Илмий билимлар тизимида социал психологиянинг тутган ўрни - Психология - Рефераты

Илмий билимлар тизимида социал психологиянинг тутган ўрни

Загружено в:

12.08.2021

Скачано:

0

Размер:

34.3544921875 KB

Илмий билимлар тизимида социал психологиянинг тутган ўрни Режа: 1. Ижтимоий психологиянинг предмети. 2. Ижтимоий психологиянинг вазифалари. 3. Ижтимоий псиологиянинг принциплари.

Ижтимоий психология – бу психология фанининг шундай бўғиники, одамларнинг ўзаро харакатлари натижаси сифатида намоен бўлувчи ижтимоий психологик функциялашувни ўрганади. Ижтимоий психология фан сифатида яратилган йил 1908 йил хисобланиб шу йили ингилиз психологи В. Макдугалл ижтимоий психологияга кириш, Э. Росс ижтимоий психология дарслигини чоп этдилар. Бу китобларни чоп этилиши ижтимоий психологияни психология ва социология оралиғида пайдо бўлганлигининг исботидир. Яъни ижтимоий психология икки турдаги қонуниятлар – ижтимоий тараққиет ҳамда психик тараққиет қонуниятлари билан иш олиб боради. Шунинг учун ҳам психология мавзусини тушунтиришда турлича қарашлар мавжуд. А.В. Петровский фикрига кўра ижтимоий психология – бу турли уюшган ва уюшмаган гурухлардаги одамларнинг мулоқати, ўзаро таъсир муносабатларидан келиб чиқадиган психик ходисаларни ўрганади. Г.М.Андреева ижтимоий психологиянинг мавзу бахсини тушунтиришда уч хил ёндошув борлигини эътироф этади. 1. Социологик ёндошув. 2. Психологик ёндошув. 3. Социологик ва психологик ёндошув. Социологик ёндошув тарофдорларининг фикрига кўра ижтимоий психология оммавий психологик жараенларни – халқлар психологияси, оммавий маросимлар, удум, расм – русумлар, ижтимоий хулқ – атворда намоен бўлишини ўрганиши керак. Психологик ёндошув тарофдорлари асосан психологлар бўлиб улар асосий диққатни шахснинг ижтимоий психологик хисдатларига, унинг турли гурухларда тутган ўрни, мавқеи, ижтимоий психологик установкаларга қаратиш керак деб хисобдайдилар. 3. Социологик ва психологик қарашларда оммавий жараёнларни, ҳам шахснинг шу жараёнлардаги хулқ – атворлари мотивларини ўрганишни

таърифлайдилар. Ҳозирги кунда ҳам социологик, ҳам психологик қарашларни биргаликда мужассамлаштираётган олимлар оммавий жараёнлпрни, шахснинг хулқ-атворлари, мотивларини ўрганишни ёқлаб тадқ қотлар ўтказмоқдалар. В.Н.Мясишев фикрига кўра ижтимоий психология шахслараро ўзаро таъсир жараёнида шахсда лайдо бўладиган рухий фаолият хусусиятларини ҳам, гурухларнинг ўзига хос психологиясини ҳам, жамиятда рўй берадиган жараёнларнинг психологик томонларини ҳам ўрганади. Ижтимоий психология бошқа фанлар каби ўзининг объекти ва предмети, мақсад ва вазифалари, ривожланиш тарихи, принцип ва методларига эга. Ижтимоий психологиянинг ўзига хослиги шундаки у кишиларнинг ўзаро таъсири жарёнини намоён этади. Ижтимоий психология гурух ва жамоаларда одамларнинг ўзаро, шахслараро муносабатларини ўрганади. Ижтимоий психология фанининг предмети – ҳамкорлик фаолият жараёнида одамларда хосил бўладиган тасаввурлар, фикрлар, хис – туйғулар, ҳамда турли хулқ – атвор шаклларини кўрсатиб беради. Ижтимоий психологиянинг мазмуни бевосита фаолият вазифасидан келиб чиқади. Вазифани шахслар, ижтимоий гуруглар, қатлам ва синфларнинг мақсад ва манфаатларини амалга оширишни ташкил этишда ижтимоий психологиянинг алохида субъ ектлари бажарадиган вазифа сифатида кўриб чиқиш лозим. Ижти м оий психология илмий текширишлар бўғини сифатида ўзининг аниқ вазифаларига эга бўлиб , улар қуйидагилардан иборат. 1.Ўрганиш. а инсонларни ижтимоий онгини ифодаловчи феноменларнинг ўзига хослиги. Б улар компонентлари орасидаги муносабат. в жамият ривожи ва хаётига таъсирлар. 2.Маълумотларни ҳар томонлама умумлаштириш. а ижтимоий психологик жараён ва ходисаларнинг келиб чиқиш шартлари,шаклланиши, ривожланиши

