Тарих ўқитиш усулларининг шаклланиши ва ривожланиши - Педагогиka - Рефераты

Тарих ўқитиш усулларининг шаклланиши ва ривожланиши

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

64.5 KB

Тарих ўқитиш усулларининг шаклланиши ва ривожланиши Режа: 1. Тарих ўқитиш усуллари масаласига тарихий ендашиш. 2. 1917 йилдан 1991 йилга қадар тарих ўқитиш. 3. Мустақиллик йиларида тарих ўқитиш муаммолари.

Методиканинг ривожланиши ижтимоий-иқтисодий ва сиесий тарих билан, тарихий ва педагогика илмларининг ривожланиши билан боғлиқ. Методикада тўпланган тарихий тажрибани ўрганиш бугунги кундаги тарихий таълимнинг мураккаб ва долзарб муаммоларини илмий, ҳақиқий ечимини топишга ердам беради. Мактабда тарих предмет сифатида ўқитила бошлаганидан кейин ўқитишнинг мақсади ва мазмунини белгилаш, уни ешларга тушунтириш соҳасидаги саволларга амалий жавоб бериш зарурияти остида тарих ўқитиш методикасининг дастлабки элементлари юзага кела бошлади. XIX асрнинг охири-XX аср бошларида тарихий билим берадиган хусусий мактаблар пайдо бўлди. Йирик шаҳарларда жамоатчилик педагогик ташкилотлар вужудга келади. Мактаб тарихий таълимининг ривожланишида П.Г.Виноградов, Н.И.Кареев, С.Ф.Платонов каби тарихчилар-”либерал” йўналишда тўрди. Уларнинг дарсликларида жамиятнинг сиесий, тарихий-маданий турмуш ҳает, иқтисодий ривожланиш бўйича фактлар берилди. Ўлар тарих ўқитишда курсатмали образли ўқитиш усулларини ва ўқувчиларнинг фикрлашини фаоллаштиришни тавсия қилган. М.Н.Покровский, Н.А.Рожков, М.Н.Коваленский ва бошқалар ”радикаль” йўналишда деб қаралган. Н.А.Рожков дарсликларида 1- ўринга манба, ҳужжатларни қўйиб, улар билан ишлаш ўқувчиларнинг ақлий мустақиллигини ўйғотиши керак эди. Коваленский 5 жилдли хрестоматиясида ва дарслигида иқтисодий ва синфий кураш масаласига кўпроқ эътибор қилади. Социологик мактаб вакили Р.Ю.Виллер-умумий тарих бўйича дарсликларида индуктив метод асосида социологик тушунчаларни ва тарихий жараен қонуниятларини очишни тавсия қилади. Ўқувчиларнинг билиш исчанлигини фаоллиштиришда ўқитишнинг ”реаль”, “лаборотория”, ”реферат”, ”драматизация” методлари қўлланилди.

