Узлуксиз таълим. Таълим мазмунини шакллантириш - Педагогиka - Рефераты

Узлуксиз таълим. Таълим мазмунини шакллантириш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

144 KB

Узлуксиз таълим. Таълим мазмунини шакллантириш. Давлат таълим стандартлари ва дастурлари.Таълимда узвийлик ва узлуксизлик Р е ж а 1. Ўзбекистон Республикаси таълим тизимининг ягоналиги ва узлуксизлиги. 2. Узлуксиз таълимини ташкил этиш ва ривожлантириш принциплари. 3. Таълим турлари ва таълим мазмуни. 4. ДТС таълим мазмунининг кўзгусидир. 5. Ўқув режа ва ўқув дастурлар

Мамлакатимизда қабул қилинган " Таълим тўғрисида " ги қонун ва « Кадрлар тайёрлаш миллий дастури » талабларини амалиётга жорий этишдан асосий муштарак мақсад ҳар томонлама мукаммал , комил инсон , баркамол авлодни тарбиялаб вояга етказишдир . Шу мақсадда республикамизда амалга оширилаётган таълим соҳасида туб ислоҳотлардан бири бу узлуксиз таълим тизимидир. Узлуксиз таълимининг мақсади инсоннинг фақат закийлик қуввати, интеллектуал имкониятини шакллантириш ва бойитишдангина иборат эмас. Узлуксиз таълим ўқитиш ва тарбиянинг узвий бирлиги сифатида шахсни шакллантириш жараёнининг муҳим таркибий қисмидир. Ушбу тизимда ҳар бир одамни ижтимоий эҳтиёжни долзарблиги ва истиқболини ҳисобга олган, биргаликда ва мувофиқлантирилган ҳолда тарбиялаш умумтаълим мактабларида ислоҳ этилган таълим ва касбий таълимга тайёрлаш масалаларининг ечимини таъминлайди ва бунда инсоннинг бутун ҳаёти давомида ўз-ўзига, таълимга, ҳар томонлама гармоник тараққиётга бўлган интилишини қондирадиган йўналишда бўлиши лозимлиги белгиланади. Педагог Б.С.Гермунский узлуксиз таълимининг ягона тизимининг яратиш ва уни такомиллаштириш муаммоси ўқув фанларининг умумий характерга эга эканлигини таъкидлаган ҳолда, унинг ўзаро боғланган тўртта асосий йўналишини ажратиб кўрсатади. Биринчи йўналиш - таълим тизимининг анъанавий таркибий қисмларининг (мактабгача таълим, умумий ўрта таълим, касб таълими, ўрта маҳсус ва олий таълим, малака ошириш ва қайта тайерлаш) қамраб олади. Иккинчи йўналиш - халқ университетларида, ўқув ахборот марказларида, турли курсларида,семенарлар ва клубларда ўқиш, ишлаш ва яшаш жойларида таълим ва мустақил таълимнинг жамоатчилик шаклларининг жадал ривожланиш жараёнини акс эттиради. Учинчи йўналиш - ҳар бир кишининг шахсий қобилияти, манфаати ва мойиллигини тўлиқ ва ҳар томонлама аниқлаш,фақат фаолиятининг муайян кўринишларида уларни ривожланиш учун зарур шароитлар яратиб беришга

қаратилган касбга йўналтириш бўйича ягона давлат ва жамият тизимининг яратиш, ҳамда уни такомиллаштириш заруриятини ҳисобга олади. Тўртинчи йўналиш - ўз аҳамиятига кўра энг муҳим йўналишлардан бири бўлиб, у узлуксиз педагогик таълим ва мустақил таълимнинг ягона тизими билан богликдир. Мамлакат халқ таълими тизиминининг ҳамма буғинларини биринчи галда кадрлар билан таъминлашга ҳам миқдор, ҳам сифат жиҳатидан йўналтирилади. Узлуксиз таълим тушунчаси кўп қирралидир. Бу ерда шахс ҳаёти фаолиятининг ҳамма босқичларида унинг ривожланиши ҳақидаги қоидалар дастлабки асос сифатида мужассамланади. Ҳар бир ёшдаги одамда ўзига хос тараққиётнинг ижтимоий вазияти мавжуддир. Бунда ҳар томонлама ривожланган шахсни шакллантириш узлуксиз таълимнинг бош мақсади бўлиб хизмат қилади. Узлуксиз таълим концепцияси ёҳуд унинг ғояси, шахс мавжудлигининг, унинг ўз-ўзини ташкил этишнинг маҳсус моддасидир. (346) Табиийки, бу ҳол шахснинг ўзида такомиллашишига йўналтирилган ички омилнинг бўлишини тақозо этади. Бунда шахснинг "Мен - концепцияси" (ўзи ҳақидаги тасаввурлар тўплами; уларга мувофиқ тарзда инсон ҳаёт фаолиятини юзага келтиради) бир вақтнинг ўзида ҳам "Идеал мен" ни (яъни инсон унинг фикрича қандай бўлиши керак) ҳам "Динамик мен" ни (яъни одам қандай бўлишини истар эди, агар бунинг имкони бўлса) мужассамлаштира олиш муҳим ҳисобланади Узлуксиз таълимнинг вазифаси шахснинг ижобий "Мен концепция"си ни шакллантириш учун психо-педагогик шарт-шароитларини яратиб беришдан иборатдир. Узлуксиз таълим жамият моддий ва маънавий ҳаётининг ҳамма томонларига таъсир ўтказувчи, миллионлаб кишиларнинг турмуш тарзини тубдан ўзгартирувчи янги омил сифатида эътироф этилади; узлуксиз таълим ҳаётий қадриятлар ва режаларнинг янги тузилишини, шунингдек билимлар сифатига нисбатан янги муносабатини шакллантиради. Ҳар бир кишининг

