XX asrning 2-yarmida yangi yo’nalishlarni yuzaga kelishi - Психология - Рефераты

XX asrning 2-yarmida yangi yo’nalishlarni yuzaga kelishi

Загружено в:

20.02.2024

Скачано:

0

Размер:

47 KB

XX asrning 2-yarmida yangi yo’nalishlarni yuzaga kelishi Reja: 1. Gumanistik psixologiyaga umumiy tavsif. 2. Gumanistik psixologiyaning birinchi nazariyasi. 3. Genetik psixologiya. 4. Rossiyada psixologiyaning rivojlanishi.

Rus psixologiyasidagi yosh davrlarini tabaqalash muammosi dastlab L.S.Vigotskiy, P.P.Blonskiy, B.G.Ananyev singari yirik psixologlarning asarlarida o’z aksini topa boshlagan. Keyinchalik bu muammo bilan shug’ullanuvchilar safi kengayib bordi, shu boisdan tabaqalanish kelib chiqishi, ilmiy manbai, rivojlanish jarayonlariga yondashilishi nuqtai nazaridan o’zaro keskin farqlanadi. hozir yosh davrlarini tabaqalash yuzasidan mulohaza yuritishda olimlarning ilmiy qarashlarin muayyan guruhlarga ajratish va ularning mohiyatini ochish maqsadga muvofiqdir. L.S.Vigotskiy psixologlarning yosh davrlarini tabaqalash nazariyalarini tanqidiy tahlil qilib, muayyan rivojlanishni vujudga keltiruvchi ruhiy yangilanishlarga tayanib yosh davrlarin quyidagi bosqichlarga ajratadi: 1. Chaqaloqlik davri inqirozi. 2. Go’daklik davri – 2 oylikdan 1 yoshgacha. Bir yoshdagi inqiroz. 3. Ilk bolalik davri – 1 yoshdan 3 yoshgacha. 3 yoshdagi inqiroz. 4. Maktabgacha davr – 3 yoshdan 7 yoshgacha. 7 yoshdagi inqiroz. 5. Maktab yoshi davri – 8 yoshdan 12 yoshgacha. 13 yoshdagi inqiroz. 6. Pubertat (jinsiy yetilish) davri – 14 yoshdan 18 yoshgacha. 17 yoshdagi inqiroz. Olim o’z asarlarida har bir davrning o’ziga xos xususiyatlarini chuqur ilmiy tariflay olgan. Eng muhim psixik yangilanishlar haqida ilmiy va amaliy ahamiyatga molik mulohazalar bildirgan. Biroq bu mulohazalarida ancha munozarali, baxsli o’rinlar ham uchraydi. Umuman L.S.Vigotskiyning yosh davrlarini tabaqalash nazariyasi ilmiy-tarixiy ahamiyatga ega, uning rivojlanishni amalga oshiruvchi inqirozlar roli to’g’risidagi mulohazalari va olg’a surgan g’oyalari hozirgi kunnning talabiga mosdir. L.S.Vigotskiy shogirdi L.I.Bojovich insonning kamol topishini yosh davrlariga bo’lishda motivlarni asos qilib olidi, shuning uchun bu bo’lishni motivasion yondashish, deb atash mumkin. L.I.Bojovichning mulohazasiga ko’ra yosh davrlari quyidagi bosqichlardan iborat: Birinchi bosqich – chaqaloqlik; tug’ilgandan 1 yoshgacha; ikkinchi bosqich – motivasion tasavvur; 1 yoshdan 3 yoshgacha;