ҳамда вазифалари. б бу факторларни инсонларни турли жамоалар таркибида ўзини тутиши ва хатти-харакатига таъсири. 3.Ижтимоий психологик жараёнлар ва ходисаларни бошқа психологик ва социал феноменлардан алохида хусусиятлари ва фарқларини ўрганиш. 4.Турли ижтимоий шароитларда ижтимоий психологик жараё ва ходисаларни функциялашув қонуниятларини аниқлаштириш. 5.Ўзаро ҳаракат, мулоқат ва инсонларнинг ўзаро муносабатлари, шунингдек ҳамкорлик фаолиятининг самарадорлиги ва ўзига хослигини ифодаловчи омилларни ижтимоий психологик тахлили. 6.Шахснинг ижтимоий психологик характеристикаси ва унинг турли шароитларда ижтимоийлашувини ўрганиш. 7.Ижтимоий психологик жараёнлар ва ходисаларнинг кичик гурухларда юзага келиши, функциялашувини ўзига хослигини тушуниш ва гурухда инсонларни ўзаро ҳаракати, мулоқати, ҳатти- ҳаракатига таъсирини ўрганиш. 8.Катта ижтимоий гурухлар психологиясининг ўзига хослиги ва мотивацион, интеллектуал- билиш, эмоционал – иродавий ва коммуникатив – хулқ хусусиятларини ўрганиш. 9.Ижтимоий психологик жараёнлар ва ходисаларни оммавий ўрганиш, унинг жамият ҳаётидаги ахамияти ва роли, экстремал шароитларда инсонлар хатти – ҳаракатиги таъсирини ўрганиш. Ижтимоий психология олдида турган масалаларни хал қилишга турли усуллар билан эришиш мумкин. Биринчидан, шу сохадаги билимларни яхшилаб ва ҳар томонлама назарий ва методологик ишлаб чиқишни амалга ошириш. Иккинчидан, ижтимоий психологик жараён ва ходисаларни кенг кўламда таққослаб ўрганиш. Учинчидан, ижтимоий психологиянинг қатор масалалари ечими бошқа фанлар вакиллари – социологлар, сиёсатшунослар, этнографлар, антропологлар педагоглар ва бошқалар билан ҳамкорликда амалга оширилади.

Шундай қилиб ижтимоий психология жамиятга , унинг ривожланиши турли йўналишларида жиддий ёрдам кўрсатишга қаратилган. Ижтимоий психология функцияси – бу унинг тизимли таркибидир. Улар биринчидан, унинг билиш объекти ва предметининг ўзига хослиги билан белгиланади. Иккинчидан, одамларнинг ижтимоий онгини шаклланиши ва жамиятни руҳий ҳаётини феноменларини тадқиқ қилишда ўз ролини бошқа фанлар орсидан келиб чиқади. Ижтимоий психологиянинг функциялари қуйидагилардан иборат. 1.Методологик. Ижтиоий психологиянинг предмети ваобъекти аниқлаш эҳтиёжи билан боғлиқ; ўрганилаётган феноменлар билиш методи ва принципини юзага чиқариш; фаннинг концептуал ва инсрументал аппаратини шакллантириш; эмпирик изланишлар натижасини жамият ҳаётида амалий қўллаш йўлини топиш. 2.Назарий – билиш. Биринчидан, ижтимоий психологик жараёнлар қобиғига ўралган ижтимоий психологик қонуниятлар ва механизмларни билиш. Иккинчидан, замонавий дунёда детерминлашган ижтимоий психологик жараёнлар ва ходисалар факторлари қонуниятлари ва механизмларини функциялашувини англаш. Учинчидан, ижтимоий психологик жараён ва ходисалар, уларнинг табиати, ички қонуниятлар юзага келиши ва ривожланиши моҳиятини очиш. Тўртинчидан, гурухий ва оммавий ижтимоий психологик жараёнларни самарали бошқариш усуллари, методлари ва йўлларини аниқлаш. 4.Регулятив. Инсонлар ҳаёти ва фаолиятида намоён бўлувчи ижтимоий ва иқтисодий феноменлар ривожланиши ва функциялашувига ижтимоий психологик ходисалар ва жараёнларни қандай бевосита таъсир қилишини кўрсатади. 5.Прогностик. Инсон келажаги индивидуаллик, жамоавийлик, умуминсонийлик ўртасидаги муносабатни оптимал аниқлаш имконини беради. Ижтимоий психологиянинг принциплари.

