Ўзбек халқ педагогикаси фани ва унинг таълим-тарбияда тутган ўрни - Педагогиka - Рефераты

Ўзбек халқ педагогикаси фани ва унинг таълим-тарбияда тутган ўрни

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

118 KB

Ўзбек халқ педагогикаси фани ва унинг таълим- тарбияда тутган ўрни Режа: 1. Ўзбек халқ педагогикаси ҳақида маълумот 2. Ўзбек халқ педагогикаси фани ва унинг таълим-тарбиядаги ўрни 3. Миллий қадриятларнинг баркамол инсонни 4. тарбиялашдаги роли 5. Ўзбек халқ педагогикасининг асосий манбаси 6. Халқ оғзаки ижодининг жанрлари

Ўзбек халқ педагогикаси ҳақида маълумот Халқ педагогикаси қадим замонлардан тортиб, то ҳозирги кунгача бўлган турли тарихий даврларда тарбия, мактаб ва педагогика назарияларининг тараққиётини даврлар талаби асосида ўрганиб келди. Ҳар бир ижтимоий тузум, унинг келажаги, инсоният истиқболи, кишиларнинг ҳаёт ва турмуш даражаси фан ва маданият тараққиёти билан бевосита боғлиқдир. Бинобарин, Мустақиллик туфайли, кўҳна Туркистон диёрида истиқомат қилиб келган барча халқлар миллий қадриятларининг қайта тикланиши ва ривожланишига шарт-шароитлар вужудга келди. Айни пайтда ўзбек ва бошқа қардош халқларнинг миллий шаклланиши ва ривожланишини замон талабларига мос келадиган таълим-тарбия тизимисиз тасаввур қилиш мумкин эмас. Илк бор яратилаётган «Ўзбек халқ педагогикаси»да доно халқимизнинг таълим-тарбия, ахлоқ, одоб, инсон қадриятлари ва унинг маънавий устуворлиги, иймон-эътиқоди бутунлиги соҳасидаги дунёқараши, амалий фаолияти, усуллари, анъаналари табаррук исломнинг одоб-ахлоқ, илму-фан ҳақидаги таълимотига боғлиқ ҳолда, муқаддас +уръони Карим ва пайғамбаримиз Муҳаммад Расулуллоҳнинг муборак ҳадиси шарифларига суянган ҳолда ёритиш мўлжалланган. Тадқиқотларда Оллоҳнинг илоҳий мўъжизаси – ҳаёт сарвари Инсоннинг она қорнида пайдо бўлишидан тортиб, то туғилганига қадар, ёшини яшаб то омонатни топширгунгача бўлган ахлоқий, ақлий, эстетик, меҳнат, экологик тарбияси, шунингдек жисмоний чиниқиш билан боғлиқ ўйинлар, халқ педагогик анъаналарининг ҳозирги замон ёш авлод таълим-тарбиясида тутган ўрни ҳамда аҳамияти ҳақида сўз юритилади. Шу билан бирга ўзбек анъанавий, оммавий байрам-сайллари, расм-русумлари, одатлари ва удумларида акс этган ахлоқий қарашлар, уларнинг ўзига хос одобномаси, ибратномаси каби долзарб мавзуларни ёритишга ҳам ҳаракат қилинади.