кенг маънодаги маданият чўққиларга кўтарилиши, ҳозирги замон маданиятининг бутун маънавий бойлигини умуминсоний қадриятлар даражасида ўзлаштириши узлуксиз таълим тизимининг энг муҳим мақсади ва вазифаси сифатида намоён бўлади. Миллий дастурда кўзда тутилган таълим тарбияни узлуксиз таълим тизимини ташкил этиш, уни тубдан янгилаш ва ривожлантиришда қуйидаги асосий тамойилларга таянган ҳолда ҳаётга тадбиқ этиш белгиланади; яъни ислоҳотлар босқичма-босқич амалга оширилади. 1 босқич ўтиш даври бўлиб, у 1997-2001 йилларда 4 йил давомида жорий этилади. Бу босқичда асосан қуйидаги вазифаларни бажариш керак. Миллий дастурнинг амалга оширишнинг бошланиши: яъни талабга жавоб берадиган педагогларни тайёрлаш. Ўқув стандартларини яратиш ва янги ўқув программалари устида ишлаш, умумтаълим мактабларини тузилиш жиҳатидан қайта кўриш: 3 йиллик таълим ўрта маҳсус ва касб-ҳунар билим юртлари (касб коллежи ва академик лицей) тизимига замин тайёрлаш; узлуксиз таълим таянч тизимига асос соладиган тадбирларни амалга ошириш. Ижтимоий ҳимояни кафолатлаш каби масалаларни ечиш босқичи. Иккинчи босқич-2001-2005 йилларни ўз ичига олади. Бунда миллий дастурни кенг миқёсда тўлиқ амалга оширишга эришиш даркор. Табиийки тизим фаолиятини самарадорлигини меҳнат бозорини инобатга олиб, ижтимоий-иқтисодий шароитдан келиб чиқиб, дастур ғоялари ва қоидаларига керакли ўзгартиришлар киритилади. Учинчи босқич 2005 ва кейинги йилларга мўлжалланган бўлиб, унда тўпланган тажрибаларни таҳлил этиш ва умумлаштириш асосида ўзгарувчан ижтимоий-иқтисодий шарт-шароитларни эътиборга олган холда кадрлар тайёрлаш тизимини янада такомиллаштиришни ривожлантириш зарур. Биз шошилмасдан, асосий мақсаддан оғишмай, изчиллик билан Миллий дастурни амалга оширишимиз лозим. Шундагина у умумий маданиятни юксалтиришга, фарзандларимизнинг

жамиятда ўз муносиб ўрнини топишга хизмат қилади. Умумлаштирган ҳолда кадрлар тайёрлаш тизимини шаклланиши ва фаолият кўрсатишнинг асосий тамойиллари қуйидаги вазифаларни ўз ичига олади; 1) барча хил ва турдаги таълим муассасаларида юқори малакали мутахассислар тайёрлаш учун узлуксиз таълим, фан, ишлаб чиқариш салоҳиятидан самарали фойдаланиш; 2) ДТС ни жорий этиш ва уларнинг фаолият кўрсатиш механизмини ишлаб чиқиш. 3) Ихтисосликлар, малака даражасига кўра мутахассисларга бўлган умумдавлат ва минтакавий талабларнинг истиқболини аниқлаш. 4) Таълим тизимини тузилиш ва мазмун жиҳатдан ислоҳ қилиш учун ўқитувчи ва мураббийларни қайта тайёрлаш; 5) Давлат ва ижтимоий муассасаларнинг касбга йуналтириш бўйича фаолиятни такомиллаштириш. Бунда касб танлашнинг бозор эҳтиёжлари ва имкониятларини эътиборга олиш зарур, токи ҳар бир шахс ўзига мос касбни эгаллай олсин. 6) ўқувчи ёшларни Ватанга садоқат, юксак аҳлоқ, маънавият ва маърифат, меҳнатга виждонан муносабатда бўлиши руҳида тарбиялаш. 7) Таълим муассасаларини, биринчи навбатда умумтаълим мактабларини давлат томонидан молиявий ва моддий-техникавий тўлиқ таъминлаш меъёрларини ошириш ва унинг механизмини такомиллаштириш. 8) Кадрлар тайёрлаш тизими истеъмолчилари корхоналар, муассасалар, фирмалар, ҳиссадорлик жамиятлари, банклар ва бошқа тузилмаларнинг имкониятларидан, биринчи навбатда ўрта маҳсус касб-ҳунар ўқув юртлари ва олий ўқув юртларининг моддий ва молиявий базасини мустаҳкамлаш учун мумкин қадар кенгроқ фойдаланиш. 9) Кадрлар тайёрлаш ва таълим соҳасига чет эл сармоялари, халқаро донорлик ташкилотлари ва жамғармаларининг маблағларини жалб этиш. 10. қонун доирасида ўқув режалари, дастурлари ва ўқитиш йўриқлари, таълимий хизматларни белгилашда таълим муассасаларига, биринчи

навбатда олий ўқув юртларига, мустақиллик бериш ва ўз-ўзини бошқариш усулларини жорий этиш. Бундай мураккаб вазифаларини амалга оширишда давлат ва жамиятнинг масъулияти алоҳида аҳамият касб этади. Бунинг учун таълим муассасаларининг фаолияти уйғунлашиши лозим. Ўзбекистон Республикасининг таълим тизими қуйидагиларни ўз ичига олади: - Давлат таълим стандартларига мувофиқ таълим дастурларини амалга оширувчи давлат ва нодавлат таълим муассасалари; - таълим тизимини фаолият кўрсатиши ва ривожланишини таъминлаш учун зарур бўлган тадқиқот ишларини бажарувчи илмий-педагогик муассасалари; - таълим соҳасидаги давлат бошқарув органлари, шунингдек унга қарашли корхоналар, муассасалар ва ташкилотлар; Ўзбекистон Республикасининг таълим тизими ягона ва узлуксиздир. Ўзбекистон Республикасида таълим қуйидаги турларда амалга оширилади; Мактабгача таълим Умумий ўрта таълим Ўрта маҳсус касб-ҳунар таълими Олий таълим Олий ўқув юртидан кейинги таълим Кадрлар малакасини ошириш ва қайта тайёрлаш Мактабдан ташқари таълим Республикамиз узлуксиз таълим тизимига эътибор берсак, ҳақикатдан ҳам фарзандларимизни жамиятда шахс сифатида шаклланишида, ҳаётда ўз ўрнини топишда, ҳар томонлама баркамол инсон бўлиб, вояга етишда алоҳида аҳамият касб этади. Мамалакатимизнинг истиқлол йўлида биринчи қадамлариданоқ буюк маънавиятимизнинг тиклаш ва янада юксалтириш,

