Ilmiy tadqiqotning umumiy sxemasi - Психология - Рефераты

Ilmiy tadqiqotning umumiy sxemasi

Загружено в:

25.02.2024

Скачано:

0

Размер:

109 KB

Ilmiy tadqiqotning umumiy sxemasi R eja : 1. Ilmiy tadqiqotni o’tkazishning asosiy bosqichlari. 2. Tadqiqotning psixologik gipotezasi. 3. Ilmiy tadqiqot gipotezasini empirik tekshirish

Ilmiy tadqiqotni o’tkazishning asosiy bosqichlari Albatta har bir ish tadqiqotsiz kechmaydi. Ilm fandagi har bir yangilik, g`oya ilmiy tadqiqot orqali o’z isbotini topadi. Prezidentimiz Islom Abdug’anievich Karimovning ta`kidlaganidek "hozirgi vaqtda ko’z o’ngimizda barchamizga ayonki, fikrga qarshi fikr, g’oyaga qarshi g’oya, jaholatga qarshi ma`rifat bilan kгrashish har qachongidan ko’ra muhim ahamiyat kasb etmoqda" degan fikrni bildirganlar. Har bir o’tkazilgan izlanish ilgari qo’yilgan g’oyani yo tasdiqlaydi yo inkor etadi. "Agar fanni ulkan bir daraxt deb tasavvur qilsak fundamental tadqiqotlar uning ildizini tashkil etadi. Zero, ildiz qanchalik baquvvat, chuqur ketgan bo’lsa, daraxt shunchalik barq urib yashnaydi, ko’p hosil beradi" degan fikrni bildirganlar. Har bir fanning rivojlanishi o’tkaziladigan izlanishlarning jiddiyligini talab etadi. Quyida ilmiy izlanishni o’tkazish umumiy sxemasi, sxemaga kiruvchi bosqichlarni ta`rifi, ularga qo’yiladigan talablar va izlanishlar bo’yicha bir qator olimlarning fikrlari yoritilgan. Eksperiment bu ixtisoslashgan sharoitlarda ilmiy bilimlarni olish maqsadida o’tkazilgan tajribadir, uning asosiy xususiyati izlanuvchining o’rganilayotgan ob’ektga maqsadli aralashuvidir. Eksperimen turlari. Normalar asoslarga ko’ra eksperimental izlanishlar bir necha turlarga ajratiladi: ya`ni ilmiy (qidiruv) va tasdiqlovchi eksperimentlar. Ularni qo’yilgan muammolarni darajasi va bog’liq va bog’liq bo’lmagan o’zgaruvchilarning orasida bog’lanish to’g’risidagi bilimning borligi bilan qidiruv eksperiment bog’liq va bog’liq bo’lmagan o’zgaruvchilarning orasidagi bog’lanish no`malum bo’lganda o’tkaziladi. Shuning uchun qidiruv eksperimentining maqsadi o’zgaruvchi A va V lar o’rtasidagi bog’liqlik borligi yoki yo’qligi to’g’risidagi gipotezani tekshirishga qaratilgan. Agarda ikki o’zgaruvchi o’rtasidagi sifat bog’liqlik to’g’risida ma`lumot bo’lsa bu bog’lanish turi to’g’risida gipoteza ilgari suriladi. Bunda izlanuvchi tasdiqlovchi (konfirmator) eksperiment o’tkaziladi va bog’liq va bog’liq

