Yevropa mamlakatlarida maktab, ta‘lim-tarbiya va pedagogika - Педагогиka - Рефераты

Yevropa mamlakatlarida maktab, ta‘lim-tarbiya va pedagogika

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

63 KB

Y e vropa mamlakatlarida maktab, ta‘lim-tarbiy a va p e dagogika Reja: 1. Rivojlangan mamlakatlarda komil insonni tarbiyalash muammosi. 2. Vengriya va Germaniyada xalq ta‘limi tizimi. Fransiya ta’lim tizimi 3. Ruminiya, Chexiya, Slovakiyada maktab ta‘limi. 4. Rivojlangan mamlakatlarda maktab ta‘limining mazmuni.

Rivojlangan mamlakatlarda komil insonni tarbiyalash muammosi Dunyoning rivojlangan mamlakatlarida har jihatdan rivojlangan kishini tarbiyalash muammosi hozirgi kunning asosiy talabi bo’lib turibdi. Chunki, jamiyatda yuz berayotgan inqilobiy o’zgarishlarni insonning o’zini o’zgartirmasdan amalga oshirib bo’lmaydi. Ammo, yangi kishini tarbiyalash o’z- o’zidan emas, balki ijtimoiy munosabatlar yangilanishi jarayonida amalga oshadi. Bu jarayonda maktablar tizimi muhim ahamiyat kasb etadi. Axborot texnologiyalari yetakchi o’ringa chiqib olgan hozirgi kunda rivojlangan mamlakatlarda maktablar tizimini, ta‘lim mazmunini yangilash zaruratga aylandi. Eskicha o’qitish usullari va metodlari ma‘nan eskirib, ta‘limning ilg’or pedagogik texnologiyalarga asoslangan metodlari va shakllariga ehtiyoj kuchaydi. Qadimgi ajdodlarimiz olamning murakkab tabiiy jarayonlarini o’rganib borar ekan, insonni, uning ma‘naviy-axloqiy kamolotini olamdan tashqarida emas, balki shu olamning ichida deb qaraydilar. Ularning fikricha, odam – olam ichidagi kichik olam bo’lib, unda katta olam (olami Kubro) ning barcha xususiyatlari o’z aksini topgandir. Bu hol olamni to’la tasavvur qilishdan oldin odamni, inson olamini yaxshi bilishni taqazo etadi. Shu nuqtai-nazardan qaraganda, hozirgi davr rivojlangan mamlakatlarida insonni tabiatning oliy mahsuli sifatida, olamning bir parchasi deb qarashda biryoqlamalikka berilib ketish ko’zga tashlanadi. Shuning uchun bu mamlakatlarda insonni faqat zamonaviy ishlab chiqarish ilmi bilan qurollantirish, axborot texnologiyalari, boshqaruv malakalarini o’rgatishga ustivor soha sifatida qaralmoqda. Ulardagi maktablar ta‘lim-tarbiyasi oldiga ham shunday vazifa qo’yilgan bo’lib, kichik olam (Najmiddin Kubro) ning moddiy ehtiyojlari yetakchi o’ringa, ma‘naviy ehtiyojlar keyingi o’ringa tushib qolayotir. Vengriya va Germaniyada xalq ta‘limi tizimi Sobiq sho’rolar imperiyasi barham topguniga qadar Yevropadagi qator mamlakatlarda xalq ta‘limi taraqqiyoti sobiq kommunistik firqalar mafkurasi asosida amalga oshirildi. Ammo, mamlakatlar moddiy-texnika bazasini