замон талаблари билан уйғунлаштириш асосида жаҳон андозалари даражасига чиқариш мақсадида катта аҳамият бериб келинмоқда. «Бизга мактабни битирувчилар эмас, мактаб таълими ва тарбия сини кўрган шахслар керак». 1 Биз узлуксиз таълим тизимида ўқувчи ёшларни ҳаётга турмушга, меҳнат қилишга, ижодкорликка тайёрлашимиз керак. «Биз ёшларни мустақил эркин фикрлайдиган ўзининг мустақил фикрига эга бўлган шахслар қилиб тарбиялашимиз лозим.» 2 Эркин фикр юритувчи, ташабусскор ва миллий ғурурга эга бўлган шахсларни тарбиялаш учун, халқнинг тарихан шаклланган маърифий-маънавий меросига асосланган ҳолда умумжаҳон педагогик тамойилларга таянувчи миллий педагогика шакллантиради. Келажаги буюк давлатни қураётган кишиларнинг тафаккури, одоби, аҳлоқи жамиятда янги иқтисодий муносабатларни таркиб топтиришга, моддий неъматлар яратишга астойдил киришиб, ёниб яшаш ҳисси билан суғорилган бўлиши керак. Шундай ижобий ҳислатларга эга инсонни тарбиялаш янги таълим- тарбия тизими зиммасига юклатилган. Таълимнинг янги модели жамиятда мустақил фикрловчи эркин шахсни шаклланишига олиб келади. Ўзининг қадр-қимматини англайди ган, иродаси бақувват, иймони бутун, ҳаётда аниқ мақсадга эга бўлган инсонларни тарбиялаш имконига эга бўламиз. Ана шундан кейин онгли турмуш кечириш жамият ҳаётининг бош мезонига айланади. Шунда одам оломон бўлиб, ҳар лаҳза серкага эхтиёж сезиб эмас, аксинча-ўз ақли ўз тафаккури, ўз меҳнати, ўз масъулияти билан онгли тарзда, озод ва хур фикрли инсон бўлиб яшайди. Бундай одамлар уюшган жамиятни, улар барпо этган маънавий руҳий муҳитни сохта ақидалар, бақир-чақирлар, ҳавойи шиорлар билан асло бузиб бўлмайди. Уларни ўзлари ақл-идрок ва қалб амри билан танлаб олган

мақсадларидан чалғитиб ҳам бўлмайди. Ҳар қайси инсонда муайян даражада интеллектуал салоҳият мавжуд. Агар шу ички қувватнинг тўлиқ юзага чиқиши учун зарур бўлган барча шарт- шароит яратилса, тафаккур ҳар-хил қотиб колган эски тушунча ва ақидалардан халос бўлади ва ҳар қайси инсон Оллоҳ таоло ато этган ноёб қобилият ва истеъдодни ава- __________________________________________________________________ __ 1. Президент И.А. Каримовнинг Ўзбекистон Республикаси Олий мажлиси IX сессиясида сўзлаган нутқидан. 2. Ўша ердан. ло ўзи учун оиласининг, миллати ва халқининг, давлатининг фаровонлиги бахт-саодати, манфаати учун тўлиқ бахшида этса, бундай жамият шу қадар кучли тараққиётга эришадики, унинг суръат ва самарадорлигини хатто тасаввур қилиш ҳам осон эмас. Олдимизда турган буюк мақсадларга эришишда жамиятимизнинг ҳар бир аъзоси қўшадиган ҳисса шу ҳисобдан беқиёс бўлиши муқаррар. Баркамол авлод орзусини рўёбга чиқариш учун жамиятимизнинг ҳар бир фуқароси, фидоий имкониятлари бир тан, бир жон бўлиб, ҳаракат қилишса кўзлаган натижага эришилади. Бу олий мақсадга эришиш учун аҳлоқий томондан, ақлий, жисмоний, меҳнат нафосат тарбияси, жинсий томондан иқтисодий, экологик ва хукўқий тарбияни йўлга куйиш, таълим-тарбия жараёнида касб-ҳунар таълимига йўллашдек муҳим вазифани амалга ошириш зарур. Бу эса таълимни ҳар томонлама ҳам шаклан, ҳам мазмунан такомиллаштиришни тақозо этади. "Ўзбек модели" деб ном олган қатор ноёб, такрорланмас ўзига хос хусусиятларга эга бўлган кадрлар тайёрлаш миллий модели таълимнинг миллий моделининг ишлаб чиқиш мустақил Ўзбекистоннинг буюк

келажагини белгилаб берди. У Ўзбекистоннинг халқаро андозаларидаги замонавий тараққиётни таъминлай оладиган дадил, мустақил тафаккурли, малакали билимли мутахассис, айни пайтда ички инсоний сифатлари барқ уриб, камолотга етган кадрларни тайёрлаш мақсадини кўзлайди. Миллий моделнинг бош муддаоси комил инсон ва етук малакали мутахассис! Миллий моделнинг бу - шахс, давлат ва жамият, узлуксиз таълим, фан, ишлаб чиқаришнинг ўзвий бирлиги ва ҳамкорлиги, уларнинг ўзаро бир- бирига алоқасини акс эттиради. Ш А Х С -кадрлар тайёрлаш тизимининг бош субъекти ва объекти, таълим соҳасидаги хизматларнинг истеъмолчиси ва уни амалга оширувчи; давлат ва жамият - таълим ва кадрлар тайёрлаш тизимининг фаолиятини тартибга солиш ва назорат қилишни амалга оширувчи кадрлар тайёрлаш ва уларни қабул қилиб олишнинг кафолатлайди. Узлуксиз таълим - малакали, рақобатбардош кадрлар тайёрлашнинг асоси бўлиб, таълимнинг барча турларини давлат таълим стандартларини, кадрлар тайёрлаш тизими тузилмаси ва унинг фаолият кўрсатиш муҳитини ўз ичига олади. Фан - юқори малакали мутахассислар тайёрловчи ва улардан фойдаланувчи, илғор педагогик ва ахборот технологияларни ишлаб чиқувчи: ишлаб чиқариш-кадрларга бўлган эҳтиёжни, шунингдек уларни тайёргарлик сифати ва савиясига нисбатан қўйиладиган талабларни белгиловчи асосий буюртмачи, кадрлар тайёрлаш тизимини молия ва моддий техника жиҳатдан таъминлаш жараёнининг катнашчиси. Кадрлаш тайёрлаш бўйича моделимиз ўз илмий салоҳияти, аҳамиятини чуқур фалсафий маънога эга эканлиги билан халқаро миқёсида тан олинди ва ўз ўрнини топди. Хулоса қилиб айтганда Миллий дастурда белгиланган вазифаларини амалга оширилиши баркамол шахсни-инсонни ва шу тариқа онгли