bo’lmagan o’zgaruvchilar o’rtasidagi funktsional miqdoriy bog’liqlik turi aniqlanadi. Izlanish algoritmi quyidagichadir: 1. A va V o’rtasida sifat sabab bog’lanish to’g’risida gipoteza ilgari suriladi. 2. Qidiruv eksperimenti o’ tkaziladi. 3. Gipoteza tasdiqlanmasa bosh q a sifat gipoteza ilgari suriladi va yangi qidiruv eksperimenti o ’tkaziladi, agarda sifat gipoteza tasdiqlansa funktsional mi q doriy gipoteza ilgari suriladi. 4. Tasdiqlovchi eksperiment o’ tkaziladi. 5. O’zgaruvchilar o ’rtasidagi bog’li q lik turi to’g’risida gipoteza q ab u l q ilinadi ( q ab u l q ilinmaydi) va ani q lanadi. Harbirilmiytadqiqotningbajarilishijarayoniniquyidakeltirilganshartlilogiksxem ako ’ rinishidatariflashmumkin : 1. Tanlangan mavzuning dolzarbligini asoslash (Bu bosqich har bir izlanishning boshlang’ich bosqichidir.) 2. Izlanishning maqsadlari va aniq vazifalarini belgilash. 3. Izlanishning ob’ekti va predmetinianiqlash. 4. Izlanish o’tkazishning metodikasini tanlash. 5. Izlanish jarayonini yoritilishning natijalari muhokamasi. 6. Izlanishda olingan natijalarni baholash va xulosa. Kurs, diplom ishlari yoki proektlari, dissertatsiya turli professional darajadagi ilmiy ishlardir va muallif ularga mavzu tanlashida, mavzuning muhimligini, dolzarbliligi, ijtimoiy ahamiyati, iqtisodiy va tijorat ahamiyatliligiga yondashganligiga qarab uni ilmiy etukligi va amaliy faoliyatga uni professional tayyorgarligiga baho bersa bo’ladi. Mavzuning dolzarbligini yoritish juda ko’p so’z bo’lmasligi, lekin tushunarli bo’lishi lozim. Asoslashni uzoqdan boshlab kelishga hech qanday zaruriyat yo’q. Mavzuning dolzarbligi ko’rinib turadigan holda mavzuni asoslash etarlidir. Muommoli vaziyatni tariflash ilmiy ishning juda asosiy qismidir. "Muommo" - eski bilim o’ zining nochorligini sezganida, yangi bilim esa h am o’ zi u daraja d a rivojlan ma ganligida paydo bo’ladi .

Demak, ilmdagi " muammo " – o’z vaqtida echish lozim bo’lgan "z iddiyatli" vaziyat. Bunday vaziyat odatda yangi faktlar aniqlanish natijasida, qachonki ular oldingi nazariy izlanishlar va fikrlar doirasi tushmaydi, yani hech bir zamonaviy nazariyalar yangi- yangi aniqlangan faktlarni tushuntirib bera olmaydi. Ilmiy tadqiqot maqsadi - bevosita sharoitlarni o’zaro qarama -qarshiligida hosil bo’ladi. Ilmiy muammoning maqsadini ushbu jabhadagi etishmovchilikni aniqlashda ushbu taqchillikni bartaraf etish ehtiyojini sezishda ilmiy atamalarda muammoli hodisalarni tasvirlashda muammoni shakllantirishda seziladi. Ilmiy tadqiqot oldiga qo’yilgan vazifaning tabiatiga ko’ra psixologik tadqiqotlarni 3 guruhga ajratish mumkin: a) ayrim hodisalar yoki shaxslar haqida ma`lumot to’plashga xizmat qiluvchi tajribalar. Bunday tajribalarga tafakkur xususiyatlari, xotira tipini, sezgirlik darajasini aniqlashga qaratilgan tadqiqotlarni misol qilish mumkin. b) alohida psixik hodisani u yoki bu omilning ta`siriga bog`liqligini aniqlashga xizmat qiladigan tajribalar: masalan: esda qoldirishni materialning sifatiga bog`liqligini aniqlash va hokazo . v) ikki hodisa o’rtasidagi funktsional aloqani aniqlashga qaratilgan tajriba, masalan, materialning hajmi bilan takrorlashlar soni o’rtasidagi funktsional aloqani o’rganish. Birinchi tipga kiradigan tajribalarni-sifat; ikkinchisini faktorli, uchinchisini-funktsional tajribalar deb atash mumkin.