«Ўзбек халқ педагогикасининг таркибий қисми қуйидаги чизмада кўрсатилган. чизма. «Ўзбек халқ педагогикаси»нинг таркибий қисмлари «Ўзбек халқ педагогика»си туркий халқлар – ота-боболаримиз узоқ мозийда яратган ва кўз қорачиғидай асраб-авайлаб, сақлаб келган ота мерос, Шарқ халқларининг бой ва бетакрор одобнома ва одатномаси, халқ педагогикасидаги энг яхши намуналар, алломалару, адабиёт ва фольклор ижодкорлари – ижрочиларининг бу борадаги саъй-ҳаракатлари, яратган асарлари билан қўшилган ҳолда шаклланганлиги, ривожланганлиги ва бойиб борганлигини эътироф этиш бирдан-бир тўғри йўлдир. Кези келганда шуни ҳам таъкидлаб ўтиш керакки, халқ педагогикаси бамисоли жонли организм, қайнар булоқ, ўлмас, ўчмас, доимо бойиб, кўпайиб борувчи илоҳий, мўъжизавий тарбия соҳасидир. Халқ бор экан, эл яшар экан, бу соҳа ҳам яшайверади, ўзининг авлод-аждодларига беминнат хизматини ўтайверади. Зеро, халқ орзу-умиди, қувонч-ташвишлари, ғам- ғуссаси-ю, армонлари, шодлик, бахтиёрлик онлари-ю, қадр-қимматлари, маънавий-маърифий, бадиий-эстетик қарашлари, дунёқараши, таълим- тарбиявий хулосалари халқ педагогикасида зуҳр этилади. Ўзбек халқ Ў збек хал қ педагогикаси Мутафаккирлар томонидан мерос б ў либ қ олдирилган насрий асарлар, одобнома ва пандномалар « Қ уръони Карим», Ҳ адислар ва исломий таълимот намуналари Х ал қ о ғ заки ижоди ва фольклорлари, х ал³имизнинг ³адриятлари урф- одатлари, маросимлари

педагогикаси ўзининг йўналиши, ибратли хулосаларга бойлиги, бебаҳо асарлари, маъно-мантиқ жиҳатдан мукаммаллиги, теранлиги, услуби, одобномаси, одатномаси, ибратномаси билан ҳар қандай миллат, эл ҳавас қилса арзийдиган буюк меросдир. Мустақилликка эришиб, ўзимизнинг ёрқин миллий истиқлолимизга эга бўлгач, умуминсоний ва ўзбекона қадриятларни ҳар томонлама чуқурроқ англай бошладик. Мустақил Ватанга ҳар томонлама етук, мукаммал, ахлоқий пок, маънавий баркамол, иймон-эътиқоди бутун, ўз халқи, ўз она-Ватанига фидойи, жисмоний баркамол кишилар етказиш учун уларнинг ахлоқий- жисмоний тарбиясига алоҳида аҳамият бера бошладик. Ҳар қандай бойликнинг ниҳояси бўлади, олтин, зар, зардобга ўралишнинг умри қисқа. Осмонўпар бинолар қулаши, сулолалар келиб- кетиши, авлодлар кетидан янгилари келиши табиий, аммо халқ педагогикаси ҳайқириб оқувчи дарёдай уйғоқ, мусаффо чашмадай бетиним, қуёш тафтидай иссиқ, ой нуридай нурафшон, ҳаётнинг ўзидай гўзалдир. Инсон одоби, хулқи, камолоти борасидаги хизматини ўтайверади, ҳеч қачон толиқмайди ва чарчамайди. Халқ педагогикаси мазкур халқ пайдо бўлган кундан бошланиб, бу ниҳоятда кенг қамровли ва сержило, серқирра бўлади. Маълумки, халқнинг педагогик қарашлари узоқ асрлар давомида шаклланган ва улар бизга асосан халқ оғзаки ижодига кирувчи турли жанрлардаги асарларда ва +уръони Карим ҳамда пайғамбаримизнинг ҳ адисларида ўз ифодасини топган. Демак, Халқ педагогикаси ҳозиргача яшовчанлиги асосан оғзаки тарзда бўлиб, у ҳар бир авлод унга ўз тажрибасини, қарашларини, фазилатларини қўшган ҳолда бизгача етиб келган. Ўзбек халқ педагогикасини ишонтириш, исботлаш, таъсир, ибрат намунаси, тажриба натижалари, тасдиқлаш кабилар тарбияда муҳим ўрин тутади. Масалан, дов-дарахт, тоғ-тош, парранда-даррандаларга