mustahkamlashda yoshlarga zamon talablari asosida ta‘lim-tarbiya berish, ularni ilmiy-texnika inqilobi yutuqlariga asoslangan kasbiy bilimlar bilan qurollantirish lozim deb qaraldi. Shuning uchun mazkur muammoni hal qilishga qaratilgan davlat qarorlari qabul qilindi. Vengriyada (1980 y) va Chexoslovakiyada (1981) maktab ta‘lim-tarbiyasi sifatini tubdan o’zgartirish yo’nalishida dadil qadamlar tashlandi. Maktab ta‘lim-tarbiyasi puxta o’ylangan reja asosida yo’lga qo’yildi. Sotsialistik tuzum barham topguniga qadar mazkur mamlakatlarda jadal industrlashtirish yo’llarida (50 -y) yoshlarga umumta‘lim va kasbiy ta‘lim berish ehtiyoji kuchaydi. Qishloqlarda jadal sur‘atlar bilan yirik maktablar barpo etildi, mavjud maktablar yarim internatlar shakliga o’tdi. O’quvchilar kontengentining 30 % i yarim internatlar va kuni uzaytirilgan guruhlarga jalb etildi. Majburiy ta‘lim 8 yillik bo’lib, ta‘limning ishlab chiqarish bilan aloqasi kuchaytirildi. 70 – yillarda maktab bitiruvchilarining 80 % i (8-sinfni) turli shakllardagi umumiy o’rta ta‘lim maktablarida davom ettirdilar. Ammo, umumiy o’rta ta‘lim (X-XI sinflar) ga yoshlarni jalb etishda qator ob‘ektiv muammolar mavjud bo’lib, ularni hal qilishda Yevropa mamlakatlari yaqindan hamkorlik qilishmoqda. Vengriya – hududi-93.000 kv.km, aholisi 11 mln., poytaxti – Budapesht shahri, mamlakat o’tmishi mustaqillik uchun kurashlar tarixi bilan hamohang 1919 yilgi inqilob (133 kun) tufayli yagona mehnat maktabi haqida Dekret qabul qilingan edi. Maktab ta‘limini qayta qurish va savodsizlikni tugatish yo’lida ilk qadamlar qo’yildi. Ammo, Xorti boshchiligidagi fashistik rejim xalq ta‘limi rivojini ortga surib yubordi. Ikkinchi jahon urushi tugaganida mamlakatdagi bolalarning teng yarmi boshlang’ich ta‘limni ham olmagan, kattalarning 10 % i savodsiz, talabalar orasida oddiy xalq bolalari 2,7 % ni tashkil etar edi. O’tgan asrning 50-yillari nihoyasida mamlakatda 6-16 yoshli bolalar uchun tekin umumiy majburiy ta‘lim joriy etildi. “Vengriyada xalq maorifi tizimi haqida Qonun” qabul qilindi (1961 y). Bu xalq maorifi sohasidagi erishilgan yutuqlarni yanada mustahkamladi.

1972 yildagi “Xalq maorifining ahvoli va uni takomillashtirish haqida” gi qaror va 1975 yilgi qurultoy umumiy majburiy o’rta ta‘limga to’la o’tishi ta‘minlandi. Hozirgi kunda mamlakat xalq ta‘limi tizimi quyidagi ko’rinishga ega: Bolalar bog’chalari – 3-6 yoshli bolalarning bir qismini qamrab olgan (70 %). Bog’chalarga qatnamaydigan bolalar maktabga borishdan 6 oy oldin tayyorlov mashg’ulotlariga jalb etiladi. Bog’chalardagi mashg’ulotlar aholining ish rejimiga bog’liq holda tashkil etiladi. Umumiy majburiy ta‘limga 6 yoshdan 16 yoshgacha bo’lgan bolalar jalb etiladi. Bu amalda 2 bosqichli 8 yillik ta‘lim bo’lib, I-IV, V-VIII sinflarni o’z ichiga oladi. 1-sinfga qabul qilinganlarning 80 % i asosiy maktab (8-sinf) ni 14 yoshida, qolgan 20 % i 16 yoshida tugallaydi. Yuqori sinflarda iqtidorlilar uchun alohida o’quv rejasiga asoslangan chuqurlashtirilgan ta‘lim beriladi. 8-sinfni bitirgan o’smirlar o’rta umumiy ta‘lim olish uchun yana 2 yil o’qiydi. O’rta ma‘lumot – tayanch maktabi (8-sinf) ni bitirgan o’quvchilarning 20 % i jalb etiladi (iqtidorlilar, shundan bolalarning 15 % i). Shuningdek, ularning bir qismi kasb-hunar-texnika bilim yurtlariga jalb etiladi. Lekin ularning 15 % i ishlab chiqarish yo’nalishida umumiy ta‘lim oladi. Gimnaziya – 4 yillik ta‘lim bo’lib, unda chuqurlashtirilgan ta‘lim sinflari ham mavjud. Gimnaziyaning oxirgi sinflarida ba‘zi fanlar tanlov asosida o’rganiladi. Gimnaziyani tugatganlarga o’zlashtirish natijalariga ko’ra yetuklik attestatni olish uchun imtihonlarni topshirishga ruxsat beriladi. Ular oliy maktabda o’qishni davom ettirishlari mumkin, qolgan qismiga ishga kirish uchun guvohnoma beriladi. Topshirilgan imtihonlar oliy o’quv yurtiga kirish imtihonlari vazifasini ham bajaradi. Kasb-hunar o’rta maktabi – 4 yillik kasbiy ta‘lim bo’lib, xalq xo’jaligining 11 yo’nalishi uchun malakali mutaxassislar tayyorlab beradi. Uni tugatganlarga ham oliy maktabga kirish huquqini beruvchi yetuklik attestati beriladi. Hunar-texnika bilim yurtlari – 3 yillik kasbiy ta‘lim bo’lib, xalq xo’jaligining 186 yo’nalishi uchun malakali ishchilar tayyorlaydi. Uni tugatganlarga yetuklik attestati beriladi.