Tadqiqotning psixologik gipotezasi Faraz (gipoteza) - bu hodisa yoki bir-biriga aloqador hodisalar o’rtasidagi qandaydir qonuniyat, sabablar mavjudligi to’g`risida (egallangan bilimlarga asoslangan xolda) bildirilgan taxmindir. Masalan, ta`lim jarayonida bola psixikasining rivojlanishi to’g`risidagi faktlar asosida Yuqori sinf o’quvchilari o’smirlarga nisbatan o’tilgan darslarni yaxshiroq eslab qolish imkoniyatiga egadirlar, ularning bu sohadagi qobiliyatlari ko’proq darajada rivojlangandir, degan taxminni aytish (farazni olg`a surish) mumkin. Yo bo’lmasa, odam psixikasi butun bir ta`lim jarayoni sifatida rivojlanib borishi va faoliyat ko’rsatishini bilib olinganidan keyin nutq va tafakkurning rivojlanish darajasi o’rtasida o ’ zaro aloqa mavjudligi to’g’risidagi farazni olg`a surish mumkin. Yoki gipotezaga oid boshqa bir misolni olaylik: kishi o’z qadrini bilishi shaxsning xususiyatlaridan biri sifatida kishining o’smirlik yoshida ko’proq darajada intensivlik bilan shakllanishini xamda o’smirning o’ziga o’zi qanday baho berishi ko’p jihatdan tevarak-atrofdagi kishilarning unga bo’lgan munosabatlari bilan belgilanishini bilgan holda shunday taxmin qilishi mumkinki, o’smirni u yoki bu guruhga kiritilishi uning shaxsigaPsixologik tadqiqotlarningguruhi Ayrim hodisalar yoki shaxslar haqida ma’lumot to’plashga hizmat qiluvchi tajribalar Alohida psixik hodisavi u yoki bu omilning ta ’siriga bog’liqligini aniqlashga xizmat qiladigan tajribalar тажрибалар Ikki hodisa o’rtasidagi funktsioal aloqani aniqlashga qaratilgan tajriba

nisbatan tevarak-atrofdagi kishilar tomonidan xurmat bildirish ehtiyojining mavjudligi bilan izoxlanadi. Bu ayni mana shu guruhda qondiriladi. Fan metodologiyasida farazlar nazariy va empirik holatlar kabi eksperimental farazlarga ajratiladi. Nazariy farazlar ichki nazariyalar va nazariy bilimlar asosida vujudga keladi. Fan farazlari tugallanuvchi, davom ettiriluvchi xarakterga ega bo’lishi kerak. Ikkinchi tur farazlar eksperimental usullar bilan muammolarni hal etuvchi holatlardir. Eksperimental farazlar albatta nazariyaga asoslanishi shart emas. Insonning faolligi uning dunyosini muammosiz bo’lishini ta`minlaydi. Muammolar ruhiy faollik bilan ham bog`liq. Atrof olamga ko’ra farazlarni 3 ta turga ajratish mumkin. Birinchi turi nazariyalarga yoki borliq modellariga asoslanadi va ularni ochib beradi. Ikkinchi turi ta`limiy eksperimental faraz lar, ular voqea va asoslar orasidagi munosabatni ifoda etadi. Ular Feyerbendning “ Barchasi tasdiqlanadi ” tamoyillari asosida shakllanadi. Uchinchi turi empirik farazlardir. Ular qandaydir model yoki nazariyalar asosida rivojlanadi va shakllanadi. Qadimgi variantda bunday farazlar Kozma Prutkovaning qarashlarida ifoda etiladi: “Burninga e`tibor ber, u tuklar bilan qoplangan”, eksperimentdan keyin bunday faraz isbotlangan. Isbotlangan farazlarni natijalariga ko’ra ajratish mumkin: A) hodisa; B) hodisalar orasidagi aloqa; V) hodisalar orasidagi aloqaning sabablari. Farazning A turini ko’rib chiqamiz bunda bitta odamda qancha ramziylik borligi ifoda etiladi. Farazning B turi bunda bola intellekti va ota-onalarning bunga bo’lgan munosabati tushuntiriladi. Farazning V turida sabablar tushuntiriladi. Gottsdanker farazlarning quyidagi eksperimental turlarini ajratadi: ■ Kontr faraz asosiy betaraflik avtomatik tarzda; ■ Kontr eksperimental faraz lar faqat laboratoriya eksperimentidan iborat. ■ Aniq eksperimental faraz – asosiy sabab va laboratoriya orasidagi aloqa.

