Ян Амос Коменскийнинг педагогика фани тараккиётидаги ўрни - Педагогиka - Рефераты

Ян Амос Коменскийнинг педагогика фани тараккиётидаги ўрни

Загружено в:

22.09.2022

Скачано:

0

Размер:

67 KB

Ян Амос Коменскийнинг педагогика фани тараккиётидаги ўрни Режа: 1. Ян Амос Коменскийнинг педагогик фаолияти, синф-дарс тизимининг яратилиши. 2. Ян Амос Коменский ўқитишнинг мазмуни, ўқитиш қоидалари тўғрисида. 3. Ян Амос Коменскийнинг тарбияни табиат билан уйғун ҳолда олиб бориш ҳақидаги қарашлари. 4. Ян Амос Коменский ижодида одоб-ахлоқ, таълим-тарбия ҳақидаги ғоялар. 1

Таянч сўз ва иборалар: Синф-дарс тизими, ўқиш, ўқитиш, ўқитиш мазмуни, ўқитиш қоидалари, таълим, тарбия, одоб, ахлоқ, педагогик фикрлар, мактаб, табиат, оналар мактаби, ахлоқий тарбия, ақлий тарбия, диний тарбия, ўқитувчи, ўқувчи. 1. Ян Амос Коменскийнинг педагогик фаолияти, синф-дарс тизимининг яратилиши Мактаб таълимини ташкил этиш, синф дарс тизими. Коменский мактабда ўқув йили ва уни ўқув чоракларига бўлиш тўғрисидаги ту - шунчани, каникулни киритди, ўқув кунини қандай ташкил этиш белгилаб берди. (она тили маактабида 4 ўқув соати лотинча мактабда 6 ўқув соати), ўқув машғулотларининг синф-дарс тизимини назарий жиҳат дан ишлаб чиқди ва бу темани амалда қўллади. Ўша вақтлардаги мактабларда ўқувчилар мактабга бутун йил да - вомида турли вақтларда қабул қилина берар эди. Ўқувчилар гарчи - синфда бирга ўтирсалар ҳам, лекин кўпинча синфнинг ҳамма ўқувчила ри билан коллектив машғулотлар олиб борилмас эди, ҳар бир ўқувчи ўзига берилган дарсни ўқир, мактабда ҳар бир ўқувчи синфдан-син фга ўзининг вақтига яраша алоҳида-алоҳида кўчирила берар эди. Ўқи тувчи ҳар бир ўқувчини ҳузурига чақириб, у билан якка тартибда шу ғулланар эди. Коменский мактабга ўқувчиларни йилда бир мартда қабул қилиш, ўқитувчи бутун синф билан коллектив иш олиб боришни талаб этди. У ўқув машғулотларини ўтказишнинг синф-дарс тизими га асос солди, дарсни қандай режалаштириш ва олиб бориш тўғрисида кўрсатмалар берди, дарснинг бир қисмини ўқувчилардан сўраш йўли билан уларнинг 2

билимларини ҳисобга олишга ажратишни, бир қисмини эса янги материални бериш ва машқлар ўтказишга ажратишни таклиф қилди. У ҳар бир дарснинг ўз темаси ва ўз вазифаси бўлиш лозимлиги ни айтди. Ўқитувчи ҳамма ўқувчиларнинг машғулотларда фаол қатна - шишларини диққат билан кузатиб боришни ва дарс вақтида синфда ин тизом сақлашлари лозимлигини Коменский алоҳида уқтириб ўтди. 2. Ян Амос Коменский ўқитишнинг мазмуни, ўқитиш қоидалари тўғрисида Коменский ҳамма мактаблар учун умумий бўлган бир тизим бўлиши, болаларнинг қайси тоифага мансублигидан ота-оналарининг кимлигидан қатъий назар она тилидаги мактаблар ҳамма болалар учун умумий ва мажбурийдир, деб таъкидлайди. Коменский бошланғич умумий таълим ғоясини илгари сурди. У камбағалларнинг болаларидаги истеъдод билим олмаслиги туфайли ҳалок бўлади деб ғазабланарди. Коменский фикрича, тарбиянинг уч босқичи ва уч вазифаси мавжуд: 1. Ўзини ва теварак атрофидаги оламни билиш (ақлий тарбия). 2. Ўз-ўзини бошқариш (ахлоқий тарбия). 3. Худони танишга интилиш (диний тарбия). Коменскийнинг Ўрта аср педагогларидан фарқи шуки, у биринчи вазифанинг бажарилишига катта эътибор берди. Тарбияга юксак баҳо берди. Инсон тарбия туфайлигина инсонга айланади, у ҳар қандай болани ҳам одам қилиши мумкин, дейди. 3

