“Uchinchi ming yillikning bolasi” dasturidagi o`rta va katta yosh davri tahlili - Педагогиka - Рефераты

“Uchinchi ming yillikning bolasi” dasturidagi o`rta va katta yosh davri tahlili

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

106 KB

“U chinchi ming yillikning bolasi” dasturidagi o`rta va katta yosh davri tahlili Reja: 1. O`rta va katta guruh bolalar jismonan rivojlantirish bo`yich dastur vazifalari 2. Nutqi va tavakkurini rivojlantirish bo`yicha dastur vazifalari 3. Ma`naviy yetukligi bo`yicha amalga oshiriladigan vazifalar.

1. O`RTA GURUH BOLALARINI JISMONAN RIVOJLANTIRISH Bola 4 yoshdan oshgach, uning jismoniy o`sishi yana birmuncha jadallashadi. Chunonchi, bolaning bo`yi 4 yoshdan 5 yoshgacha 6-7 smga o`sadi. Bu yoshdagi bola g`oyat serharakat tirishqoq va tinib-tinchimas bo`ladi. U ko`p o`ynaydi, harakatda bo`ladi. U ishlarda bajaonidil ishtirok etadi. Bu yoshdagi bolalarning sog`lom va erkin o`sishda ularni to`g`ri ovqatlantirish, uxlatish, quvnoq kayfiyatda bo`lishini ta`minlash muhim ahamiyat kasb etadi. Bolalarning o`ta qo`zg`aluvchanligi ularni toliqishga olib kelsa kamharakatlik jismoniy rivojlanishini susaytiradi. Shuning uchun ham ota-ona hamda mutasaddi kishilar bolalarning harakati va hordig`I me`yorida bo`lishiga alohida e`tibor qilishlari zarur. Bolalarning jismoniy rivojlanishida o`yin alohida ahamiyat kasb etadi. Bolalarni jismoniy mashqlarni bajarishga o`rgatish. Bolalarni tovonda, oyoq uchida, mayda va katta qadamda yurish, yurishdan yugirishga o`tish, oyoq tovonida va oyoq uchida yurishga o`rgatish. Bolalarni 40-60 metr masofaga to`xtamasda yugirishga, 20-25 metr masofani tez yugurib o`tishga o`rgatish. Bir joyda turib 20-25 marta sakrab, balandligi 20-25 sm bo`lgan buyum (to`siq) lardan, oralig`I 40-50 sm bo`lgan chiziqlardan sakrab o`tish mashqlarini bajarishga o`rgatish. To`p va chambarakni dumalatish, ularni yuqoriga irg`itib ulib olish, o`zaro bir-biriga irg`itishga o`rgatish. Qo`l va yelkani rivojlantiruvchi mashqlarni o`rgatish, jumladan qo`llarni tirsakdan bukib aylanma harakat qilishga kursiga tayangan holda mashqlar bajarishga o`rgatish, oyoqlarni rivojlantiruvchi mashqlarni o`rgatish. Buyumlarni oyoq kaftlari bilan bir joydan boshqa joyga olish mashqlarini bajarish. Gavdani rivojlantiruvchi mashqlarni o`rgatish. Jumladan, tayanib o`tirgan holda oyoqlarni bukib ko`tarish, oyoqlarni chalishtirib o`tirib turish, tizzada turib belni harakatlantirish mashqlarini bajarishga o`rgatish.

Jismoniy mashqlarni bajarishga bolalarning jinsiga hos hususiyatlarni inobatga olinishi lozim. O`g`il bolalar uloqtirish, dumalatish kabi bevosita jismoniy kuch talab etiladigan mashqlarni bajarsalar, qiz bolalar chaqqonlikni, epchillikni rivojlantiradigan mashqlar bilan shug`ullanishlari zarur. Bolalarni jismoniy rivojlantirish maqsadida quyidagi harakatli o`yinlar tavsiya etiladi: “Do`ppi tashlar”, “Bog`bon”, “Uchdi,uchdi, sakradi”, “Oq terakmi, ko`k terak”, “Qushim boshi”, “Qopqon”, “Do`ngdan-do`ngga”, “Xo`roz”, “Qo`chqor”, “Tramvay”, “Daladagi qo`zichoq”, “Quyoncha hamon o`tiribdi”, “Tulki tovuqxonada”, “G`ozlar-g`ozlar”, “Ot o`yini”, “Arg`imchoq o`yinlar”. KATTA GURUH BOLALARINI JISMONAN RIVOJLANTIRISH. Bolalarni jismonan mashqlarni muntazam bajarishga o`rgatish. Sport turlari bilan tanishtirish hamda ularning u yoki bu sport turiga bo`lgan qiziqishlarini aniqlash va rivojlantirish. Sport o`yinlarini o`rgatish jismoniy mashqlar qilishga odatlantirish. Katta – katta qadam tashlab yurishga o`rgatish. Yarim o`tirgan holda tovonda va barmoq uchlarida turish, oyoq yonlariga tayanish. Qo`llarni turli harakatli yo`naltirishga, oyoqlarni chalishtirib qadamlar oralig`idagi masofani o`zgartirib borishga, tizzalarni baland ko`targan holda uchlarida, katta-kichik qadam tashlab yurishga. To`siqlardan sakrab o`tishga o`rgatish. Bolalarni emaklab va tirmashib chiqishga o`rgatish, birin-ketin bir necha buyumlarning ustidan emaklab o`tish, cho`kkalab, qo`llarni tizaga tiragan holda skameyka, kravat, divan bo`ylab orqa va oldinga emaklashga o`rgatish. Bir joyda yurgan holatda ikki oyoqda sakrashga, galma-gal almashtirib bir oyoqda sakrashga o`rgatish. Oldindan siljigan holda 3-4 marta masofani shu zaylda sakrab o`tish, 20-25 sm balandlikdagi to`ziqdan o`tishga o`rgatish. Koptokni otishga, ilib olishga, yerda tashlab ikki qo`llab ilib olishga o`rgatish. Bir-biriga koptokni otib, uni har xil vaziyatda (turgan, o`tirgan holatda, pastdan, bosh orqasidan, ko`krakdan, yerdan sakrab) ilib olishga o`rgatish.