бағишланган фольклор намуналари буларнинг заминида экологик тарбия ётади 1 . Шунингдек, халқ бисотидаги энг яхши табаррук сўзлар дуо олқишлар ҳ ам тарбияга қаратилган бўлиб, улардан асосан дуо-олқишларнинг таъсир кучи, тарбиявий аҳамияти, инсон маънавий устуворлиги, имон-эътиқод бутунлиги каби инсонни ҳар томонлама баркамол қилиб тарбиялашнинг роли ва ўрнига эътибор қаратилган. Халқи мизнинг халқ педагогикаси ғояларига таяниб, уни ўрганиб, тўла амал қилган барча фарзандлари доим эл-юрт назарига тушган ва олқишига сазовор бўлган. Халқ педагогикасининг бунчалик даражада таъсир кучи унинг яшовчанлиги, бойиб бориши, ватан тақдирида ҳал қилувчи роль ўйнашига асосий сабаблар қуйидагилардан иборат:  Халқ педагогикасининг беқиёслиги, таъсирчанлиги серқирра, сермаънолигидир.  Халқ педагогикасининг бевосита халқ томонидан мавжуд ҳаёт давомида жонли анъаналарида яратилиши, яшаши, ҳаёт, инсон муаммоларини ўз ичига қамраб олишидир.  Халқ педагогикаси умуминсоний, йўналишича ва умумбашарий ғоя- мақсадларга қаратилганлиги. Шу боис Халқ педагогикаси тарих туфонлари-ю, ур-йиқитларига, тўс- тўполонларига бардош бериб, тажриба синовларидан муваффаққиятли ўтиб, тобланиб, сийқаллашиб, ҳеч бир пайт, ҳеч бир даврда у қанчалик оғир, мураккаб қийин бўлмасин барибир фаол хизмат қилиб, авлодлар камолоти борасида ҳал қилувчи роль ўйнаб келмоқда. Ўзбек халқ педагогикаси фани ва унинг таълим-тарбиядаги ўрни Инсонни ҳар том онлам а тарбиялаш инсониятнинг азалий орзуси бўлиб, аждодларимиз маърифат ва маданиятни қандай қилиб 1 О. Бырибоев. “ И=тисодий тарбияни ам ал га оширишда Ызбек хал = педагогикасини ырни”Битирув малакавий иш. – Т., ТДИУ, 2005. 36- бет.

ёш авлодга ўргатиш, уларни ком илликка етаклаш йўллари, қонун- қоидаларини излаганлар. Маъриф атли ва маънавий ком ил инсонни тарбиялаш “Ўзбек халқ педагогикаси” ф анининг аосий мақсадидир ҳамда унинг бош масаласи ва мавзуси тарбиядир. Тарбиядан кенг маъно таълим ривожланиши, маълумот билан боғланган ҳолда баркам ол инсонни вояга етказишдир. Бу ўз навбатида инсоният яратган илм ий- маънавий бойликларга, инсоннинг ўзига янгича муносабат, ёндашувни юзага келтирди. Президент И.А.Карим ов айтганларидек: “Фуқаролар энди ижтимоий- иқтисодий жараёнларнинг иштирокчиси, бажарувчисигина эмас, балки бунёдкори ва ташкилотчиси ҳамдир” 1 . Бундай янгича ёндашишлар “Ўзбек халқ педагогикаси” ф анининг объекти ва мавзуини кенгайтиради. Халқ педагогикасининг ажралмас қисми бўлган “Ўзбек халқ педагогикаси” Ўзбек халқи пайдо бўлган ва яшаб келаётган бутун даврни ўз ичига олади. Жумладан, ижтимоий ва маиший-ахлоқни, ҳаётнинг барча томонларини, Халқ оғзаки ижоди, қадршунослик, удумшунослик ва маросимшуносликнинг етакчи йўналишларини, диний ахлоқий таълимотни ўз ичига олади. Демак, “Ўзбек халқ педагогикаси” - бу доно халқ имизнинг таълим-тарбия, аҳлоқ, одоб, инсоний қадриятлар ва унинг маънавий устуворлиги, имон- эътиқоди, бутунлиги соҳасидаги дунёқараши, оммавий фаолияти, усуллари, анъаналари, тажриба хулосаларининг лўнда, бағоят теран, донишманднома тарзда ифодаланишидир. 1 Каримов И.А. Озод ва обод ватан, эркин ва фаровон щаёт пировард м а =садимиз. – Т., «Ызбекистон», 2000. 14- бет.