Коменский биринчи бўлиб кўрсатмалилик тамойилини асослаб берди. У мумкин бўлган нарсаларнинг ўзини, мумкин бўлмаганларда эса расмлардан фойдаланиш керак, деб кўрсатади. Ўша давргача тўпланган кўрсатмалик тамойили асосидаги билимларни умумлаштирди, гуруҳлаштирди ва кенгайтирди, амалда кенг қўллади. Коменский ўқитишдаги догматик усулга қарши чиқдив а онглилик тамойилини илгари сурди. У таълимнинг тизимли бўлишини талаб қилди. Унинг фикрича, таълимда изчиллик тамойили катта аҳамиятга эга. Ўқувчиларнинг кучи етадиган нарсани ўқитиш керак деб дидактик тамойилни илгари сурди. Коменский ўқитилаётган материални ўқувчиларнинг мустаҳкам, асосли равишда ўзлаштиришларига катта эътибор берди. Шунингдек, овоз чиқариб такрорлашнинг аҳамияти катталигини, ўқувчиларнинг қобилиятини ўстириши, нутқининг ривожланиши ва ровон бўлиши, ўқувчиларнинг билиш қобилиятини имкон борича кучлироқ ўстиришга ҳаракат қилди. 3. Ян Амос Коменскийнинг тарбияни табиат билан уйғун ҳолда олиб бориш ҳақидаги қарашлари Коменский барча аскарларида, жумладан «Буюк дидактика» асарида тарбия табиат билан уйғун бўлиши керак, деган фикрни илгари суради. У тарбиянинг табиатга уйғун бўлиш тамойилини биринчи бўлиб яратди. Бу тамойил XVIII - XIX аср педагоглари томонидан ҳам қайта-қайта такрорланди. 4

Коменский инсон табиатнинг бир қисмидир, шунинг учун ҳам у табиатга бўйсунади деб ҳисоблади. У «Буюк дидактика» асарида баён қилган фикрларнинг барчаси педагогик тажрибалари, орттирган билимлари билан қимматлидир. Бу асар дин билан суғорилган бўлса- да, унда тарбиянинг умумий қонуниятларини исботлаб беришдаги фикрлари ва кўрсатмалари диққатга сазовордир. У ўз асарларида болага тарбия беришда инсон табиатига (туғма белгиларига) эътибор беришлигини кўрсатади. У инсон табиатига асосланиб, боланинг ёш даврларини оралиғи 6 йилдан бўлган 4 даврга ажратади: 1) Гўдаклик даври (туғилгандан 6 ёшгача бўлган давр). 2) Болалик даври (6 ёшдан 12 ёшгача бўлган давр). 3) Ўсмирлик даври (12 ёшдан 18 ёшгача бўлган давр). 4) Етуклик (балоғат) даври (18 ёшдан 24 ёшгача бўлган давр). Коменский биринчи даврда бола жисмоний жиҳатдан ўсади, иккинчи даврда эслаш қобилияти, хаёл уларнинг ижрочилари бўлган тил ва қўл ривожланади, уччинчи даврда булардан ташқари тафаккур юксак даражада ўсади, тўртинчи даврда эса ирода ва уйғунликни сақлаш қобилияти ўсади, деб кўрсатади. Буларнинг ҳар қайсиси учун алоҳида ўқитиш босқичларини белгилаб беради. 1) 6 ёшгача бўлган болалар оналар мактабида тарбияланиши керак. У боланинг мактаб давригача оилада тарбияланишини оналар мактаби деб атайди. 2) 6 ёшдан 12 ёшгача бўлган болалар учун жойларда 6 йиллик она тилида мактаблар бўлиши керак. 5