Qo`llarni ko`krak oldiga, yelkaga va yon tomonga tutishga, yon tomonga uzatish tirsakdan bukish, oldinga bukish, ikkala qo`lni galma-galdan, va bir vaqtda yuqoriga ko`tarish va orqa ko`rsatish, barmoqlarini yozish va bukish (musht qilish va ochish) mashqlarini bajarishga o`rgatish. Ketma-ket bir necha marta o`tirib, turish, bunda qo`llarni yon tomonda va yuqoriga zarb bilan harakatlantirish mashqlarini bajarishga o`rgatish. Chalqoncha yotib, oyoqlarini chalishtirib harakat qilishga o`rgatish. Bolalarni jismoniy kamolatini ta`minlash maqsadida quyidagi harakatli o`yinlar tavsiya etiladi: :Ko`z boylag`ich”, “Qoch bolam qush keldi”, “Koptok o`yini”, “Pat”, “Chori chambar”, “Bekinmachoq”, “Doiragacha to`rt”, “Oq soq darg`a”, “Biz quvnoq bolalarimiz”, “Oq terakmi, ko`k terak”, “Kim tez o`raydi”, “Buyumni almashtir”, “Ovchi va quyoncha”, “Kim oladi-yo, shuginani-yo”, “Zag`izg`on”, “Bo`sh joy”, “Kim uzoqqa sakraydi”, “Do`ppi yashirma”, “Xo`rozlar jangi” kabi. “Alpomish va Barchinoy” testlarini bajarish. 1.Bilish. Yuvinish, artinish, cho`milishni gigiyenik ahamiyati, jismoniy o`yin, sayr uchin kiyimlarni tanlash. Bajara olish, jamoada o`zini tuta bilish, musiqa jo`rligida raqs tushish, nostandart buyim va jihozlardan joydalanish. Sinov va me`yor turlari. T /r Sinov turlari O`lcho v birligi O`g`il bolalar Qiz bolalar 1 Mo`kisimon yugirish 3x10m sek 10,8 11,2 2 Sakragichda sakrash Marta 18 20 3 Ko`p sakrashlar Marta 14 10 4 Kichik koptokni nishonga uloqtirish 5 marta 4 3 5 Joyda Sm 105 95

uzinlikka sakrash 6 Gimnastika narvoniga tirmashib chiqish M 2,0 1,5 7 Osilish va sakrashlar Bilish Bilish 8 Suzish (suvdagi o`yinlar) Min 15 12 9 Yaylovlarda sayr qilish Km 15 12 1 0 Buyumli xarakatli o`yinlar Bilish Bilish 2.O`RTA GURUH BOLALAR NUTQI VA TAVAKKURINI RIVOJLANTIRISH. Bolalarda o`z tug`ilgan joyi, u yerning muhiti haqida aniq tasavvur hosil qilish, buyum va voqea-hodisalar nomini o`rgatish. Bolalarga tug`ilgan joyi, (shahar, qishloq, mahallasi)dagi tarixiy yodgorliklar haqida tushuncha berish, xushmanzara joylarga ularning e`tiborini jalb etish. Xalqimizning ayrim mashhur shaxslari (Amir Temur, Navoiy, Bobur singari) haqida tasavvur hosil qilish. Ularning bolaligi haqida rivoyatlar aytib berish. Bolalarga “Navro`z” va “Xayit” umumxalq bayramlari haqida dastlabki tushunchalar berish. Bolalarning so`z boyligini oshirish maqsadida ularga xalq ijodi namunalari (ertak, topishmoq, xalq qo`shiqlari) dan muntazam ravishda o`qib berish, ulardagi ayrim so`zlar ma`nosini izohlab berish. Asarlarning mazmunini bolalarga qayta so`zlatish. Tanish manzaralar, voqea-hodisalar haqida hikoya qilib berishga o`rgatish.

