Yan Amos Komenskiyning pedagogika fani tarakkiyotidagi o`rni - Педагогиka - Рефераты

Yan Amos Komenskiyning pedagogika fani tarakkiyotidagi o`rni

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

52 KB

WWW.ARXIV.UZ Reja: 1. Yan Amos Komenskiyning pedagogik faoliyati, sinf-dars tizimining yaratilishi. 2. Yan Amos Komenskiy o`qitishning mazmuni, o`qitish qoidalari to`g`risida. 3. Yan Amos Komenskiyning tarbiyani tabiat bilan uyg`un holda olib borish haqidagi qarashlari. 4. Yan Amos Komenskiy ijodida odob-axloq, ta`lim-tarbiya haqidagi g`oyalar. 1

WWW.ARXIV.UZ Tayanch so`z va iboralar: Sinf-dars tizimi, o`qish, o`qitish, o`qitish mazmuni, o`qitish qoidalari, ta`lim, tarbiya, odob, axloq, pedagogik fikrlar, maktab, tabiat, onalar maktabi, axloqiy tarbiya, aqliy tarbiya, diniy tarbiya, o`qituvchi, o`quvchi. 1. Yan Amos Komenskiyning pedagogik faoliyati, sinf-dars tizimining yaratilishi Maktab ta`limini tashkil etish, sinf dars tizimi. Komenskiy maktabda o`quv yili va uni o`quv choraklariga bo`lish to`g`risidagi tu shunchani, kanikulni kiritdi, o`quv kunini qanday tashkil etish belgilab berdi. (ona tili maaktabida 4 o`quv soati lotincha maktabda 6 o`quv soati), o`quv mashg`ulotlarining sinf-dars tizimini nazariy jihat dan ishlab chiqdi va bu temani amalda qo`lladi. O`sha vaqtlardagi maktablarda o`quvchilar maktabga butun yil da - vomida turli vaqtlarda qabul qilina berar edi. O`quvchilar garchi sinfda birga o`tirsalar ham, lekin ko`pincha sinfning hamma o`quvchila ri bilan kollektiv mashg`ulotlar olib borilmas edi, har bir o`quvchi o`ziga berilgan darsni o`qir, maktabda har bir o`quvchi sinfdan-sin fga o`zining vaqtiga yarasha alohida-alohida ko`chirila berar edi. O`qi tuvchi har bir o`quvchini huzuriga chaqirib, u bilan yakka tartibda shu g`ullanar edi. Komenskiy maktabga o`quvchilarni yilda bir martda qabul qilish, o`qituvchi butun sinf bilan kollektiv ish olib borishni talab etdi. U o`quv mashg`ulotlarini o`tkazishning sinf-dars tizimi ga asos soldi, darsni qanday rejalashtirish va olib borish to`g`risida ko`rsatmalar berdi, darsning bir qismini o`quvchilardan so`rash yo`li bilan ularning bilimlarini hisobga olishga 2

WWW.ARXIV.UZ ajratishni, bir qismini esa yangi materialni berish va mashqlar o`tkazishga ajratishni taklif qildi. U har bir darsning o`z temasi va o`z vazifasi bo`lish lozimligi ni aytdi. O`qituvchi hamma o`quvchilarning mashg`ulotlarda faol qatna shishlarini diqqat bilan kuzatib borishni va dars vaqtida sinfda in tizom saqlashlari lozimligini Komenskiy alohida uqtirib o`tdi. 2. Yan Amos Komenskiy o`qitishning mazmuni, o`qitish qoidalari to`g`risida Komenskiy hamma maktablar uchun umumiy bo`lgan bir tizim bo`lishi, bolalarning qaysi toifaga mansubligidan ota-onalarining kimligidan qat`iy nazar ona tilidagi maktablar hamma bolalar uchun umumiy va majburiydir, deb ta`kidlaydi. Komenskiy boshlang`ich umumiy ta`lim g`oyasini ilgari surdi. U kambag`allarning bolalaridagi iste`dod bilim olmasligi tufayli halok bo`ladi deb g`azablanardi. Komenskiy fikricha, tarbiyaning uch bosqichi va uch vazifasi mavjud: 1. O`zini va tevarak atrofidagi olamni bilish (aqliy tarbiya). 2. O`z-o`zini boshqarish (axloqiy tarbiya). 3. Xudoni tanishga intilish (diniy tarbiya). Komenskiyning O`rta asr pedagoglaridan farqi shuki, u birinchi vazifaning bajarilishiga katta e`tibor berdi. Tarbiyaga yuksak baho berdi. Inson tarbiya tufayligina insonga aylanadi, u har qanday bolani ham odam qilishi mumkin, deydi. 3