XX аср бошида тарихий манбалар асосида тарих ўқитишнинг ”реаль” методи тикланди. М.Н.Покровский ва Н.А.Рожковлар унинг тарафдорлари бўлди. Лаборотория методи ўқувчиларнинг тарихий ҳужжатлар ва илмий оммабоп адабиетлар билан мустақил ишлашига асосланди. Реферат методининг астойдил тарғиботчиси Н.П.Покатило бўлди. Ўнинг фикрича ўқувчи рефарат орқали бош маънони иккинчи даражалидан ажрата олади. У рефератни мустақил ишлаш кўникмасини шакллантиришнинг асосий усули деб ҳисоблади., Драматизация методи А.Ф.Гартвич томонидан тасвирланади. Ўнда ўқувчиларга тарихий материалларини ролларбўйича ўқиш тавсия қилинди. Усуллар ҳəр хил бўлди: бадиий ва илмий оммобап дабиетлар асосида тарихий воқеани инсценировка қилиш, материални мутаҳкамлаш учун дарсда эшитганларини драмалаштириш ва ҳакозалар. Ўқувчиларда ўқитишда аниқ образларни шакллантириш тарих дарслари учун карта ва картиналарнинг ишлаб чиқилишига олиб келди. Ўқитиш жараенининг ажралмас бўлаги сифатида экскурсия ишлари пайдо бўлди. Тарихни ўрганишда ўлкашунослик материаллари ҳам жалб қилина бошлади. XIX асрнинг охири XX аср бошида ўқитувчилар учун биринчи услубий қулланмалар пайдо бўлди. Нижегородли ўқитувчи А.Кролюницкийнинг “Тарихнинг элементар курси методикаси тажрибаси” тарихни ўқитиш масаласи бўйича қимматли мақалолардан иборат бўлди. Н.П.Покатилонинг ”Бошловчи ўқитувчи учун амалий бошчилик” (Спб, 1912), китобида ўз даври учун етакчи тавсияномалар берилди. Қўлланмада қўшимча берилган бўлиб, унда дарслик қулланмалар, бадиий, илмий- аммабоп ва услубий адабиетларнинг тизими берилди. XIX аср охири- XX аср бошида ҳар хил типдаги дарсликлар, китоблар, кўрсатма қуроллар чиқарилди, лекин методика илмий-назарий умумийлаштириш даражасига кўтарила олмади. Шуролар ҳоқимияти ўрнаганадан кейин халқ таълими ҳам мустамлакачилик тизимига мослаштирилди. 1929 йилда эски имлонинг аввал лотин имлосига,

кейин рус имлосига ўтиши ешларнинг маданият ва авлодлар бой тарихий меросидан маҳрум бўлиб қолишига сабаб бўлди. Мактаблардан таълим-тарбия миллий заминдан узиб ташланди. Бундай сиесатга норозилик билдирганлар миллатчиликда айбланиб, таъқиб остига олинди, 191i йилда Тошкентда очилган мусулмон халқ дорилфунонини ва унинг ходимлари тақдири шундай бўлди. 1920 йилда Туркистон халқ дорилфунуни тугатилиб, у Ўрто Осие давлат университетига қўшиб юборилди. Унинг мудири ва ўқитувчиларининг аксарият кўпчилиги халқ душмони-жадидчи, пантурнизм ғояси тарғиботчиси, миллатчи ташғаси босилиб, қатоғон қилинди. Шу дорилфунун мудири, олим, езувчи ва шоир, оташин маърифатпарвар, ижтимоий-сиесий ҳаракатларнинг фаол иштирокчиси Муковварқори Абдурашидхонов ҳисобга олиниб, отиб ташланди. 20 йиллар охирларига келиб, маъмурий буйруқбозликка асосланган мустабид марказ узил-кесил шаклланиб улгирди. Мактаб тарих билимлари тизими ҳам худди шу йилларда яъни 30-йиллар бошида шаклланди. Халқ таълимига раҳбарлик қилишдаги демократик принцип бутунлай бузилди. Тарих ўқиитиш ўрганишни бир хил тизимга солиб, уни сиесат манфаатига бўйсиндиришда партия ва давлат раҳбарларининг тегишли қарорлари ҳамда кўрсатмалари асосий роль ўйнади. Фанлар бўйича ягона, махсус ва мажбурий ҳамда барқарор дарсликларнинг бўлиши, марказда рус тилида нашр қилиниши, жойларда, таржима қилиб, ўқитишни мамлакат миқиесида мактаб таълимига васийлик қилиш ва унинг устидан сиесий назоратнинг кучайтирилиши ешларни давлат сиесати, ягона партия ғоясига содиқ кишилар қилиб тайерлашни кўзда тутар эди. 1931 йилда “ВКП(б) тарихи қисқа курси” дарслиги нашр қилиниб марказда нашр қилинган барча дарсликларга, шу жумладан тарих дарсликларига шу дарслик тизими асос қилиб олинди.

