Ijtimoiy psixologik ta'sirlar nazariyasi va uning mohiyati - Психология - Рефераты

Ijtimoiy psixologik ta'sirlar nazariyasi va uning mohiyati

Загружено в:

03.09.2023

Скачано:

0

Размер:

18.708984375 KB

Ijtimoiy psixologik ta’sirlar nazariyasi va uning mohiyati Reja: Kirish. 1 Robert Siadinning ijtimoiy ta’sirlar nazariyasi Asosiy qism. 1.Ijtimoiy ta’sirlar 2.Psioxologik ta’sirlar 3.Psixologik ta’sirlarning umumiy nazariyalari

Robert Sialdinining “Ta’sir: ishontirish psixologiyasi” kitobida insonning kundalik hayotida ijtimoiy ta’sirning ahamiyati haqida so‘z boradi. Sialdini sotsializatsiyani shaxsning o’z jamiyati yoki madaniyatining tegishli urf-odatlari va e’tiqodlarini qabul qilish jarayoni sifatida belgilaydi. Ijtimoiylashuv jarayoni oila, maktab, tengdoshlar va umuman jamiyatdan, inson qanday harakat qilishi kerakligi haqidagi fikrlarimizni shakllantirishdan boshlanadi. Ijtimoiy ta’sirga misollar O’zaro ta’sir tamoyili ijtimoiy ta’sirning markazida. Unda aytilishicha, odamlar o’tmishda biror narsa so’ragan kishiga bergan bo’lsa, argument yoki iltimos bilan ko’proq ishontiriladi. Oddiyroq qilib aytganda, o’zaro munosabat – bu o’xshash qiymatga ega bo’lgan narsani qaytarish harakati. U ijtimoiy munosabatlarga ham qo’llanilishi mumkin va u ko’pincha odamlarning so’rovlarini bajarishga ta’sir qilishda muhim omil hisoblanadi. Ijtimoiy psixologiya nafaqat ijtimoiy ta’sirga qaramasligini ta’kidlash kerak. Ijtimoiy tushunchalar va ijtimoiy o’zaro ta’sirlar ham ijtimoiy xulq-atvorni tushunish uchun juda muhimdir. Biz boshqalarni ko’rganimiz (va ular bizni ko’rib turganimiz kabi) ko’plab harakatlar va qarorlar kuchli rol o’ynashi mumkin. O’zingiz uyda bo’lganingizdan ko’ra, siz jamoat muhitida qanday qilib ba’zida boshqacha yo’l tutishingiz haqida bir oz o’ylab ko’ring. Uyda siz baland ovozda gaplashishingiz mumkin va kamchiligingiz bo’lishi mumkin, ammo omma oldida siz ko’proq bo’ysunishingiz mumkin. Nima uchun bu? Chunki atrofimizdagi odamlar fikrlarimizni, his- tuyg’ularimizni, kayfiyatimizni, munosabatimizni va in’ikoslarini shakllantiradi. Boshqa odamlarning borligi biz qilayotgan tanlovlarimizda va qilgan harakatlarimizda farq qilishi mumkin. Ijtimoiy psixologiya ilmiy soha bo’lishiga qaramasdan, ijtimoiy psixologlar tomonidan amalga oshirilgan tadqiqotlar ruhiy salomatlik va farovonlikning turli jihatlarini tushunishimizga kuchli ta’sir ko’rsatishi mumkin.