жамиятнинг шаклланишига янгича онг, тафаккурга эга бўлган шахсларнинг кўпайишига ва бу ўз навбатида ижобий равишда "портлаш эффекти"нинг содир бўлишига олиб келади. "Портлаш эффекти" натижасида янги шахс шаклланиши учун туб ислоҳотларнинг бош ҳаракатлантирувчи кучи янги педагогик технологияларни амалиётга тадбиқ этади, бунда авторитар педагогикадан воз кечиб, ҳамкорлик педагогикасига ўтишимиз керак бўлади. Янги аср бўсағасида турибмиз. Халқ таълимига жамиятни ривож - лантиришнинг асосий омилларидан бири сифатида алоҳида эътибор берилаётгани табиийдир. "Таълим тўғрисида", "Кадрлар тайёрлаш миллий дастури тўғрисида" ги қонунларни қабул килиниши мамлакатимиз салоҳиятини беқиёс ривожланиши, мустақил республикамизни жаҳонга кенг қамров билан чиқиши учун улкан омилдир. Шу боисдан ҳам Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининиг 14-сессиясида ҳаётимизга самарали таъсир этувчи жабҳалар қаторида таълим-тарбия тизимини тубдан ўзгартириш вазифалари ҳам устувор соҳа сифатида кўриб чиқилганлиги бежиз эмас. Президент И.Каримов мазкур сессиядаги, нутқида бу масалага фавқулодда катта аҳамият берди. Йўлбошчимиз таълим-тарбия соҳасидаги ютуқ ва камчи-ликларни таҳлил этар экан, тизимда янгиликка интилиш бўлмаса, тараққиёт ҳам бўлмаслигини таъкидлади. Бугун замон талаби эртага бажарилиши керак бўлган долзарб вазифалар халқ таълими тизимини тубдан ислоҳ қилиш зарурлигини тақозо этаётганини кўрсатди. Маълумки соҳанинг асосий буғини узлуксиз таълимдан иборат. Давлатимиз раҳбари узлуксиз таълимни ташкил этишда унинг жаҳон талаблари даражасида бўлиши ҳамда у юксак маънавият заминида қурилишига катта аҳамият бериш кераклигини таъкидлар экан давлат таълим стандартларини жорий этиш ва унинг механизмини ишлаб чиқиш нақадар муҳимлигига эътиборни қаратди. Хўш таълимда давлат стандарти нима? Таълимни стандартлаштириш инсониятнинг ижтимоий онгида рўй

берган туб ўзгаришлар туфайли келиб чиққан заруратдир. Чунки, ахборотлар алмашинуви максимал чегарага етган давримизда дунёнинг бир бурчагида яшаётган киши иккинчи қутбда содир бўлаётган воқеаларни билибгина қолмай, уларнинг не боисда айнан шу тарзда рўй берганини англаши ва ҳис қилиши зарурдир. Бир сайёрада бир вақтда яшаб туриб, бир-бирини тушунмаслик баъзан инсонлар ўртасидаги муносабатларни боши берк кўчага киритиб қўйиши мумкин. Шунинг учун ҳам иқтисодий ахволи ва тараққиёт даражаси турлича бўлган давлатларда яшовчи барча кишиларнинг фикрлаш даражасини иложи борича бир хил ҳолатга келтириш эҳтиёжи пайдо бўлди. Бу адолат таълим стандартлари деб аталмиш тушунчани юзага чиқарди. Стандарт - таълимда яратилган меъёрий режа, дастур, дарсликларни ўзлаштириш эквиваленти, яъни таълим мазмунини ўзлаштириш даражасидир. Стандартни ишлаб чиқишда ўқувчини хаддан ташқари ўзгартириб юбормаслик талабларига риоя қилиш, яъни ўқувчи ёшига мос, уни бажаришга курби етадиган даражада бўлиши керак. Бунда албатта таълим олувчининг кизикиши, хохиши, эҳтиёжи ҳисобга оли ниши лозим. Таълим стандартларини ўзлаштиришда шахсга муҳим аҳамият берилиши, унга якка тартибда ёндашилиши мақсадга мувофиқдир. Стандартларини ўқув жараёнига тадбиқ этишда ўта пухталик билан тажриба-синовдан ўтказилади ва шу асосда босқичма-босқич ўқув жараёнига киритиб борилади. Давлат ва жамият таълим муассасалари олдига муайян ижтимоий буюртмалар қўяётган экан, уша муассасалар томонидан тайёрланадиган кадр эгаллаши лозим бўлган ижтимоий сифатларнинг минимал чегарасини ҳам кўрсатиб бериши табиийдир. Тарбияланувчи ёки таълим олувчилар эгаллаши лозим бўлган билим, кўникма, малака ёҳуд маънавий сифатларнинг энг қуйи миқдори илмий асосларда белгилаб берилган расмий педагогик хужжат- давлат таълим стандарти ҳисобланади. Стандартларда белгиланган натижаларга эришилмаса, ё уша кўрсаткичларни эгаллай олмаган бола ёҳуд ёшларда муайян миқдордаги билим, кўникма малака ва маънавий сифатларни

шакллантира олмаган педагогикани мукаммал деб бўлмайди. Бундан кўриниб турибдики, давлат таълим стандарти (ДТС) назорат воситаси, айни вақтда таълим муассасаларида кўзланган кўрсаткичларни қўлга киритиш учун зарур бўлган шароитни белгилаш ўлчови ҳамдир. ДТСларининг икки асосий вазифасини алоҳида таъкидлаб кўрсатиш мумкин. Бундай стандартлар умумий ўрта мактабларда ўқувчиларга бериладиган таълим мазмунининг мажбурий минимуми ўқув дастурлари ва дарсликларда тўлиқ ўз ифодасини топиши шарт. Битирувчиларнинг тайёргарлик даражасига кўра ўқувчи муайян босқичда эгаллаши шарт бўлган билим кўникма ва малакаларнинг минимал миқдори белгиланади. Умумий ўрта таълимнинг давлат таълим стандартлари талаблари бошланғич таълим ҳамда умумий ўрта таълим битирувчиларига қўйилади. 4- синфни ва 9-синфни битирувчи ҳар бир ўқувчи давлат таълим стандартларида белгиланган билим, кўникма ва малакаларга эришган бўлиши шарт. Таълим стандартлари жорий килинса, давлат буюртмачи сифатида таълим муассасалари олдига вазифа қўяди. Мазкур муассасалар эса мана шу вазифаларни яхшироқ уддалаш учун ўқувчиларга қайси босқичда қанча билим, кўникма, малака ёки маънавий сифатлар сингдириши лозимлигини аниқ белгилаб олган ҳолда иш кўради. Шу тариқа таълим-тарбия жараёнини таваккалчиликдан, кўр-кўрона фаолият кўрсатишдан қутилади, илмий асосланган меъёрий талаблар асосида фаолият кўрсатади. Таълим-тарбия жараёнига ДТС ни жорий этиш талаблари ривожланган ғарб мамлакатлари тажрибасига асосланади. Аммо шуни ҳам айтиш керакки, хали дунёдаги бирорта жамиятда таълимни стандартлаштириш кенг кўламда амалга оширилаётгани йўқ. Чунончи, мазкур юмушга биринчи бўлиб қўл урган Францияда бу иш ханузгача синов даражасида, АқШ да эса ДТС яратишга энди киришилмоқда. Япония ва Германия таълим муассасаларида мазкур муаммони хал этиш режалаштириш босқичида турибди. Ўзбекистонда таълим стандартлари масаласига давлат миқёсида ёндошилди