Шу тариқа, 20 йиллар охири 30 йилларнинг бошларига келиб, мактаб тарих билимларитизими шаклланди. 40 йилларда эса дарсликлар яратилди. Бунда давлат сиесатига мосланган, ягона партия ғояси сингдирилган дарсликлар яратилди. Умуман давлат сиесати умрини иложи борича узоққа чўзиш асосий мақсад қилиб қуйилган эи. 1934 йилдан эътиборан собиқ СССР миқиесида, шу жумладан Ўзбекистон мактабларида тарих қўйидагича ўқитилди: III-IV синфларда СССР тарихининг қисқача курси, V-VI синфларда қадимги дуне ва ўрта асрлар тарихининг элементар курси, VIII-X: синфларда СССР тарихи ва янги тарих курси; Кейинчалик энг янги тарих курси киритилди. Ўзбекистон халқлари тарихи мустақил фан сифатида ўқитилмай, балки ундаги баъзи воқеаларнигина Россия тарихи таркибида ўқитиш, ешларни аждодларимизнинг u1073 бой меросидан, анъанларидан маҳрум этиш мақсадида уларни четга суриб қўйиш ана шу давлат сиесатининг ерқин ифодаси натижаси эди. Мсунур дарсликларда тарихий фактлар ва номларга тўлдириб юборган эдилар. Баъзи муҳим тушунчаларнинг мазмуни чуқур очиб берилмасдан, кўпинча уларга қисқача изоҳ бериш билан кифояланилган эди, уларда ўқувчиларни мустақил ишга рағбатлантирувчи соваллар ва вазифалар ҳамда тарихий 9ужжатлардан намуналар берилмаган эди. Мактаб тарих ўқитишнинг шакл ва усулларини ҳам ишлаб чиқишни ҳам талаб этди. 1939 йили В.Н.Бернадскийнинг “Юқори синфларда тарих ўқитиш методлари” Ҳ(Л.ə9қ9), ə9ңў йилда Н.В.Андревская билан В.Н.Бернадскийларнинг ”Етти йиллик мактабларда тарих ўқитиш методикаси” ва бошқа услубий қўлланмалар нашр этилди ва ўзбек тилига таржима қилинди. Жумҳуриятимизда 1911 йил декабрь ойидан бошлаб нашр қилина бошланган ”Маориф (ҳозирги халқ таълими”) жаридаш мактабда тарих ўқитишни йўлга қўйиш ва ўқитувчиларнинг педагогик маҳоратини

оширишда муҳим аҳамиятга эга бўлди.қ Ўзбекистонда тарихий услубий фикрларнинг тараққиетида 1940 йил августда Ўзбекистон Моариф Вазирлиги ҳузурида ташкил этилган тарих ва жамиятшунослик ўқув-услубият кенгаши тарих секциясининг фаолияти ҳам катта аҳамиятга эга. У дарсликлар таржимаси ва қўлланмаларнинг нарш қилинишига эътибор берилди. 1941 йил 22 июндан Ватан уруши бошланди. Бу йилликда мамлакат тарихинигина эмас, балки жаҳон халқлари тарихини ҳам чуқур ўрганиш алоҳида аҳамият касб этди. 1942 йилда Ю.С.Соколовнинг услубий қўлланмаси нашр этилди. (Соколов Ю.А. Улуғ Ватан уруши ва ўрта мактабда қадимги дуне ўрта асрлар ҳамда янги тарихни ўқитиш вазифалари УзССР маориф халқ коммисарлигининг мактаб бошқармаси Узбавнашр Т.1942. Аммо бундан кейин ҳам таълим мазмуни саезлашиб, у асосан ижтимоий иқтисодий жараенлар синфий кураш ва оммавий ҳаракатлар доир мавқум ва мураккаб тушунчалар мажмулдан иборат бўлиб қолаверди. Тарихнинг бу тахлитда ўқитилиши ўқувчиларнинг ижодий фикрлашга u1090 тўсқинлик қилди, тарихий жараенни тарихий тарзда тасаввур қилишдан нарига ўтмади. Ўқувчиларнинг дарсда материал мазмунини яхши тушунолмай, уни едлаб олиш уларнинг фикр доираси кенгайишига тўсқинлик қилади. Мактабда тарих ўқитишнинг янги тартиби амалга оширилди. СССР тарихи дастурига биринчи марта киритилган Ўзбекистон тарихи материалларини танлаш принципини такомиллаштириш, уни ўрганиш асосларини ишлаб чиқиш, ўқув-услубий адабиетлар яратилишида 1940 йил августдан ўз фаолиятини бошлаган. Ўзбекистон маориф Вазирлиги қошидан ўқув услубий кенгаши, тарих секцияси муҳим роль ўйнади. Шу секция аъзолари К.О.Оқилов, Н.В.Тейх томонидан 1960 йида IV синф ўқувчилари учун Ўзбекистон тарихига оид 26 ҳикоядан иборат қўлланма яратилди. (Т.1961), Секциянинг аъзоси Р.К.Ўрмонова эса 1963 йилда VII синф тарих