Misol uchun, muvofiqlik bo’yicha tadqiqotlar, nega o’smirlar ba’zan o’zlarining ijtimoiy guruhlariga moslashish uchun bunday katta masofalarga borib tushayotganini tushunishimizga yordam beradi, ba’zan esa o’z salomatligi va sog’lig’iga zarar etkazadi. Natijada, psixologlar sog’liqni saqlash dasturlarini ishlab chiqa oladi va o’smirlarga chekish, ichish va modda ishlatish kabi zararli xatti-harakatlarga qarshilik ko’rsatishga qaratilgan davolash yondashuvlari. Psixologik ta’sir – bu boshqa odamlarning ruhiy holatiga, his-tuyg’ulariga, fikrlariga va harakatlariga faqat odamlarning yordami bilan ta’sir qilish. Psixologik vositalar: og’zaki, paralingvistik yoki og’zaki bo’lmagan. Ijtimoiy sanktsiyalarni yoki jismoniy ta’sir qilish vositalarini qo’llash imkoniyati haqidagi havolalar, hech bo’lmaganda, ushbu tahdidlar faollashgunga qadar, psixologik vositalar sifatida ham ko’rib chiqilishi kerak. Ishdan bo’shatish yoki kaltaklash tahdidi psixologik vositadir, ishdan bo’shatish yoki kaltaklash fakti endi yo’q, bu allaqachon ijtimoiy va jismoniy ta’sirlardir. Ular, shubhasiz, bor psixologik ta’sir, lekin ular o’zlari psixologik vositalar emas. Psixologik ta’sirning o’ziga xos xususiyati shundaki, ta’sirlangan sherik unga psixologik vositalar bilan javob berish imkoniyatiga ega. Boshqacha aytganda, unga javob berish huquqi va bu javob uchun vaqt beriladi. Psixologik ta’sir ko’proq madaniyatli insoniy munosabatlarning imtiyozidir. Bu erda o’zaro ta’sir ikki ruhiy olam o’rtasidagi psixologik aloqa xarakterini oladi. Barcha tashqi vositalar uning nozik mato uchun juda qo’pol. Shunday qilib, psixologik ta’sir – bu boshqa shaxsning holatiga, fikrlariga, his-tuyg’ulariga va harakatlariga faqat psixologik vositalardan foydalangan holda, bu ta’sirga javob berish huquqi va vaqtini ta’minlagan holda ta’sir qilish. Boshqa odamlarning ta’siriga qarshi turish – bu boshqa shaxsning ta’siriga psixologik vositalar yordamida qarshilik ko’rsatish. Ta’sir tashabbuskori – ma’lum (yoki noma’lum) usullarning har qandayida birinchi bo’lib ta’sir o’tkazishga harakat qilgan sheriklardan biri. Ta’sir etuvchisi – bu ta’sir o’tkazishga birinchi urinish qaratilgan sheriklardan biri. Keyingi o’zaro ta’sirda tashabbus bir-biriga ta’sir o’tkazish uchun bir

sherikdan ikkinchisiga o’tishi mumkin, lekin har safar bir qator o’zaro ta’sirlarni birinchi boshlagan tashabbuskor, uning ta’sirini birinchi bo’lib boshdan kechirgan esa tashabbuskor deb ataladi. Qabul qiluvchi. Ochiq psixologik o’zaro ta’sir o’zaro ta’sir bo’lib, uning maqsadlari oldindan e’lon qilinadi yoki yashirilmaydi. Yashirin psixologik o’zaro ta’sir – bu o’zaro ta’sir, uning maqsadlari e’lon qilinmaydi yoki ochiq o’zaro ta’sir maqsadlari sifatida yashirilmaydi. Ijtimoiylashuv borasidagi nazariyalar Ijtimoiylashuv jarayonini turli psixologik ilmiy maktablar turlicha tahlil qilganlar : 1 ) neobixeviorizm namoyandalari ijtimoiylashuv – bu ijtimoiy o’rganishdir ; 2) Interaksionizm vakillari ijtimoiy o’zaro ta’sirlar natijasi ; 3) gumanistik psixologiya esa «Men» kansepsiyasining namoyon bo’lishi deb ta’riflaganlar. Ijtimoiylashuv serqirra jarayoni boʻlib , yuqorida psixologiyaning ilmiy maktablari, namoyandalari tomonidan keltirilgan fikrlar uning faqatgina bir tomonigina asosiy urg’u beradilar. Hozirgi kunda jahon psixologlari ijtimoiylashuv muammosini ijtimoiy xulq – atvorni boshqarishning dispozitsion konsepsiyasi nuqtaiy nazaridan ko’rib chiqishga harakat qilmoqdalar . Bu konsepsiya shaxslararo munosabatlarga kirisha olish darajasiga bog’liq bo’lgan ijtimoiy xulq – atvorni boshqarish tizimini tahlil qiluvchi dispozitsiyalar earxiyasini o’z ichiga qamrab oladi. U ijtimoiylashuv mexanizmlariga quyidagilarni kiritadi : adaptatsiya ; identifikatsiya qilish; ishontirish ; taqlid qilish. Adaptatsiya – shaxsning oʻz ichki xususiyatlarini o’zi yashayotgan muhit xususiyatlaridan kelib chiqqan holda o’zgartirishi . Identifikatsiya individ tomonidan ongli va ongsiz ravishdosh boshqalarning xulq-atvorini, qadriyatlarini va ijtimoiy me’yorlarini o’zida qayta tiklash (o’ziniki qilib o’zlashtirish).