Bolalarga kichik she`rlar yodlatish. Ertaklarda ishlangan rasmlarning mazmunini izohlashga o`rgatish ertak, hikoya va she`rlarni, ularga ishlangan rasmlarning mazmunini izohlashga o`rgatish ertak, hikoya va she`rlarni, ularga ishlangan rasmlarni bir-biriga farqlashga o`rgatish. Kichik asarlarni qayta so`zlab berishga o`rgatish. Bolalarning mantiqiy tafakkurini va hisoblash malakasini o`stirish. Bolalarni atrofdagi buyumlar bilan bog`liq ravishda o`ngacha sanashga o`rgatish. Bir joyda turgan buyumlarni tartib soni bilan atashga o`rgatish. Soni o`ngacha bo`lgan ikki guruhdagi buyumlar sonini taqqoslash, qaysi guruhdagi buyumlar soni ko`pligini yoki tengligini aniglashga o`rgatish. Buyumlarni yonma-yon qo`yib shakliga, katta-kichikligi, past-balandligiga, qalin-yupqaligiga ko`ra farqlashga o`rgatish, o`yinlar tashkil etish. Bolalarda o`yin qoidasiga rioya qilish malakasini tarbiyalash. 4 yoshdan 5 yoshgacha bo`lgan bolalarga o`ynash uchun quyidagi o`yinlar tavsiya etiladi. “Sariq Xolam mehmonga keldi”, “Darvoz”, “Chir aylanma”, “Uloq”, “Shifoxona”, “Sartaroshxona”, “Haydovchi-haydovchi”, “Ko`rpa kuydi”, “Oymomi-yo taroq”, Nimani pati?”, “Do`kon-do`kon”, “Dengiz va cho`l”, “Qovoqari va asalari”, “Kitoblar suhbati”, “Xilini top”, “Gulchambar”, “Mevalar va barglar”, “Mazasini top”, “Onasini top”, “Tapur-tupur qayrag`och”, “Sochini uchi qo`ng`iroq”, “Toychog`im”. KATTA GURUH BOLALAR NUTQI VA TAVAKKURNI RIVOJLANTIRISH. Bolalarda vatanga muhabbat hissini shakllantirish. O`zlari yashayotgan shahar qishloq, mahalla, ko`cha haqida ma`lumot berish. Ularning nomi bilan bog`liq tavsilotlarini izohlash. Tevarak –atrofdagi yodgorliklar, tarixiy obidalar bilan tanishtirish. O`zbek xalqining og`zaki ijodi namunalari asosida bolalar qalbida o`z millatiga mehr-muhabbat, milliy iftixor tuyg`ularini uyg`otish.

Vatanimizdagi tarixiy yodgorliklar aks ettirilgan minatyuralar, rangli ramzlar va albomlar bilan tanishtirish. Vatanni tanish va o`lkashunoslikka oid quyidagi o`yinlar o`ynashga o`rgatish tavsiya etiladi . “Shahar, shahar”, “Shahar bo`ylab sayohat”, “Bu kimning bayrog`i”, “Toshkentdan (Buxorodan) mehmon”, “Nima qayerda o`sadi?” “Oila”, “Qovuningizni poyla”. Bolalarning so`z boyligini oshirish. Bolalar lug`atidagi so`zlarni faollashtirish, qisqa-qisqa qiziqarli savollar berib, gapirtirishga undash. Jumladan bolalarga “Bog`ingizda qanday daraxtlar bor?” , “Polizda nimalar o`sadi?” , “Ko`chada qanday mashinalar yuradi?”, “Hovlimizda qaysi gullar o`sadi?” kabi savollar bilan murojaat qilish kerak. Bolalarda nutqning gramatik jihatdan shakllanishini ta`minlash. Ularning nutqini tovush tempini shakllantirish. Bolalarning nutq tovushlarini o`zaro bir- biridan farqlagan holda to`g`ri talaffus etishlarini ta`minlash. Bolalarda so`zlardagi har bir nutq tovushini alohida va boshqa tovushlar bilan birgalikda talaffus qila olish malakasini shakllantirish. Bolalarning mantiqiy tafakkurini va hisoblash malakasini o`stirish. Bolalarning 10 gacha sanash malakasini mustahlamlash. “Nechta” , “Nechanchi”, kabi savollariga to`g`ri javob berishga o`rgatish. 5 gacha bo`lgan sonni o`zidan kichik bo`lgan 2 ta songa (buyumlar misolida) ajratish. Masalan: “Senda 5 ta olma bor, 2 tasini ukangga berding, o`zingda nechta qoldi?” – degan savol bilan murojaat qilish. 5 ichida barmoq, sanoq cho`pi va buyumlar yordamida qo`shish va ayirishni o`rgatish. Bolalarda hafta kunlarining ketma-ketligini aytishga o`rgatish. Bolalarning mantiqiy tafakkurini o`stirish maqsadida didaktik o`yinlar va mashqlar tavsiya etiladi. “Yetadimi?”, “Ko`p oz, shuncha”, “Munchoqlarni ipga tizing”, “Poyezd tuzing”, “Zina poya”, “O`z soningizni eslab qoling”, “Darvozadan o`ting”, “Boshqa qo`limda nechta”, “Jim”, “Qaysi biri haq”, “Bir-biriga qarab”, “Kim ziyrakroq”. Bolalarning iqtisodga oid tushunchalarni kengaytirish. Ijtimoiy turmushga bosqichma-bosqich moslashishni ta`minlash maqsadida bolalarga dastlabki iqtisodiy tushunchalarni o`rgatish, ularga zaruriy va hayotiy ehtiyojlar, jumladan,