uchinchi bosqich – “men” ni anglash davri; 3 yoshdan 7 yoshgacha; to’rtinchi bosqich – ijtimoiy jonzotlikni anglash davri; 7 yoshdan 13 yoshgacha; beshinchi bosqich – a) o’z-o’zini anglash davri; 12 yoshdan 14 yoshgacha; b) o’z o’rnini belgilash (topish) davri; 15 yoshdan 17 yoshgacha. L.I.Bojovich har bir bosqichni psixologik tavsiyalashda unda namoyon bo’ladigan o’zgarishlarni, bu o’zgarishlarning sabablari, omillari, manbalari, turtkilari, mexanizmlarini ham bayon qiladi. D.B.Elkoninning tasnifi yetakchi faoliyat (A.N.Leontyev) nazariyasiga, har qaysi rivojlanish pallasida faoliyatning biror ustunlik qilishi mumkinligiga asoslanadi. Yetakchi faoliyatning inson shaxs sifatida kamol topishidagi roli nazariyaning negizini tashkil qiladi. D.B.Elkonin yosh davrlarini quyidagi bosqichlarga ajratishni lozim topadi: 1) go’daklik davri – tug’ilgandan 1 yoshgacha; asosiy faoliyat – bevosita emosional muloqat; 2) ilk bolalik davri – 1 yoshdan 3 yoshgacha; asosiy faoliyat – predmet bilan nozik harakatlar qilish; 3) maktabgacha davr – 3 yoshdan 7 yoshgacha; asosiy faoliyat – rolli o’yinlar; 4) kichik maktab yoshi davri – 7 yoshdan 10 yoshgacha; asosiy faoliyat – o’qish. 5) Kichik o’smirlik davri – 10 yoshdan 15 yoshgacha; asosiy faoliyat – shaxsning intim muloqoti; 6) Katta o’smirlik yoshi yoki ilk o’spirinlik davri – 17 yoshdan 17 yoshgacha; asosiy faoliyat – o’qish, kasb tanlash. D.B.Elkonin tasnifini, ko’pchilik psixologlar ma’qullashishiga qaramay, unda ayrim munozarali jihatlar ham bor. Umuman esa D.B,Elkoninning mazkur nazariyasi psixologiya fanida, ayniqsa yosh davrlari psixologiyasida muhim o’rin tutadi.

Faylasuf laridai biridir. Olim uz ilmiy qarashlarida ilgari surgan ko’plab g’oyalar bevosita bolalarniig psixik taraqqiyotiga oiddir. L.S.Vigotskiyning oliy psixik funksiyalar shakllanishi haqidagi qonuni bolalar tarbiyasi va ta’limini amalga oshirishda katta ahamiyatga ega. Psixolog ilmiy q iziqishlarining markazida bolaning ijtimoiy-madaniy taraqqiyoti masalasi turadi. L.S.Vigotskiyning iz - lanishlari oliy psixik funksiyalar, ya’ni ixtiyoriy xotira va diqqat, tafakkur, irodaviy h arakatlarni bevosita miyaning faoliyati bilan tushuntirib b o’ lmasligini, ushbu funksiyalarning mo h iyatini tushunish uchun ularning ildizlarini organizmdan tashqaridagi ijtimoiy mu h itdan izlash lozimligiii k o’ psatdi. Aynan L.S.Vigotskiyning ilmiy qarashlari ijtimoiy mu h it a h amiyatini aniqlashtirishda mu h im poydevor b o’ lib xizmat qiladi. L.S.Vigotskiy uz konsepsiyasida bola psixik taraqqiyotining 4 asosiy konunining ta’riflab berdi. Bu qonunlar quyidagilardan ibo rat: 1. Bola taraqqiyot ritmlarining farqlanish. Bu qonynra ko’ra bolaning rivojlanishi o’z sur’atlariga ega, bu sur’atlar vaqt ritmiga to’g’pi kelmaydi. Shuning uchun chaqaloqlikdagi hayotining 1 yili o’smirlikdagi 1 yilga teng bo’lmaydi; 2. Bola taraqqiyotidagi metamorfoza qonuni. Bu qonynra ko’ra ri vojlanish sifat o’zgarishlarining zanjiridan iborat. Bola kampoq biladigan, qo’lidan kampoq narsa keladigan odam emas, balki psixikasi sifat jihatidan kattalar psixikasidan farqlanuvchi mavjudotdir; Z. Bola taraqqiyotining notekislik q onuni. Bu q onynra k o’ ra, bola psixikasining h ar bir tomoni o’ z ta r aqqiyotining optimal davriga ega b o’ ladi, xar xil psixik funksiyalar notekis, noproporsional rivoj lanadi . 4. Oliy psixik funksiyalarning shakllanish q onuni. Bu q onynra k o’ ra, h ar q anday oliy psixik funksiya avval bolaning atrofdagilar bilan b o’ lgan munosabatida namoyon b o’ ladi, keyinchalik , u individual so h aga kuchadi. Shuningdek, L.S.Vigotskiyning ta’kidlashicha, bola ta raqqiyotida bar q aror davrlar inqirozli davrlar bilan almashadi. Inqirozlar ikki yosh davri tutashgan joyda, bola psixikasi va xulq atvoridagi eski xususiyatlarning y o’ qolib, yangilari shakllanishi