чизма «Ўзбек халқ педагогикаси» фанининг бошқа фанлар билан алоқаси Умуман, “Ўзбек халқ педагогикаси” халқимизнинг асрлар оша ўз ҳаётий тажрибалари, фарзандлар камолоти борасида тутган удумлари, саъй- ҳаракатлари, йўл-йўриқлари, ақл-заковатлари натижасида яратилган мерослар мажмуасидир. Педагогик этика Эстетика Касбий маµоратЭтнопедагогика ПсихологияПедагогик маµорат Педагогика Тарбиявий иш - лар услубиятиПедагогика тарихи ¤збек µал³ педагогикаси

чизма. «Ўзбек халқ педагогикаси» фанининг таълим-тарбияда тутган ўрни ЎКУВ ТОПШИРИКЛАР Ҳозирги куннинг энг долзарб муаммоларидан бири таълим тизимига “Ўзбек халқ педагогикаси” анъаналарини киритишдир. Чунки бу миллий истиқлол мафкурасини яратишда асос бўлиб хизмат қилади. Бунга эришиш учун:  Ёш авлодни миллий одоб-аҳлоқ тарбиясида фольклор, шунингдек, қ адимий қадриятларимизда ифодаланган миллий ва умумбашарий хислат, фазилатлар асосида тарбиялашга эришиш;  Таълим тизимини мукаммаллаштириш;  Халқ оғзаки ижодининг барча шаклларидан таълим тизимининг барча бўғинларидан унумли фойдаланиш;  Ўзбек халқ педагогикасининг халқ анъанавий спорти, жисмоний тарбия ва фольклор ўйинларининг, жумладан байрам-сайлларининг, ёшлар жисмоний, ақлий, ахлоқий тарбияси, бақувватлиги, чаққонлиги, эпчиллигини Ёш авлодни миллий одоб аµло³ тарбиясида фольклор, ³адимий ³адриятларимизда ифодаланган миллий ва умумбашарий фазилатлар асосида тарбиялашга эришиш ¥ал³ о²заки ижодининг барча шаклларидан таълим тизимининг барча ³´ши³ларида унумли фойдаланиш Таълим тизимини мукаммаллаштириш¤ збек µ ал ³ п ед агоги каси н и н г таъ л и м тар би яд аги ´р н и