■ Eksperimental maksimal (yoki minimal) ko’rsatkichli faraz – mustaqillik va nomlanishning maksimal bilishlari bilan ko’rsatiladi. Faqatgina juda ko’plab eksperimentlar natijalari asosida isbotlanadi. ■ AbsolYut eksperimental farazlar ko’p harakterli eksperimentlarda o’tkaziladi. Bir munosabatli eksperimental farazlar bitta mustaqil va mustaqil bo’lmagan holatlar orasidagi munosabatlar da o’z aks i ni topadi . Bu eksperimental farazni o’tkazish uchun bitta munosabatga doimiy eksperiment o’tkazilgan bo’lishi, ikkinchisi esa unga nazoratli hodisa bo’lishi kerak. Ba`zi olim lar farazlarning statistik va fan turlarini farqlaydilar. Fan farazlari taklif etilgan muammolarning qarorlaridan shakllangan. Statistik farazlar matematik statistika asosida shakllanadi. Istalgan fan farazi statistik ma`lumotlarni talab etadi. Har bir sabab qonuniyatlar , aloqalarni yoki voqealarni isbotlashda ko’plab tushuntirishlar keltirishi kerak. Faraz ikkita tarkib: asosiy va alternativdan iborat. Statistik farazlar ikkita tushunchada qo’llaniladi: N (Farqlanish haqidagi faraz) va N (Ish haqidagi faraz). Eksperimental faraz eksperiment tuzilmasi uchun, statistik farazlar esa tomonlarning qayd etish uchun olinadi. Ular o’z tuzilmasiga ega va har biri dalillarga tayanadi.Bitta eksperimentni tushuntirish uchun birgina emas, balki bir nechta nazariyalar hisobga olinadi. SHubhasiz, statistik farazlar juda zarur va eksperimental farazlarning to’ldiruvchisidir. Eksperimental farazlar birinchi o’rinda, statistik farazlar esa ikkilamchidir . Farazlar mavjud nazariy borliq bilimlari: dalillar, qonun-qoidalarsiz eksperiment o’tkaza olmaydilar. Nazariyani eksperimentda tekshirib bo’lmaydi. Nazariy xulosalar universal hisoblanadi. Agar nazariyadan chiqadigan xulosalar eksperiment jarayonida tasdiqlanmasa, nazariy isbotlanmaydi. Eksperiment natijasini ifodalovchi xulosalar assimmetrikdir, ya`ni faraz inkor qilinishi mumkin bo’lgan, lekin hech qachon qat`iyan qabo’l qilinmaydi. Har qanday faraz keyingi tekshirishlarda tasdiqlanadi.

