Тарбиявий ишларни амалга оширишда педагогик маҳорат ва унинг асосий тамойиллари - Педагогиka - Рефераты

Тарбиявий ишларни амалга оширишда педагогик маҳорат ва унинг асосий тамойиллари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

67.5 KB

Тарбиявий ишларни амалга оширишда педагогик маҳорат ва унинг асосий тамойиллари Режа: 1. Кириш 2. Тарбиявий ишларни амалга оширишда педагогик маҳорат ва унинг асосий тамойиллари 3. Муомала маҳорати 4. Педагогик таъсир кўрсатиш маҳорати

Синфдан ва мактабдан ташқари тарбиявий ишлар концепциясида тарбиявий тадбирларни такомиллаштириш зарурияти, алоҳида таъкидланган: сиёсий тузумиинг ўзгарганлиги, янгича иқтисодий муносабатларнинг шаклланиб бориши, тарбиявий ишни яхшилашда давр талабига жавоб берадиган янгича тамойиллари ғоялар, иш услубиятларини ишлаб чиқиш ҳамда ўқитувчининг ижодкорлик фаолиятинн қайтадан қурмоқ лозимдир. Тарбиявий ишларга янгича муносабат мустақиллик маънавияти негизи асосида ҳукумат қарорларида, халқ таълим тизимидан ислоҳотларда олимлар ва ижодкор ўқитувчиларнинг изланишларида ўз аксини топмоқда. Президенимиз И.А.Каримов ўзининг «Ўзбекистоннинг сиёсий- ижтимоий ва иқтисодий истиқболининг асосий тамойиллари» комил рисоласида шундай деб ёзган эди: «Халқимизнинг келажаги учун сувдай, ҳаводай зарур бўлгагн бундай соҳаларга биринчи ва энг катта хомий – давлатнинг ўзи. Маънавият жуда нозик тарбиявий соҳа буни ўзбилармонликка ташлаб қўйиб бўлмайди». «Мақсадимизга эришишимиз, янги жамият қуришимиз, сиёсатда ҳам, иктисодда ҳам, маънавият соҳасида ҳам барча ислоҳотларнинг тақдири ўсиб келаётган ёш авлодга боғлиқ». «Юртига, Ватанига муҳаббат, инсонпарварлик туйғулари халқимизнинг қон-қонига сингиб кетган азалий хусусиятдир. Ана шу ноёб инсоний фазилатларни асраб, авайлаш ва янада такомиллаштириш фарзандларимизни озод ва демократик Ўзбекистоннинг муносиб ўғил қизлари этиб тарбиялаш масаласи, маънавият юзасидаги ишларимизнинг асосий йўналишини ташкил этмоғи лозим». Ўзбекистоннинг узлуксиз таълим тизимидаги барча ўқув муассасалари ёш авлодга миллий истиқлол мафкурасини шакллантиришда, маънавиятни миллий меросимиз билан биргаликда, ёш ватанпарварларни тарбиялашда янгача иш услублари асосида ижодий ёндашмоқдалар. Олим, шоир, педагогларимиз ўзларининг илмни изланишларида тарбиявий тадбирларни янгича йўналиш ва тамойилларини Республика

