Yarim sharlar asimmetriyasi va psixik jarayonlar - Педагогиka - Рефераты

Yarim sharlar asimmetriyasi va psixik jarayonlar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

79 KB

Yarim sharlar asimmetriyasi va psixik jarayonlar R e j a : 1. Yaim sharlar asimmetriyasi va psixik jarayonlarning o`ziga xosligi. 1. Yaim sharlarning o`zaro aloqasi. 2. Ta`lim samaradorligida o`ng yarim sharning roli.

Ruhiy faoliyatlarning o`ziga xos xususiyati va aloqasini tahlil qilar ekanmiz, bu jarayonlarning inson miyasi tuzilishidagi o`ziga xoslik bilan mavjud munosabatiga alohida to`xtalib o`tish zarur. Psixik jarayonlar namoyon bo`lishida chap va o`ng yarim sharlarning o`zaro munosabatini o`rganish muhim ahamiyatga ega. Nima uchun ba`zi kishilarning chap qo`li o`ng qo`liga nisbatan faolroq bo`ladi? Bosh miya po`stloq qismida har bir ruhiy jarayonning aniq va yagona (lokalizatsiya) joylashgan o`rni borligi haqidagi fikrlardan so`nggi yillarda uzoqlashish vujudga kelmoqda. Maxsus sharoitlar miyaning biror qismini olib tashlash, u yoki bu jarayonning batamom yo`qolib ketmaganligi yuqoridagi fikrga turtki bo`ldi. Hozirda bosh miyaning funktsional tuzilmalari munosabatlarini o`rganuvchi yo`nalishlarni quyidagicha ajratib ko`rsatish mumkin. Birinchi eng muhim umumiy yo`nalish A.R.Luriya ishlarida o`z aksini topgan bo`lib, u uchta funktsional blokni ajratib ko`rsatish bilan xarakterlanadi: a) energetik blok-miya ustunchalari va po`stloq osti tuzilmalarini o`z ichiga oladi; b) informatsion blok-miyaning ensa, chakki va tepa qismlarini qamrab oladi, v) boshqaruvchi blok-bosh miyaning peshona qismiga joylashgan.

Ikkinchi yo`nalish bosh miya yarim sharlari simmetriyasi bilan bog`liq xususiyatlarni o`rganadi. Bu yo`nalishga B.G.Anan’ev N.M.Traugott va boshqalarning tadqiqotlarini kiritish mumkin. Uchinchi yo`nalish har bir funktsiyaning bitta yarim sharda bir necha markazlari borligini chukur o`rganishga qaratilgan. Tibbiyot amaliyotida ba`zi bemorlarda ikki yarim sharni bog`lab turuvchi nerv aloqasini o`zib quyishga ham to`g`ri kelgan. SHunday hollarda har bir yarim shar alohida mustaqil miya sifatida ishlay boshlagan. Ayrim kasalliklarda ba`zi qismlar shikastlanadi yoki jarrohlik yuli bilan olib tashlansa, qaysi funktsiyalarning o`zgarishga qarab ba`zi ma`lumotlarni to`plash mumkin. CHapaqaylar mashhur kishilar bo`ladi, degan fikrga munosabatingiz qanday? Lateralizatsiya haqidagi barcha ma`lumotlar, o`ng va chap yarim sharlarda oliy psixik funktsiyalar bir xil taqsimlanmaganligini tasdiqlaydi. Barcha kishilar uchun xos bo`lgan yarim sharlararo umumiy farqlardan tashqari, individual farqlar ham mavjud. Masalan, barcha o`naqaylarda chap yarim shar dominanta (ustun) bo`ladi deb hisoblab kelingan bo`lsa, ayrimlarda o`ng yarim shar ustun bo`lishi ham mumkin ekan. Miyaning chap va o`ng yarim sharlari vaqtni turlicha idrok qilishi aniqlangan. Ma`lum bo`lishicha, o`ng yarim shar tashqaridan keladigan signallarni real vaqtda qayta ishlaydi. Vaqtinchalik uzib qo`yilgan vaqtda esda qoldirilgan materiallar xuddi faol holatda idrok qilingan vaqtga ko`chiriladi.