kiyinish, ovqatlanish va o`yinga doir hamda yashash uchun zaruriy shart-sharoitlar yaratishga oid harakatlar haqida tushuncha berish. Bozor, do`kon, sotuvchi xaridor haqida tushuncha berish. Pul ular orasidagi asosiy muamola vositasi ekanligini anglatish. Sotuvchi va xaridor o`rtasidagi muamola madaniyati haqida tushuncha berish, bozor vado`konlarning turlari )oziq- ovqat, kiyim-kechak, o`yinchoqlar, xo`jalik mollari kabi) haqida dastlabki tushuncha berish. Bolalarning pul haqidagi tasavvurini rivojlantirish. Pul sotuvchi va xaridor o`rtasidagi muamola vositasi ekanligi, pulni tejamli sarflash zarurligini tushuntirish. Savdo qilishni o`rgatish. Bolalarga tevarak – olam va tabiat hodisalari haqida ma`lumot berish. Yer, osmon, oy, yulduzlar, havo, suv, bulut, yog`ingarchilik, tuman,, shamol, chaqmoq, momoqoldiroq kabi tabiat hodisalari haqida tasavvur hosil qilish. Jonli tabiat o`simlik va hayvonot dunyosi bilan yaqindan tanishtirish. Manzarali daraxt (tol, terak, chinor, tut, qayrag`och, archa) mevali daraxtlar (olma, o`rik, shaftoli va boshqalar) dala o`simliklari (paxta, piyoz, lavlagi, kungaboqar, buyg`doy va boshqalar) buta o`simliklari (na`matak, malina, maymunjon) kabi nomlarini va ularni o`zaro farqlashga o`rgatish. Bolalarda tabiat go`zalligidan zavq olish tuyg`usini tarbiyalash. O`simliklarga ziyon yetkazmaslik (daraxt shoxlarini sindirmaslik, o`t-o`lanlarni bosmaslik, atrof muhitni iflos qilmaslik kabilar)ni ongiga singdirish. Uy hayvonlari bilan yaqindan tanishtirish. Ularni parvarish qilishga o`rgatish. Yovvoyi hayvonlar (hayvonot bog`iga sayr qilish, rasmlar, multfilmlar va boshqa teleko`rsatuvlar tomosha qilish yordamida) bilan tanishtirish, hayvonlarning (maymun, yo`lbars, sher, bo`ri, tulki, fil, olmoxon, kiyik, bug`I kabilarning) nomlarini aytishga o`rgatish. Bolalarning qushlar haqidagi tasavvurlarini kengaytirish. Qushlarning yashash tarzi, o`troq qushlar, ayrim qushlarning (qaldirg`och, laylak, turna va boshqalar) bahorda uchib kelishi, kuzda issiq o`lkalarga uchib ketishi. Qarg`aning kuzda kelishi va bahorda ketishi haqida ma`lumot berish.

Yo`l harakati qoidalari, yo`lovchilar uchun ko`rsatilgan joylardan yo`lni kesib o`tish, yerdagi transportlar, suv transporti(kema, paraxod) hamda havo transporti (samolyot, vertalot) ular harakatining bir-biriga nisbatan tez yoki sekinligi to`g`risida tushuncha berish. Bolalarda mehnatsevarlik, mustaqillik mehnati natijasidan qoniqish sifatlarini shakllantirish. Bolalarni muntazam ravishda uy-ro`zg`or ishlariga jalb qilish. Qiladigan ishlarni rejalashtirishga o`z faoliyatini nazorat qilishga, topshririlgan ishni sidqidildan va sifatli bajarishga o`rgatish. Mehnat qurollarini ehtiyotlab saqlashga o`rgatish. Bolalarda maqsad sari intilish, intizomlilik, saranjom-sarishtalik kabi fazifalarni shakllantirish, foydalangan buyumlarni toza va saranjom tutishga o`zgalar mehnatini qadrlashga o`rgatish. Ularda o`z jinsiga taaluqli bo`lgan mehnat turini payqash madaniyatini shakllantirish. Birovlarning eslatishlarsiz o`ziga tegishli yumushlarni bilib olishga odatlantirish. Qirqib yopishtirish yo`li bilan naqshlar, uy ro`zg`or buyumlari, har xil hayvon, qush, hashorot hamda darsxtlarning shaklini yasash. Qog`oz karton, lego, turli konstruksiyalardan har xil o`yinchoqlar yasashga o`rgatish. 3. O`RTA GURUH BOLALARINING MA`NAVIY KAMOLATINI TA`MINLASH Bolalarda nafosat va orastalikni shakllantirish. Ularda kiyinish, yechinish, sochlarini tarab qo`yish etkazish kabi hislatlarni tarkib toptirish. Kiyimlardagi nuqson (loy sachrash, choki so`kilishi, tugmasini tushib qolishi)ni o`z vaqtida sezish, uni kattalar yordamida bartaraf qilishga odatlantirish. Shaxsiy gigiyena (qo`lni sovun bilan yuvish, tirnoqlarini tozalash, iflos narsalarga qo`l tekkizlaslik kabilar) qoidalariga rioya qilishga o`rgatish. Uyqudan keyin, ovqatlanishdan oldin, yumush bajargandan so`ng suvni isrof qilmasdan yuvinishga o`rgatish. Qo`l, oyoq va badan uchun foydalaniladigan sochiqlarni farqlashga o`rgatish.