таъминлаш учун хизмат қиладиган анъаналардан тўғри ва оқилона фойдалана билишдир. Ҳозирги кунда таълим тизимида “Ўзбек халқ педагогикаси” намуналаридан кенг фойдаланиш инсонни ҳар томонлама камол топтириш, маънавиятимизнинг устуворлиги, ийм он- эътиқодларим изнинг бутун бўлиши қадрли қ адриятларимизнинг гаровидир. Миллий қадриятларнинг баркамол инсонни тарбиялашдаги роли “Ўзбек халқ педагогикаси» анъаналарида фарзандларнинг эстетик идроки, ҳиссиёти ва тасаввурларини ривожлантириш ҳамда мукаммаллаштириш; тарбияланувчиларнинг бадиий-ижодий қобилиятларини шакллантириш ва камол топтириш, эстетик дид асосларини шакллантириш ва такомиллаштириш; эстетик тарбияда тарбияланувчилар ўйин фольклорининг ўрни ва аҳамияти, тарбияланувчилар фольклор-этнографик дасталари-эстетик тарбия маркази эканлиги, ворислик, устоз-шогирдлик анъаналарининг педагогик, ахлоқий-эстетик аҳамияти, ё шларни шахс сифатида шакллантириш ҳамда бадиий-эстетик тарбиялашда х алқ оммавий томоша санъати-цирк, дорбозлик, аския, бахши-шоирчилик, достончилик, эртакчилик, қизиқчилик, тақлидгўйлик, маддоҳлик, қ ираотхонлик, қиссахонлик, отунлик, воизлик, бўзахўрлик алёрлари каби санъатларининг тутган ўрни ва педагогик- тарбиявий аҳамияти, халқ анъанавий спорти, физкультураси-фарзандлар жисмоний бақувватлиги ва етуклигининг гарови эканлиги, чаққонлик, эпчиллик ва ҳар томонлама гармоник ривожланишнинг синалган воситаси эканлиги, тарбияланувчилар ўйин фолклорининг педагогик тарбиявий аҳамияти, халқ педагогик тарбиясида туризм ва саёҳатнинг, савдо-сотиқ ва тижоратнинг ўрни, жисмоний тарбия ва спорт кўникмаларида халқ қизиқарли томоша санъати, аҳлоқ-одоб ва таълимнинг уйғунлиги ва ўзига хослиги, халқ спорт ва жисмоний тарбиясида жинсий тафовутларга аҳамият беришнинг ахлоқий-ақлий аҳамияти; халқ анъанавий педагогикасида табиат ва инсон

уйғунлашуви муаммолари, табиат ва тарихни эъзозлаш, сақлаш ва қадрлашнинг аҳамияти, ҳайвонлар дунёси, қушлар олами ҳамда дов-дарахтлар, ўсимликлар ва гиёҳларга; рухсат, сув, борлиқ-атрофга инсоний муносабат- халқ педагогикасининг экологик тарбияси асосларидан бири эканлиги, одатлар, удумлар, расм-русумлар, маросимлар, ирим-сиримлар, қарғиш ва олқиш-дуолар, табиат, диний байрамларнинг таълим-тарбиявий аҳамияти, халқ оммавий байрам-сайллари “Наврўз”, “Меҳржон”, “Ҳайит-рўза”, “Ҳайит байрами” ва бошқаларнинг, тарбияланувчининг дунёга келиши, қулоғига азон айтиш, тиш чиқиши, илк қадами, бешикка солиш, биринчи кийим- бош кийдириш, беш, етти кун, ўн бир кунлиги, бир йиллиги, уч, тўрт, беш йиллигининг алоҳида байрам қилиниши, ўқув муассасасига бориши, суннат қилиниши, кокил қўйиш, кокил олдириш, мўйлов оши, уйланиш-никоҳ тўйи, биринчи фарзанд кўриш, қирқ, эллик, олтмиш ё шлар тантаналари, пайғамбар ёши, етмиш, саксон, тўқсон йиллик юбилейлари, кумуш тўй, олтин тўй, марварид тўй ва бошқа байрам-сайллар, тўй-томошалар, одатлар, удумлар, маросимлар ва анъаналарнинг таълим- тарбиявий, педагогик йўналиши, аҳамияти ва шу кабилар. +уръони карим, ҳадис ҳамда Шарқ мутафаккирларининг ахлоқ- одобга оид қарашларига доир парчалар ҳам мазкур қўлланманинг саҳифаларини безаши табиийдир. “Ўзбек халқ педагогикаси”га оид материалларни бамисоли уммонга қиёс қилиш мумкин. Биз ушбу қўлланмани фақат дебоча деб билиб, шу уммондан олинган қатралар орқали халқимизни, унинг айрим саҳифалари билан таништиришни ўз олдимизга мақсад қилиб қўйдик.