ўқитувчи-тарбиячиларга тавсия этмоқдалар: С.Очиловнинг "Мустақиллик маънавияти ва тарбия асослари" номли рисоласида И.А.Каримовнинг асарларини таҳлили ҳамда Ўзбекистон Конституциясидан келиб чиқиб тарбиявий ишларни янгича йўналишларини асослаб берди. Бўлажак авлодга: ҳур-фикрлик, миллий ифтихор, миллий қадриятларга ҳурмат, эркинлик ва озодлик, инсонпарварлик, биродарлик ва ҳамкорлик, илмга меҳр-муҳаббат, иймон ва эътиқод, ҳалоллик, ахлоқий поклик, маданий меросга ҳурмат, адолатпарварлик ва озодлик, байналминаллик, ижодкорлик ва ташаббускорлик, мустақилликни мустаҳкамлаш ва ривожлантириш ғояларига садоқат, мусулмон динига ҳурмат, Президент ва давлатни кадрлаш каби сифатларни тарбиялаш». Бу ғоялар Ўзбекистон Республикаси истиқлол тараққиётининг беш тамойиллари талабларига асосланиб олинган бўлиб, унинг мезонида тарбиявий ишларни ташкил қилиш маҳорати ва қоидаларп ҳам ўз аксини топгандир. Ижодкор илғор ўқитувчи-тарбиячилар ўз фаолиятлари жараёнида тарбиявий ишларни ташкил қилишда қуйидаги маҳорат тамойилларини асос қилиб оладилар: – тарбиявий тадбирлар ўтказишдан мақсад миллий маънавиятни ёш авлод онгига сингдириш ва эътиқодига айлантиришдан иборат эканлиги; – тарбия жараёнининг миллий ва умуминсоний қадриятлар билан боғлаб бола қалбига ва онгига таъсир кўрсатиш; – тарбиявий ишларни ўқувчилар жамоасини жипслаштирувчи омиллар билан бойитиб, тарбияни таълим билан узвийлигини таъминлаш; – тарбия жараёнида болаларни тарбияланган даражасини аниқлаш ва ижобий томонларини ўстириш; – бола шахсига ҳурмат ва талабчанлик, каби. Тарбиявий ишларни ташкил қилиш тамойиллари баркамол инсонни тарбиялашда кенг имконта эга бўлиб, уни қай даражада олиб бориш

тарбиячининг педагогик маҳоратига боғлиқдир. Тарбиявий ишлар самарадорлигини таъминловчи муҳим омил педагогик маҳоратдир. Тарбиячининг педагогик маҳорати кўп қиррали бўлиб у: – меҳрибон болалар ҳамкорлигида; – ўқув-тарбия жараёнидаги ҳамкорликда; – болаларнинг қайғу-хасрати, ғами ва омадсизлигига ҳамдард бўлишда; – муомала маданиятида; – чуқур билим эгаси бўлишида; – ўқитувчининг руҳий ҳолатида (самимийлик хайрихоҳлиги, олийжаноблиги); – жамоа билан ишлашда вазиятни ижобий томонга санъаткорона йўналтиришда намоёи бўлади. Кишилик жамияти тараққиётида ҳар бир ҳунар, у ёки бу ижтимоий сиёсий масалаларни ҳал қилишда инсондаи маҳорат талаб этишини халқ оғзаки ижодиётида, ёзма ёдгорликларда, афсона, достон, эртак, қисса, ҳикоят, ривоятларда ҳамда ҳурфикрли, доно маърифатпарвар мутафаккирларимизнинг асарларида турлича талқин этилган. Муомала маҳорати Ҳар бир тарбиячининг дунёқараши, тарбияланганлиги, одоблилиги унинг муомаласида намоён бўлади. Муомалани асосий воситаси тил. Халқимизда шундай нақл бор «Бола ширин сўзнинг гадойи», бас шундай экан тарбиячи муомаласида тилга жуда эҳтиёткор бўлиши керак. Тили ширин, хушмуомала ўқитувчи энг обрўлидир. Ҳусайн Воиз Кошифий шундай деган эдилар: «Ҳақ вақтини сўзлар айтурсизлар яхши сўздин бўлакни айтмангизлар ва кўп сўзламоқ кўнгилни қаро қилур» ёки «Мумкин эрса яхши сўз қил ошкор, яхши сўздин хўб йўқдур ёдгор»; «Насиҳатин ширин сўзу мулойимлик бирла ибтидо қилган, чунки бу замонда юмшоқлик ва