Ertalab yuvinmasdan kattalarga salom berish hurmatsizlik ekanligini anglatish. Kiyimlarni tez va to`g`ri kiyib yechishga odatlantirish. Tengdoshlari kiyimdagi va tartibsizliklardan ohista ogohlantirishga o`rgatish. Ko`chada qog`oz va boshqa ortiqcha narsalarni yerga tashlamaslik, ularni belgilangan joyga tashlashga o`rgatish. Bolalarda atrofdagi kishilarga, o`rtoqlariga nisbatan xushmuomalalikni shakllantirish. Ko`chada jamoat joylarda, mehnonda tartib-intizomli bo`lishga odatlantirish. Xonaga kirganda oyoq kiyimini yechishga va atrof joyiga tartibli qo`yishga o`rgatish. O`zidan katta yoshdagilarga “siz”lab murojaat qilishga o`rgatish. Katta yoshdagi kishilarga hurmat bilan salom berishga, uxlashga yotayotganida xushmuomalalik bilan “Otajon, onajon, yaxshi yotib turing”, deb tilak bildirishga odatlantirish. Kattalar va tengqurlari ko`magiga minnatdorchilik bildirib, “raxmat” aytishga o`rgatish. Tengdoshlari va o`zidan kichiklarga e`tiborli bo`lish, yordam berish, saxiylik, mehribonlik, g`amxo`rlik qilishga o`rgatish. Tengqurlari va o`zidan kichiklarning ismini to`liq aytishga, o`zidan kattaroq yoshdagilarga “aka” yoki “opa” so`zini qo`shib aytishga o`rgatish. Bolalarda mehnatsevarlik va mustaqillik sifatlarini rivojlantirish. Xonani saranjom-sarishta tutishga, xona anjomlarini joy-joyiga qo`yishga, o`yinchoqlarning faqat kerakligini olib o`ynashga odatlantirish. Xontaxta, kursi, divan, kreslo, shkaf, ko`zgu kabilar bilan tanishtirish. Duradgorlik asboblarining (arra, tesha, bolta, egov, ombur) nomlarini va vazifalarini o`rgatish. O`g`il bolalarni uy hayvonlarini parvarishlash, suv keltirish, axlat to`kish kabi uy yumushlariga o`rgatish. Bolalarda kattalar mehnatiga qiziqish va hurmat hissini shakllantirish. Kattalar mehnati haqidagi tushunchalarini kengaytirish. Uy-ro`zg`or yumushlarini bajarishga kattalarga yordam berishga odatlantirish.

O`simlik va jonivorlarni parvarishlashga (o`simliklar tagini yumshatish va sug`orish, tovuq va qushlarga don, suv berish, kabilar) meva va sabzavotlarni yig`ishtirishda yordam berishga o`rgatish. Buyumlarni va rasmdagi shakllar (doira, kvadrat, uchburchak)ni bir-biridan farqlash, ularning qanday shakllarda ekanligini aytishga o`rgatish. To`g`ri to`rtburchak bilan tanishtirish, tayoqchalardan to`g`ri to`rtburchak, kvadrat, uchburchak yasashda o`rgatish. Bu shakllardan foydalanib, qo`shimcha- uycha yasashga o`rgatish. Aniq bir yo`nalishni ifodalovchi so`z va qo`shimchalarni o`rgatish. Masalan: oldinga-orqaga, yuqoriga-pastga, o`ngga-chapga, oldinda-orqada, yuqorida-pastda, o`ngda-chapda kabilar. Vaqtni ifodalovchi so`zlarni o`rgatish asosida olalargavaqt haqida tasavvur hosil qilish. Masalan: kun, tun, ertalab, kechqurun, kecha, bugun, ertaga kabilar. Harakat tarzini ifadalovchi so`zlarni (tez, sekin) o`rgatish. Sanoq cho`plar to`pi bilan tanishtirish va u bilan ishlashni, kub va shar shakllari nomini o`rgatish. Bolalarning matematik tafakkurini rivojlantirish maqsadida quyidagi didaktik o`yinlar va mashqlar tavsiya etiladi: “Kimga qancha?” , “Qaysi o`yinchoq yashirilgan?” , “Kimga shuncha?”, “Darvozadan o`ting”, “Keling sanaymiz”, “Qaysi o`yinchoq, qaysi songa tegishli?”, “Sharlar”, “Tovushiga ko`ra toping”, “Kim tezroq terib oladi?”, “Teskarisini ayting”, “Gulli g`ildirak”, “Miqdoriga ko`ra tanlang”, “Qo`lingizda nima bor?”, “Katta va kichik narsalar”, “Qaysi doirani qo`yish zarur?”, “Mahsus topshiriq”, “Nima o`zgardi?” , “Kimga nima?”, “Huddi, shunday halqani toping?”, “Unda nima bor?”. Bolalarga ilk iqtisodiy ma’lumotlar berish. O`yinchoq, konfet, kiyimlar va boshqa narsalarning bozor va do`konlar sotib olinishini tushuntirish. Bozor va do`kondagi narsalar sotilishi, haqida tasavvur hosil qilish. Pul mehnat evaziga topilishi haqida tushuncha berish. Pulni topish oson emasligi, uni tejab sarflash, faqat zarur narsalar (kiyim, kechak, uy ro`zg`or buyumlari, oziq-ovqatlar, o`yinchoqlar) sotib olish lozimligini anglatish.