Gimnaziya va kasb-hunar maktablarining kechki va sirtqi bo’limlari ham mavjud bo’lib, hamma uchun ochiqdir. Oliy o’quv yurtlari – 18 universitet, 32 institut va yana bir necha oliy maktablarni o’z ichiga oladi. Boshlang’ich sinf o’qituvchilari – pedagogika bilim yurtlarida, o’rta maktab o’qituvchilari esa pedagogika institutlari va universitetlarda bayyorlanadi. Shuningdek, aspirantura, doktorantura, kon‘yunktura, fanlar akademiyasi, malaka oshirish va qayta tayyorlash muassasalari faoliyat ko’rsatmoqda. Ularda hozir masofaviy ta‘lim, pedagogik texnologiyadan keng miqyosda foydalaniladi. Germaniyada xalq ta‘limida 90 yillarda chuqur o’zgarishlar yuz berdi. 68 mln. aholiga ega bo’lgan GFR 1990 yilgacha ikkita mustaqil davlat edi. 1946 yildagi “Nemis maktablarini demokratiyalash to’g’risidagi Qonun” tufayli mamlakatdagi uch toifali tabaqaviy maktablar faoliyatiga yakun yasab, 8- yillik ta‘lim joriy etildi. Xalq ta‘limini yanada rivojlantirish maqsadida qabul qilingan 1959 yildagi “Germaniyada maktab ta‘limini rivojlantirish to’g’risidagi Qonun” ga ko’ra 10 yillik ta‘lim joriy etildi. Maktabgacha ta‘lim – bolalar bog’chalari (3-6 yosh), 90 %; Majburiy ta‘lim – 6-16 yoshlilar jalb qilingan bo’lib, 10 yillik politexnika umumta‘lim maktablarida amalga oshiriladi. Mazkur maktab: quyi, o’rta, yuqori sinflarga bo’linadi. Quyi sinflar (I-III) da, asosan, o’qish, yozish, hisob malakalari shakllanadi. Unda ona tili darslari o’quv soatlarining 50 % ini tashkil etadi. Qolgan soatlar mehnat, estetik, jismoniy tarbiyaga ajratilgan. O’rta bosqich (IV-VI) ta‘limi fan o’qituvchilari tomonidan olib borilib, unda ilm asoslari o’rganiladi. Yuqori sinflar (VII-X sinflar) da majburiy ta‘lim dasturi bilan birga tanlov fanlari (22 yo’nalishidagi) ham o’qitiladi, kasb tanlash, kasb-kor tarbiyasiga alohida e‘tibor beriladi. Kasb ta‘limi – 10-sinfni bitirganlarning barchasi uchun majburiy (o’quv yurtlariga kirmaganlar uchun) dir. Kasb ta‘limi (2-3 yil) da 2 yil o’qiganlarga texnikumlar va o’rta maxsus ma‘lumotli injenerlar maktablarida o’qiydi. Kasb

