Tаrbiya nаzаriyasini o’qitish mеtоdikаsi - Педагогиka - Рефераты

Tаrbiya nаzаriyasini o’qitish mеtоdikаsi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

45 KB

Tаrbiya nаzаriyasini o’qitish mеtоdikаsi Reja : 1 . Tаrbiya nаzаriyasining vujudgа kеlish tаrixi vа Mаrkаziy Оsiyo аllоmаlаrining qo’shgan xissаlаrini tushuntirish usullаri. 2. Barkamol shaxsni tаrbiyalash usullarini qo’llаsh mеtоdikasi . 3 Sinfdan vа mаktаbdаn tаshqаri tаrbiyaviy ishlаrdа o’qituvchi mаhоrаti.

Tarbiya — ma‘naviy manbalar va hozirgi zamon talablari extiyojlarini nazarda tutgan holda, o’ktuvchining o’quvchi bilan aniq bir maqsadga karatilgan o’zaro amaliy va nazariy muloqotidir. Biror bir maqsadga qaratilgan tarbiya jarayonining mohiyati va vazifalari tarbiyachi tomonidan rejalashgiriladi va tartibga solinadi: A) Talabaning qaysi xislatini shakllantirish yoki yo’qotish maqsadida rejalashtiriladi. B) Shu xislatlarni tarbiyalash yoki yo’qotish uchun xizmat qiluvchi manbalarni izlab topiladi. V) Belgilangan maqsad uchun xizmat qiladigan nazariy va amaliy manbalarni qaysisini va qaerda ishlashni rejalashtiriladi. Bunday rejaga solinib olib borilgan tarbiya mohiyatini ta‘lim-tarbiya tizimi, jamiyat va insonlarning intellektual va jismoniy faoliyati tashkil qiladi. Tarbiya jarayonining jamiyat taraqqiyotidagi roli nihoyatda beqiyosdir. Insonni tarbiyalash, uni bilim olishga, mehnat qilishga undash va bu hatti-harakatini sekin-asta ko’nikmaga aylantirib borish lozim. Insonning mushohada qilish qobiliyatini tarbiyalaydi va mushohada qilish aqlni peshlaydi. Aql ongni saqlaydi. Ong esa moddiy va ma‘naviy manbaga aylanadi. Shu tarzda inson asta-sekin takomillashib, komillikka erishib boradi. Ammo buning uchun tarbiyachi va tarbiyalanuvchidan uzoq davom etadigan mas‘uliyat, sharafli mehnat va qunt, irodani talab etadi. Buning uchun bolalarning yosh xususiyatlarini hisobga olish zarur. Ma‘naviy, insoniy sifatlarning shakllanishida oiladagi, atrofdagi, jamiyatdagi muhit bolalarga bo’lgan munosabat muhim rol o’ynaydi. Ota-onalarimiz va atrofdagilarning bir-birlariga bo’lgan munosabatlarini ko’rgan bola shunga qarab shakllana boradi. Ular avval kattalarga taqlid qiladilar. So’ng sekin-asta qilayotgan ishlarining mohiyatini anglaydilar. Bolalarni to’g’ri tarbiyalashda ota-onaning ongi, ma‘naviyati, bilimi, tarbiyalanganligi muhim ahamiyatga ega. Aniq bir maqsadga qaratilgan tarbiyaning samaradorligi tarbiyachining qanday metoddan foydalanishiga bog’liq.