Bolalarga tabiat va uni asrash zarurati haqida ma`lumot berish. Meva va sabzavotlar(olma, uzum, qovun, tarvuz, nok, shaftoli, o`rik, olcha, gilos, qulupnay, sabzi, karam, pomidor, piyoz, kartochka va boshqalar) nomlarini, shaklini, rangini va ta`mini aytib berishga o`rgatish. Ulardan qaysi biri qayerda (daraxtda, polizda, kabi) o`sishi haqida tasavvur hosil qilish. Gullar bilan tanishtirishda davom etish. Ularning nomlarini to`g`ri aytishga, rangi va o`ziga xos belgilarni ajrata olishga o`rgatish, xona gullari haqida ma`lumot berish, ulardan ayrimlarini nomini aytishga o`rgatish, ularni parvarish qilishga o`rgatish. Uy hayvonlari (mushuk, kuchuk, sigir, qo`y, echki, ot va boshqalar) va ularning bolalarini nomlarini aytishga o`rgatish. Har qaysi uy hayvoni nima oziqlanishi haqida tasavvur hosil qilish. Ularning o`ziga xos xususiyatlari (yurish, ovoz chiqarish)ni o`rgatish. Qushlar (chumchuq, musicha, kaptar, to`ti, bulbul, boyo`g`li, qaldirg`och, qarg`a va boshqalar)ning nomi katta-kichikligi, rangi, qanday ovoz chiqarish, qanday, nima bilan oziqlanishi, bilan tanishtirish. Baliq, qurbaqa, ilon, toshbaqa, tipratikon, tovuq, o`rdak, g`oz kabi jonivorlar hayoti bilan tanishtirish. Bolalarda jonli tabiatga nisbatan mehribonlik hissini tarbiyalash, ularga daraxt shoxiga osilmaslik, tosh otmaslik gullarni uzib tashlamaslik zarurligini anglatish. Ta`limiy o`yinlar vositasida bolalarning nutqini o`stirish va tafakkurini rivojlantirish. Bolalarga turli qiziqiqarli o`yinlar o`ynatish sahnalashtirilgan kichik ertaklar asosida bolalarga dumaloq, to`g`ri to`rtburchak va uchburchak shakliga o`xshash narsalar (meva, sabzavot, o`yinchoqlar)ni qog`ozning butun sathini joylashtirib tasvirlashni o`rgatish. Bolalarning loy plastinlin bilan ishlash malakalarini o`stirish. Loy plastinlindan yumaloq, uzunchoq, tuxumsimon shakllarni yasashga o`rgatish. Loy bilan ishlash yo`llari bilan yaqindan tanishtira borish: barmoqlar bilan (yaqindan) tasvirning mayday qismlarini chimdish, yapaloqlangan shakllarning chetlarini buklash va boshqalar.

Loy bo`lagini kaftlar orasiga olib aylantirish orqali yumaloq, tuxunsimon, ustuncha shaklidagi narsalar (olma, sabzi, bodring, tuxum, baliq, toshbaqa, xo`roz va boshqalar)ni yasashga o`rgatish. Bolalarni qog`oz va kartondan tasvirlar qirqib yopishtirish usuli bilan tanishtirish. Qirqib yopishtirish usulida sodda ko`rinishdagi turli shakllarni yasash orqali bolalarning tasviriy faoliyatini rivojlantirish. Qirqilgan qog`oz va karton bo`laklarini bir-biriga yelimlab biror narsaning tasvirini yasashga o`rgatish. Qirqib yopishtirish bo`yicha quyidagi topshiriqlarni bajarish tavsiya etiladi. “Kvadrat”, “Doiracha”, “Barglar”, “Gullar”, “O`yinchoq mashina”, “Sandiqcha”, “Bayroqcha”, “Daraxt”, “Uy”, “Narvon”, “Panjara”. Qog`oz yoki kartonni qirqishda qaychi (bolalar uchun maxsus uchi to`tmoq) plasmassa, qoplangan) I to`g`ri ushlash va ishlatishni, kvadrat shaklini qirqishni, kvadratdan doira shaklini qirqishni o`rgatish. Qirqish-yasash ishiga bolalarning qiziqishlarini rivojlantirish. Ularning shakli va o`lchamli har xil bo`lgan taxtachalar uzun va qisqa, keng va tor, uchburchak va to`rtburchak, katta va kichik taxtachalar bilan tanishtirish. Bu materiallardan soda ko`rinishdagi shakllarni qurish va yasashga o`rgatish. Bolalarning musiqiy faoliyatini rivojlantirish. Ularni musiqa cholg`u asboblari bilan tanishtirishda davom etish. Doirachalar va shiqildoqlardan foydalanib, turli ohangli usullarni chalishga o`rgatish. Musiqa asboblari ohangiga mos ravishda chaqqon harakatlanish va ohista yurishga odatlanish. Oyoq uchiga yurib, qo`llar mayin harakat qilishga o`rgatish. Musiqa ostida harakatlarni mustaqil boshlash va tugallashga o`rgatish. Musiqa va qo`shiq ohangiga mos holda yengil yugirib to`xtash malakasini hosil qilish. Musiqa ritmik k`onikmalarni shakllantirish, raqs usullarini ifodali ijro etishga o`rgatish. Musiqa mashg`ulotlari uchun quyidagi musiqa asarlari tavsiya