хушрўйлик кўргазмайий насиҳат корга келмас». Алишер Навоий муомала қилувчи шахснинг маҳоратида энг аввало тил ширинлиги, «Ширин сўз кўнгиллар учун бамисли асалдир» деган эди. Кайковус ўзинипг «Қобуснома» асарида «Сухандонлик била баланд мартабал бўлмоқ» зикрида шундай ҳикоятни келтиради: Хорун-ар Рашид бир туш кўрдики, оғзидан барча тишлари тўкилмиш. Эрта тонг туриб бул тушнинг таъбирини айтувчини чақириб сўрадиким, .. бу тушнинг таъбири недур?», «Андоғким, сендан ўзга ҳеч ким қолмагувсидир». Бу сўзни эшитибоғон Хорун ар-Рашид "Менинг юзимга бундоқ дардлиг ва андуқлиғ сўзни айтдинг. Менинг барча қариндошларим ўлсалар, сўнгра мен қандоғ ишга ярарман ва на янглиғ рузғор сўрарман?» – деди ва унга юз таёқ урмоқ буюрди. Сўнгра яна бир таъбирчини чақириб сўради. ...Таъбирчи деди: «Эй амир ал мўьмин-ин, сенинг умринг барча акработларинг умридан узоқ бўлур» Хорун ар-Рашид: деди: «Барча ақлинг йўли бирдур ва икковингнинг таъбиринг негизи бир ерга борур, аммо бу иборат била ул иборатнинг орасида фарқ бағоят кўпдур». Буюрди сўнгги таъбирчига юз тилло бердилар. Бир донишманд жамоага қараб: – бир гапим бор, уни минг сўмга сотаман, истовчилар бўлса марҳамат! – деди. Суҳбат иштирокчилари ҳайрон қолишиб «қандай гап экан» – деб сўрабдилар. Шунда донишманд, бу гап: – «ўйлаб иш қил»! дегани, дебди, донишманднинг бу ғоясидан шуни англамоқ лозимки, ўйлаб иш қилган одам муомаласида қиёфаси бўлиши (бош, юз ва хатти-ҳаракатларини одоб юзасидан бошқариши) керак экан. Қўпол, одобсиз гапларга ўрин қолдирмаслик, бола иштахсига тегадиган қўпол муомала қилиш ўқитувчининг иззати ва обрўсига путур етказади. Педагог олим Сухомлинский муомала маҳоратини кучи ва унинг яширин сирларини “Болаларга фидо” асарида шундай баён эткан эди: «... Юксак туйғу маданиятга эга бўлган ўқитувчи боғчанинг кайфияти нохушлигини дархол фаҳмлайди. Бу энг аввало унинг кўзидан билинади, ...У

бола кўнглидаги ташвишни сезганини, қандай йўл биландур маълум қилиш йўлини топади. ...Кейин болани танҳо топиб, суриштириши ҳам мумкин. ...Боланинг аҳволини тушуниш, унга ҳамдард бўлиш, мадад бериш керак. Кўпинча ҳамдардлик, раҳмдиллик чин кўнгилдан гаплашиш боланинг дилига хуш келадиган энг яқин ёрдам бўлади. Бепарволик, лоқайдлик эса боланинг дилини ларзага солади!» Бола қалбини нурафшон қилувчи восита ўқитувчининг жонли сўзи, унинг руҳини туширувчи ҳам ўша сўзнинг баёнидир. Халқда «Гапдан гапнинг фарқи бор, ўттиз икки нарҳи бор» деб бежиз айтилмаган. Тарбиячининг адолат билан иш тушш маҳорати Адолат иймон – эътиқодни, пок ниятга элтувчи ҳақни ноҳақдан ажратувчи бир ўлчовдир. Адолат инсонлар ҳулқиии баҳоловчи муҳим мезондир. Ўтмиш аждодларимиз адолат ва адолатсизлякка алоҳида эътибор бериб бу тушунчани сиёсий, фалсафий, ҳукуқий, ахлоқий нуқтаи назардан турлича талқин этаб комил инсонни тарбиясида у катта восита эканлигани у асарларида баён этганлар. Амир Темур салтанатни бошқаришнинг бош мезони адолат деб ҳисоблаган эди. У ўзининг панд насиҳатларида ҳам ёш авлодни адолатли бўлишга чорлайди: «Ҳар мамлакатда адолат эшигини очдим, зулму ситам йўлини тўсдим. ...Қайси мамлакатни забт эткан бўлсам, ўша вилоятнинг улуғларини оға-иниларимдек, ёшлари ва болаларини бўлса ўз фарзандимдек кўрдим» деган эди. Воиз Кошифий «Ахлоқи Муҳсини» асарида шундай ёзган эди: «Адолат – бу инсонларни бир-бирига яхшилик кўрсатишидир». Адолат ва адолатсизлик асрий кўринишлари инсонни қилмиши. ҳаракати, тили муомала, маданияти, ташқи қиёфасида ўз аксинн топади.

