarbiyalabgina qolmay, balki «mendek ish tut» tamoyiliga amal qilishga ham о‘rgatadi. Insonlar о‘z rahbarini, avvalo, ular xulqiy jihatlari va odatlariga kо‘ra baholaydilar («ust-boshiga qarab kutib oladilar, aqliga qarab kuzatib qо‘yadilar»). Rahbarning axloqiy qiyofasi - umumiy, muayyan va о‘ziga xos xulq sifatlar tizimidir. Quyidagilar umumiy ax l oqiy sifatlardir:  о‘z Vataniga sadoqat;  uz xalqining eng yaxshi an’analariga amal qilish va ularni kо‘paytirish;  shaxs erkinligini va uning qadr-qimmati daxlsizligini tan olish;  insondagi yaxshi xislatlar tuganmasligiga ishonch;  kishilar shaxsiy-ishbilarmonlik sifatlari va ular fao-liyatini obyektiv basholash, ular individualligini tan olish;  muomalada ochiq kо‘ngillilik va о‘ziga tanqidiy yondashish;  tabiatdan tejab tergab foydalanish. Quyidagilar muayyan axloqiy sifatlar hisoblanadi:  fuqaroviy vijdon - shaxsiy javobgarlikni kuchli his etish;

 axloqiy iroda - kishilar hurmatini qozona bilish; * halollik - ishga astoydil kirishish, ishda talabchanlik va tо‘g‘ri fikrlay bilish;  о‘zini tuta bilish - shaxsiy kо‘ngilsizlik va ishdagi muvaffaqiyatsizlikni yengsh kechirish;  subutlshik - о‘z axloqiy nuqtai nazarida sobit turish;  jamoaviylik - ijtimoiy uyushganlik hissiyoti. Bu sifatlar rahbar axloqiy qiyofasini belgilaydi. Quyidagilar о‘ziga xos axloqiy sifatlar hisoblanadi:  mehnatsevarlik - jismoniy quvvatni va aqliy qobiliyatni tо‘liq о‘z ishiga baxsh etish;  kamtarlik - hokimiyatdan oqilona foydalanish, о‘z yutuq va kamchiliklariga tanqidiy munosabatda bо‘lish;  mas’ullik - ishda «tavakkal» qilishdan chо‘chimaslik, sо‘z bilan ish birligi;  ochiq kо‘ngillilik - kishilarga beg‘araz yordam kо‘rsatish, ular kamchiliklariga toqat qila bilish va ranjitganlarga kechirimli bо‘lish. Yuqorida keltirilgan sifatlarning uch guruhi bir-biri bilan bog‘liq va rahbar axloqiy qiyofasi moduli ni tashkil etadi. 4. Shaxs, jamoatning axloqiy sog‘lomligi Ahloqiylik - kishilar jismoniy va ruhiy tо‘laqonligining muhim subyektiv omili. Jamoa faoliyatining natijasi faqat rahbarning axloqiy sifatlarigagina emas, balki ayrim shaxsning va umumiy jamoaning axloqiy sog‘lomligiga ham bog‘liq. Shaxs axloqiy sog‘lomligi quyidagi jihatlar bilan tavsiflanadi: - axloqiy xis-tuyg‘ular , bular xayratlanish, g‘urur, shuhratparastlik va nafratlanish kabi subyektiv kechinmalarda ifoda topadi;