чизма. Миллий қадриятлар. Шуни алоҳида таъкидлаш керакки, халқ наздида, инсон она қорнидан яхши ё ёмон бўлиб туғилмайди – у бирдай туғилади. Яхши-ёмонга айланиши тарбиядан, даставвал ота-она, оила, маҳалла-куй, қишлоқ-овул, қолаверса, жамият, тузумдандир. Бунда аждодлар қолдирган ота мерос-оилавий Миллий =адриятла р ³адриятлар Устоз шогирд Табиат ва инсон уй²унлашуви Бадиий ижодий ³обилиятАµло³ одоб Эстетик тарбияТ´й томоша удумлар ¥ал³ анъанавий спорти Эстетик идрок ¥айит р´за Байрам сайллари Навр´з Меµржон Фольклор Достончилик ¥ал³ оммавий томоша саънати

педагогика, халқ педагогикаси, шунингдек удумшунослик, қадршунослик, элшунослик анъаналари, жамиятнинг бу соҳадаги саъй-ҳаракатлари ҳал қилувчи ўрин тутади. Халқ таъкидлашича, бола бошдан тўғри, ҳаққоний тарбияланса – у келгусида яхши инсон бўлиб етишади, эгри йўлда тарбияланса – ёмон кишига айланади. Зеро, “кўчат бошдан, бола ёшдан” мақолига амал қилиш халқ анъанавий педагогикасининг бош йўналишидир. Эл-юрт учун ҳар томонлама мукаммал инсонни тарбиялашга қаратилган “Ўзбек халқ педагогикаси” ҳам айрим шахслар ёхуд бир-икки жамоа – улар қанчалик иқтидорли-истеъдодли бўлишмасин, уни халқимиз асрлар билан ўлчанувчи ҳаётида ўзининг бой ҳаётий тажрибалари, фарзандлар камолоти борасида тутган тутимлари, саъй-ҳаракатлари, йўл- йўриқлари, ақл-заковатлари билан яратилган. Ҳамиша сафарларда бўлиб, ўзга юрт кишилари билан мулоқотларда бўлиш, изланишлар олиб боришдан толиқмаслик каби хислатлар ўзбек халқи характерига хос фазилатлардандир. Инсонпарварлик, байналмилаллик, ҳушёрлик, зукколик, топқирлик, билимдонлик, уқувликни ўзига эътиқод қилиб олган ўзбек халқ педагогикаси айни чоқда Шарқ одобномаси, ибратномасидан доимий равишда баҳраманд бўлган, шарқона халқ педагогикаси бойликларидан озиқланган ва унинг энг гўзал намуналарини ўзига қабул қилиб олган. Ўзбек халқ педагогикасининг асосий манбаси Ўзбек халқ педагогикасининг манбаларини асосан уч турга бўлиб ў рганиш мумкин. Булар қуйидагилар:  Халқимизнинг буюк мутафаккирлари томонидан мерос қилиб қ олдирилган насрий ва назмий асарлар, одобнома ва пандномалар;  Халқимиз томонидан яратилган халқ оғзаки ижоди ва фольклори намуналари, халқимизнинг қадриятлари, урф-одатлари ва турли хил маросимлари;  Ислом динининг муқаддас китоби “+уръони карим”,