Педагогик таъсир кўрсатиш маҳорати Тарбия жараёнида педагогик таъсир кўрсатиш маҳорати ўқувчига у ёки бу юксак ахлоқий сифатларнинг моҳиятини англатиш жараёнида қўлланадиган ўқитувчи-тарбиячининг иш усулларидан биридир. Ўқитувчи III синфда «Эртак кетидан эртак» мавзусидаги суҳбатида ўқувчиларга дастлаб эртак мазмунини баён этади: «Ота ўз 10 яшар ўғли билан даладан қайтаётиб, йўл устида тушиб ётган бир тақани кўради ва ўғлига дейди: Тақани ол! - Эски тақа учун эгилиб ўтираманми – деб гап қайтарди ўғли. Отаси индамасдан ўзи эгилиб, тақани олади-да, йўлида давом этади. Кун иссиқ эди. Бола чанқай бошлайди. Бир оз йўл юрганидан кейин олча сотиб ўтирган баққол кўринади. Отаси бояги тақани олчага алмаштириб, белбоғига тугиб олади. Ўғлига кўз-кўз қилиб, бир дона олчани оғзига ташлади-да, бир донасини ерга ташлади. Ўғли дарров эгилиб олчани олади ва чанқоғини бостирмоқчи бўлиб оғзига солади. Отаси олчани кетма-кет ташлайди. Ўғли ўн-ўн беш марта эгилиб, олчаларни териб олиб еганидан сўнг ниҳоят отаси тўхтайди ва белбоғида қолган олчаларни ўғлига узата туриб дейди: - Кўрдингмн ўғлим, сен тақани кўтариб олиш учун бир марта эгилишга эринган эдинг, олчаларни териб олиш учун ўн-ўн беш марта эгилдинг. Бундан кейин эсингда бўлсин, агар енгил меҳнатни оғир деб ҳисобласанг, ундан баттар оғирига дуч келасан». Бу эртакдаги педагогик таъсирнинг салбий ва ижобий кўринишларини болаларга изоҳлашда ўқитувчи қуйидаги саволлар орқали тарбиявий маҳорат билан аниқлади. - отани талаби тўғри-ми, ёки йўқ-ми? Сабабини очиб беринг. - отани болага меҳнатдан бош тортмаслик учун тутган иш усули тўғри-ми? Болага дастлаб ўз ҳаракати билан ўрнак бўлиб, сўнг хатосини тушунтиради.

- бу борада сизларнпнг фикр ва муносабатларингиз қандай? Тарбия жараённда тарбиявий таъсир кўрсатишнинг куйидаги усулларидан фойдаланилди: Болага қўйилган талаб, педагогик таъсир кўрсатиш. Ўқув-тарбия жараёнида ўқитувчи-тарбиячи ўз мақсадига эришиш учун доимо ўкувчиларга ўз талаблари билан ёндашади. Уларни рағбатлантирди, огоҳлантирди, танбеҳ берди. Ўқитувчи-тарбиячини педагогик асосида қўйилган талабларини тушунтириш, ножўя ҳаракатлардан болаларни сақлаш, айниқса кичик ёшдаги мактаб ўқувчиларини мактаб ва жамоага мослашгунга қадар кетма-кет талаблар қўйилади. Юқоридаги талабларнинг қанчалик таъсир этиши тарбиячининг педагогик маҳорати ва обрўйига боғлиқдир. Талабларнинг қўйилиш шакллари: - тарбиячм томонидан талабни тўппа-тўғри қўйилиши. Бундай талаб болалар жамоаси билан яшлашни дастлабки босқичидир. Ижодкор-педагог А.С.Макаренко «... Самимий ошкора, ишонарли, қизғин ва қатьий талаб бўлмаса, жамоани тарбиялашни бошлаб бўлмайди, деган эди. Бундай талаблар жамоани бир мақсад йўлига бошлаш учун: - талабни ижобий ва боланинг хатти-ҳаракатларига тўсқинлнк қилмаслиги; - талаб аниқ ва тушунарли бўлиши; - қўйилган талаб натижасини билиш; - талаб очиқ чеҳра, самимий бир оҳангда берилиши: илтимос, маслаҳат, яхши ниятта чорлаш; - талаб болаларнинг ёши, билим савиясига мос бўлиши; - талабларда кесатиш, луқма, миннат қилиб бўлмаслиги ва бошқалар. Тарбиячининг педагогик таъсир кўрсатишнинг яна бир шакли ўқувчи ва ўқувчилар жамоасини истиқлол йўлига бошлашидир. Бунда жамоада тарбиячи ва тарбияланувчилар ўртасида ошкора ва ишонч бўлиши, ўз-ўзини

