Tarbiyaviy ishlarda foydaladigan metodlar - Педагогиka - Рефераты

Tarbiyaviy ishlarda foydaladigan metodlar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

56 KB

Tarbiyaviy ishlarda foydaladigan metodlar Reja: 1.Tarbiya metodlari haqida umumiy tushuncha. 2.0`zbekiston xalqining tarbiyaviy ishlarda qo`llaydigan metodlari. Ularning turlari. 3.Sinf rahbari faoliyatida metodlardan foydalanish. Asosiy tushunchalar: aqliy, axloqiy, jismoniy tarbiya, jazo, rag`batlantirish.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR. 1.1. A. Karimov "Barkamol avlod O`zbekidton taraqqiyotining poydevori" Toshkent 2007 2. SH. Hamrayev "Tarbiyaviy ishlar" ma`ruzalar matni. Qarshi Nasaf 2006 3. Z. Ismoilova "Tarbiyaviy ishlar metodikasi. Toshkent 2003

Tarbiya metodlari haqida umumiy tushuncha. Tarbiya keng ma`nodagi yoshlarni, insonlarni ob`ektiv va sy`bektiv ta`sirlar orasida axloqiy, aqliy, amaliy, jismoniy shakllanish jarayonidir. Bola o`qishni, tarbiya olishni istaydi, ulg`ayib jamiyat hayotida faol ishtirok etishni xoxlaydi. Padagog uni qay usulda, qanday munosabatlar sharoitida, qanday pedagogic jarayonda tarbiyalash lozimligini bilish kerak. Shu bilan birga bola o`zini o`zgartirishda faol ishtirokchi ekanligini ham unutmasligi kerak. O`quvchilar yaqin kishilarining munosabatlarini yaxshi bilsa, bu unga ishda yordam bersa, shundagina bola pedogogik o`tkazishga ochiq va moyil bo`ladi. O`qituvchi - do`st, murabbiy, yo`l boshlovchi bo`lgandagina o`quvchilar o`zlarining ichki olamlarini ochib ko`rsatadilar. Yuqorida aytganimizdek tarbiya- tarbiyachi va tarbiyalanuvchi faoliyatlarini o`z ichiga olgan ikki yoqlama jarayon. Tarbiyachilar - bilim va tarbiyaga ega bo`lgan kishilar, tarbiyalanuvchilar - bilim va tajriba o`rganuvchi yoshlardir. Demak, tarbiya usuli - tarbiyachi va tarbiyalanuvchilarning hamkorlikdagi faoliyat va o`zoro ta`sir ko`rsatish usullaridir. Ilmiy adabiyotlarda tarbiya usullarini tarbiya metodlari deb ham yuritiladi. "Metod" so`zi grekchadan olingan bo`lib, yo`l, usul ma`nosini beradi. Ta`lim usullari singari tarbiya usullari ham alohida qismlarga bo`linadi. Masalan, o`qituvchi sinfda birinchi marta sinf xonasini tozalash uchun uyushtirmoqda. Bolalarga ish bo`lib berishdan avval u lattani qanday qilib ho`Hash, partalarni va polni qanday qilib artish haqida gapirib, ko`rsatib beradi. O`qituvchining so`zi bu yerda uslub hisoblanadi. Usui va uslub bir-biri bilan o`zoro bog`langan holda pedogogik jarayon mohiyatiga ko`ra bir-biriga o`tib turishi kerak. O`qituvchilarning jamoa va individual faoliyatlarini maqsadga muvofiq tadhkil qilish uchun tarbiya shakllaridan foydalaniladi. Masalan: sinf majlisi, yig`ilishlar, ertalabki lineyka klub ishlari va boshqalar.