Пайғамбаримиздан мерос қилиб қолдирилган ҳадис намуналари ва буюк исломий таълимотларнинг намуналари. Энди биз шулар хусусида ўзимизнинг фикр-мулоҳазаларимизни билдириб ў тмоқчимиз. Халқимизнинг буюк мутафаккирлари бўлмиш Имом ал- Бухорий, Абу Али Ибн Сино, Абу Райҳон Беруний, Абу Наср Форобий, Баҳоуддин Нақшбандий, Алишер Навоий, Мирзо Улуғбек, Мирзо Бобур, Абдурауф Фитрат, Абдулла +одирий, Боту, Маҳмудхўжа Беҳбудий ва бошқа шу каби кўплаб буюк аждодларимиз томонидан яратилган маънавият сарчашмалари ўзининг тарбиявий аҳамиятга, маърифатни тарғиб этиш хусусиятларига ва ибратлилик хусусиятларига эга эканлиги туфайли ҳозирги кунга қадар ўз қадр-қимматини йўқотмай ке лм о қд а. Бу ла р ж ум л ас иг а На во ий ни нг м аш ҳу р “Х ам са ” с ин и, Имом ал- Бухорийнинг “Ас-саҳиҳ” ҳадислар тўпламини, Абдулла Авлонийнинг “Туркий гулистон ёхуд ахлоқ” каби кўплаб юксак қадр-қимматга эга асарларни киритишимиз мумкин. Халқимиз томонидан яратилган қадриятлар ва урф-одатлар ҳамда халқ оғзаки ижоди намуналари бевосита халқимиз руҳияти асосида шаклланган бўлиб, улар маънавий баркамол инсонни тарбиялашда энг муҳим аҳамиятга эгадир. Ушбу қ адриятлар ўз навбатида юқорида санаб ўтилган буюк мутафаккирларимизни ҳ ам тарбиялаб вояга етказгандир. Шундай экан биз буюк халқимиз томонидан яратилган миллий қадриятларимиз билан ҳар қанча фахрлансак арзийди. Бизнинг бурчимиз бундай қадриятларни асраб-авайлаш ва уларни изчил равишда такомиллаштириб боришдир. Маълумки, халқимизнинг салкам минг йиллик тарихи Ислом дини билан чамбарчас боғлангандир. Шунинг учун халқимиз томонидан яратилган миллий қадриятларнинг аксарияти ҳам ва мутафаккирларимиз томонидан яратилган маънавият сарчашм алари ҳам айнан ана шу дин асосида шаклланиб, ривож топиб келган. Шундай экан, биз бу диннинг урф- одатларига оқилона ёндашиб, уларни тўғри англаб олишга ҳаракат қ илишимиз керак. Чунки, ислом дини юксак тарбиявий аҳамиятга эга бўлиб,

доимо миллатлар ўртасидаги тинчлик-тотувликни ва исониятга нисбатан қ илинадиган ҳар қандай зўравонликка қарши ғояларни тарғиб этиб келган. Халқ оғзаки ижодининг жанрлари Халк оғзаки ижоди - бу ёшларни маънавий-ахлоқий тарбиялаш ва тарбия усуллари, инсоний қадриятлар ва юртсеварлик тарбияси бўлиб, дўст- биродарлик, аҳиллик, меҳнатсеварлик, касб-ҳунарга муҳаббат; яхшилик ва ёмонликнинг оқибати; ҳалоллик, тўғрилик, олижаноблик тарбияси; адолат инсоф ва инсофсизлик, дўст-биродарлик, оға-иничилик ва қон-қ ардошчиликнинг аҳамияти; ботирлик ва қўрқоқлик, одоб ва одобсизлик, меҳмон ва меҳмондўстлик, сахийлик, бахиллик ва камтарлик, сабр-қаноат ва сабрсизликнинг оқибати; қадр ва қадрсизлик, муҳаббат, вафо ва бевафолик, тажрибакорлик, калтабинлик ва ишончсизлик, ор-номус ва номуссизлик, самимийлик ва носамимийлик, андиша ва андишасизлик, фаросат ва фаросатсизлик, тежамкорлик ва исрофгарчилик, режа ва режасизлик, меъёр ва меъёрсизлик, маъсулият ва маъсулятсизлик, вақт ва фурсат, фойда ва зарар, табиатни эъзозлаш, деҳқончилик ва чорвачилик қадриятлари: каттага ҳурмат, ёшга меҳр шафқат, йўл ва йўлдош, севинч ва ғам, тўй ва мотам, фарзанд ва фарзандсизлик, кийиниш, сўзлаш, юриш- туриш, саломлашиш, кўча одоби, овқатланиш маданияти каби удумлар, расм-русмлар, одатлар, маросимлар, анъаналардан иборатдир. Халқ педагогикасининг асосини ташкил этадиган Халқ оғзаки ижоди бир қанча жанрларни ўз ичига олади. 1. Эпик ижод намунаси - Бу қаҳрамонлик, ишқий-романтик, тарихий достонлар бўлиб, улар ишқ-муҳаббат вафо қандай бўлишлиги, ўзлигини таниш, ор- ном ус, бурчни англаш, ийм он- эътиқодли бўлиш, инсон ва ҳ айвонот дунёси, қийинчиликлар ва мушкул аҳволларни мардона енга олиш, қ атъиятлик, ирода, матонат каби хислатлардан иборатдир. 2. +ўшиқлар - Лирик, маросим, мавсум қўшиқлари; “Ёр-ёрлар”; “Аллалар”, йиғи-йўқловлар; ўлим, янчиқ, байрам-сайллар қўшиқ лари;