Metod - yunoncha atama bo’lib - aynan nimagadir yo’l, usul orqali maqsadga erishish yo’lini bildiradi. Metod, ya‘ni usul axborotni uzatish va qabul qilish xarakteriga qarab: So’z orqali ifodalash usuli. Ko’rgazmalilik usuli. Amaliy, namuna usuli. Rag’batlantirish va jazo usuli. Yuqoridagi metodlar (usullar) o’z navbatida quyidagi guruhchalarga bo’linadi: Birinchi guruh - so’z orqali uzatish, maslahat berish, ma‘lumotlarni eshitish orqali qabul qilish, hikoya, ma‘ruza, suhbat va boshqa usullarga; Ikkinchi guruh - kinofilmlar, tasviriy san‘at, badiiy san‘at va boshqa ko’rish orqali tarbiyalash usullariga; Uchinchi guruh - tarbiya ma‘lumotlarini amaliy mehnat harakatlari orqali berish. o’rnak ko’rsatish, boshqalarni ama liy mehnatini misol qilib ko’rsatish; To’rtinchi guruh - o’quvchi-talabalarning yaxshi bajargan ishlarini, o’rtoqlari oldida yoki ota-onalar majlisida ma‘qullash, minnatdorchilik bildirish, iqtisodiy yordam, stipendiyalarini topshirish, maqtov yorliqlari topshirish. Suratlarini hurmat taxtachasiga yopishtirish va boshqa og’zaki, "rahmat", "barakalla" kabi rag’batlantirish usullarini kiritish mumkin. Tarbiyachining rag’batlantirish usuli ikkiga bo’linadi: 1. Siz buyurgan ishga burch va mas‘uliyat bilan yondashganligini rag’batlantirish. 2. Siz buyurgan ishga qiziqishini va uni uddalay olganligini rag’batlantirish. Masalan: Bugun ishdan kech qaytishingizni aytib, farzandingizga ish buyurdingiz. Farzandingiz siz buyurgan ishni bajarib qo’ydi.U siz buyurgan ishga burch va mas‘uliyat bilan yondoshdi. Siz farzandshnizdagi bu ijobiy o’zgarishga befarq bo’lmay, qolgan farzaidlaringizga bo’lgan mehringizni suiste‘mol kilmagan holda, uni suyib, yelkalariga qoqib,yoki peshonasidan o’pib qo’yingki,

bu harakatingiz qolgan farzaidlaringizni ham tarbiyalasin. Ularni mustaqil yumush qilishga undasin. Bu holatdan keyin farzandlaringiz o’zini sizga nihoyatda keraqligini sezadi. Oilaga yordami tekkanligidan mamnun o’zida yo’q xursand, o’zini katta bo’lib borayotganligini his etib boradi. Siz esa ana shu beg’ubor, mehrli rag’batlantirishingiz orqali unda mehnatga qiziqish va uni uddalay olish qobiliyatiga ishonch hosil qildingiz. Jazo — bu bolaning noto’g’ri qilgan ishiga o’zini iqror qildirish. Agar bola siz ogoxlantirmasingizdan yoki tushuntirmasingizdan oldin o’z xatosini tushungan bo’lsa-yu, sizga qilgan xatosini aytolmay izza chekib turgan bo’lsa, uni jazolashga zarurat yo’q. Endi bu xatoni qaytarmaymai, degan ma‘noda sizga qarayapti. Siz unga yana bir marta imkoniyat bering. Ammo keyingi gal ham xato qilsa va uni tan olmasa, unday hollarda quyidagi jazo turlari qo’llaniladi. Tushuntirish. Tanbeh berish. Ogohlantnrish. Qattiq ogohlantirish. Uyaltirish. Yuqoridagi jazo turlarini o’qituvchi o’quvchiga yuzma-yuz hech kimning guvohisiz qo’llaydi. Ammo gruppadosh o’rtoqlari yoki sinfdoshlari oldida izza qilay deb bolani uyaltirsa, yomon oqibatlarga olib kelishi mumkin. Uyat — bu insonning eng nozik sezgisi bo’lib, o’quvchini o’rtoqlari yoki kollektiv orasida izza qilish (uyaltirish) eng yuqori jazo xisoblanadi. O’quvchini jamoa orasida izza qilishni eng oxirgi chorasiz qolganda ko’llash mumkin. Eng ma‘quli o’kuvchi bilan yuzma-yuz mexrli ohangda, unga ishonch bildirib, qaltis yo’ldan qaytarish mumkin. Tarbiya — har bir insonning hayotda yashashi jarayonida ortirgan saboqlari va intellektual salohiyatlariniig ijobiy ko’nikmasini o’zgalarga berish jarayoni. Tarbiyalanganlik — milliy urf-odatimiz mezoniga kirmagan o’zgalarning nafratini qo’zg’atadigan xatti-harakatlardan o’zini tiya bilish.