Shunday qilib, tarbiya jarayonida o`qituvchi yakka o`quvchi yoki sinf jamoasi manfaati yo`lida biron - bir tarbiyaviy masalani hal qilish uchun o`quvchilarning yosh va individual xususiyatlarini, tarbiyalanganlik darajalarini, pedogogik vaziyat xaraktirini hisobga olgan holda ta`sir etish shakllari majmuasiga tarbiya metodi deyiladi. Tarbiya g`oyatda murakkab jarayon bo`lib, har davrning ijtimoiy - siyosiy hayotini o`zida aks ettiradi. Uning usullari, vosita va omillari asrlar davomida shakllanib, o`zini oqlagan urf- odatlar an`anaga aylanadi. Binobarin, tarbiyada har bir xalqning o`z udumi, usuli tarixan shakllangan va tajribada sinalgan dunyoqarashi tarbiya vositalari bo`ladi, shuning uchun tarbiya milliy va tarixiy zamindan uzilmasligi kerak. О `zbek xalqining tarbiyaviy ishlarda qo `llaydigan metodlari . Xalq pedogogikasi o`zbekona axloq, odob va tarbiyaning barcha qirralarini o`zida mujassamlashtirgan. Xalq pedogogikasida tudli xil tarbiya usullari va vositalaridan foydalaniladi, bu usul vositalar nihoyatda rang v- barang bo`lib, ko`p tomonlari bilan ilmiy pedagogikadan ustunlik qiladi. Chunki buusullar ilmiy pedagogikaning shakllanishida hanm o`z ta`sirini o`tkazgan. Xalq pedagogikasida qo`llanilgan juda xilma-xil tarbiya usullarini quyidagi tarzda umumlashtirish mumkun: 1. Tushuntirish (o`rgatish, odatlantirish, mashq qildirish). 2. Nanuna (maslahat berish, uzr so`rash, yaxshiliklar haqida do`zlash, o`rnak bo`lish). 3. Nasihat berish, o`git ( undash, ko`ndirish iltimos qilish, yolvorish, tilak-istak bildirish, ma`qullash, rahmat aytish, duo qilish, oq yo`l tilash va hokazolar). 4. Qoralash va jazo (ta`qiqlash, ta`na , gina, tanbeh berish, majbur qilish, koyish, ayblash, uyaltirish, qo`rqitish, nafratlanish, ont - qasam ichirish, urish, kaltaklash va hokazolar). Agar sinchiklab qaralsa, yuqorida keltirilgan to`it xil usul umumiy bir yaxlitlikni ifodalaydi. Oldin bolaga umumiy manzara tushuntiriladi. Bolalar narsa va hodisalarga tushunmaganlarida tarbiyachi namuna vositasini o`taydi, ya`ni yoshlarni mustaqil kuzatuvchanligiga e`tibor beradi. Unda ham tushunmaganlar v kattalarning nasihat va o`gitlari orqali narsa va

hodisalarning mohiyatiga yetadigan bo`lishadi. Bordi-yu, bunda ham bolalar tushunmasa yoki tushunishni istashmasa, unda qoralash va jazo usullaridan foydalanishga to`g`ri kelgan. Lekin bu so`ngi chora ekanini xalq yaxshi tushunadi. Hozirgi zamon ilmiy pedagogikasi qoralash va jazoni so`nggi chora, aniqrog`i, kam samara beradigan chora ekanini isbotlagan. Ijtimoiy ongni shakllantiruvchi usullar guruhiga o`quvchilarda ilmiy dunyoarash, e`tiqodni, ma`naviy va siyosiy g`oyalarni shakllantirish maqsadida ularni ongi, hislari va irodasiga ta`sir ko`rastish usullari kiradi. Suhbat va hikoya. O`quvhci shaxsini g`oyaviy va axloqiy shakllantirishda o`qituvchining jonli so`zi eng ta`sirli usul hisoblanadi. Suhbat uchun mavzu tanlashda uning mazkur sinf uchun dolzarbligi, bolalarda axloqiy ishonch uyg`otishning suhbat mazmuniga bo`lgan munosabatlarini va suhbatdan kutilayotgan natijani hisobga olish lozim. Hikoya. O`quvchilar odatda hayotdan va badiiy adabiyotdan olingan aniq misollar bilan to`liq hikoyalarni qiziqib tinglaydilar. Ularga axloq mezonlari, tarix qoidalari, Vatanimizning tabiiy boyliklari, ajoyib, mehnatkash kishilari, tarix, adabiyot, san`at haqida hikoya qilib berish mumkin. Badiiy adabiyot, radio, televideniye, gazeta va jurnallardagi maqolalar ham qimmatli material bo`ladi. Suhbat ham, hikoya ham o`quvchilarning yoshiga mos mavzularda, ular tushunadigan so`zlar orqali o`zbek tilida o`tkazilishi kerak. Eng yaxshisi, suhbat va hikoya mavzusini o`quvhilarning o`zlari tanlashsin, bunda suhbatning zavqi - shundan - ta`minlanadi, o`quvchilar mavzuga befarq qaramaydilar. Namuna. O`quvchilar o`z atroflaridagi kishilarda hamma yaxshi axloqiy sifatlarni ko`rishlari va namuna olishlari nihoyatda muhimdir. Bola rivojlanishining, o`zligini bilishining asosiy omili - bu faoliyatdir. Faoliyat nuqtai nazaridan yondashish qoidasi maktab hayotining hamma jabhalarida ta`lim- tarbiyajarayonlariga singib ketadi. O`zbek xalqining tarbiyaviy ishlarda qollaydigan metodlarining turlari. Mashq bolalar faoliyatini oqilona, maqsadga muvofiq ravishda va har tomonlama tashkil qilish, ularni axloq mezonlari

