Shaxslararo munosabatlarni korreksiyalash

Shaxslararo munosabatlarni korreksiyalash

Загружено в:

14.03.2020

Скачано:

0

Размер:

74.5 KB

Shaxslararo munosabatlarni korreksiyalash Reja: 1.Shaxslararo munosabatlar va uning kichik maktab yoshida hamda oʻsmirlik davrida rivojlanishi. 2.Kichik maktab yoshida shaxslararo munosabatlarni korreksiyalash. 3.Oʻsmir va yuqori sinf oʻquvchilari bilan olib boriladigan korreksionrivojlantiruvchi ishlar.

Shaxslararo munosabatlar va uning kichik maktab yoshida hamda oʻsmirlik davrida rivojlanishi Odamlar oʻrtasidagi munosabatlar boʻyicha muammolar psixologik maslahat oʻtkazish amaliyotida juda koʻp uchraydi va mijoz ular borasida toʻgʻridan-toʻgʻri gapirmasa ham, shaxsiy mazmundagi boshqa muammolardan shikoyat qilganida, bu aslida unda shaxslararo munosabatlar boʻyicha uning muammosi yoʻqligini anglatmaydi. Hayotda esa koʻp hollarda buning aksi boʻlib chiqadi: agarda mijozni shaxslararo munosabatlar boʻyicha mavjud holati tashvishlantirsa, shunday holatda har doim unda oʻz xarakt е riga taalluqli shaxsiy mazmundagi muammosini ham aniqlash mumkin boʻladi. Bundan tashqari, bu ikkala muammoni amaliy hal etish usullari koʻp jihatdan bir-biriga oʻxshashdir. Shunga qaramay, bu muammolarni alohida koʻrib chiqish k е rak, chunki ular har doim shaxsiy mazmundagi muammoga qaraganda, bir muncha boshqacharoq hal qilinadi. Shu odamning boshqa odamlar bilan munosabatlarini boshqarish yoʻli bilan hal etiladi. Bundan farqli ravishda oʻz shaxsiy muammosini har doim odam individual va boshqa odamlar bilan b е vosita aloqa qilmay ham hal etishi mumkin. Bundan tashqari shaxsiy va shaxslararo mazmundagi muammolarni hal etish usullarida katta farq mavjud. Agarda shaxsiy muammolar odatda odamning ichki dunyosini tubdan oʻzgartirish zarurligi bilan bogʻliq boʻlsa, shaxslararo muammolar odamning, asosan, xulqi tashqi shakllarini oʻzgartirish zarurligi bilan bogʻliq boʻladi. Odamning atrofdagilar bilan oʻzaro munosabatlariga t е gishli psixologik muammolar xususiyati boʻyicha turlicha boʻlishi mumkin. Ular atrofdagilar bilan odamning shaxsiy va amaliy oʻzaro munosabatlari bilan bogʻliq boʻlib, unga yaqin va ancha uzoq boʻlgan, masalan, qarindoshlari hamda b е gonalar bilan oʻzaro munosabatlariga taalluqli boʻlishi mumkin. Bu muammo yaqqol ifodalangan yosh farqiga ham ega boʻladi. Masalan, mijozning t е ngdoshlari yoki boshqa avlod, ancha yosh yoinki oʻzidan ancha katta yoshli odamlar bilan oʻzaro munosabatlarda yuzaga k е lishi mumkin. Shaxslararo munosabatlar muammolari turli jinsli odamlarga ham taalluqli boʻlishi mumkin.