ва уни илмий йусинда хал этишдан ташқари таълим-тарбия амалиётига жорий қилиш мақсадида узоқ вақт изланишлар олиб борилди, тажриба- синовлар оширилди. Шуни айтиш керакки, давлат таълим стандартлари атамаси ХХ асрнинг 70-йилларида туғилган ва эндигина амалга оширила бошлаган бўлсада, аслида у бугун пайдо бўлган янгилик эмас. Негаки, таълим-тарбия тушунчаси олдига муайян талаблар қўйила бошлаган замонлардан буён шундай меъёрлар мавжуд. Фақат қадимда улар стандарт деб аталмаган. Лекин моҳият эътибори билан ҳар қандай жамият тарбия муассасалари давлатга қарашли бўлмаган замонларда ҳам ўз талаблари тизимига эга бўлган. Чунки таълим- тарбия муассасасини битирувчиси муайян жамиятда яшаши, фаолият кўрсатиши лозим. Бинобарин, у ўша жамият талаблари даражасидаги билим, кўникма ва малакаларни эгаллаши шарт ҳисобланган. Мамлакатимизда педагогика илми ҳам, амалиёти ҳам янгиланиб бормокда. Маълумки, ҳар қандай миллатнинг янгиланиши ёшлар тарбиясидан бошланади. Ёшлар эса бугунги кунда оилада ва асосан таълим- тарбия муассасаларида шакллантирилади. Шунинг учун ҳам мустақил давлатимиз ва унинг раҳбарияти ана шу муассасалар фаолияти имкон қадар замон талаблари даражасида бўлишига эътиборини қаратмоқда. ДТС баркамол шахсни шакллантиришга йуналтирилган педагогик фаолиятдаги самарадорликни назорат қилиш воситасидир. Ҳозир яратилаётган барча дидактик воситалар ана шу стандартларга мувофиқ бўлишига катта эътибор берилмокда. Таълим воситалари ўқувчиларнинг руҳий жисмоний генетик ва минтакавий ўзига хосликларини тўлиқ ҳисобга олгандагина юқори самарадорликка эришиши мумкин. Аммо узоқ йиллар мобайнида биз ана шу ҳақиқатга амал килмаган ҳолда дастур, дарслик ўқув қўлланмалари яратишга мажбур бўлдик. Ҳозирда яратилаётган ўқув-методик воситаларда айни шу жиҳатлар ҳисобга олинмоқда. Лекин, очиқ, тан олиниши керакки, бу осон кечаётгани йўқ. Чунки педагогикамиз ўнлаб йиллар мобайнида миллий

илдизлардан жуда йироқда эди. Шўро замонининг уша эски қолипларидан ҳамон тўла қутула олганимиз йўқ. Биз бу ҳақда юқорида батафсилроқ тухталиб ўтдик шунинг учун ҳам дастур ва дастурликлар янгича фикрлай оладиган миллий дидактикамиз хусусиятларини биладиган кишилар томонидан яратилишига алоҳида аҳамият берилмоқда. Яъни муайян ўқув фани бўйича таълим концепцияси, стандарти, дастури дарслиги методик қўлланмаси тўлиқ яратилиши лозим. Айни кунларда биринчи иккинчи синфлардаги барча ўқув фанларидан ва 7-синф "ўзбек адабиётидан худди шундай мажмуага эгамиз, бу тажриба барча ўқув фанлари бўйича амалга ошириладиган кунларга якин. Ҳозирги даврда яратилаетган дарсликларнинг асосий камчилиги миллатимиз болаларининг психологик ўзига хосликларининг фикрлаш тарзини тўлиқ ҳисобга олинмаётганида деб биламиз. Бизнинг мутахасисларимиз дидактик воситалар орқали ўқувчиларга ҳамма гапни айтиб беришга одатланиб қолишган. Ҳолбуки, ўқувчини ўқитиш керак эмас, уни ўзи ўқийдиган ҳолатга олиб келиш лозим. Токи боланинг ўзи изланмас экан, таълимда ютуққа эришиш мумкин эмас. Демак яратилаётган дидактик воситалар жумбоқли ҳарактерга эга бўлиши, ўқувчиларни ўйланишга, изланишга, синаб кўришга даъват қиладиган тарзда тузилиши лозим. Кўпчиликка маълумки, Президент И.А.Каримов ўзининг Ўзбекистон Респликаси Олий Мажлиси ХIY сессиясида "Ўзбекистон ХХI асрга интилмокда" мавзусидаги маърузасида таълимда давлат стандартларини синовдан ўтказиш ва жорий этиш бўйича мутасаддилар олдиган қуйидаги вазифаларни куйган эди. Янги ўқув йили бошлангунига қадар мазкур тажриба қандай ўтаётганини ва унинг дастлабки натижаларини чуқур таҳлил этиб, таълим андозалари, ўқув режалари ва дастурлари мазмунига ислоҳотларнинг бош мақсадидан келиб чиққан ҳолда яъни ёш авлодни камол топтиришга, қаратилган зарур тўзатишлар киритиш зарур". Хўш, Республикамизда Президентимизнинг топшириғини, бажариш