3) 12-18 ёшгача бўлган болалар учун ҳар бир шаҳарда латинча мактаб ёки гимназия бўлиши керак. 4) 18-24 ёшгача бўлган ёшлар учун ҳар бир давлатда ёки вилоятда академиялар бўлиши керак деб кўрсатади. Коменский бу босқичлар бир-бири билан узвий боғланган, бири- бирининг давомидир. У умумий мактаб бўлиши керак, деб демократик тамойилни илгари суради. 6 ёшгача бўлган болалар ижтимоий ҳаёт, табиат, уй-рўзғор буюмлари тўғрисидаги дастлабки тушунчаларга эга бўлиши керак. Бу ёшдаги болаларда инсонпарварлик, меҳнатсеварлик, ростгўйлик, катталарга ҳурмат, озодалик каби хислатлар таркиб топтирилиши керак. Коменский дунёда биринчи марта тарбияга доир « Оналар мактаби » қўлланмасини ишлаб чиқди. У мактабларда дунёвий фанлар ўқитилишини, ашула ва қўл меҳнати ўргатилишини уқтириб, бошланғич мактабларнинг аҳамиятини кўтарди. Шубҳасиз дин дарсларига ҳам катта эътибор берди. 4. Ян Амос Коменский ижодида одоб-ахлоқ, таълим-тарбия ҳақидаги ғоялар Инсоннинг ўзини-ўзи бошқариши, Коменский фикрича, тарбиянинг 3 мақсадидан биридир. Бунга ахлоқий тарби воситаси билан эришилади. Коменский Платон ва Аристотель йўлидан бориб, донишмандлик, мўътадиллик, мардлик ва одилликни энг асосий фазилатлар, деб ҳисоблайди. Нарсалар тўғрисида тўғри, рост фикр 6

юритиш фазилатларнинг асосидир. Шу сабабли донишмандлик фазилатли турмушнинг раҳбаридир. Одамнинг ҳар ишида ўзига хос мааром бўлиши, ҳеч нарсадан туйиш ва нафратланиш даражасига бориб етмаслиги учун мўътадил бўлиши керак. Мардлик – ўзини тута билиш, чидамлилик, бурчни адо этиш сингари хислатларни ўз ичига олишдир. У шулардан ташқари болаларда камтарлик, мўмин-қобиллик, шафқатлилик, покизалик, хушмуомалалик, меҳнатсеварлик хислатларини тарбиялашни ахлоқий тарбиянинг асоси деб билади. Коменский интизомнинг аҳамияти жуда катталигини кўрсатди. Бунинг исботи учун у чехларнинг « Интизомсиз мактаб бамисоли сувсиз тегирмондир », деб мақомини келтиради. Унинг энг катта хизмати шундаки, у ўрта асрдаги калтак воситаси билан ўрнатиладиган интизомга қарши чиқди, болаларга инсоний муомала қилишни талаб қилди. « Яхши йўлга қўйилган мактаб қонунлари » номли асарида ўқувчилар хатти-ҳаракатларига тааллуқли қимматли қоидалар баён этилган. Коменскийнинг педагогика соҳасидаги мероси таълим-тарбияда аҳамияти жуда каттадир. Унинг кўп тилларга таржима қилинган дарсликлари кўпгина мамлакатларда, шунингдек, XVII - XVIII асрларда Россияда ҳам кенг тарқалди ва 150 йилдан кўпроқ давр давомида энг яхши дарслик сифатида хизмат қилиб келди. Унинг асрлари, қимматли фикрлари ҳозир ҳам ўз қимматини йўқотгани йўқ. 7

Adabiyot : 1. Шеранова М 8

2. Фарсахонова Д 3. www.ziyonet.uz 4. www.nur.uz 9

Похожие

Ян Амос Коменский ( 1592-1670 )

Ян Амос Каменскийнинг назарияси ва унинг педагогика фанининг шаклланишидаги роли

Педагогика тарихи илмининг бахси мақсад ва вазифалари

Жаҳон педагогика фани ривожланиш тарихи баёни

Ижтимоий педагогика фани хакида умумий маьлумот