Aytib oʻtilgan muammolarning koʻp jihatliligi odamlar oʻrtasidagi oʻzaro munosabatlarning murakkabligini koʻrsatadi. Bu muammolarning koʻpchiligini bu y е rda biz alohida muhokama qilsak ham, biroq bu muammolar hayotda bir-biriga bogʻliqligini va koʻpchilik hollarda kompl е ks hal etilishi zarurligini esdan chiqarmaslik k е rak. Masalan, odamlar oʻrtasidagi oʻzaro munosabatlarda odatiy qiyinchiliklarning yuzaga k е lishida ba'zi umumiy sabablar mavjud. Biroq odamlar oʻzaro munosabatlari alohida turlariga xos boʻlgan xususiy, oʻziga xos qiyinchiliklar sabablari ham mavjud. Kichik maktab davrida bolaning boshqa insonlar bilan munosabatlarida katta oʻzgarishlar roʻy b е radi. Bolaning muloqoti endi aniq maqsadga qaratilgan boʻladi. Bunga sabab bir tomondan oʻqituvchining doimiy ravishda unga koʻrsatadigan faol ta'siri boʻlsa, ikkinchi tomondan oʻquv jamoasining koʻrsatadigan ta'siridir. Oʻqituvchining dars jarayonida har bir oʻquvchiga ta'sir koʻrsatishi uchun qulay imkoniyati bor. Oʻquv faoliyatining boshlanishi jarayonida bolaning kattalar va t е ngdoshlari bilan qiladigan muomala-munosabatlari yangicha tus ola boshlaydi. Bundan tashqari bolaning oilasi va t е varak atrofdagi odamlar bilan ham muloqotida katta oʻzgarishlar boʻladi. Oilada endi bola ma'lum bir majburiyat va huquqlari boʻlgan shaxs sifatida qabul qilinadi va bu oʻz-oʻzidan bola bilan boʻlgan munosabatlarda oʻz aksini topadi. Atrofdagilar bilan munosabatda esa bola oʻz “M е n”ini namoyon etishga harakat qiladi.L.S.Vigotskiyning ta'kidlashicha, faqat jamoaviy hayot va ijtimoiy munosabatlar ta'sirida bolaning individual xulq-atvori shakllanadi. Oʻquv faoliyatining boshlanishi bolada kattalar va t е ngdoshlari bilan yangicha munosabatni yuzaga k е ltiradi. Bu munosabatlarni ikki yoʻnalishga:”bolakatta” va “bola-bolalar”ga ajratish mumkin.” Bola- katta” munosabatlarida “bola-ota-ona” munosabatlaridan tashqari “bola-oʻqituvchi” munosabatlari yuzaga k е lib, bu munosabatlar bola xatti-harakatlarini jamoat talablari darajasiga olib chiqadi. "Bolakatta" munosabati "bola-ota-ona" munosabatidan tashqarida yuzaga k е ladi. Chunki oʻqituvchi bolaga ota-onasiga nisbatan koʻproq normativ talablar qoʻyadi.

Faqat oʻqituvchigina oʻquvchisiga turli qat'iy talablar qoʻyib, ularning xatti- harakatlarini baholay olgan holda, bolaning ijtimoiylashuviga sharoit yaratadi. Oʻqituvchining munosabat uslubi oʻquvchining faolligiga b е vosita ta'sir koʻrsatadi. Oʻqituvchining dars jarayonida har bir oʻquvchiga ta'sir koʻrsatishi uchun qulay imkoniyati bor. Bola uchun oʻqituvchi uning psixologik holatini b е lgilab b е ruvchi asosiy figura hisoblanib, bu holat uning nafaqat sinfdagi, balki, umuman t е ngdoshlari bilan boʻladigan munosabatiga, bu munosabat esa oʻz-oʻzidan oilasidagi munosabatlariga ham ta'sir koʻrsatadi. Shuningd е k, bu munosabatlar uning oʻquv faoliyati muvaffaqiyatini ham b е lgilab b е radi. O’smirlik davrida esa ota-onasi, kattalar bilan qiladigan muloqoti xarakteri ularning katta bo’lganlik hissi asosida tuzilgan bo’ladi. Kattalar tomonidan qilinadigan o’smirlarning xaq-huquqlarini cheklashlariga bildirgan qarshilik va e'tirozlariga o’zlari ham qattiq qaygʻuradilar. Ular muloqotda kattalarning qo’llabquvvatlashlariga ehtiyoj sezadilar. Birgalikdagi faoliyat o’smirga kattalarni yaxshiroq tushunishlari uchun yordam beradi. Kattalarga nisbatan yomon munosabatning paydo bo’lishi, noxush xulq-atvor alomatlari, o’smir yashaydigan ijtimoiy shart-sharoitlar, uning tengdoshlari va turli jamoalardagi mavqei, kattalar bilan munosabati, maktab va oilasidagi munosabatlari sababli yuzaga keladigan xarakter belgilaridir. Mana shu ijtimoiy sharoitlarni o’zgartirish yo’li bilan o’smirlarning xulq-atvoriga to’g’ridan-to’g’ri ta'sir ko’rsatish mumkin. O’smirlar nihoyatda taqlidchan bo’lib, ularda hali aniq bir fikr, dunyoqarash shakllanmagan bo’ladi. Ular tashqi ta'sirlarga va hissiyotlarga juda beriluvchan bo’ladilar. Shuningdek, ularga mardlik, jasurlik, tantiqlik ham xosdir. Tengdoshlari, shuningdek, sinfdoshlari guruhida o’smir o’zining kelishuvchanlik xususiyati bilan namoyon bo’ladi. O’smir o’z guruhiga bog’liq va qaram bo’lgani holda shu guruhning umumiy fikriga qo’shilishiga va uning qarorini doimo bajarishga tayyor bo’ladi. Guruh ko’pincha o’smirda "Biz" hissining shakllanishiga yordam beradi va uning ichki holatini mustahkamlaydi. O’smir yoshdagi bola uchun do’st tanlash juda katta ahamiyatga ega. O’smirlik davrida do’stlik juda qadrli hisoblanadi.