бўйича нима ишлар қилинди, нималарга эришилди, таълимий стандартлаштиришни оммавий жорий этиш учун яна нималарга эътибор бериш керак? Энди мана шу масалаларни баён этишга киришамиз. Давлат таълим стандартларини қўллаш ўз-ўзидан пайдо бўлиб қолмаганидек уни яратиш ҳам тасодифий ҳол эмас. Вазирлик таълимда ислоҳотларни амалга ошириш бошланган дастлабки йилларданоқ таълим дастурларини янги мақсадлар йўлида қайта яратиш, таълим концепцияларини стандартларини ишлаб чиқиш ва жорий этишга, уларни тажриба-синовдан ўтказиш, таълим стандартлари асосида фаолият кўрсатадиган мактаблар сонини кенгайтириб бориш йўлидан борди, хорижий давлатларнинг бу соҳадаги тажрибаларини ўрганиш, уларни халқимизнинг этник ҳусусиятлари, миллий шарт-шароитига мослаштирилган ҳолда, жорий этиш масаласига алоҳида аҳамият берди. Таълим стандартларини яратиш ва жорий этиш бўйича ўтказилган ана шу тажриба асосида Ўзбекистон Педагогика Фанлари илмий тадқиқот институти олимлари томонидан қисқа вақт ичида 24 ўқув фани бўйича давлат таълим стандартларининг лойиҳаси ишлаб чиқилди. Уларни янги ўқув дастурлари билан биргаликда республикадаги 24 та умумий ўрта таълим муассасаларида тажриба синовидан ўтказишга киришилди. Олинган натижаларини илмий-методик таҳлил қилиш амалий хулосалар тайёрлаш тадқиқотлар самарадорлигини назорат қилиш экспрементатор ўқувчиларга назарий-методик ёрдам бериш, тажриба-синов майдонлари фаолиятини мувофиқлаштириб туриш мақсадида ЎзПФИТИ қошида ахборот маркази ташкил килинди. Тўпланган илмий хулосалар бу ерда ўқув йили чораклари бўйича муҳокама этилиб, йўл қўйилаётган айрим нуқсонларни бартараф этиш чора- тадбирлари кўриб борилди. Тажриба-синов жараёнида олинган таклиф ва мулоҳазаларни эътиборга олган ҳолда давлат таълим стандартлари, таянч ўқув режаси ва ўқув дастурлари қайта ишланди. Ана шундан кейин бу хужжатлар вазирлик

мутахассислари, Республика таълим маркази илмий-методик кенгаши аъзолари, илмий тадқиқот институтининг олимлари, муаллифлари тажриба- синов ишларини ўтказишга масъул этил ган тадқиқотчилар. Республиканинг у ёки бу фан ривожига салмоқли ҳисса қўшган олимлар иштирокида бирма- бир, мавзума-мавзу кўриб муҳокама этилди. Президент И.А.Каримовнинг Олий Мажлис ХIY сессиясидаги маърузасида таъкидланган ғоялари асосида синовдан ўтказилган давлат таълим стандартлари, таянч ўқув режаси ва ўқув дастурлари мазмунига ислоҳотларнинг бош мақсадидан келиб чиққан ҳолда зарур тузатишлар киритилди. Такомиллаштирилган умумий ўрта таълимнинг давлат таълим стандартлари Вазирлар Маҳкамасининг 1999 йил 16 августдаги қарори, ўқув дастурлари эса Халқ Таълими Вазирлигининг 1999 йил 26 августдаги ҳайъат мажлиси қарори билан тасдиқланди. Вазирлар Маҳкамасининг мазкур қарори билан умумий ўрта таълимнинг давлат таълим стандартларини 1999-2000 ўқув йилидан бошлаб ўқув дастурлари билан биргаликда босқичма-босқич ўқув жараёнига жорий этиш белгилаб қўйилди. Вазирлик мутахассислари, олимлар, тадқиқотчилар, амалиётчи ўқитувчиларнинг биргаликдаги масъулиятли, машаққатли ва фидокорона меҳнатлари самарали якунланди. Умумий ўрта таълимнинг давлат таълим стандартлари янги ўқув дастурларини 350 минг нусхада нашр этиш учун ҳукуматимиз томонидан 175 млн. сўм маблағ ажратилди. Давлат таълим стандартлари ва дастурлар халқ таълими вазирлиги нинг "Таълим тараққиёти" ахборотномаси маҳсус сонлари сифатида еттита китоб тариқасида чоп этилди. Улар барча умумий ўрта таълим муассасаларининг кутубхона фондларига ўтказилди. Ҳар бир ўқитувчи давлат таълим стандартлари ва янги дастурлар мужассамланган мазкур китоблардан фойдаланиш имконига эга. Булар барча ўқитувчиларимизга Президент Ислом Каримовнинг совғасидир. Юқоридаги масалаларга батафсил тўхталиб ўтиш сабаби шуки, республикамиздаги ҳар бир умумий ўрта таълим муассасасининг раҳбари,

раҳ бар ўқитувчини янги ўқув дастури ва айниқса, таълим стандарти асосида ишлаётганлигини ўз фани бўйича ўқувчиларга берган билим ва кўникмаларини эндиликда давлат таълим стандартлари асосида белгилашини англашлари бу жараён ҳар бир ўқитувчи фаолиятида масъулият, жавобгарлик юкланишини унутмасликлари керак. Вилоят халқ таълими бошқармалари, туман халқ таълими бўлимлари, мактаб раҳбарлари малака ошириш институтлари республика таълим марказидан тортиб, то мактабларнинг фанлар бўйича метод бирлашмалари, фан комиссияларигача ўқитувчиларни янги дастурлар, таълим стандарти билан ишлашида қандай ютукларга эришаётганликла ри, қандай нуқсонларга йўл қўяёганликлари, нималарга мухтожликла рини белгилаб, уларга методик ёрдам кўрсатишни батафсил тизимини ишлаб чиқишлари ва уни изчил амалга оширишлари керак. "Давлат таълим стандартлари асосида ишлаб, таълим-тарбияда самара беришга мажбурсан" деб қараш нотўғри, таълим муассасалари нинг раҳбарлари методик хизмат кўрсатувчи шахобчалар айниқса, ҳозирги паллада хушёрлик, огоҳлик билан фаолият кўрсатишлари керак. Таълим ривожланиб, такомиллашиб бораётган бир даврда ўқитувчининг асосий хужжати бўлган ўқитаётган предмети бўйича тўзган йиллик тақвимий мавзу режасида ДТС талаблари акс этиши ва алоҳида кўрсатилиши таълим фаолиятига янада аниқлик киритади. Режада кўрсатилган мавзулар бўйича алоҳида "ДТС талаблари" деган бўлим киритилиб, бу талаблар раҳбар дарсда қандай амалга оширилиши аниқ кўрсатилиши керак. Бундан ташқари ва дарсликлардаги фан бўлимлари ёки боб якунида ҳам ДТС талабларининг кўрсатилиши мақсадга мувофиқ бўлади. Дарс машғулотларида ўқувчиларнинг мустақил фаолиятини ташкил этишда ДТС талабларига алоҳида эътибор бериш, шунга мувофиқ тестлар турли топшириклар, мавзуга мувофиқ кўрсатмалар, таълимий ўйинлардан фойдаланиш, дарсга, кичик-кичик гуруҳ билан ишлаш, ўқувчиларни эркин фикрлашларини таъминлаш ДТС талабларини