va xulq-atvor qoidalarini bajarishga odatlantirishdir. Odatlar bolalikda _ tarkib topadi va keyin mustahkamlanib boradi. O`qituvchilar, ota-onalar bolalarda ijobiy odatlar shakllanishini kuzatib borishlari kerak. O`uvhcilar odatlarni yaqinlaridan meros qilib olmydilar, _ balki, ular bilan muntazam muloqot tufayli taqlid qilish, tarbiya orqli hosil qiladi. Oxir-oqibatda odat ehtiyojga aylanadi. Mashq muayyan hatti-harakatlarni ko`p marotaba takrorlashni o`z ichiga oladi. Mashq va odatlanish o`quvchi uchun ongli ijodiy jarayondir. Mashq natijasida ko`nikma, odat, yangi bilimlar hosil qilinadi, o`quvchining aqliy qobiliyati rivojlanadi, axloqiy tajribasi ortib boradi. Odatsiz tarbiya - poydevorsiz binoga o`xshaydi, odat esa muntazam mashq orqali mustahkamlanadi. Faoliyatda mashq qilish mehnat, ijtimoiy faoliyat, jamoadagi faoliyat va o`zaro munosabat odatlarini tarbiyalashga qaratilgandir. Kun tartibi mashqlari maktabda, oilada o`rgatiladigan kun tartibiga amal qilish, shu bilan bog`liq o`z istak va harakatlarini boshqarish, ish.va bo`sh vaqtdan to`g`ri foydalanish odatiga o`rgatadi. Mxsus mashqlar madaniy xulq, malaka va ko`nikmalarni hosil qiladi va mustahkamlaydi. Topshiriq. O`quvchilarning mehnat topshiriqlarini jamoa bo`lib bajarishlari ularda ijtimoiy xulq tarbiyalarini shakllantirishda alohida ahamiyatga egadir. O`quvchilar o`z kuchlarini umum ishiga sarflashga, jamoa uchun mas`uliyatni his etishga o`rganadilar. Mehnat qilish bolaning xarakterini shakllantiradi va mustahkamlaydi. Pedagogik talab. Pedagogik talab tarbiyaning eng muhim usullaridan biridir. Talab - by o`quvchining turli vazifalarni bajarishi; ijtimoiy xulq-atvor mezonlarini ifodalashi; u yoki bu faoliyatda qatnashib bajarilishi zarur bo`lgan aniq bir vazifa sifatida namoyon bo`lishi; turli ko`rsatma sifatida namoyon bo`lishi; turli ko`rsatma sifatida namoyon bo`lishi, u yoki bu harakatda rag`batlantiruvchi yoki uni to`xtatuvchi bo`lishi; oqilona harakatlarga undovchi bo`lishi mumkin. O`quvchida o`z-o`zini tarbiyalashga, ya`ni o`z ustida ongli, batartib ishlashga extiyoj paydo bo`lgandagina tarbiya jarayonini samarali deb hisoblasa bol`ladi.