etiladi: o`zbek xalq kuyi – “Yallama – yorim”, “Andijon polkasi”, - X.Muhamedova – “Qo`g`irchog`im – alla-yo”, F.Nazarov – “Kichkintoylar marshi”, I.Akbarov – “Ko`za”, D.Omonullayeva – “Childirma”, Q.Qodirov – “Bahtiyor”, “G`oz-g`oz turdi”, “Paxtaoy”, K.Abdullayev –“Olma”. Bolalarga she`rlar yodlatish, go`zallikni his etish tuyg`usini shakllantirish. She`rlarni ifodali o`qish yo`llarini o`rgatish. Bolalarni badiiy didini o`stirish maqsadida quyidagi asarlar tavsiya etiladi. “Qumursqa”, “Oltin xo`roz”, “Halollik”, “Quyoncha va laylakxon”, “Chivinboy”, “Bo`g`irsoq,(rus xalq ertagi), N.Norqobilov – “Do`st”, M.Murodov – “Ahillikda gap ko`p”, T. Adashboyev – “Qo`g`irchoqni avaylab”, X.Nazar – “Pal`tocha”, O`.Xotimov – “Tomchi haqida ertak”, Y.Sa`dullayeva – “G`ish”, A.Mahmudov – “Barno”, T.Adashboyev – “Sichqonning orzusi”, Sh.Sa`dulla – “Lola va mushuk”, X.Yoqubov – “Qor”, A.Avloniy – “Taqsim”, “Alisher Navoiyning bolaligi”, “Bobur haqida”, Y.Sa`dullayeva – “Yong`oqjon”, Mirmuhsin – “Olxo`ri va o`rik”, Z.Ibraximov “No`hat va tuz haqida ertak”, N.Rahimov – “Yalpiz”, T. Ortiqxo`jayev – “Tushlik”, X.Rahmat – “Quyoncha”, T. Yo`ldosh – “Qo`g`irchog`im o`ynasin”, P.Muhammadiyorov – “Nigora”, K.Rahim – “Dilbar”, Obid Rasul – “Tinchlik yashar”, A.Akbar –“Bolarilar”, A.Obidjon – “kapalakning holi”, M.A`zam “Kun vat un” Shirin va baliqcha, “Osmonda oy qanday paydo bo`lgan?” , “Tulki bilan xo`roz”(fors xalq ertagi) “Mitti sichqonning katta sarguzashtlari (Amerika xalq ertagi), “Kaklikning necha dumi yo`q,(Afrika xalq ertagi). Bolalarda huquqga doir eng datslabki tushunchalar haqida ma`lumot berish. Bolalarga O`zbekiston konstitutsiyasida belgilangan tartib-qoidalar va ularga rioya etish haqida ilk tushunchalar beish. Jamoat joylarida boshqalar oldida o`zini tutish odobi haqida qarashlarni shakllantirish, qilish mumkin bo`lmagan, odobdan emas deb qaraladigan harakatlar haqida tushunchalar hosil qilish, so`kinish, harhasha qilish, butun narsani sindirish, toza narsalarni kir qilish mumkin emasligini singdirish.

Bolalarda tasviriy, san`atga oid tushuncha tasavvur, ko`nikma va malakalarni tarkib toptirish. Ularda tasviriy san`atini his etish, undan zavqlanish va rasmlarda aks ettirilgan qahramonlarga munosabat bildirish ko`nikmasini shaklantirish. Bolalarda turli ranglardan zavqlanishni, mavzuli rasmlarni idrok etish hissini tarbiyalash. Ranglar (qizil, sariq, yashil, ko`k, jigarrang, oq, qora)ni bir- biridan ajrata olishni, ularni o`zaro qiyoslash (qizg`ish, ko`kish, sarg`ish)ni o`rgatish. Rasmlardagi ranglarning ifodalilik xususiyatlaridan foydalanishni ranglar orasidan o`ziga ma`qul keladiganini tanlashga o`rgatish. Bolalarning qalam, flomaster va mo`yqalamdan to`g`ri foydalanish malakalarini shakllantira borish. Bolalarga qalam va mo`yqalamni ushlash, mo`yqalamni bo`yoqqa botirish, qalam va mo`yqalamni qog`oz ustiga erkin yurgizish, ish tugagach, mo`yqalamni artib qo`yishga o`rgatish. KATTA GURUH BOLALARINI MA`NAVIY KAMOLATINI TA`MINLASH. Bolalarda nafosat va orastalikni tarbiyalash. Tez va toza yuvish, tishni har kuni ertalab va kechqurin o`z cho`tkasi bilan yuvishga, ovqatlangandan keyin og`zini chayqashga o`rgatish. Sovun va suvni iflos qilmasdan tejab foydalanishga o`rgatish. Dasturxon atrofida odob saqlash. Kattalarni to`rga o`tirishga taklif etish, kichiklarni ularga nisbatan iltifotli bo`lishga o`rgatish. Ovqatga kattalardan oldin qo`l cho`zmaslik, sabrli bo`lish kabi odatlarni shakllantirish. Bolalarning badiiy didini o`stirish. Bu davrda bolalarda nisbatan kattaroq xajmdagi ertak, topishmoq, tez aytish, sanamalar, hikoya va qo`shiqlarni mustaqil ayta olish ko`nikmasini rivojlantirish. Ularda ertaklar, she`rlar, topishmoqlar topishga bo`lgan havasni shakllantirish. Badiiy asarlarni sahnalashtirish va ijro etish.