бошқариш, анъана ва қонунларга амал қилиниши муҳимдир. Тарбиячининг ўқувчилар жамоасини жипслаштиришдаги маҳорати. Кишилик жамоаси пайдо бўлган даврдан бошлаб инсон ҳеч қачон ёлғиз яшай олмаган. Жамоани ташкил қилиш ва унинг тарбиявий таъсирининг назарий ва амалий асослари мутафаккир ва олимлар томонидан ўрганиб илмий- тадқиқот ишлари олиб борилган. Тарбиячининг навбатдаги вазифаси болалар жамоасини ташкил қилиш, тарбиялаш ва жипслаштириш борасидаги назарий билимларни ўзлаштириб, илғор тажрибаларга суяниб ўқувчиларни тарбиявий жараёнда ўртоқлик- дўстлик, ўзаро ҳамкорлик, ҳамжиҳатлик, ўз-ўзини тарбиялаш ва бошқариш каби жамоатчилик сифатларини тарбиялаш маҳоратини ўзлаштиришдан иборат. Улар: - синф бошланғич жамоасини тарбиялаш ва уларда ўзаро муносабат алоқаларини яратиш. - ўқувчилар кундалик фаолиятларининг ҳамма қирраларида жамоага жипслаштириш. - шахсий манфаатдан жамоа манфаатини юқори қўйишга ўргатиш. - жамоада бир-бирига меҳр-оқибатли, мурувват ва саҳийлик, дўстона ҳамкорлик мавжуд бўлса, у катта тарбиявий кучга айланади. Кичик ёшдаги мактаб ўқувчилар жамоалари ташкил қилишда ўқитувчидаи турли-туман усул ва воситалардан маҳорат билан фойдаланиш талаб қилинади: 1. Ўқитувчи жамоа аъзоларини янги шароитга (мактабнинг I синфидан бошлаб) мослашув даврида уларга ишонч, хурмат, хушмуомалалик, талабларни тўғри қўя билиш шу билан бирга ўқувчини тушуниш ва эшита билиш маҳоратига эга булиш талаб этилади; 2. Ўқувчилар жамоасидаги етакловчи куч таянч ўзагини танлаш; 3. Жамоа аъзоларининг ҳар бирининг кучига, қобилиятига қараб топшириқлар бериш; 4. Жамоада янги анъана, қонун-қоидаларни дастлабки куртагини

яратиш ва унга амал қилиш; 5. Жамоа истиқболини давр талаби билан мослашган ҳолда белгилаш талаб қилинади.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР 1. «Ўзбекистон Республикасининг Кадрлар тайёрлаш миллий дастури», «Баркамол авлод – Ўзбекистон тараққиётининг пойдевори» – Тошкент: Шарқ, 1997-65 б. 2. Каримов И.А. « Ў збекистон келажаги буюк давлат». Тошкент : Ў збекистон 1992-62 б. 3. Каримов И.А. «Янги уйни қ урмай туриб, эскисии бузманг» – Тошкент : Ў збекистон 1993 . – 24 б. 4. Каримов И.А. «Озод ва обод Ватан, эркин ва фаравон ҳ аёт-пировард ма қ садимиз». 8-жилд . – Тошкент : Ў збекистон , 2000. 5. www.ziyonet.uz

Похожие

Тарбиявий ишларни амалга оширишда педагогик маҳорат ва унинг асосий тамойиллари

Тарбиявий ишларни амалга оширишда педагогик махорат ва унинг асосий тамойиллари

Педагогик технология ва педагогик маҳорат уйғунлашувининг истиқболлари

Педагогик маҳорат ҳақида тушунча, унинг ўқитувчи фаолиятидаги ўрни ва аҳамияти. Педагогик фикр тарихи

«Педагогик технологиялар ва педагогик маҳорат» фанининг предмети, мақсад ва вазифалари