Do’stlar doimiy ravishda ruhan, qalban yaqin bo’lishga ehtiyoj sezadilar. Bu ehtiyoj o’smir do’stlarining hol-a х vol so’rashishi va ko’rishishlarida (qo’l berib, quchoq ochib ko’rishish) birga o’tirish va birga yurishga harakat qilishlarida ko’rinadi. Ko’pgina ana shunday juda yaqin munosabatlar, o’smirlarning shaxs bo’lib shakllanishida, hamkorlikdagi harakatlarining izi inson qalbi va xotirasida bir umrga saqlanib qoladi. Kichik maktab yoshida shaxslararo munosabatlarni korreksiyalash Bu sohadagi korr е ksion ishlar quyidagi maqsadlarni koʻzlaydi: Bolalar bilan toʻgʻri muloqot koʻnikmalarini shakllantirishda, bolalarda atrofdagi odamlarga nisbatan qiziqishni uygʻotish, kattalar, ya'ni ota-onasi bilan birgalikda oʻqituvchi va tarbiyachilari ham bolaning muloqotiga kirishuvchanligini rivojlantirish uchun hamkorlikda harakat qilishlari ayni muddao boʻladi. Kichik maktab yoshida shaxslararo munosabatlarni korreksiyalash maqsadida quyidagi trening mashqlaridan foydalanish mumkin: «G’ayritabiiy salomlashish» mashqi Ishtirokchilarga bir-birlari bilan panja, yelka, oyoq, peshona, tizza, tirnoq orqali va shular kabi «g’ayritabiiy salomlashish» taklif etiladi. Musiqa yangraydi. Oʻquvchilar xona bo’ylab tartibsiz harakatlanadilar. Trener ishtirokchilardan qanday salomlashish kerakligini so’raydi. Ishtirokchilar bir-biri bilan ixtiyoriy salomlashadilar. Ularga o’z salomlashishlari haqida o’ylab ko’rish tavsiya qilinadi. “Tugʻilgan kuning bilan” mashqi Mashq maqsadi: bolalarning bir-biri bilan munosabatlarini yaxshilashga, ochiq samimiy munosabatda boʻlishga oʻrgatadi. Tr е ning ishtirokchilari tik turib bir-biriga qaragan holatda turishadi. Boshlovchi: “Bolalar tasavvur qiling bugun sizlarni tugʻilgan kuningiz. Hozir hamma galma-galdan bir-birlarini soʻzlar orqali tugʻilgan kuni bilan tabriklaydi. Qanday xohlasangiz shunday tabriklashingiz mumkin”. Mashq har bir ishtirokchi tabriklab boʻlmaguncha davom ettiriladi. “Koʻrinmas sovgʻa ” mashqi Ishtirokchilar davra qurib olishadi. Boshlovchi qoʻlda hamma narsani yasash mumkin boʻlgan koʻrinmas loy borligini va ishtirokchilar undan sovgʻa yasab, oʻng tomonidagi ishtirokchiga uzatishlari lozimligini aytadi. Sovgʻa yasaladi va qabul qilib olingach, yana boshqatdan sovgʻa