Tadqiqotlar, xotirada har ikki yarim sharning o`ziga xos o`rni borligini aniqlagan. Vaqtinchalik uzib qo`yilgan o`ng yarim shar bilan, odam eshitgan so`zlarini takrorlab borishi, uzoq vaqt esda saqlab turishi mumkin. Ammo chap yarim shar uzib quyilganda qarama-qarshi holatni kuzatish mumkin. So`zlarni esda qoldirish buziladi, ammo obraz xotirasi saqlanib qoladi. Nutq uchun mas`ul bo`lgan chap yarim shar- ixtiyoriy xotirani ham ta`minlaydi ixtiyorsiz tanish o`ng, so`zlarni qayta esga tushirish esa chap yarim shar bilan bog`liq. Insonning hissiy holatlarida chap va o`ng yarim sharlar turlicha ishtirok etadi. Sog`lom odamlarga maxsus linzalar yordamida o`ng va chap yarim sharlar uchun alohida qisqa metrajli kinofil’mlar namoyish etilgan. Tamoshabinlar fil’mning hissiy tomonini-xajviy, «yoqimli», «yoqimsiz», «dahshatli» deb baholashlari kerak edi. Aniqlanishicha, o`ng yarim shar borliqni yoqimsiz rangda “ko`rar” ekan, chap yarim sharning ayrim qismlarining shikastlanishi odamda o`zini “yo`qotib” quyish, ojizlik tushkunlikka berilish kabi holatlarni vujudga keltiradi. O`ng yarim sharning buzilishi aksincha, yaxshi qayfiyat, har bir narsani ijobiy baholash kabi holatlarni yuzaga chiqaradi. Chap va o`ng yarim sharlar bir-birining o`rnini to`ldirishi mumkinmi? O`ng yarim shar tashqi muhitdan kelayotgan signallar va ichki holatlarning ahamiyatini baholashga yordam beradi. E.YU.Artem’evaninng ta`kidlanishicha, chap yarim shar shikastlanganda «menga nima bo`lyapti?» degan savolga javob berish qiyinlashsa, o`ng tomonlama buzilishda, «men bilan sodir bo`layotgan holatning ahamiyati qanday?» degan savolga javob berish buziladi. YArim sharlarning o`zaro ta`siri natijasida bir yarim sharda axborot qayta ishlanayotgan

paytda boshqasining funktsiyasi yomonlashadi. Masalan, odamda vaqtincha faoliyat ko`rsatayotgan o`ng yarim shar bilan so`zlarni idrok qilish bo`ziladi. O`ng va chap yarim sharlarning bir-birini tormozlovchi ta`sir ko`rsatishini quyidagi tajriba uchun normal holatdagi odamlar hal eta olmaydigan vazifalar tanlandi. So`ngra shu topshiriqlarni vaqtincha o`ng yarim shari “o`chirib” qo`yilgan kishilarga berildi. Ular bu ishni nisbatan oson bajardilar. Odam biror bir muammoni hal kiliyotgan paytda o`ng yarim shar chap yarim sharning mantiqiy ovozini “bo`g`ib” qo`yadi, o`ng yarim shar “o`chirilgan”da uni bemalol eshitish mumkin. Har ikki yarim sharning navbat bilan faollashib turishni quyidagi misolda ko`rishimiz mumkin. Tutilib gapiradigan kishilarning ko`pchiligida chap yarim shar ustunlik qilmas ekan, aksincha nutq markazining har ikki yarim sharda simmetrik holdagi markazlari mavjud ekan. Ob`ektlarning aloqa va bog`lanishlari haqida yangi axborotlarni bilishga olib keluvchi fikrlash jarayoni har ikki yarim sharning ham ishtirokini talab qiladi. Bunda gox o`ng, gox chap yarim shar ustunlik qiladi. Agar chap yarim shar ustunlik qilsa, fikrlash faoliyati anglangan va verbal’ (nutqiy) holda ifodalangan bo`ladi. O`ng yarim shar ustunlik qilsa, aksincha bo`ladi. YAna chap yarim shar dominantlik qilganda muammoning echimi birdaniga topilgandek taassurot qoldiradi. Ko`p hollarda ushbu muammo intuitsiya yo`li bilan xal bo`ldi, deb o`ylanadi. Intuitsiya bilishning maxsus usuli bo`lib, izlanayotgan xulosaga birdaniga kelishlik illyuziyasi sodir bo`ladi.

A dabiyotlar: 1. Granovskaya A.A.Elemento` prakticheskoy psixologii. M-1995. 2. Bioelektricheskaya aktivnost’ mozga i individual’no`e razlichiya. M-1991. 3. Kado`rov B.R.Izuchenie sklonnostey podrostkov. M-1996 4. www.ziyonet.uz

Похожие

Ta’limda innovatsion jarayonlar

Norma va patologiyada harakat aktlari va irodaviy jarayonlar

Maktabgacha yoshdagi bolalarda psixik jarayonlarni rivojlantirish

Maktabgacha yoshdagi bolalar psixik rivojlanishininig xususiyatlari

Bolalarda psixik kasalliklarning boshlang`ich ko`rinishlari