Ilmiy tadqiqot gipotezasini empirik tekshirish Gipotezami nazariy jihatdan tekshirish - bu taxmin qilinayotgan fikrni ajratish isbotlangan va ilmiy adabiyotdarda mavjud bo’lgan qoidalar, printsiplar bilan taqqoslashdan iborat bo’lib, natijada shunda qurilayotgan faraz bilan o’sha printsiplar o’rtasida mantiqiy qarama-qarshilik yo’qligi aniqlab olinadi. Gipotezami eksperiment tarzida tekshirib chiqish jarayonida uning to’g`riligi yoki to’g`ri emasligi ilmiy tadqiqotlar orqali olingan ma`lumotlarni analiz qilish asosida, tajribalar o’tkazish yo’li bilan belgilanadi. Tadqiqotchi tomonidan aniqlab olingan va yozib qo’yilgan voqealar, hodisalar faktlar deb ataladi. Shuning uchun kuzatuvchanlik ilmiy xodimning qimmatli fazilatlaridan hisoblanadi: u bunday qaraganda tadqiq etilayotgan ob`ektdagi uncha muhim emasdek tuyulgan xususiyatlarni ham, tajriba o’tkazish shart-sharoitlarini ham tez ilg`ab olish va ularga to’g`ri baho bera olish qobiliyatiga ega bo’lmog`i kerak. Qat`iy ilmiy tushunish ma`nosidagi fakt deganda kuzatilayotgan hodisani yangi tajribada yoki boshqa tadqiqotchi olib borayotgan tajribada qayta tiklash imkoniyati nazarda tutiladi. Empirik umumlashma - bu ob`ekt hodisalarini faqat ularning tashqi alomatlari asosida birlashtirilishidir. Nazariy umumlashma - bu ob`ektlarni (hodisalarni) ularning muhim bir- biriga o’xshashlik belgilariga qarab, ya`ni mazkur hodisaning o’ziga xos xususiyatini belgilovchi tomonlariga qarab birlashtirilishidir. Chunonchi, barcha o’quvchilarni kuzatish asosida ikki intizomli va intizomsiz o’quvchilar guruhiga ajratish mumkin. Bunday ajratish empirik umumlashtirish bo’ladi, chunki bu o’rinda o’quvchilarning faqat tashqi harakteristikasi hisobga olinmoqda. Agar bir o’quvchilarni ularning temperamenti xususiyatlariga qarab, funktsional xolatining o’ziga xosligi va shu singarilarga qarab birlashtiradigan bo’lsak, bu xildagi guruhlarga ajratilgan ishimiz nazariy umumlashmaning natijasi bo’ladi, chunki bu o’rinda biz bir xil o’quvchilarning intizomsizliklari, boshqalarning esa intizomli ekanliklari sababini izoxlab beramiz.

Eksperiment metodikasiga tadqiqot o’tkaziluvchilar uchun topshiriq (ish uchun instruktsiya, material va xokazolar) tajriba o’tkazish shart-sharoitlarining bayoni (eksperiment guruh yoki individual tarzda o’tkazilishi, qancha vaqt davom etishi), sinalayotgan kishilarning tarkibi va miqdori, tajriba o’tkazilayotganda almashinib turgan kishilarning bir-biriga bog’liqligi va bog`liq emaslik darajasini aniqlash singari tadbirlar kiradi. Tajriba tariqasida o’quv-tadqiqot ishlarining quyidagi turlarini ko’rsatish mumkin: 1.Kuzatishlar o’tkazish (masalan maktab o’quvchisini kuzatish, norasmiy xoldagi maktab o’quvchilaridan tashkil topgan mikroguruhni va sinf jamoasini kuzatish, o’qituvchini kuzatish va xokazo). 2. Muayyan eksperimental metodikani egallab olish. Ushbu metodika albatta, vakillikka ega bo’lishi lozim. Ya`ni tanlangan metodika maqsad asosida belgilangan vazifalarni hamda farazni tekshirish imkoniga ega bo’lsa, u xolda tanlangan metodika validlikka ega deyiladi. Validlik - ishonchimizning darajasi, u yoki bu tanlangan test, o’lchov yo eksperiment haqiqatan belgilangan vazifani echishga qodirligi yoki aksi haqidagi ishonchimiz darajasi. A) ichki validlik - haqiqatan ham kuzatilayotgan effekt eksperimental yondashuvning natijasi; B) tashqi validlik - eksperimentimiz ijobiy natijaga ega bo’lgan holda ham, keng ommaga qo’llab bo’lmasligi. 3. Mazkur o’quv guruhida (yoki mazkur sinfda) muayyan psixik xolatlar Yuzasidan o’quvchilardagi individual-psixologik farqlar hamda o’rtacha ko’rsatkichlarni o’rganish. 4. Turli o’ziga xos psixik xususiyatlarning ifodalanishi o’rtasidagi o’zaro aloqalarni aniqlash. Dastlab to’g`ri psixologik kuzatish olib borish malakasini hosil qilish zarur. Uni bajarayotganda kuzatish rejasini tuzib chiqish, ob`ektlarni tanlash, maqsadni belgilab olish, alohida e`tibor berilishi zarur bo’lgan belgilarni aniqlab qo’yish lozim; kuzatishni vaqt bo’yicha taqsimlab chiqish lozim va xokazo. YAngi