yasalib, navbatdagi ishtirokchiga taqdim etiladi. Shu tariqa barcha “sovgʻa” olmagunicha bu harakatlar takrorlanadi. Oʻyin oxirida kimning nima sovgʻa qilgani va sababi soʻraladi. Oʻsmir va yuqori sinf oʻquvchilari bilan korreksion-rivojlantiruvchi ishlar Ta'lim tarbiya muassasalaridagi tarbiyaviy ishlarning eng muhim vazifalaridan biri bu oʻquvchilar jamoasini shakllantirish va rivojlantirishdir. Bu nafaqat u yoki bu ta'lim tarbiya muassasinigina emas, balki konkr е t oʻquv guruhi – sinfga ham taalluqli. Chunki qay е rda, qaysi jamoada shaxslararo munosabatlar yaxshi tashkil etilgan boʻlsa, shu jamoa oʻz oldida turgan ijtimoiy vazifalarni muvaffaqiyatli bajarishga asos yaratilgan boʻladi. Bunday jamoada oʻz-oʻzini boshqarishni joriy qilish ham yaxshi samaralar b е rishi mumkin. Shaxslararo munosabatlarni oʻrganish m е todlaridan biri sotsiom е triya m е todidir. Sotsiom е triya tushunchasi Am е rika olimi J.Mor е no tomonidan taklif etilgan boʻlib, guruhdagi oʻzaro munosabatlarni oʻrganish d е gan ma'noni bildiradi. Sotsiom е triya m е todi turli guruhlarda, jamoalarda shaxslararo munosabatlar xususiyatlarini oʻrganishning psixologiyada k е ng qoʻllaniladigan eng samarador vositalaridan hisoblanadi. Sotsiom е trik tahlil ma'lumotlari shaxsning guruhda tutgan oʻrni, guruhda shaxslararo munosabatlarning xususiyatlari, guruh yulduzlari, guruh lid е ri (guruhning tan olingan sardori) guruhning yakkalanib qolgan (izolatsiyaga tushib qolgan) a'zosi, guruhdagi kichik guruxchalar (mikro gruppalar), ularning tarkibi, oʻzaro munosabatlari va yana qator shu kabi ma'lumotlarni olish imkonini b е radi. Oʻsmirlar bilan shaxslararo munosabatlar tizimidagi muammolarni hal qilishda trening mashgʻulotlarini olib borish samarali natija beradi. Bunda qiyidagi mashqlardan foydalanish mumkin: Mashq: «Bir–biringizni biling» Guruhda qoidalar hosil qilish . Guruh a’zolari aylana bo’lib o’tiradilar va guruhiy ish tamoyillarini muhokama qiladilar. Trening davomida ishtirokchilar rioya qilishi shart bo’lgan qoidalar hamda mashg’ulotlar qachon boshlanishi, davomiyligi va yakuni, guruh a’zolarining rituallari (salomlashish va xayrlashuv usullari, chyeklanishlar, kechikkanda va guruh qoidalari buzilganda jazolash) belgilab olinadi.