WWW.ARXIV.UZ Komenskiy birinchi bo`lib ko`rsatmalilik tamoyilini asoslab berdi. U mumkin bo`lgan narsalarning o`zini, mumkin bo`lmaganlarda esa rasmlardan foydalanish kerak, deb ko`rsatadi. O`sha davrgacha to`plangan ko`rsatmalik tamoyili asosidagi bilimlarni umumlashtirdi, guruhlashtirdi va kengaytirdi, amalda keng qo`lladi. Komenskiy o`qitishdagi dogmatik usulga qarshi chiqdiv a onglilik tamoyilini ilgari surdi. U ta`limning tizimli bo`lishini talab qildi. Uning fikricha, ta`limda izchillik tamoyili katta ahamiyatga ega. O`quvchilarning kuchi yetadigan narsani o`qitish kerak deb didaktik tamoyilni ilgari surdi. Komenskiy o`qitilayotgan materialni o`quvchilarning mustahkam, asosli ravishda o`zlashtirishlariga katta e`tibor berdi. Shuningdek, ovoz chiqarib takrorlashning ahamiyati kattaligini, o`quvchilarning qobiliyatini o`stirishi, nutqining rivojlanishi va rovon bo`lishi, o`quvchilarning bilish qobiliyatini imkon boricha kuchliroq o`stirishga harakat qildi. 3. Yan Amos Komenskiyning tarbiyani tabiat bilan uyg`un holda olib borish haqidagi qarashlari Komenskiy barcha askarlarida, jumladan «Buyuk didaktika» asarida tarbiya tabiat bilan uyg`un bo`lishi kerak, degan fikrni ilgari suradi. U tarbiyaning tabiatga uyg`un bo`lish tamoyilini birinchi bo`lib yaratdi. Bu tamoyil XVIII-XIX asr pedagoglari tomonidan ham qayta-qayta takrorlandi. Komenskiy inson tabiatning bir qismidir, shuning uchun ham u tabiatga bo`ysunadi deb hisobladi. U «Buyuk didaktika» asarida bayon qilgan fikrlarning barchasi pedagogik tajribalari, orttirgan bilimlari bilan 4

WWW.ARXIV.UZ qimmatlidir. Bu asar din bilan sug`orilgan bo`lsa-da, unda tarbiyaning umumiy qonuniyatlarini isbotlab berishdagi fikrlari va ko`rsatmalari diqqatga sazovordir. U o`z asarlarida bolaga tarbiya berishda inson tabiatiga (tug`ma belgilariga) e`tibor berishligini ko`rsatadi. U inson tabiatiga asoslanib, bolaning yosh davrlarini oralig`i 6 yildan bo`lgan 4 davrga ajratadi: 1) Go`daklik davri (tug`ilgandan 6 yoshgacha bo`lgan davr). 2) Bolalik davri (6 yoshdan 12 yoshgacha bo`lgan davr). 3) O`smirlik davri (12 yoshdan 18 yoshgacha bo`lgan davr). 4) Yetuklik (balog`at) davri (18 yoshdan 24 yoshgacha bo`lgan davr). Komenskiy birinchi davrda bola jismoniy jihatdan o`sadi, ikkinchi davrda eslash qobiliyati, xayol ularning ijrochilari bo`lgan til va qo`l rivojlanadi, uchchinchi davrda bulardan tashqari tafakkur yuksak darajada o`sadi, to`rtinchi davrda esa iroda va uyg`unlikni saqlash qobiliyati o`sadi, deb ko`rsatadi. Bularning har qaysisi uchun alohida o`qitish bosqichlarini belgilab beradi. 1) 6 yoshgacha bo`lgan bolalar onalar maktabida tarbiyalanishi kerak. U bolaning maktab davrigacha oilada tarbiyalanishini onalar maktabi deb ataydi. 2) 6 yoshdan 12 yoshgacha bo`lgan bolalar uchun joylarda 6 yillik ona tilida maktablar bo`lishi kerak. 3) 12-18 yoshgacha bo`lgan bolalar uchun har bir shaharda latincha maktab yoki gimnaziya bo`lishi kerak. 4) 18-24 yoshgacha bo`lgan yoshlar uchun har bir davlatda yoki viloyatda akademiyalar bo`lishi kerak deb ko`rsatadi. 5