faktlarning olg`a surilishi, eksperiment tarzida tekshirib chiqish talab qilinadigan yangi-yangi masalalarni o’rtaga qo’yish ushbu ish turining ilmiy maqsadi bo’lishi mumkin. Ayrim o’quvchilarni, o’quvchilar guruhi yoki o’qituvchilarni ta`riflab beradigan ma`lumotlar to’plash bu ishning amaliy maqsadi bo’lishi mumkin. Ishning ikkinchi turi muayyan metodikani egallab olish bilan bog’liq bo’lib, turli sharoitlarda sinov o’tkaziladigan turli kishilarga nisbatan ko’p marta tadbiq etishni talab qiladi. Bunday ishning ilmiy maqsadi u yoki bu metodikani qo’llanish chegaralarini qidirib topish va uning variantlarini ishlab chiqishdan iboratdir. Ishning uchinchi turi guruh uchun o’rtacha ahamiyatga ega bo’lgan (yoki ancha harakterli) jixatlarni statistik aniqlashning elementar metodlarini egallab o lishni nazarda tutadi. Ishning turtinchi turi muammoning o’rganilayotgan o’ziga xos ayrim tomonlari o’rtasidagi statistik aloqalarni aniqlash metodlarini egallab olishga yordam beradi. Bu o’rinda turli yoshdagi va har xil ixtisosdagi sinalayotgan kishilarning psixik jihatdan o’ziga xos xususiyatlari to’g’risida, psixik hodisalar o’rtasidagi o’zaro aloqalar haqida yangi axborotlar olish, ma`lumotlarni qayta tekshirish va shu singari ishlar ilmiy maqsad bo’lib xizmat qilishi; ishning amaliy maqsadi - turli kursdagi studentlar va har xil sinfdagi maktab o’quvchilari to’g`risida fakultet yoki maktab uchun zarur bo’lgan ma`lumotlar olishdan iborat bo’lishi mumkin. Izlanish obekti- bu " muammoli vaziyat" va tanlangan maxsus o ’ rganishdagi jarayon yoki hodisa. Psixologik tadqiqotlar ob ’ ekti sifatida yo aloxida individ, yoki guruh bo’lishi mumkin. Izlanishning predmeti- bu izlanish ob ’ ekti chegarasidagi narsa. Izlanish ob ’ ekti va predmeti bilishning ilmiy jarayoni kategoriyasi sifatida o ’ zaro uzviy - umumiy va xususiy bog ’ liq bo’lib, chunki ob ’ ektning izlanish predmeti bir qismi bo’lib xizmat qiladi. Ayni unga izlanuvchining asosiy e`tibori qaratilgan, ayni izlanish predmeti ilmiy- tekshirishning mavzusini belgilaydi.