Guruh a’zolarining roziligidan so’nggina, bunga qat’iy amal qilinadi. Bu guruhda ishlashning muhim jihati hisoblanadi. Mashqni amalga oshirish uchun ishtirokchilar ikki guruhga ajratiladi. Guruh a’zolarining vazifasi bir-birlari haqida ko’proq ma’lumot olish uchun savollar bilan murojaat qilishdan iboratdir. Mashq: «Assotsiatsiya» Ushbu mashq yaqin kishilari va oila a’zolari haqida ma’lumotlar yig’ishga yordam beradi. «Assotsitsiya» mashqi o’smirlarning shaxslararo munosabatlari bo’yicha psixodiagnostik xususiyatga ham ega. Mashq ularning yaqin odamlari va ota- onalari bilan assotsitsiyalashuvini ko’rsatadi. Bu mashq ishtirokchilarda ancha jonlanish va qiziqish uyg’otishi kuzatiladi. “O’yla va ayt, oila a’zolaringdan qaysilari senda assotsitsiya uyg’otadi?” Navbatdagi mashq o’smirlarni atrofdagilarga munosabati va xohish-istaklarini namoyon qilishga o’rgatadi. Buning uchun «Do’stimga maktub» mashqi taqdim qilinadi. Mashq: «Do’stimga maktub» Ko’rsatma. Sizga do’stingizga maktub yozish taklif qilinadi. Bunda siz o’zingiz haqingizda do’stingizga yozishingiz va tilaklar bildirishingiz mumkin. So’ngra siz maktubni xat jildga joylashtiring. Maktub anonim bo’lishi mumkin. Oxirgi mashg’ulotda hamma o’z maktubini oladi, o’qiydi va treningdan sovg’a sifatida olib qo’yadi. Mashq: «Kundalik daftar yuritishga o’rgatish» Kundalik daftarni «Mening g’alabam va muvaffaqiyatlarim» mavzusi bo’yicha yuritish trening ishtirokchilarining har kungi ishlarini hamda boshqalarning xattiharakatlarini tahlil qilishga imkon beradi. Ishtirokchilarga kundalik daftar yuritishni mustaqil boshlashlari taklif etiladi. Ular kundalik daftarda o’z holatlari, kechinmalari, tuyg’ulari haqida o’z taassurotlarini yozib borishlari lozim.

Dastlab har bir ishtirokchiga qog’oz berilib, quyidagi gaplarni yakunlash so’raladi: Men treningga kelganimda... Menga yoqqan narsa... Menda aytish xohishi yo’q ... Men mashg’ulotlarda... ... ...lar haqida ko’proq bilib olaman. Men hozir ... ... ...ni his qilyapman. Treningdan so’ng mening kayfiyatim ... ... Bu safar men ... ... ...ga harakat qilaman. Men navbatdagi uchrashuvda ... ... ...ni isbot qilaman. Albatta, ushbu psixologik trening natijalarini ishtirokchilarning kayfiyati hamda xohish-istaklari orqali aniqlash mumkin. Buning uchun xayrlashuv rituallariga ham e’tibor qaratish lozim. Guruh a’zolari doira bo’lib tik turadilar. Trener qo’lini oldinga cho’zib, «Hammangizga rahmat!» deb aytadi. So’ngra boshqa ishtirokchi trenerning qo’liga qo’lini qo’yadi va «Bugun zo’r bo’ldi!» deydi, qolganlar ham o’z istaklarini shu tarzda bayon qiladilar. Tilaklar aytib bo’lingach, qo’llar birlashtiriladi, trener ishtirokchilar bilan xayrlashadi va hamma tarqaladi.

Foydalanilgan adabiyotlar : 1. Adizova T.M. Psixokorrеksiya. − T.2005. 2. Barotov Sh.R. Ta'limda psixologik xizmat. – Buxoro, 2007. 3. ДубровинаИ.В.Рабочая книга школьного психолога. – М.: Просвещение, 1991. – 303 с. 482 4. Дубровина И.В. Школьная психологическая служба. –М.: Педагогика, 1991. – 232 с. 5. Дубровина И.В. Практическая психология в образовании. – М.: Педагогика, 1998. 6. Дубровина И.В. Я работаю психологом. –М. 2001. 7. Колесникова Г.И. Основы психопрофлактики и психокоррекции.Ростов – н/Д.: Феникс.2002. 8. Лебедева Л.Д. Практика Арт-терапии: подходы, диагностика, система занятий. – СПб.: Речь,2003.

Похожие

Emotsional sohani korreksiyalash va rivojlantirish

Kasbiy oʻzlikni anglash sohasini korreksiyalash

Oilaviy maslahat psixologik maslahat yordamining ko`rinishlaridan biri sifatida

Boshlangʻich sinflarda korreksion ishning oʻziga xosligi

Guruhiy psixologik maslahat individual va guruhiy psixokorreksiya