Ижтимоий психология прициплари ижтимоий психологик ходисаларни тўғри интерпритация қилиш, ўзгача шаклланиш ва ривожланишни ўрганишга ёрдам беради. Улар бошқа умумий меноменлар ичидан уларнинг жойини ва ролини аниқлайди. Уларга қуйидагилар киради; 1.Ижтимоий психологик сабаблар принципи. Бунда ҳар хил социологик гурух инсонлар психологияси ва табиатига эга. Бу ижтимоий борлиқни ўраб турган идеал образларнинг муносабатлари бўлиб бу ҳолат инсон онгида унинг таъсири орқали вужудга келиб, борлиқда бўлган муносабатни регуляция қилади. 2.Ижтимоий психологик ходисаларни,муҳит ва фаолликни умумийлиги принципи. Бу шуни кўрсатадики, психологик акс эттириш ташқи таъсир ва инсонларнинг умумий фаолиятидан келиб чиқади. Муҳит, муносабат ва биргаликдаги ҳаракатлар ҳар хил гурухлар психологиясининг таснифлашини аниқлаб беради. 3.Ижтимоий психологик тизимлаш принципи.Бу шуни кўрсатадики, индивидуал психологик ва физиологик феноменлар муносабатига нисбатан ижтимоий психологик реаллик тизимлаш даражасида бир қанча юқоридир.Улар қийин детерминациялар, қонуниятлар ва механизмларга қаратилган. 4.Ижтимоий психолоик ривожлантириш принципи. Бунда ижтимоий муҳитни ўзгариши натижасида ижтимоий жамият ва унга кирувчи гурухлар ўзгаради. У фақат бир томонламадир, иккинчи томондан эса социал психологик ўзгаришлар жараёни узлуксиздир,чунки жамиятнинг ўзи узлуксиз равишда ривожланиб боради. Ҳар бир мустақил фанда бўлгани каби социал психологиянинг ҳам ўзини турли тармоқлари ва йўналишлари мавжуд. Уларнинг асосийлари қуйидагилар; *Этнопсихология. *Дин психологияси.

*Оила психологияси. *Сиёсий психология *Менжмент психологияси. *Спорт психологияси. Ҳар бир алоҳида тармоқ ўз йўналиши бўйича ўрганилади ва тадқиқотчи психологлар томонидан тадқиқ этилади. Этнопсихология – маълум миллат ва этник бирлик вакилларининг ўзига хос рухий қиёфасини, хулқ – атворини ўрганади. Дин психологияси – психологик ва ижтимоий-психологик омилларнинг диний онг билан шартланганлигини, диннинг инсонга таъсирини ўрганувчи психология сохаси. Оила психологияси – оиланинг психологик муоммоларини, эр – хотин муносабатлари,шахслараро муносабат, оиладаги роллар тақсимланиши, оилага таъсир қилувчи омилларни ўрганади. Сиёсий психология - жамиятнинг сиёсий ҳаётидаги психологик холатлар, қонуниятлар,таъсирчанлик ва таъсир ўтказиш жараёнлари каби жабхаларни текширувчи психология сохаси. Менежмент психологияси - жамиятда фаолият кўрсатаётган шахслар, гурухлар ва жамоалар ўртасидаги ишлаб чиқариш билан боғлиқ бўлган назорат, баҳолаш, муносабат қонуниятларини, раҳбар фаолияти ва характери, қобилияти хусусиятларини тадқиқ қиладиган ижтимоий психология сохаси. Спорт психологияси – спорт мусобақалари ва машқланиш фаолиятида инсон психиеасининг ривожланиши, гурухий муносабатларнинг психологик қонуниятларини тадқиқ қилувчи психология сохаси. анки, унинг оқибатидан ҳеч ким азият чекмайди. Чунки кўпроқ бошлиқ эмас, балки жамоанинг бошқа фаоллари-норасмий лидерлар танқид