ўқутувчилари учун Ўзбекистон тарихидан қўлланма яратилди. (М.”.Вохатов, К.Е.Жестов, Б.Т.Дагтлер Ўзбекистон ССР тарихи Ўзбекистон мактабларининг VIII синф ўқитувчилари учун ўқув қўлланма Т. 1964). Шу йил К.О.Оқиловнинг езган саккиз йиллик мактабларнинг VII cинфлари учун ўқув қўлланмаси нашр этилди. Шундай қилиб 60 йилларининг ўрталарига келганда Ўзбекистон тарихи бўйича баъзи қўлланмаларни яратишга мувофиқ бўлинди. 1965 йил май ойида мактабда тарих ўқитиш тартибини ўзгартириш тўғрисидаги қарор қабул қилинди. 1966-1967 йилларда ўрта мактабларнинг VII-X синфлари учун Ўзбекистон тарихи бўйича янги ўқув қўлланмалари яратилди. (Я.”уломов, Р.Набиев Ўзбекистон ССР тарихи Ўзбекистон мактабларининг IX-X синфлари учун ўқув қўлланма Т, 1966)/ 1971-йилда педагогика фанлари бўйича илмий тадқиқот ишларнинг мавофиқлаштирилиши муносабати билан Ўзбекистон Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ва Ўзбекистон маориф Вазирлигининг буйруғи билан ”Ўрта мактабда Ўзбекистон ССР тарихини ўқитиш муоммаси бўйича олиб борилаетган илмий тадқиқот ишларига раҳбарлик қилиш Низомий номидаги Тошкент давлат педагогика олийгоҳи тарих қулмиетида ташкил этилган. Тарих ва жамиятшуносликни ўқитиш услубиети u1082 кафедрасига юклатилди. Бунда ЎзФА академиги Я.”уломов катта хизмат қилди. Тарих таълимини ўз вазифасини ҳозирги миллий мактаб талабига жавобан бажара алмади. Ундан камчиликлар асосан уч гуруҳга бўлинади. 1) Тарих таълими мазмунининг ягона мафкура исканжасига тушиб қолганлиги унинг инқирознинг асосий сабабларидан бири эди. 2) Бу ҳол унинг мазмунан саезланиши билан бирга эгасиз ҳамда мавқум ва зерикарли тафсилотларга айланиб қолишига сабаб бўлди. Аждодлар тарихи уларнинг шон-шуҳрати ва жабр-жафолари ҳақидаги ерқин хотиралар тарих