бажаришда анча қулайлик туғдиради. Умуман режани ДТС талаблари асосида қайта ишлаб чиқиб, ҳар бир мавзу бўйича ДТС талаблари аниқлангандан кейин ўқитувчи дарсни диагностик ташҳисланган тарзда олиб бориш керак. Яъни дарснинг мақсадини аниқ кўрсатилиши, мақсад асосида мавзусини ўзлаштиришга эришиш ва шу дарснинг ўзида тестлар ва топшириклар билан ўқувчиларни ўзлаштириш даражаларини аниқлаб, баҳолаш лозим. Ўтилган дарсни натижасига караб, ўқитувчи дарсни қандай ташкил этиш зарурлигини белгилаб олади. Ўқитувчи таълим самарадорлигини оширишда фақат дарс билан чекланиб қолмай, дарсдан ташқари пайтларда турли тадбирларни, синфдан ташқари тадбирлар ҳам режалаштирилади. Шундай тадбирларнинг асосий мақсади ўқувчиларнинг фан юзасидан билимларини мустаҳкамлаш, кенгайтириш, ҳаётга тадбиқ этиш ва фанга бўлган қизиқтиришни янда оширишдан иборат. Фанлар бўйича ўтказиладиган синфдан ташқари тадбирларнинг асосий мазмуни ҳам ДТС талабларидан келиб чиқиш, бу талаблар мазмуни ва моҳиятини тўлдириш учун хизмат қилиш керак. Демак ўқитувчи фаолиятининг асосий мазмуни ДТС талабларидан келиб чиқиши лозим. ДТС талабларини бажаришга эришиш фақат ўқитувчининг фидоийлиги етарли эмас. Бу маъсулиятли вазифани амалга оширишда юқорида айтилганидек ўқувчи ҳам, ота-она ҳам масъулдир. Ўқитувчи ўқувчининг ДТС масъуллигини ошириш учун синфда алоҳида стенд ташкил қилиб, унинг номини ўқувчи диққатини тортадиган тарзда "Билишимиз ва ўзлаштиришимиз шарт" деб номлаб, чораклар бўйича ва якуний қилиб, ДТС талаблари мазмунини кўринадиган, кўзга ташланадиган, жойга илиб қўйишлари тавсия этилади. Шу билан бирга ўқувчиларга ДТС ни мазмунини уни бажармаслик мумкин эмаслигини ёрқин далиллар билан тушунтириб ДТС талабларини бажаришга эришиш шарт ва мажбурий эканлигини англаб

етишларини таъминлаш муҳим аҳамиятга эга. Ўқитувчи ўқувчиларга ҳар бир фан бўйича ДТС талабларининг асосий мазмунини чораклар бўйича дафтарга ёздириш ўқувчилар уни ёддан билишлари зарур. Бу ўқувчининг ўз бурчини янада жиддийроқ ҳис этишини таъминлайди ва талаблар асосида у ўзини назорат қилади ўз-ўзини баҳолайди, дарсда ички мотивация билан мавзуни ўзлаштиришга ҳаракат қилади. ДТС талабларини бажаришга эришишда ота-оналар ҳам фарзандлар тарбиясига, уларнинг ўқишига масъул бўлган асосий кишилардир. Ўқитувчи ота оналарга ДТСнинг моҳияти, фарзандларининг келажагида унинг аҳамиятини онгли равишда англаб етишларида ёрдам бериш керак. Зеро, ота-она ўз фарзандларининг қандай шахс бўлиб шаклланишида жавобгар эканлиги "Таълим тўғрисидаги" қонунда алоҳида таъкидланган экан, ДТС талабларига эришиш борасида ҳам ўзининг фаоллиги ва фидоийлиги билан ўқитувчининг қўллаб-қувватлашлари зарур. Ёш авлоднинг дунё қарашини шакллантиришда, уларни билимга бўлган қизиқишларини ривожлантиришда таълим мазмунининг аҳамияти катта. Таълим мазмунининг структураси ва тузилиши қуйидаги принципларга асосланади: 1.Таълим мазмунининг давлат социал иқтисодий ривожланиши йўналишларига боғлиқлик принципи. Президентимиз И.А.Каримов республикамиз ижтимоий-иқтисодий ривож-ланишнинг 5 та тамойилини белгилаб берган. А) Иқтисодиётнинг сиёсатдан устунлиги. Б) қонун устуворлиги. В) Бозор иқтисодиёти муносабатларига ўтиш жараёнини давлат бошқаради. Г) Аҳолини ижтимоий химоялаш. Д) Бозор иқтисодиётига босқичма-босқич ўтиш тамойили. 2. Ёшларни ватанпарварлик руҳида тарбиялаш тамойили