ta‘limi muassasalarida 3 yil o’qiganlar kasb-hunar egallash bilan birga yetuklik attestati ham oladilar va oliy o’quv yurtiga kirish huquqini qo’lga kiritadilar. Kengaytirilgan maktablar – 10-sinf bitiruvchilarini qabul qilib, 2 yil davomida oliy o’quv yurtiga tayyorlaydi. Bu maktab bitiruvchilari soni oliy o’quv yurtlari ehtiyojiga teng bo’lib, uning bitiruv imtihonlari oliy maktabga kirish imtihonlari vazifasini bajaradi (abitur-sinf). O’rta maxsus ta‘limi – amaliy xarakterga ega bo’lib, san‘at ishlab chiqarish uchun injenerlar tayyorlaydi. Oliy o’quv yurtlari (53 universitetlarda), oliy maktablarda oliy ma‘lumotli mutaxassislar tayyorlanadi. O’qituvchilar tayyorlash 5 yillik dastur asosida 3 pedagogika maktablari va 6 pedagogika institutlarida, 42 pedagogik bilim yurtlarida (maktabgacha ta‘lim va boshlang’ich ta‘lim uchun) tayyorlanadi. Pedagogik tadqiqotlar pedagogika fanlari akademiyasida amalga oshiriladi. Ruminiya – aholisi 23 mln., yer maydoni – 237,5 ming km.kv, poytaxti – Buxarest. Mamlakat xalq ta‘limi tizimi 1948 yilda isloh qilindi. 1968 yilda “Xalq maorifi haqida Qonun” qabul qilindi va 10 yillik majburiy ta‘lim joriy etildi. Xalq maorifi tizimi tuzilishini belgilab berdi. Bolalar bog’chalari (3-6 yosh 60 %) da ta‘lim boshlang’ich ta‘lim mazmuni bilan yaqindan bog’langan. Umumta‘lim maktablari – uch bosqichli: boshlang’ich (I-III), gimnaziya (V-VIII), litsey (IX-X) sinflarini o’z ichiga oladi. V sinfdan boshlab, fakultativ soatlar o’qitiladi. VIII sinfni bitirganlar (90 %) imtihonsiz litseyga kiradilar. Ko’pchilik VIII sinf bitiruvchilari (73 %) maxsus litseylarga (sanoat, qishloq xo’jalik, iqtisod, pedagogik, tibbiyot) yo’nalishlaridagi o’qishga kiradi. Litseyning I-bosqichini bitirganlar kasb ta‘limi beruvchi kurslarda yoki maktablarda (2 yil) o’qishi mumkin. Litsey ta‘limini to’la o’taganlar kasb ta‘limi maktablarida ixtisoslashgan ta‘lim oladilar. Kasb-hunar ta‘limi (1-2 yil) – 10 yillik ta‘limni bitirganlar qabul qilinadi. Oliy ta‘lim – universitet va institutlarda beriladi.

O’qituvchilar – boshlang’ich sinflar uchun litseylarda (4 yillik) va yuqori sinflar uchun universitetlarda amalga oshiriladi. CHexoslavakiya – aholisi 15 mln., yer maydoni 127,9 ming km.kv., poytaxti – Praga. 1990 yildan Chexiya va Slovakiyaga bo’linib ketdi. 1948 umumiy majburiy ta‘lim haqida Qonun qabul qilindi. Bolalar bog’chalari (3-5 yosh, 80 %), 1 yillik tayyorlov guruhlari. Maktab ta‘limi (6-16 yosh); asosiy maktab – 8 yillik (ikki bosqichli) bo’lib, boshlang’ich (I-IV) va to’liqsiz o’rta (V- VIII) sinflardan iborat. Uzoq tumanlarda internatlar mavjud. To’liq umumiy ta‘lim – o’smirlarning 20 % ini qamrab oladi. Bu maktabda 4–yillik gimnaziya bo’lib, differentsial ta‘lim beriladi. Gimnaziya imtihon bilan tugaydi va VUZ ga kirish huquqini beradi. Kasb-hunar ta‘limi (4 yil) – o’rta ma‘lumot va kasb-hunar beradi (95 %). Shuningdek, kasb-hunar shogirdligi (1-3 yil) o’quvi ham mavjud. Oliy ta‘lim – universitet va institutlarda amalga oshiriladi. O’qituvchilar universitetlarning pedagogika fakultetlarida tayyorlanadi. Rivojlangan mamlakatlarda ta‘limning mazmuni Boshlang’ich sinflarda – umumta‘lim asoslari (o’qish, yozuv, hisob malakalari) shakllantiriladi. O’quv soatlarining yarmi ona tiliga, chorak qismi matematikani o’rganishga ajratiladi. Qolgan soatlar – rasm, musiqa, mehnat, jismoniy tarbiyaga ajratiladi. Qisman tabiatshunoslik va tarixga doir ilmlar beriladi. Shunga qaramasdan boshlang’ich ta‘lim muddatlari turlicha (Germaniya – 3 yil, Chexoslavakiya – 4 yil), Bolgariya, Vengriya mamlakatlarida boshlang’ich sinflar o’quvchilari to’garaklar (raqs, harakatli o’yinlar) ga ham jalb qilinadi. Germaniyada o’quv rejasida I sinfga 21 soat, II sinfga 24 soat, III sinfga 26 soat (nemis tili, vatanshunoslik, matematika, mehnat, maktab qoshidagi uchastkada ishlash, rasm, musiqa, jismoniy tarbiya) ajratilgan. CHexoslavakiyada o’quv rejasida I sinfga - 20 soat, II sinfga - 22 soat, III sinfga – 24 soat, IV sinfga – 24 soat ajratilgan.