Ilmiy izlanishning metodika (uslubiyat) tanlash bilan bog’liq keyingi bosqichi asosiy bosqichlardan hisoblanadi, yani u ishni bajarish uchun asosiy instrument bo’lib, ilmiy ishda qo’yilgan maqsadga erishish uchun asosiy shart bo’lib xizmat qiladi. Tadqiqot jarayonini ifodalash ilmiy - tekshirish ishining asosiy qismi, unda logik qonun va qoidalardan foydalanib tadqiqotning metodikasi, texnikasi, texnologiyasi, operatsiyalari yoritiladi. Ilmiy tadqiqotning eng asosiy bosqichi uning natijalari muxokamasi, bu narsa raxbar, kafedra majlislari, ilmiy kengashlarda o ’ tkaziladi, bunda ilmiy ishning nazariy va amaliy ahamiyatiga baxo beradi. So ’ nggi bosqich- bu xulosani tarifi unda bajarilgan ilmiy ishning yangi ilmiy va amaliy natijalari o ’ z aksini topadi. Eksperiment nazariyani tekshirib ko’rish uchun o’tkaziladi. Nazariya ichki bilishning nutqiy tizimiga izoh beradi. Nazariyaning mantiqiy qismlari bir-birini rad etadi. Nazariya asosida uning tushunarli ob`ektiv haqiqatlari yotadi. Mavjud ko’plab shakllar nazariy bilish: qonunlar, tasniflar va turlar, modellar, sxemalar, farazlardan iborat. Har bir nazariya o’ziga quyidagi tarkibiy qismlarni oladi: 1. Empirik oqibatlar poydevori (dalillar, empirik qonun-qoidalar). 2. Asos – ko’plab birlamchi sharoitlar (faraz, shart-sharoitlar farazi, aksioma), bu nazariyaning fikriy ob`ekti sifatida qaraladi. 3. Ko’plab nazariyalar asosiy nazariy bilimlarni mustahkamlaydi. Nazariy bilimlar tarkibiy qismlarining kelib chiqishi turlichadir. Nazariyaning empirik tuzilishi tadqiqot va eksperiment natijalari bilan izohlanadi. Nazariyaning ideallashtirilgan ob`ekti o’zi bilan (tanish) aniqlikning tanish-ramziy modelini yaratadi. Qonunlar nazariyani shakllantiradi, ayni paytda (aniqlikni) borliqni emas, ideal ob`ektni ta`riflaydi. Uslubiy qurilma aksiomani va gipotetik- deduktiv nazariyalarni rivojlantiradi. Birinchidan, nazariyaning ramkasi bo’lmish, isbot talab etmaydigan, zarur va etarli bo’lgan aksiomalardan qurilgan bo’ladi. Ikkinchidan, farazlarning empirik, induktiv asoslari mavjudligi, nazariyalar matematik apparatning sifat qurilmasi tarzida, shaklan, rasmiy tomondan