тарбияланувчилар фольклорлари намуналари ва бошқалардан иборат бўлиб, улар гўзаллик, самимият, меҳр-шавқат, орзу-умид, қувонч-шодлик, ғ ам-ғусса каби туйғуларини тараннум этиш орқали кишиларда чуқур инсоний туйғуларини ўстиради. Инсонларда ҳаётга, табиатга, инсонга чексиз муҳаббатни камол топтиради. 3. Эртак - Бу орқали кишилар сирли-сеҳрли олам билан танишади ҳамда унга оид билими, тушунчалари бойийди, яхши одамлардаги яхши хислатлар, ёмонлардаги бадхулқлар билан хабардор бўлиб, яхшиликка меҳри тобланади, ёмонликка нафрати ортади. 4. Мақоллар, маталлар, ҳикматлар, қайроқи сўзлар, афористик иборалар - Булар Халқ донишмадчилигининг юксак бадиий тимсоли бўлиб, улар қисқа, содда аммо, хар бирининг маънолари жуда кенг бўлади. 5. Асотирлар, афсона ва ривоятлар - Булар донолар донолиги, ибратли, табиатни асраб-авайлаш, қадрига етиш, сақлаш, чиройига чирой қўшишга бўлган иштиёқни ўстириш, экологик тарбияни тўғри йўлга қўйиш ва камол топтиришда муҳим роль ўйнайди.

Адабиётлар 1. Азизхужаева Н.Н. Педагог мутахассислигига тайёрлаш технологияси. – Т.: ТДПУ, 2000. 2. Азизхужаева Н.Н. Педагогик технология ва педагогик махорат. – Т.:ТДПУ, 2003. 3. Ишмухамедов Р.Ж. “ Инновацион технологиялар ёрдамида таълим самарадорлигини ошириш йуллари ” . – Т.: ТДПУ, 2004. 4. Очилова Г. “Педагогик махорат” Тошкент,, 2005 йил. 5. Фарберман Б.Л., Мусина Р.Т., Жумабоева Ф.А. “Олий укув юртларида укитишнинг замонавий усуллари”. – Т.: 2002. 6. Хужаев Н.Х., Ходиев Б.Ю., “ Янги педагогик технологиялар. Укув кулланма. – Т.: «Фан», 2002. 7. Психология и педагогика. Под.ред. А.А.Радугина. Москва 2003. 8 . Педагогика профессионального образования. Под. ред. В.А.Сластенина. Москва «Академiа». 2004

Похожие

Педагогика фанининг предмети, мақсад ва вазифалари

Ҳамкорлик педагогикаси ва унинг йўналишлари

Педагогиканинг предмети, мақсад ва вазифалари

Педагогика тарихининг методологик асоси

Ўзбек халқ педагогикасидан намуналар