Bolalar maktabga qabul qilinishidan oldin tibbiy ko’rikdan o’tkaziladi. Ko’p mamlakatlarda 1-2 yillarda sinfda qoldirilmaydi. Kuni uzaytirilgan guruhlarda o’quvchilarning 60-70 % i qamrab olingan. Hozirgi kunda pedagogik texnologiyaga asoslangan yangi o’quv dasturlari va rejalari joriy etilmoqda. Ta‘lim jarayoniga axborot texnologiyalari keng miqyosda kirib borayotir. G E RMANIYADA MAKTABTA‘LIMI Germaniyada maktab ishlarining paydo bo’lishi xristianlik paydo bo’lgan VII asrga kelib taqaladi. Ko’pgina manastir va cherkovlar ochilishi bilan manastir va cherkovlar maktablari ochilgan. Yer egalari, ya‘ni, aristokratlarning (oq suyaklar) bolalari ritsarlik tarbiyasini olganlar. Dvaryan qizlari uchun esa ayollar manastirlik maxsus maktablariga borishgan. XII-XIII asrlarga kelib ta‘lim tizimiga ham o’zgarishlar sodir bo’lgan, shahar maktablari, litsey, tsex maktablarini ochish huquqiga ega bo’ldilar. Bora-bora davlat rivojlanib borishi bilan ta‘lim tizimiga ham o’zgarishlar sodir bo’la boshladi. O’rta maxsus kasb-hunar kollejlari, institutlar va universitetlar (va ularga) tashkil etila boshladi. Shuningdek, Germaniya oliy maktab sistemasining o’zagi universitetlar va ularga tenglashtirilgan oliy o’quv yurtlaridan tashkil topgandir. Mazkur oliy o’quv yurtlarining bitirishda magistr unvoni va diplomini olish uchun davlat imtihonlari topshiriladi. Bu yerda kondidatlik dissertatsiyasini yoqlashga qadar o’qishni davom ettirish mumkin. Germaniya oliy o’quv yurtlarining ikkinchi guruhini ixtisoslashtirilgan oliy o’quv yurtlari tashkil etadi. Bu turdagi oliy o’quv yurtlarining shuhrati tobora oshmoqda. Ulardan o’quv jarayoni kasb bilan bog’liq amaliy yo’nalishga ega bo’lib, muxandislik ixtisosligi qishloq xo’jaligida yoki bir necha korxona va zavodlarga ishlaydi. Davlat xizmatida bironta lavozimni egallash imkoniyatini beradigan ixtisosliklar bo’yicha ta‘limning birinchi davri oxirida davlat imtihonlari tashkil

etiladi. Muxandislik ixtisosini egallagan talabalar majburiy tartibda yuqori kurslarda ishlab chiqarish amaliyotini o’tishlari yoki amaliy ishlab chiqarish masalalari tahlili keng yoritilib beradilar. Germaniyada yashash, oziq-ovqat va o’quv qo’llanmalar uchun sarflanadigan harajatlardan tashqari ta‘lim olish bepul. Ular ota-onalarning yordamiga tayanganlar yoki bo’sh vaqtlarda ishlab o’qishlari uchun o’zlari pul topganlar. Oliygohga kirish huquqiga gimnaziyani 13 yillik ta‘limni tamomlaganligi to’g’risidagi shahodatnomasi bo’lgan shaxslar egadirlar. Gimnaziyaga boshlang’ich maktabni 4 yillik tugatganlar kiradi. Umuman olganda o’quvchilarning 40 % i gimnaziyalarda, 35 % i asosiy o’rta maktablarda ta‘lim olishadi. Mazkur maktablar ularga hunar-texnika bilim yurtlarida va ishlab chiqarishda shogirdlik tizimi bo’yicha o’qish huquqini beradi. O’quvchilarning 20 %i 6 yillik real maktabda ta‘lim oladi. Uni tugatgach, o’qishni yuqori kasbiy maktab va keyinchalik professional oliygohlarda davom ettirish mumkin. Gimnaziyaning 80 % o’quvchilari to’liq kursni o’qishadi. So’ngra oliy o’quv yurtlari bo’yicha tarqatadigan Dortmund markaziga ariza topshiradi. 1987 yilda oliygohlarda 230 ming kishi qabul qilingan. Maktabni bitirgandan so’ng, bir necha yil o’tgach, o’qishga kirganlar 68 %, kasbga ega bo’lgan, ishlagan va armiyada xizmat qilganlar 28 % ni tashkil qiladi. Xulosa qilganda, german maktab ta‘limi tizimi G’arbiy Yevropa ta‘lim tizimi an‘analari izidan bormoqda. Unda o’quvchilarni 10 yoshdan boshlab bo’lg’usi mutaxassisliklarga tayyorlab boradilar va bunga 30 % ga yaqin vaqt sarflanadi. Maktabgacha tarbiya tizimi Germaniya ta‘lim tizimida ham muhim bosqich hisoblanadi. Uning 100 yildan ortiq tarixi bor. Bog’chalarni mablag’ bilan ta‘minlash turli jamoat tashkilotlari xayriya birlashmalari, korxonalar xususiy shaxslar doimiy muassasalar zimmasidadir. Majburiy ta‘lim 6 yoshdan 18 yoshgacha bo’lgan bolalarga tegishli ya‘ni bu jarayon 21 yil davom etadi. Bundan 9 yillik maktabda to’la haftalik o’qishda o’qiydi. O’qish davlat maktablarida tekin. Boshlang’ich maktabdan so’ng