rivojlanadi. Sifat nazariyalarni psixologiyada A. Maslouning qarashlari, L. Festinger, Dj. Gibsonning ekologik idrok qarashlarida ko’rish mumkin. SHakliy nazariyalar qo’llaniladigan matematik apparatning tuzilishida namoyon bo’ladi. Bu nazariya D. Xonsonning ishlarida o’z aksini topgan, aqliy nazariya J. Piaje, motivlar nazariyasi K. Levin, D.Kelli tomonidan yaratilgan. Formal nazariyalar matematikada ishlatiladigan apparatda namoyon bo’ladi. Empirik yo’nalish nazariyaning sifatini rivojlantiradi, haqiqatni yozish uchun lozim bo’ladi. Nazariya faqatgina borliqni aks ettirmaydi, balki uning tuzilishini ham ko’rib chiqadi, eksperimental natijalar, nazariyaning holati va uning ta`sirini hisobga oladi. Mavjud vaqtda o’tkazilgan eksperiment natijalarida faqat bitta emas, balki ikki yoki undan ortiq nazariyalar isbotlanib tushuntiriladi. Masalan, psixofiziologiyada sensorning uzluksizligi haqida nazariya mavjud. Psixofiziologiyada shaxsning bir qancha sifatlari va empirik ta`sir etuvchi omillari isbotlangan. (G. Ayzenk modeli, R. Kettell modeli, “Katta beshlik”). Taniqli metodolog B. Feyerbend “Tirishqoqlik tamoyili”da eski nazariyalarni rad etmaslik lozim, hatto ularning aniq isbotlarini e`tiborsiz qoldirib bo’lmaydi, deb hisoblaydi. Ikkinchi uning tamoyili metodologik anarxizm tamoyili: “Fan o’zi bilan anarxistlikni vujudga keltiradi, nazariya qonunlar asosida har doim progressiv rivojlanishda. Bu tarixiy voqealarni analiz qiladi va isbot etadi, fikr va harakat orasidagi munosabatni mavhum tahlil qiladi. Asosiy tamoyil progressiyaga to’sqinlik qilmaydi, bu “Hammani qo’yib yuboramiz” deb ataladi. Masalan, biz farazlarni qo’llashimiz mumkin, bular nazariyada ko’rsatilgan va eksperiment natijalarida isbotlangan bo’lishi lozim. Fanni konstruktiv harakatlar bilan rivojlantirish mumkin” (Feyerbend. 1986). Xulosa qilib aytadigan bo’lsak, ilmiy tadqiqot muayyan bir tizimga tushurilgan, mantiqiy uzviylikka ega bo’lgan, ilmiy amaliy yangiliklar yaratishga qaratilgan ilmiy asardir. Har bir o’tkaziladigan ilmiy tadqiqot ushbu uzviylik asosida mantiqiy xulosalarga, nazariy kontseptsiyalarga tayangan holda olib boriladi.

Mavzuni mustahkamlashga oid amaliy topshiriqlar: “Qanday” organayzeri Muhim muammoning echimini topishga yordam beradi va “Qanday” savoli orqali muammo hal qilinadi. Qanday? Qanday? Qanday? Qanday? Qanday? Qanday? Qanday? Qanday? Qanday? Qanday? “FSMU” usuli Ilmiy farazni nazariy va empirik tekshirishning ilm-fandagi yutuqlarini “FSMU” usuli orqali tahlil qiling. 1) Ilmiy farazni nazariy tekshirishning ilm fandagi Yutuqlari ko’proqdir. F S M U 2) Ilmiy farazni emperik tekshirishning ilm fandagi Yutuqlari ko’proqdir. F S M U Ilmiy faraz qanday aniqlanadi?

Adabiyotlar: 1. Z.T.Nishonova, Z.Qurbonova, Sh.To‘lyaganova, A.Abdiyev Psixolodiagnostika T. Fan va texnologiyalar 2008 2. Z.T.Nishonova Z.Qurbonova, D.S.Qarshiyeva, N.B.Atabayeva Psixodiagnostika va eksperimental psixologiya T. Fan va texnologiyalar 20014 3. V,N.Drujinin, Eksperimentalnaya psixologiya M SpB 2001 4. P.Press, Eksperimentalnaya psixologiya M SpB 2003 5. Mirziyev.SH.M.Tankidiy taxlil kat’iy tartib intizom va shaxsiy javobgarlik xar bir rahbar faoliyatini kundalik qoidasi bo‘lishi kerak. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar maxkamasining 2016-yil yakunlari va 2017- yil istiqbollariga bag‘ishlangan majlisidagi O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining nutni Halq so‘zi gazetasi 2017-yil 16-yanvar №11 6. Mirziyev.SH.M. Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz ” O‘zbekiston” 2016 7. Mirziyev.SH.M. Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan birga quramiz. ” O‘zbekiston” 2017 8. A.A. Ivin Logika M: 2002 (uchebnoye posobiye ) 9. R. S. Nemov Prakticheskaya psixologiya M 1998 (uchebnoye posobiye )

Похожие

Ilmiy manbalar

Idrokning umumiy xususiyatlari

Psixodiagnostika va eksperimental psixologiya faniga kirish

Eksperiment natijalar tahlili

Eksperiment natijalar tahlili 2