Bolaning xarakterini, oiladagi tarbiyasini, uning or-nomusini, sharm-hayosi kabi nozik tuyg’ularini tarbiyalanganlik darajasini bilmay turib, birdaniga jamoa orasida uyaltirish, yaxshi o’ylab ko’rmaslik, yoki jaxl ustida tinimsiz (tan jarohati yetkazish) kalgaqlash mumkin emas. Sizning tanlagan jazo usulingiz o’quvchini yoki farzandingizni qilgan xa tosini tushunishga, boshqa qilmasligiga tarbiyaviy saboq bo’lishi kerak. Jazo adolat mezoniga tayanib qo’llanilmog’i lozim. Zero, bu qo’llagan jazo usulingiz o’kuvchining sha‘niga, g’ururiga va uni ruhiy azob- uqubatlarga solmasligi nazarda tutilishi kerak. Agar bu jazo usullari o’zining samarasini bermasa, u holatda ehtiyotkorlik bilan maktab ma‘muriyati va ja moa hamkorligida boshqa choralarni ishlab chiqish kerak. Bugungi kunda Pedagogika fani ham, amaliyoti ham takomillashib bormoqda. Shuningdek, tarbiya jarayoni ham zamon talabiga monand takomillashib boradi. Mustaqil jamiyatimizning qisqa tarixiy davri saboklarini, g’oyalarini, tamoyillarini talabalar ongiga singdirish, ularni aqlan barkamol va ma‘naviy boy qilib tarbiyalash biz tarbiyachilar va ota-onalarning burchimizdir. Prezidentimiz I.A.Karimovning "O’z kelajagimizni o’z qo’limiz bilan qurmoqdamiz" mavzusidagi "Turkistoi" gazetasi muhbirlarining savollariga javoblari (1999 yil 3 fevral) biz uchun dasturilamal bo’ladi. Ularga bir nazar solaylik: 'Turkiston" gazetasi muhbirining savoli: Yaxshi bilamizki, mustaqil taraqqiyot yo’li oq poyondoz tushadgan ravon yo’l emas. Bu yo’lda o’ziga xos past - balandliklar, to’siq va qiyinchiliklar, murakkabliklar bo’lishi tabiiy. Sizningcha, O’zbekistonning yetti yillik istiqlol tarixidan kelib chiqadigan asosiy saboq va xulosalar nimalardan iborat?". Prezidentimiz I.A. Karimovning javoblari: "Birinchi saboq shundan iboratki, yangi tizimga o’tish ko’pchilik o’ylagandan ham ko’ra murakkab jarayon ekan. Vatan, millat taqdiri hal bo’ladigan qaltis vaziyatda to’g’ri yo’lni tanlay olish uchun avvalo, tarixni yaxshi bilish hayotning achchiq-chuchugini bilish kerak. Adolat biz qurayotgan jamiyatning mezoni bo’lmog’i darkor.