Badiiy asar vositasida bolalar qalbida xalqqa, ona-vatanga nisbatan muxabbat tuyg`usini tarkib toptirish. Badiiy asar orqali bolalarda qushlarga, hayvonot olamiga, tabiatga g`amxo`rlik, mehr-shafqat tuyg`usini o`stirish. Ularning badiiy so`z qudratini his etish, badiiy asarda aks ettirilgan qahramonga baho berish va ular haqida hulosa chiqarish ko`nikmalarini rivojlantirish. Bolalarni badiiy adabiyotga qiziqtirish nutqini o’stirish va ularning badiiy didini o’stirish maqsadida quyidagi asarlarni o’qib berish tavsiya etiladi: o’zbek xalq ertaklari: “Qarg’avoy”, “Qurbaqa qiz”, “Ur to’qmoq”, “Hurmacha palvon”, F. Musajonov - “To’lab ber”, “Varrak”, Z. Alam - “Yankshanba kungi shokolod”, Z. Ibrahimov - “Azamat va Kuncha”, “Gulbahorning do’stlari”, Y. Sadullayeva – “Hozir buvijon”, M. Murodova – “Ikki xil yordam”, A. Navoiy – “Bir kabutar”, “Ibn Sino va kitoblar”, “Bobur va kabutar” (rivoyat), A.Avloniy – “Aqlli bog’bon”, E. Rahimov – “Chana”, T.Qosimov – “Yaxmalak”, Aka-uka Grimlar – “O’rmondagi AvliyoYozif”(rus xalq ertagi), E.Vohidov – “O’lka”, K.Xikmat – “Men tug’ilgan o’lka”, P.Mo’min – “Bekorjon”, A.Ko’chimov – “Topib kelaman”, A.Obidjon – “Paxta”, P.Nazar – “Daraxt”, P.Tolib – “Kech kuz”, “Laylak qor”, X.Soloh – “Qor qo’shig’i”, “Qaldirg’och uchib keldi” Sa`diy – “Guliston”, “Bo`ston”, A.Oripov – “Qushcha”, Z.Diyor – “Gunafsha”, “Kapalak”, A.Akbar – “Qayerdasiz bolalar”, “Bola va qush”, T.Yunusov, K.O`tayev – “Yer” “Maymun nega daravtda yashaydi?” (Afrika xalq ertagi), “Surnaychi Santa” (Yapon xalq ertagi), “Toshbaqa hammadan kuchli bo`lib chiqqani haqida”, (Amerika xalq ertagi), bozorda kaltak yegan sirtlon” (Afrika xalq ertagi), “Hayvonlar qushlar va baliqlar qayerdan kelib chiqishgan?” (Avstraliya xalq ertagi). Bolalarga huquqqa doir dastlabki tushunchalar haqida ma`lumot berishda davom etish. Bolalarga jamiyat tomonidan belgilangan tartib-qoidalar, odobli, axloqli bo`lsin va ularga rioya etish to`g`risida tushunchalar berish. “Yaxshi va yomon” tushunchalarni farqlashga o`rgatish. Bolalarda tasviriy san`at namusini mazmunini anglashga oid ko`nikma va malakalarni shakllantirish. Bolalarni dekarativ naqshlar bilan tanishtirish.

Bolalarda narsa-xodisalarni kuzatish, idrok etish, go`zallikni his qilish qobiliyatlarini rivojlantirish. Badiiy tasvirga bo`lgan qiziqishni o`stirish. Bolalarni voqeaband rasmlarni chizishga o`rgatish. Bolalarga quyidagi rasmlarni chizish tavsiya etiladi. Aylana ichida naqsh ishlash. O`simliksimon naqsh ishlash. Kvadrat ichida aylana chizish. Oddiy shakldagi buyumlarni naqsh bilan bezatish. Bolalarning musiqiy faoliyatini rivojlantirish. Qo`shiq kuylashda ohangni to`g`ri idrok etish qobiliyatini shakllantirish. Qo`shiq va kuyni tinglashga undan zavqlanishga odatlantirish. Raqsga tushishni musiqaga monand harakatlarni o`rgatish. Bolalarning musiqiy tafakkurini rivojlantirish, idroki va hissiyotini tarbiyalash maqsadida quyidagi kuy va qo`shiqlarni tinglashga odatlantirish, ba`zilarni aytishga o`rgatish tavsiya etiladi. O`zbek xalq kuylari – “Ufor”, “To`rg`ay”, o`zbek xalq qo`shiqlari – “Oq sholi”, “Ko`k sholi”, “Dasta-dasta”, “Quyon”, “Oq terakmi, ko`k terak”, M.Dadaboyev – “Onajonim”, I,Akramov – “Salimvoyning tovug`i”, X.Maxmudova – “Kakku”, D.Omonullayeva – “Bug`doy”, “Nima hohlaysan qo`g`irchoq”, “Laylak”, M.Ikramova – “Aya, ayajon”, “O`ynayman”, K.Qodirov – “Guldor kapalak”, A.Mansurov – “Oftobjon, o`rtoqjon”, M.Nasimov – “Bulbulcham”, M.Najmiddinov – “Bolalar va g`ozlar”

Похожие

Uchinchi mingyillikning bolasi dasturidagi ilk yoshli va kichik guruh davri tashkili

Maktabgacha yoshdagi bolalarni pedagogik-psixologik tashxis qilish

Ikkinchi kichik yosh va o`rta guruhlaridagi bolalar hayotini tashkil etishning o`ziga xos hususiyatlari

O`yin faoliyati orqali bolalar nutqini o`stirish. MTM tarbiyachilari kursi uchun

Katta maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar (katta va tayyorlov guruhlari) hayotini tashkil etishning o`ziga xos xususiyatlari