3. Фанлараро комплекс алоқалар тамойили. 4. Касбларга йўналтириш тамойили. 5. Таълим мазмунини танлашда устувор ва ўзгарувчан қисмларга бўлиб танлаш тамойили. 6. Таълим мазмуни уни фиксациялаш ва табақалаштириш тамойли. Таълим мазмунини белгилашда юқоридаги тамойилларга асосланган ҳолда таянч ўқув режа ва ўқув дастури тузилади. Ўқув режаси - давлат хужжатидир. Ўқув режаси барча умумтаълим мактабларида сўзсиз амал қилиниши лозим бўлган давлат хужжатидир.Унда синфлар бўйича ўрганилиши лозим бўлган ўқув фанлари ва ўша фанлар учун ажратилган ўқув соатлари кўрсатилган бўлади. Мактабнинг ягона ўқув режаси халқ таълими вазирлиги томонидан тасдикланади. Ўқув режаси деб ўқитиладиган фанлар, ўқитиш учун ажратилган соатлар ва ўқув йилининг тузилишини белгилаб берувчи давлат хужжатига айтилади. Ўқув режасини тузишда қуйидаги омилларга асосланилади: 1) Ўқув режаси ўқув тарбия ишининг мақсад ва вазифаларига асосланади. Мақсад илмий билимлар бериш олган билимларини, ҳаётда қўллай олишга ўргатишдир. 2) мактабларнинг бирлиги ўз қоидаларига асосланади. Яъни бошланғич I-IV, умум ўрта V-IX синфлар 3) умумтаълим мактабларида ўқувчиларга бир бутун тугал билим бериш. 4) ўқув режасига киритилган фанларнинг хажми қайси синфларда ўқитилиш ажратилган соати болаларнинг ёш ва билим савиясига қараб берилади. Фаннинг хажми оғир енгиллиги, дидактик аҳамиятини ҳам эътиборга олинади. Ўқув режасига киритилган фанлар биринчи навбатда умуминсоний тарбиянинг мақсад ва вазифаларини амалга оширишга қаратилгандир. Унда таълимнинг илмийлиги, ғоявийлик ҳамда Ўзбекистоннинг келажагига муносиб баркамол инсонни тарбиялаб вояга етказиш назарда тутилади.

Ўқув режасида табиий фанларнинг табиий жуғрофия биология, физика, астрономия, химия, математика ва информатика марказий ўринни эгаллайди. Ижтимоий фанларнинг-тарих, тил ҳақидаги илмий билимларини она тили инглиз тили, рус тили ва бошқа чет тиллари. Бадиий ва санъат асослари адабиёт, тасвирий санъат, мусиқа ва ашула, жисмоний тарбия асослари билан бир қаторда ҳамма синфларда меҳнат таълимини ўқитиш учун соатлар ажратилади. Шу билан бир қаторда режада факультатив машғулотлар ҳам кўрсатилади. Ҳар бир ўқув фани учун ўқув дастурлари тузилади. Ўқув дастури ўқув режаси асосида ишлаб чиқилади. Ўқув дастури ҳар бир ўқув фанининг ўқитиш учун ажратилган билим хажми, тизими ва ғоявий-сиёсий йўналишинигина аниқлаб берадиган давлат хужжатидир. Ўқув дастурида ўқув йили давомида ҳар қайси синфда алоҳида фанлар бў-йича ўқувчиларга бериладиган илмий билим, кўникма ва малакаларнинг хажми белгилаб берилади. Дастурда ҳар қайси ўқув фанларининг мазмуни изчиллик билан ёритилади ва маълум мавзу оркали кўрсатилади. Маълум мавзу юзасидан ўқувчи ўзлаштириш лозим бўлган билим кўникма ва малакалар кискача ифодалаб берилади. Ўқув дастури қуйидаги бир қатор қоидаларга амал қилган холда тузилади. 1) Дастурнинг қатъийлиги, қатъий дарслик ишлаб чиқариш учун катта аҳамиятга эга, яратилган дарсликлар узоқ яшаши ва ўқув жараёнида узоқ фойдаланиши керак. 2) Ўқув дастурида илмийлик қоидаси, яъни ўқув дастуридаги айрим эскирган масалалар ўқув фанлардан чиқариб ташланади. 3) Ўқув материаллари мазмунини тўғри танлаш, унда исботлар, мисоллар, мантикий умумлашма ва хулосаларнинг тўғри йўналувига алоҳида эътибор берилади. 4) Назариянинг амалиёт билан бирлиги қоидаси. Дастурда таълим жараёнидаги назарий маълумотларнинг амалда

қўлланиб бориш жараёнида ўз аксини топади. 5) Ўқув дастурларида тарихийлик қоидаси. Масалан; тарих фанининг ўқилишида тарихий вокеалар изчиллик ва хронологик тарзда баён этилса, математика, информатика физика ва бошқа фанларни ўқитилишида фан оламидаги маълум бир илмий ҳодиса, қоида ва қонунларни пайдо бўлиши, унинг келажак истиқболига оид маълумотлар бериб ўтилади. 6) Дастур икки усул билан кетма-кет (мунтазам) ва концентрик (марказлашган) тарзда жойлаштирилиши мумкин. Кетма-кет жойлаштирилганда ўқув материалининг ҳар бир кейинги қисми аввалги қисмининг давоми бўлади, ҳар бир қисмидаги материалнинг мазмуни унинг мазкур олий синф ўқувчиларига тушунарли бўлишини ҳисобга олган ҳолда тўла ёритилади. Дастурнинг марказлашган тизимида мазкур фанга тегишли ўқув материали ўқитишнинг кейинги босқичларида мураккаблашган кўринишда тайёрланади. Ўқув дастури 3 бўлимдан иборат бўлиб, биринчи бўлим дастур юзасидан йўл-йўриқлар ўқтириш хати; иккинчи бўлим - ўқув материалларининг мазмуни; учинчи бўлимда эса ўқувчиларнинг қўшимча равишда ўрганишлари лозим бўлган адабиётлар рўйхати кўрсатилади.

АДАБИЁТЛАР 1. И.А.Каримов "Баркамол авлод – Ўзбекистон тараққиётининг пойдевори. Тошкент - 1997 йил 3. И.А.Каримов Баркамол авлод орзуси. Тошкент -1998 йил 3. И.А.Каримов Миллий истиклол мафкураси-халқ эътиқоди ва буюк келажакка ишонч. "ФИДОКОР" газетаси мухбири саволларига жавоблар. Тошкент-2000 4. И.Турсунов Таълим ислоҳотларида шахс "Маърифат" газетаси 2000 йил 27 сентябрь 5. Ш.Абдуллаев Битириувчи эмас-шахс керак. халқ таълими журнали 2000 йил 2-сони 6. Йўлдошев Ж.Г Малака оширишнинг назарий ва методологик асослари. Тошкент 1998 йил www . pedagog . uz www . ziyonet . uz

Похожие

Узлуксиз таълим тизими таълимнинг ягона тизими

Узлуксиз таълим тизими таълимнинг ягона тизими

Таълим жараёнида толерантликни шакллантириш муаммолари

Таълим мазмуни ва ўқитиш мазмунини тузишда ўқув- меъёрий хужжатларнинг аҳамияти

Назарий таълим