дарсликларида ўз ифодасини топа олмади. Тарихий билимларнинг бир хил йўналиши ва тизимга солиб қйўилиши ўқувчиларнинг ижодий фикрлашга, фикр доираси кенгайишига тўсқинлик қилди. 3) Тарих курсининг ткзилиши уни ўқитиш ўрганиш тартибини миллий асосга қарши принципининг бузилиши ва бу нарса педагогика-дидактика талабларига жавоб ьермаслиги яна бир камчилигидир. Собиқ СССР халқ таълими давлат қўмитаси раиси Г.А.Ягодин 19ii йил декабрда шу соҳадаги камчиликларнинг асосий сабабларидан бири миллийлик принципидан воз кечилганлиги билан боғлиқлигини кўрсатиб бундай деган эди: “Таълим-тарбияни миллий маданиятдан ажралган ҳолда йўлга қўйиш ўқувчиларни насл-насабини намаълум кишилар, деб ҳисоблаш демакдир. Айни миллий ўзлигини англаб етмаганалик, миллий ва маданий масалаларда тайергарликка эга эмаслик миллатлараро муносабатларда бузилишлар миллий худбинлик кўринишлари учун кўпгина қулай заминни вужудга келтиради. СССР тарихи дарсликлари талай даражада қамон рус халқининг, рус давлатчилигининг тарихи бўлиб қолмоқда” (Ягодин Г.А. таълимни инсонпарварлаштириш ва демократиялаш орқали унинг янги сифати сари ”Совет Ўзбекистони” ə9ҳҳ.ғғ-декабрь). Мактабларда тарих ўқитишни Европа халқлари тарихидан эмас, балки Ўзбекистон халқлари тарихини ўрганишдан бошлаш мақсадга мувофиқдир. Бу педагогик дидактик илмий принципга ҳам мос келади. Балки жаҳон халқлари тарихини ўрганишни ўқувчиларнинг Ўзбекистон халқлари тарихидан олган билим ва кўникмаларига суянган ҳолда ташкил қилиш мақсадга мувофиқдир. 1 йўл. Ўзбекистон халқлари тарихини ўрганиб бўлгандан кейин жаҳон халқлари тарихини ўрганиш. 2 йўл. Ўзбекистон халқлари тарихини тараққиетдаги маълум даврларни жаҳон халқлари тарихи тараққиетининг ана шу даврдаги боғлаб, биргаликда

қиесий ўрганиш. Ана шу 2 йўл тарих билимлари янги концепциясига асос қилиб олинди. Президент И.А.Каримов ”Ўзбекистоннинг ўз истиқлол ва тараққиет йўли” асарида: “янги демократик таълим концепсиясини ишлаб чиқиш ва амалга ошириш лозим бўлади. Бунда ўзбек халқининг ва республика худудида яшовчи бошқа халқларнинг миллий тарихий ва маданий анъаналари, маънавий тажрибаси таълим ва тарбия тизимимизга ўзвий равишда киритилиши зарур”, -деган фикрлари педагогларимизни тарих таълимини давр талаби даражасига кўтариш йўлидаги муҳим вазифалари бўлмоғи керак.

Адабиётлар : 1. Каримов И . А . Ўзбекистоннинг ўз истиқлол ва тараққиет йўли . Т ., 1992 2. Асқаров А . Ўзбекистон мустақиллиги шароитида тарих фанининг вазифалари . – « Ўзбекистонда ижтимоий фанлар ». Т ., 1992 Ў N 7-i 3. Саъдиев А . Ўзбекистон халқлари тарихини ўқитиш . Т ., 1993 4. Саъдиев А. Мактабда тарих билимларининг ҳозирги аҳволи ва уни ўқитишни миллий асосга қуриш.Т., 1993

Похожие

Касбий таълимнинг шаклланиши ва ривожланиши

Шахснинг шаклланиши, ривожланиши ва тарбия

Ўқитиш жараёнининг моҳияти ва қонуниятлари ўқитиш жараёнининг таркибий қисмлари

Замонавий ўқитиш технологиялари. Шахсга йўналтирилган ўқитиш технологиялари, муаммоли ўқитиш

Тарих укитишнинг музей ва саёхатлар усулларидан фойдаланиш