қиладилар. Бошлиқ йўл қўйган хато-камчиликларни жамоатчилик олдида бўйнига олишдан қшрқмайди. Чунки ундаги маъсулият ҳисси нафақат юқори бошқарув ташкилотлари аъзолари билан мулоқот пайтида, балки ходимлар билан мулоқотда ҳам сезилиб туради ва қўйилган топшириқ юзасидан маъсулиятни бошқаларга ҳам бўлиб беришни яхши кўради. Бошлиқнинг ходимларидан сири йўқ, шунинг учун ҳам мажлисларда кўпроқ у эмас, балки барча ходимлар гапирадилар, охирги қарор чиқариш ва сўзларни якунлаш, умумлаштириш хуқуқидан у тўлиқ фойдаланади. Либерал (лоқайд) услубда ишлайдиган раҳбарнинг кайфиятини, ишга муносабатини, ишдан мамнун ёки мамнун эмаслигини билиш қийин. Унда тақиқлаш, пўписа бўлмайди, унинг ўрнига кшпинча ишнинг охирги оқибати билан танишиш билан чекланади, холос. Жамоада ҳамкорлик йўқ, бошлиқ жамоанинг муаммолари, ишнинг баланд-пасти билан қизиқмайдигандай, гўёки бошқа “коинотда” юрганга ўхшайди. Аниқ кўрсатмалар бермайди, унинг ўрнига норасмий лидерлар ёки ўзига яқин кишилар орқали қилиниши лозим бўлган топшириқлар бажарувчиларга етказилади. Унинг асосий вазифаси, унинг назарида, ходимлар учун иш шароитини яратиш, ишдаги камчиликларни бартараф этиш, керакли маҳсулот, хом-ашё кабиларни топиб келиш, мажлисларда қатнашиш ва ҳаказолардан иборат. Ходимлар билан мулоқотда бўлишга тўғри келганда, у доимо хушмуомала бўлиб, одоб, ахлоқ нормаларини бузмасликка ҳаракат қилади, лекин ҳеч қачон улар билан тортишмайди. Мажлисларда агар бирор муаммо мунозарани келтириб чиқарса, у бевосита жараёнга аралашмай, охирги сўзни ўзига қолдиради. Раҳбарлик сифатлари Юқорида айтиб ўтилганидек, раҳбарда туғма қобилият бўлади деб ҳам айтиб бўлмайди, иккинчи томондан, раҳбар вазиятга қараб стихияли тарзда тарбияланиб кетаверади, деб ҳам бўлмайди. Минглаб шахс сифатлари ичида

кўплари раҳбарлик учун қулай ва маъқулдир. А.В. Петровский ана шундай ижобий сифатлардан бир ярим мингини санаб чиққан. Аввало, ҳар қандай раҳбарда интеллект –ақл-заковатнинг маълум нормаси бўлиши керак. Бу норма яхши раҳбар учун ўртадан юқори бўлмоғи мақсадга мувофиқдир, чунки гений жаражасидаги интеллектга эга бўлган раҳбар билан ишлаш ходимлар учун қатор ноқулайликларни келтириб чиқаришини, бундай ақл-заковат қолганларнинг ижобий ривожланишига психологик тўсиқ бўлишини амалиёт ва ҳаёт кўрсатди. Раҳбардаги ўртадан юқори интеллектни қоплаб кетадиган яна бошқа муҳим сифатлар борки, улар бошқариш ишининг самарасига ижобий таъсир кўрсатади. Раҳбарда мустақиллик бўлса, унда ўзига ишонч ҳам бўлади, бу эса ўз навбатида раҳбардаги субъектив талаблар даражасининг юқори бўлишига олиб келади. Кўпинча, раҳбарнинг бошқаларга талабчанлиги ҳақида гапирилади, лекин яхши раҳбар аввало ўз-ўзига нисбатан талабчан бўлиши керак. Ўз-ўзини баҳолаш ва шу асосда бошқаларга нисбатан муносабатлар тизимини ишлаб чиқиши муҳим бир омилдир. Юқорида айтиб ўтилган раҳбарлик сифатлари ичида энг муҳими, табиийки, психологик маҳоратни талаб этгани-одамлар билан ишлаш маҳоратидир. Жамоа аъзолари билан самарали ишлаш учун эса бошлиқ уларнинг психологиясини, ҳар бир аъзо психологиясини ва гуруҳ психологиясини яхши билиши зарур, чунки “ўзгалар психологиясини билиш улар устидан ҳукмронликнинг ягона йўлидир”, -деб ёзишган эди инглиз олимлари. Ижтимоий психологиянинг бу борада ҳам яхши воситаси- ижтимоий психологик тренинг услуби борки, унинг ёрдамида одамлар билан ишловчилар жамоани бошқаришнинг турли усулларига муваффақиятли тарзда тайёрланмоқдалар.

Похожие

Мотив ва мотивация тушунчаси

Мактабгача ёшдаги болаларни оилада маънавий-ахлокий тарбиялаш

Ибн Сино карашлари

Оилада муомала ва мулоқотни ташкил этиш психологияси

Инсон шахсининг таркиби ва психик ривожланиши