O`quvchilarni, ayniqsa, o`rta va katta yoshdagilarni o`z bilim va malakalarini mustaqil oshirishlariga yo`llash kerak. Shundan keyin vaqti-vaqti bilan o`zlari va ota-onalari oldida olgan majburiyatlarini his etishlariga yordam beradi. O`z-o`zini tahlil qilish. O`z shaxsini, fazilatlarini tahlil qilishga, hatti-harakatlri haqida o`ylashga o`rgatadi. O`z-o`zini baholash. O`quvchining faoliyatini o`z kuchi bilan yuzaga _ chiqishiga yordamlashish zarur. O`z-o`zini baholash qiyin, lekin o`quvchini bunga yetarli tayyorlash mumkin. Shu bois o`quvchi irodali bo`lishi, o`z burchlarini tushunishi, tahsil va tarbiya olish uchun sabablar, motivlar asos bo`ilshi, ya`ni tahsil va tarbiyalanishni xohlashi, o`zini o`rtoqlarining, yaqin kishilarining ko`zi bilan ko`rishi va o`z-o`zini takomillashtirishga uilishi lozim. O`z-o`zini baholash o`quvchi uchun o`zining imkoniyatlarini hisob-kitob qilish, baholash, o`ziga chetdan turib xolisona baho berish, o`zidan qoniqish hosil qilishda yordam beradi. Sinf rahbari faoliyatida metodlardan foydalanish Tarbiyaviy vosita ancha keng tushuncha bo`lib, har qanday tarbiyaviy vazifani hal qilish uchun qo`Uanilayotgan usuliy yo`lning muvaffaqiyatli chiqishiga ko`maklashadi. Mohir tarbiyachi bolaga tarbiyaviy ta`sir etishda uning yoshi va shaxsiy xususiyatlari, tarbiyalanganlik darajasi o`zi bilan bola o`rtasida vujudga kelgan munosabat, o`quvchi intilishlarining o`ziga xosligi, faoliyatda qatnashishdan bolaning ko`zlagan maqsadini hisobga olib, bolaga ta`sir etishning muvaffaqiyatini ta`minlaydigan usulni to`g`ri tanlay oladi. O`qituvchi sinfda, o`quvchilar jamoasida bo`lgan vaqtlarda quyidagi metod ya`ni usullardan foydalanishi mumkun: ibrat - namuna usuli, ishontirish , tushuntirish , o`qtirish , rag`batlantirish va v iazolash. Ibrat-namuna usuli . Bolalar tarbiyasida ibrat — namunanins o`rni kattadir. N amunayoki ibrat usuli bolalardagi taqlidchanlikka asoslanadi. Taqlid

boshqalarning xulq - atvorini, yurish -turishini ongli yoki ixtiyorsiz ravishda takrorlash demakdir. Shuning uchun o`qituvchilar, tarbiyachilar va ota-onalarning o`zlari hammadan oldin bolaga namuna bo`lmoqlari, o`zlarida eng yaxshi fazilatlarni qaks ettirmoqliklari lozim. Ishontirish usullari. Boshlang`ich maktabda ishontirishning tarbiyaviy jihatdan muhim va qimmatli bo`lgan tushuntirib berish va ishontirish, hikoya va suh- kabi shakl va usullardan keng foydalaniladi. Tanbeh berish va jazolash usullari: 1. O`quvchining bajargan ishining xato ekanligini tushuntirish. 2. Xatoni ikkinchi bor qaytarsa tanbeh berish. 3. Ogohlantirish. 4. Qattiq ogohlantirish. bat, sinfdan tashqari o`qish, namuna ko`rsatir ishontieish 5. Uyaltirish. Jazo - bu bolaning noto`g`ri qilgan ishiga o`zini iqror qildirishdir.

Похожие

Sinfdan tashqari tarbiyaviy ishlar

Hadislarning ta‘lim-tarbiyaviy ahamiyati

Jahon tarbiyaviy kontseptsiyalari sinfdan va maktabdan tashqari tarbiyaviy ishlar konsepsiyasi

O’quv-tarbiyaviy vaziyatlarni loyihalashtirish asoslari

Ta`lim – tarbiyaviy jarayonni rejalashtirish