Endi, eski jamiyatni inkor qilish yoki ma‘qullash kayfiyatidan voz kechib, bunyodkorlik kayfiyatiga o’tish payti keldi. - Millat, davlat, jamiyat taqdiri hal bo’layotgan pallaga o’zligimizni anglash, ma‘naviy ildizlarimizni unutmaslik katta ahamiyatga ega. - Biz insonlar dunyoqarashini boshqarish fikridai yiroqmiz, balki biz insonlarning tafakkurini boyitish, uni yangi ma‘no va mazmun bilan to’ldirish tarafdorimiz. Tarix inson ko’zini ochar ekan. Uni o’rganish ko’p xatolarning oldini oladi. Chunki insoniyat tarixida davrlar, jarayonlar charxpalak kabi aylanib, qaytarilib turadi. Faqat bu xatolar yangi tarixiy bosqichda, yangicha shaklda ro’y beradi. Bizning tariximizda ham o’sish, yuksalish va tanazzul tomonlar bo’lgan. Xalqimiz boshidan ko’p voqealarni o’tkazgan. Zafarni ham, mag’lubiyatni ham, parokandalikni ham ko’rgan. Buyuk Amir Temur hukmronlik qilgan davr va undan keyin kechgan jarayonlar yorqin misol bo’la oladi. Buyuk ajdodimiz yuksak taraqqqiy topgan davlat barpo ekani va bu mamlakatda "Kuch-adolatdadir" degan bosh shior davlat siyosatining, jamiyatning asosi bo’lganini yaxshi bilamiz. Bu g’oya odamlarga kuch bergan, ularda insof- diyonatga, ezgulikka ishonch uyg’otgan. Chunki jamiyatda adolat barqaror bo’lsa, mil lat, xalq hech qachon yo’ldan adashmaydi, ertami — kechmi faro von turmushga erishadi. Mening rahbarlik lavozimimda mehnat qilgan tajribamdan chiqadigan eng muhim hayotiy xulosam shuki, adolat biz qurayotgan jamiyatning mezoni bo’lmog’i darkor. Nafaqat mamlakatimiz miqyosida, o’ylaymanki, har qanday jamoa, mahalla, boringki oila misolida ham omadimiz, fayz-barakamizning garovi sharti bo’lmish tinchlik va totuvligimizni saqlamoqchi bo’lsak, buning yagona zamini - adolat va insofni eng ustuvor maqsadimiz va siyosatimizga aylantirmog’imiz kerak. Faqat shu asosdagina, fuqarolar roziligi, millatlararo totuvlik yurtimizda qaror topgan osoyishtalikni asrash mumkin",- deb javob berdi yurtboshimiz.

Prezidentimizning bu o’rinli saboqlari tarbiyachi pedagoglar uchun yo’llanmadir. Adolat o’zi nima? U qanday tushuncha? Nima uchun Preziden timiz adolat biz qurayotgan jamiyatimizning mezoni bo’lishi kerak dedilar? Bu tushunchani pedagogika sohasida qanday talqin etish mumkin? Adolat - hayotiy masalalarni axloqiy va huquqiy normalariga rioya etgan holda hal etishdir. Adolat tushunchasi bilan bog’liq jihatlar juda keng qamrovli bo’lib, adolatli inson, adolatli jamiyat kabi tushunchalar shunday jihatlar jumlasiga kiradi. Adolatnarvarlik tushunchasi esa adolat tamoyiliga amal qilgan holda ish olib borish, yo’l tutish, faoliyat yuritish demaqlir. Bu tushunchaning mohiyatini oilada farzand tarbiyasi jarayonida uchraydigan quyidagi hayotiy masalalarning yechimi asnosida qaraylik. Masalan. Aka dars qilayotganida ukasi oyoq tagida "g’ing-g’ing"lab mashinasini o’ynayverdi. Akasi bir-ikki bor ukasiga boshqa uyga chiqib o’ynashini iltimos qildi. Ammo ukasi quloq solmadi. Jahli chiqqan aka ukasining mashinasini olib, eshiqdan uloqtirdi. Bundan xafa bo’lgan uka: "Akam urdi",- deb onasiga yig’lab bordi. Ona kichik o’g’lining gapiga kirib: "Kap-katta yigit, kichik bolani urdingmi?" - deb koyidi va bir shapaloq urdi. Bu holatni ko’rgan kichik o’g’li xursand. Ona ham kichik o’g’lining yuzidagi tabassumdan boshi osmonga yetgan holda uydan chiqib ketdi. Masala ona tomonidan adolatli hal qilindimi? Adolat ta‘rifiga murojaat kilib, bu hayotiy masalani tahlil qiladigan bo’lsak, akaning ham axloqiy, ham huquqiy normalari paymol qilinganligini ko’ramiz. Masala ona tomonidan adolatli hal qilinmadi. Aka-uka o’rtasida mehrsizlik munosabatlarining paydo bo’lishiga birinchi zamin yaratildi. Ukaning esa bundan buyon yolg’on gapirishiga yo’l ochib berildi. Bunday holatlar bir iecha bor takrorlansa, aka: "Ota-onam mendan ko’ra ko’proq ukamni yaxshi ko’rar ekan", degan xulosaga keladi. Adolatsizlik zamirida aka ichimdagini top deydigan oiladagilarga va aka-ukalarga bemehr bo’lib tarbiyalana bosh|laydi. Agar