Taqlid qilish individ tomonidan ongli va ongsiz ravishdosh boshqalarning xatti – harakati , yurish – turish , gapirishini o’zida qayta tiklash ( o’ziniki qilib o’zlashtirish ). Ishonish individ tomonidan ongli va ongsiz holatda u bilan muloqotga kirgan insonlarning fikrlari, his-tuyg’ulari, dunyo qarashlarini o’zida qayta tiklash (o’ziniki qilib o’zlashtirish). Shaxsning ijtimoiylashuvida ijtimoiylashuv mexanizmlari muhim o’rin tutadi . Fransuz olimi Gabriel Tard, amerikalik Uri Bronfentrener, rus olimlaridan V.S. Muxina va A.V. Petrovskiylarning tadqiqotlarida ijtimoiylashuv mexanizmlariga turlicha yondoshuvlar keltirilgan. Ijtimoiy psixologiya olamida eng keng tarqalgan ta nazariya Ijtimoiy psixologiyada eng taniqli va eng muhim nazariyalar. 1- Ijtimoiy ta’lim nazariyasi Nomidan ko’rinib turibdiki, bu nazariya biz odamlar umuman o’rganish uslubiga asoslangan. Bandura tomonidan ilgari surilgan nazariya vikariy o’rganishga asoslangan bo’lib, u orqali inson boshqalar kuzatgan narsalardan o’rganishi mumkin. Bu shuni anglatadiki, insonlar shunchaki boshqalarning qilayotgan ishlarini kuzatish orqali bilim olish va ko’nikmalarni o’rganish qobiliyatiga ega. Halo effekti Bu psixologiyada eng taniqli kognitiv tomonlardan biridir. Halo effekti, umuman olganda, odam biz kuzatadigan bitta xususiyat yoki sifatdan asossiz atributlarni keltirib chiqaradi. Ya’ni biz to’g’ri qaror qabul qilmaydigan dastlabki hukmni amalga oshiramiz, u orqali biz u kishining qanday ekanligi haqida o’ylashga o’zimizni boshqaramiz. 2- Ijtimoiy maqsadga muvofiqlik Bu nazariya odamlarning yaxshi ko’rinishga va boshqalar tomonidan yaxshi ko’rinishga muhtojligini anglatadi.