- xulqiy nuqtai nazar , shaxsning axloqiy tutgan yо‘li, uning did-farosati va yashashdan maqsadi yо‘nalishi bilan belgilanadi, vijdon va burch bularning asosi hisoblanadi; - axloqiy odatlar ; - о‘zini tuta bilish xulqi (о‘zini о‘zi baholash, xatti-harakatini nazorat qilish va fidoyilik). Yuqorida keltirilgan jihatlarni bilish rahbarga iqtisodiy va ijtimoiy qimmatga ega bо‘lgan shaxsiy tarkib axloqiy sog‘lomlik monitoringini о‘tkazishga imkon beradi. Kishilar majmuini axloqiy sog‘lom jamoa ga aylantirish rahbarning muhim boshqaruv maqsadi hisoblanadi. Bunda rahbar va bо‘ysunuvchilar bir-birlari bilan chiqishib ishlaydilar. Jamoa axloqiy sog‘lomligining asosiy kо‘rsatkichi bо‘lib, quyidagilar hisoblanadi: - jamoa a’zolari axloqiy qadriyatlarining umuminsoniy qadriyatlarga mos kelishligi . Kishilar о‘z mehnat faoliyatining faqat iqtisodiy mohiyati va texnologik zaruratinigina tushunib qolmay, balki umuminsoniy hissiyotlar, kayfiyat va e’tiqodlar mezonlariga muvofiq ma’naviy ehtiyojlarni ham xis etmoqlari lozim. - Zimmadagi vazifani bajarish uchun xodimlarning berilib ishlashligi . Rahbar bergan topshiriqni har bir xodim zimmasiga olishi va uni chuqur tushunishi muhimdir. - Ongli mehnat intizomi xizmat vazifasini qat’iy taqsimlanishi va aniq bajarilishiga, har bir xodim jamoaning iqtisodiy manfaatini yaxshi anglashiga asoslanadi. - Xizmat bо‘yicha munosabatning ma’naviy qoniqtiruvchanligi jamoa a’zolari о‘rtasidagi rasmiy va gayrirasmiy munosabatlarga asoslanadi. Rahbar qanchalik axloqiy sog‘lom mehnat jamoasi tuzishga muvaffaq bо‘lsa, jamoaning faoliyati natijasi shunchalik yaxshi bо‘ladi. Shunday jamoa tuzish murakkab boshqaruv muammosi hisoblanadi, buni samarali hal etish uchun

xodimlarni axloqiy tashxislashni о‘tkazish kerak. Tashxislash xizmat ahloqidagi «axloqiy chiqit»larni aniqlashga imkon beradi: - zararli odatparga moyimik; xizmat mavqeidan qanoatlanmaslik; axloqiy irodasizlik va subutsizlik; ijtimoiy xasad va b. Aytilganlarni tahlil qilib, shuni ta’kidlash kerakki, xodimlarniig ma’naviy yuksakligi zamonaviy rahbar boshqaruv faaliyatining muhim sifat kо‘rsatkichi hisoblanadi. Bunga erishish uchun boshqaruv odobi - ishlab chiqarishni tashkil etish va boshqarishning barcha ishtirokchilari xulq-atvori tamoyillari va meyorlari yaratilgan. Jamoa faoliyatining natijasi rahbarning axloqiy sifatlarigagiia bog‘liq emas, balki har bir shaxs va umumjamoa axloqiy sog‘lomligiga ham bog‘liqdir. Kishilar majmuini axloqiy sog‘lom jamoaga aylantirish rahbarning muhim boshqaruv maqsadi hisoblanadi.

Adabiyotlar: 1. Peregudov L.V.Saidov. “Oliy ta’lim menejmenti va iqtisodiyoti”. T., 2005. 2. Sharifxо‘jayev M.,Abdullayev YO. “Menejment”.Darslik. T., “О‘qituvchi”. 2001 . 3. G‘ulomov S.”Menejment asoslari”. T., 2002 y. 4. Dixtl K.”Prakticheskiy marketing”.M., 1996. http://www.budgetrf.ru/ http://www.press-service.uz http :// www . gov . uz /

Похожие

Pedagogika oliy o'quv yurtlarida psixologiya o'qitish metodikasining umumiy masalalari

Psixodiagnostikaning psixometrik asoslari

Ta’limning psixologik asoslari

Ta’limning psixologik asoslari

Ijtimoiy psixologiya fanining predmeti