ona: "Qani yur-chi, o’g’lim", - deb aka va ukani yuzlashtirib, haqiqatni, ya‘ni akaning urmaganligini aniqlaganida, ukaiing tuhmat qilayotganini bilib, o’z vaqtida chora ko’rganida edi, aka-ukalar orasida mehr, ishonch, bir-birini hurmat qilish, aldamaslik, qilgan aybini tan olib ish ko’rish kabi ko’nikmalarni yanada shakllantirgan bo’lar edi.| Ota-ona va farzandlar orasidagi alodatning axloqiy va huquqiy buzulishlari salbiy sifatlarning paydo bo’lishiga olib keladi. Oilalarimizda bolalarning yoshligidan boshlab yaxshi sifatlarni shakllantirib borishga jiddiy e‘tibor bermog’imiz lozim, hayotiy masalalarni hal qilishda ota-onaniig bilimi, ma‘naviyati, o’zini tutishi, yurish- turishi katta ahamiyatga egadir. Farzandlar, talabalar, qolaversa, odamlar orasida adolatparvarlik xislatlarini kamol toptirishda o’rnak ko’rsatish, tushuntirish va uqtirish, rag’batlantirish, ogohlantirish, tanbeh berish, uyaltirish (izza qilish), suhbat, munozara va bahs kabi usullardan foydalanish mumkin.

АDАBIYOTLАR: 1. Kаrimоv IА Bаrkаmоl аvlоd — O’zbеkistоn tаrаkkiyotining pоydеvоri. T. 1997. 2. Kаrimоv I.А. Kаdrlаr tаyyorlаsh milliy dаsturi. T. 1997. 3. "O’zbеkistоn Rеspublikаsi Tа`lim to’g’risidа"gi Qоnuii.1997. 4. G’аybullаеv N.R., Yodgоrоv R., Jdаrkin L.P., Tоshmurоdоvа K... Mаmаtqulоvа R. vа bоshqаlаr. Pеdаgоgikа. "Univеrsitеt", 1999. 5. G’аybullаеv N.R. Yodgоrоv R., Jdаrkin L.P., Tоshmurоdоvа Q.А., Mаmаtqulоvа R vа bоshqаlаr. Pеdаgоgikа (Bаrchа bаkаlаvr yo’nаldshlаri uchun). 2000. 6.Inоg’оmоv R., Tоshmurоdоvа Q. Pеdаgоgаkа fаni XXI аsrdа. T. 2000. "Yangi аsr аvlоdi" nаshriyoti.

Похожие

Tа`lim nаzаriyasini o’qitish mеtоdikаsi

Tаrbiya mеtоdlаri

Shаxsgа yo’nаltirilgаn pеdаgоgikаning mоhiyat

Ijtimоiy pеdаgоgikа fаn sifаtidа

XXI аsr pеdаgоgikа fаni