Buning asosi shundaki, odamlar ko’p marta boshqalar bizdan kutgan narsalarga qarab harakat qilishadi va qaror qabul qilishadi. Biz guruhda uchrashganimizda, odatda, qolgan odamlar bilan iloji boricha bir hil bo’lishni xohlaymiz. Psixologiya olamida ijtimoiy istak sub’ektlarni baholashda muammoni anglatadi, chunki bu odamlarning testlarda yoki intervyularda samimiy bo’lmasligiga olib keladi. Darhaqiqat, psixologik testlarda, ijtimoiy maqsadga muvofiqlik baholanadigan narsaning haqiqiy qadriyatlarini bilishga to’sqinlik qilmasligi uchun choralar ko’riladi. 3- Ijtimoiy almashinuv nazariyasi Ushbu nazariya inson munosabatlarining xarajatlari va foydalariga asoslangan. Bu odamlar boshqalar bilan munosabatlarni ratsional ravishda amalga oshirilgan tanlov asosida, ular bilan ushbu munosabatlardan olinadigan xarajatlar va foydalarni tahlil qilish asosida amalga oshirishni nazarda tutadi. Ya’ni, agar yaqinda sevgi munosabatlarini boshlagan ikki kishi bo’lsa va er- xotin mojarolarni boshlasa, er-xotinning ikkala a’zosi ham munosabatlarda foydadan ko’ra ko’proq xarajat borligini baholashadi, shuning uchun munosabatlar buzilishi ehtimoli ko’tarilgan. 4- Ijtimoiy o’ziga xoslik nazariyasi U odamlarni, hattoki o’zimizni ham ma’lum a’zolik guruhlariga yoki tashqi guruhlarga ajratishga asoslangan. Ijtimoiy mavjudotlar sifatida biz turli guruhlarga mansub ekanligimizni his qilishimiz kerak. Masalan, oila, do’stlar, ish ... Bu bizga o’zimiz haqimizda va qanday munosabat va xulq-atvorimiz bo’lishi kerakligi haqida ma’lumot beradi. 5- Ijtimoiy ko’mak Bu boshqa odamlarning mavjudligi shaxsning vazifani bajarishiga ijobiy ta’sir ko’rsatishini anglatadi.

Bu shuni anglatadiki, odamlar o’zlarining bajarilishini kuzatadigan boshqa odamlar bilan o’ralgan bo’lsa, ular bajaradigan vazifalari samaradorligini oshiradilar. Ammo, agar topshiriq notanish yoki murakkab xarakterga ega bo’lsa, odam kuzatuvchi auditoriya huzurida uni bajarishga qiynaladi. 6- Ijtimoiy bo’shashish nazariyasi Ijtimoiy dangasalik deb ham ataladigan ushbu nazariya, agar siz jamoada ishlashga moyil bo’lsangiz, qo’ng’iroq qiladi. Ijtimoiy loafing, odamlar guruhga kirganlarida va umumiy maqsad sari topshiriqni bajarishi kerak bo’lganida, agar ular maqsadga erishish uchun qo’shadigan hissasini aniqlab bo’lmaydigan bo’lsa, kam harakat qilishadi degan fikrga asoslanadi. Ya’ni, masalan, guruh ishlarida reyting global bo’lsa, shaxslar reyting individual ravishda va qilgan ishlariga mutanosib bo’lganiga qaraganda kamroq harakat qilishadi.

Xulosa: Ijtimoiy psixologik ta'sirlar nazariyasi va uning mohiyatiga to'xtaladigan bo'lsam: ijtimoiylashuv jarayoni oila, maktab va umuman jamiyatdan boshlanadi. Inson ijtimoiylashgani sayin muloqotchanligi, kirishuvchanligi oshadi. Har xil ta'sirlarga o'zgacha javob qaytarishni boshlaydi. Ijtimoiy ta'sirlar salbiy va ijobiy yo'naltiriladi. Masalan ijobiyga bilimli insonlar bilan yurgan insonni tafakkuri oshadi. Ammo bilimsiz, manqurt inson bilan yursa salbiy ta'sir muhiti paydo bo'ladi.

Foydalanilgan adabiyotlar: Ivanovning Umumiy psixologiyasi kitobidan. Ijtimoiy psixologiya N. Ismoilova. D. Abdullayeva Ijtimoiy psixologiyaning nazariy va amaliy muammolari.

Похожие

Internat tarbiyalanuvchilarining moslashuviga ijtimoiy psixologik yordam

Yoshlik davri va uning o`ziga xos psixologik xususiyatlari

Psixologik maslahat va psixokorreksiyaning nazariy asoslari

Psixologik maslahat va psixokorreksiyaning asosiy texnika va metodlari

Psixologik maslahat tamoyillari