o’quvchilar yo’nalish bosqichidagi maktabda o’tadilar. Bu yerda 5-6 sinf bosqichidagi yo’nalish maktablarda maxsus dastur asosida o’qiydilar. FRANTsIYaDA MAKTAB VA P E DAGOGIKA Frantsiyada ta‘lim tizimi ham qadimiy va boy tarixga ega. Bu mamlakatda “Ta‘lim haqida” gi qonun dastlab 1955 yili qabul qilinib, 1975 yili unga qator o’zgartirishlar kiritilgan. Frantsiyada ta‘limning asosiy maqsadi shaxsning har tomonlama kamol topishini ta‘minlash, uni mustaqil faoliyatga tayyorlash, bozor munosabatlari sharoitida o’quvchilarni tadbirkorlikka, ishbilarmonlikka va omilkorlikka o’rgatish, shunga yarasha kasb-korga ega qilishdan iborat. Bu yerda: 1.Davlat maktablari; 2.Xususiy maktablar; 3.Oraliq maktablari mavjud. O’qitiladigan predmetlar ichida frantsuz tili va adabiyoti, o’qish va yozuv alohida ahamiyatga ega fanlardan hisoblanadi. Ular uchun dars vaqtining 30 foizi ajratiladi. O’rtacha haftalik soatlar 26 soatdan iborat, darsning davomiyligi 60 minut. O’quv yili besh chorakka bo’linadi. Frantsuz maktablari boshlang’ich sinflari ertalab o’qish, tushdan keyin esa matematika va boshqa predmetlardan saboq oladilar. Frantsiya tizimida bolalarni go’daklik chog’idanoq maktabda o’qitish uchun tayyor holda olib kelish g’oyat muhim masala hisoblanadi. Bu bosqichda tarbiyalanuvchilar quyidagicha tabaqalashtirilgan: Kichik guruh: 2-4 yosh. O’rta guruh: 4-5 yosh. Katta guruh: 5-6 yosh. Maktabga tayyorlov guruhi 5-6 yosh bo’lib, ularga Frantsiyada 100 % shu yoshdagi bolalar qamrab olingan. Bolalarni maktabga tayyorlash uchun dastur va darsliklar mavjud. Frantsiyada boshlang’ich ta‘lim maktablariga olti yoshdan o’n bir yoshgacha bo’lgan bolalar jalb qilinadilar. Boshlang’ich maktab bepul va majburiydir.

Boshlang’ich sinflarda o’qish uch bosqichda amalga oshiriladi: 1.Tayyorlov bosqichi; 2.Elementar kurs – bu bosqich ikki yil davom etadi; 3.CHuqurlashtirilgan bosqich; Frantsiya universitetlarida oliy ta‘lim uch turkumda amalga oshiriladi: 1 turkum : umumiy bo’lib, o’qish muddati ikki yil davom etadi. 2 turkum: O’qish bir yil davom etadi. Talabalar uni magistr darajasi bilan yakunlaydi. 3 turkum: O’qish bir-ikki yil davom etadi. Frantsiyada oliy ma‘lumot beruvchi va ixtisos beruvchi oliy texnologik institutlar mingdan ortiq. Ular odatda sanoat, maishiy xizmatlar ko’rsatish, informatika mutaxassisliklarga ixtisoslashgan. O’qish muddati ikki yil hisoblanadi. Bundan tashqari sakkiz haftalik ishlab chiqarish amaliyoti ham mavjud. FRANTsIYaDA TA‘LIM TIZIMI Raqamlarga qaraydigan bo’lsak, Frantsiya oliy ta‘limi nihoyatda jozibador. Mamlakatda yashaydigan yoshlarning 2 millioni Frantsiya oliy ta‘lim muassasalarida tahsil oladi. Bu esa umumiy talabalarning uchdan ikki qismini tashkil etadi. Talabalarning 16,6 foizi ikki yillik muxandislik kursida “BTS” (Bretvetdet erhnicien supor: eur) yoki DUT (diplome uninversitaire de ternologie) diplomlariga ega bo’ladilar, qolganlari esa biznes va menejment sohasini tashkil qiladi. Ko’pgina xorijlik talabalar Frantsiyaga Osiyo, Afrika va Amerikadan kelib o’qishadi Yevropa va Amerikadan kelgan ko’pgina talabalar gumanitar fanlar bo’yicha tahsil oladilar. Frantsiya jahon talabalarini jalb etish uchun oliy o’quv yurtlari ko’rgazmalarini uyushtirib turadi. Ayniqsa, jahon talabalarini Frantsiya oliy ta‘lim maktablarining kam harjligi qiziqtirmoqda. Lekin eng muhimi shundaki, xorijlik talabalar oliy o’quv muassasalariga sinov va imtihonlarsiz qabul qilinadi. Frantsiya universitetlariga o’rta maktabni bitirib kirish mumkin, ammo o’rta ta‘lim attestatidan tashqari frantsuz tilini mukammal bilish haqidagi diplom,