dav rida r o’ y beradi. Demak, L.S.Vigotskiy psixologiyada madaniy-tarixiy yondashuvga asos solgan. A.N.Leontyev (1903-1979) - mashxur rus psixologiya faoliyat naza riyasining asoschilaridan biri. Faoliyat nazariyasi ong va faoliyat birligi tamoyili bilan bo g’ li q . Ushbu nazariyaga k o’ ra, faoliyat subyektning predmetli olam bilan b o’ lgan ta’sirlashish jarayoni b o’ lib, bu jarayon unga o’ z e h tiyojlarini q ondirishi uchun imkoniyat beradi. Faoliyat - bu faol maksadra yo’naltirilgan jarayondir. Predmetlilik faoliyat bilan bog’liq ehtiyoj - individdan tashqarida bo’lgan, ammo individ normal hayot kechirishi shaxsning rivojlanishi uchun kerak bulgan narsalarga nisbatan zaruratni his etish holati. Motiv ehtiyojning namoyon bo’lish shakli insonni faoliyatga undaydigan sa bab ya’ni faoliyatning nima uchun amalga oshirilayotganligidir. U yoki bu motiv insonni muayyan maksadni qo’yishga undaydi. Maqsad - faoli yatning kutilayotgan natijasi. Faoliyat quyidagi darajalarga ega bo’ladi: 1. Maxsus faoliyat turlari darajasi; 2: Harakatlar darajasi; Z. Operasiyalar darajasi; 4. P sixofiziologik funksiyalar darajasi. V.N. Myasishchev (1892-1973)-rus psixologi, shaxs munosabatlari kon - sepsiyasininr ijodkori. Mazkur konsepsiyaga k o’ pa, shaxsning asosini uning atrof olamga va o’ z- o’ ziga b o’ lgan munosabatlar tizimi tashkil etadi. Munosabatlar tizimi inson ongida atrof voqyelikning aks etti rilishi natijasida paydo b o’ ladi, uning o’ zi xam voqyelikni aks etti rishning shakllaridan biridir. V.N. Myasishchev insonning rivojlani shida faoliyatning rolini kamsitmagan h olda odamlar o’ ptasida h amkorlik, o’ zaro yordamni talab q iluvchi munosabatlar tarkib topmagan takdirda faoliyatning o’ zi asosiy psixik sifatlarining shakllanishida neytral jarayon b o’ lib q olishi mumkin, degan xulosaga keladi. Psixo loglar o’ ptasidagi b a h s-munozaralar natijasida shu narsa ma’lum b o’ ldiki, munosabatni faoliyat yoki h arakat sifatida tal q in etib b o’ lmaydi, h atto, munosabat k o’ p ji h atdan h arakatga teskaridir. Birinchidan, munosabat ma q sadra ega b o’ lmaydi va u ixtiyoriy b o’ lishi mumkin

emas; ikkinchidan, munosabat jarayon e mas, u fazo va va q tga chegaralan magan; uchinchidan, munosabat maxsus tash q i madaniy vositalar bilan amalga oshirilmaydi, u umumlashma shaklda o’ zlashtirilishi mumkin emas. Munosabat h ar doim individualdir. Biro q munosabat h arakat bi lan chambarchas bo g’ li q dir. U h arakatni keltirib chi q aradi, o’ zi h am h arakat davomida shakllanishi va o’ zgarishi mumkin. Munosabat h arakat manbai h am, natijasi h am b o’ lishi mumkin, ammo b o’ lmasligi h am mum kin. Chunki munosabat h ar doim h am tash q i faollikda namoyon bulmaydi. Qolaversa, inson ayni damda yoki umuman mavjud bo’lmagan faqat uning o’z ongida mavjud narsalarga ham qandaydir mynocabatda bo’lishi mum kin.

Adabiyotlar: 1. Karimova V. M. «Psixologiya» T.Sharq 2002y. 2. G’oziyev E. G’. «Umumiy psixologiya» 1-2 tom. Toshkent-2002y. 3. Ivanov P.I., Zufarova M. «Umumiy psixologiya» T.: O’zbekiston faylasuflar milliy jamiyati, 2008 yil 4. Xaydarov F.I., Xalilova N.I. «Umumiy psixologiya» T.: Fan va texnologiyalar 2010 yil 5. Davletshin M.G. «Umumiy psixologiya» T.: TDPU 2002 6. Klimov Ye.A «Psixologiya» Spb.: Rech 2000. 7. Shakirova G.M. “Obщaya psixologiya” T.: TGPU 2000. 8. Psychology as the Behaviorist Views it John B. Watson (1913) First published in Psychological Review, 20, 158-177

Похожие

Sport psixologiyasi fanini yuzaga kelishi, tarixiy rivojlanishi hamda o‘quv va ilmiy fan sifatida o‘qitilishi

XVIII-XIX asrlarda psixologiyani rivojlanishi

XX Asrlarda psixologiyaning rivojlanishi

XIX-XX Asrlarda xorijda psixologiyaning rivojlanishi

Psixodiagnostika va eksperimental psixologiya tarixi