WWW.ARXIV.UZ Komenskiy bu bosqichlar bir-biri bilan uzviy bog`langan, biri- birining davomidir. U umumiy maktab bo`lishi kerak, deb demokratik tamoyilni ilgari suradi. 6 yoshgacha bo`lgan bolalar ijtimoiy hayot, tabiat, uy-ro`zg`or buyumlari to`g`risidagi dastlabki tushunchalarga ega bo`lishi kerak. Bu yoshdagi bolalarda insonparvarlik, mehnatsevarlik, rostgo`ylik, kattalarga hurmat, ozodalik kabi xislatlar tarkib toptirilishi kerak. Komenskiy dunyoda birinchi marta tarbiyaga doir «Onalar maktabi» qo`llanmasini ishlab chiqdi. U maktablarda dunyoviy fanlar o`qitilishini, ashula va qo`l mehnati o`rgatilishini uqtirib, boshlang`ich maktablarning ahamiyatini ko`tardi. Shubhasiz din darslariga ham katta e`tibor berdi. 4. Yan Amos Komenskiy ijodida odob-axloq, ta`lim-tarbiya haqidagi g`oyalar Insonning o`zini-o`zi boshqarishi, Komenskiy fikricha, tarbiyaning 3 maqsadidan biridir. Bunga axloqiy tarbi vositasi bilan erishiladi. Komenskiy Platon va Aristotel yo`lidan borib, donishmandlik, mo`tadillik, mardlik va odillikni eng asosiy fazilatlar, deb hisoblaydi. Narsalar to`g`risida to`g`ri, rost fikr yuritish fazilatlarning asosidir. Shu sababli donishmandlik fazilatli turmushning rahbaridir. Odamning har ishida o`ziga xos maarom bo`lishi, hech narsadan tuyish va nafratlanish darajasiga borib yetmasligi uchun mo`tadil bo`lishi kerak. Mardlik – o`zini tuta bilish, chidamlilik, burchni ado etish singari xislatlarni o`z ichiga olishdir. U shulardan tashqari bolalarda kamtarlik, mo`min-qobillik, shafqatlilik, pokizalik, xushmuomalalik, mehnatsevarlik xislatlarini 6

WWW.ARXIV.UZ tarbiyalashni axloqiy tarbiyaning asosi deb biladi. Komenskiy intizomning ahamiyati juda kattaligini ko`rsatdi. Buning isboti uchun u chexlarning «Intizomsiz maktab bamisoli suvsiz tegirmondir», deb maqomini keltiradi. Uning eng katta xizmati shundaki, u o`rta asrdagi kaltak vositasi bilan o`rnatiladigan intizomga qarshi chiqdi, bolalarga insoniy muomala qilishni talab qildi. «Yaxshi yo`lga qo`yilgan maktab qonunlari» nomli asarida o`quvchilar xatti-harakatlariga taalluqli qimmatli qoidalar bayon etilgan. Komenskiyning pedagogika sohasidagi merosi ta`lim-tarbiyada ahamiyati juda kattadir. Uning ko`p tillarga tarjima qilingan darsliklari ko`pgina mamlakatlarda, shuningdek, XVII-XVIII asrlarda Rossiyada ham keng tarqaldi va 150 yildan ko`proq davr davomida eng yaxshi darslik sifatida xizmat qilib keldi. Uning asrlari, qimmatli fikrlari hozir ham o`z qimmatini yo`qotgani yo`q. 7

Похожие

Yan Amos Komenskiy

Hozirgi zamon ilmiy-texnika taraqqiyoti va maktab ta`limi

Didaktika fani va uning vazifalari

Qiyosiy pedagogika fani haqida umumiy tushuncha

Ijtimoiy pedagogika fani haqida umumiy ma‘lumot