ya‘ni DELE/DALF sertifikatlari bo’lishi lozim. O’rta maktab attestati baholari esa qaysi yo’nalishda o’qishingizni belgilab beradi. Frantsiyaga o’qishga kelgan talabalar uchun yana bir imkoniyat bor, bu Frantsiya hukumati tarafidan yashash va uy-joy harajatlarini to’lashga yordam berish, ya‘ni harajatlarning 20 foizidan 40 foizgacha to’lanishidir. Frantsiya universitetlaridagi o’quv jarayoni uch bosqich jarayonga bo’lingan, har biri yakuniy imtihon topshirish va diplom olish bilan yakunlanadi. Birinchi bosqich jarayon litseyni bitirgach boshlanadi va ikki yil umumiy ta‘lim olish bilan bitiriladi. Keyingi bosqich “baccalaureat” bo’lib, Buyuk Britaniya “baccalaureat” idan farq qiladi. Frantsiyada “baccalaureat” litseyni tamomlash bilanoq faqat sinov va imtihonlarni to’laligicha topshira olganlarga beriladi. Bu ularga oliy o’quv yurtiga kirish huquqini beradi. Universitetda ikki yil o’qigach, talabalar sinov imtihonlarini topshirishadi. Undan so’ng umumiy universitet ma‘lumotiga ega bo’lishadi, yoki DEUG, ilmiy-texnik ma‘lumot haqida diplom beriladi. Ikkinchi bosqich jarayon ham 2 yil davom etib, talabalar ixtisoslashtirilgan bilimlarga ega bo’lishadi. Ikkinchi bosqich jarayonining birinchi yili “licence” deb nomlanadi va litsentsiet darajasi berilishi bilan yakunlanadi. Litsentsiyat bir yil o’qib, “maitrise” darajasiga ega bo’ladi, ammo buning uchun talaba mavzu tanlab diplom ishini yoqlashi kerak. Uchinchi bosqich jarayoni ko’pgina xorijiy talabalarni o’ziga tortadi, bu bosqich bir yil davom etib, to’liq oliy ma‘lumot diplomini beradi. Oliy ma‘lumot haqidagi diplom ham o’z navbatida ikkiga ajratiladi. Birinchisi DESS maxsus oliy ma‘lumot haqidagi diplom bo’lib, u o’z ichiga amaliyot muddati kamida 3 oydan 6 oygacha bo’lgan vaqtni o’z ichiga oladi. Amaliyot joyi to’g’ri tanlanishi, keyinchalik ish joyiga muvaffaqiyatli joylashish kafolatidir. Ikkinchi diplom esa DEA deb nomlanib, chuqurlashtirilgan oliy ma‘lumot egasi ekanligingizni bildiradi. Bu diplom egasiga ilmiy ishlar va dissertatsiya yoqlashga

imkon beriladi va keyinchalik esa doktorlik ishlarini ham himoya qilishga imkoniyat beradi. Qolaversa, bu juda mashaqqatli yo’l bo’lib, faqat qog’ozdagina oson ko’rinadi. Talabalarning 40 foizi o’qish davridagi mashaqqatlarga chiday olmay universitetlarini tark etishadi. Frantsiyaning universitetlari kulliyotlari va yo’nalishlari xilma-xil bo’lib, bu yerda har bir ishga chanqoq inson o’zi xohlagan mutaxassisligini egallashi mumkin. AQSH DA XALQ TA‘LIMI VA PEDAGOGIKA Amerika Qo’shma Shtatlarida maktab hayoti oddiy maktablar ya‘ni boshlang’ich bilimlarni beradigan dargohlardan boshlanadi. O’quvchilarga boshlang’ich maktabda barcha darslardan faqat birgina o’qituvchi bilim beradi. Boshlang’ich maktablarda umumiy fanlar: o’qish, adabiyot, yozish, musiqa, matematika, tarix, geografiya va boshqa fanlar haqida nazariy ma‘lumotlar aniq reja asosida olib boriladi. Boshlang’ich sinflar 3 guruhga ajratilib, sinflar A,V,S tarzida nomlanadi. Bolalar uchun haqiqiy ta‘lim- tarbiya jarayoni 5yoshga to’lganlaridan keyin boshlanadi. Ana shu yoshda ular “Kinder garden” deb ataluvchi tayyorlov bog’chalariga jalb qilinadi. Bu tayyorlov bog’chalari xukumat tasarrufida bo’lib, bog’chalar yoki maktablar tarkibida tashkil qilinadi. Boshlang’ich maktablarning asosiy vazifasi 6 yoshdan 15 yoshgacha bo’lgan bolalarga to’laqonli bilim, ta‘lim berish, ularning umuminsoniy, axloqiy xislatlariga ega bo’lib shakllanishini ta‘minlashdan iboratdir. AQSH da to’laqonli maktab sirasiga 10-11-12 sinflar kiradi. 7-8-9 sinflarni aksariyat holda quyi o’rta maktab deb ham yuritiladi. O’quvchilar ma‘lum bir sinfni, kurs yoki maktabni bitirishda test sinovlarini topshiradilar. O’rta maktabda o’quvchilarga o’zlari tanlagan yo’nalishlariga mos holda predmetlar tanlashda ma‘lum erkinlik beriladi. O’rta maktab o’quvchilari kundalik faoliyatida yarim vaqtni o’quv sinflarida, qolganini kutubxona, laboratoriya tajriba uchastkalarida

o’tkazadilar. Maktab doimo ota-onalar bilan birgalikda ishlaydi, ayniqsa bu jarayon 10-11-12 sinflarda maktab-oila hamkorligi kuchayadi. AQSH o’rta maktablari o’z o’quvchilariga uch yo’nalishda: akademik, kasb- hunar va umumiy yo’nalishda bilim beradi. SHunday qilib, AQSH da ta‘lim tizimining tuzilishi quyidagicha: -bolalar 3 yoshdan 5 yoshgacha tarbiyalanadigan maktabgacha tarbiya muassasalari; -1-8 sinflargacha bo’lgan boshlang’ich maktablar; -9-12 sinflardan iborat o’rta maktablar (14-17); u quyi va yuqori bosqichlardan iborat. Amerikada majburiy ta‘lim 16-yoshgacha amal qiladi. Amerikada o’quv yili 170-186 kunni bunda, ya‘ni 5,5-6 oyni tashkil qiladi, o’quvchilar haftaning besh kunida darsga boradilar. AQSH da navbatdagi ta‘lim bosqichi oliy ta‘lim bo’lib, u ikki yoki to’rt yil o’qitiladigan kollejlar va dorilfununlarda amalga oshiriladi. So’nggi bosqich dorilfununlarda va boshqa oliy yurtlari tarkibida tashkil etilgan aspirantura yoki doktoranturalardir. Har bilim yurtida o’quvchilarga o’z bilim imkoniyatiga ishonch hissini tarbiyalashga katta e‘tibor beriladi.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Karimov I.A. O’zbekistonning o’z istiqlol va taraqqiyot yo’li. T., “O’zbekiston”, 1992. 2. Barkamol avlod – O’zbekiston taraqqiyotining poydevori. T., “O’zbekiston”, 1997. 3. Barkamol avlod orzusi. Sh. Qurbonov tahriri ostida. T., “SHarq”, 1999. 4. Hoshimov K. va b. Pedagogika tarixi. T., “O’qituvchi”, 1996. 5. Ochilov M. Ilg’or pedagogik texnologiyalar. Qarshi, “Nasaf”, 2001. 6. Malkova Z.A. Shkola i pedagogika za rubejom. M., “Pros-e”, 1983. 7. www.ziyonet.uz

Похожие

Yevropa mamlakatlarida feodalizim davrida tarbiya va maktablar tizimi

Sho'rolar hokimiyati davrida maktab va pedagogika

Jahon pedagogika fanining rivojlanish tarixi.

XIV-XVII asrlarda movaraunnaxrda ta‘lim-tarbiya va pedagogik fikr

Jahon mamlakatlari ta’limi taraqqiyotining ayrim masalalari