Ta’lim tizimining bosqichlari - Педагогиka - Рефераты

Ta’lim tizimining bosqichlari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

76.5 KB

Ta’lim tizimining bosqichlari Reja: 1) YAngi ta’lim tizimining oldingisidan asosiy farqlari 2) YAngi ta’lim tizimining yutuqlari 3) Nazariy ta’lim tizimlarini o’rganib chiqish, sinf, dars, ma’ruza va seminar, amaliy mashg’ulotlarni olib borish metodikasi 4) Kollejlarda nazariy ta’limning didiktik asoslari 5) Nazariy ta’lim tizimining o’quvchilarning bilim olishlaridagi ahamiyati 6) An’anaviy o’qitish metodlari va amaliy o’qitish metodlari

O’qitish metodlari ta’lim jarayonida o’qituvchi va o’quvchilar faoliyatining yo’nalishini, o’qitish jarayonining qanday tashkil etilishi va olib borilishini hamda o’qituvchining ish harakatlarini belgilaydi. Bu metodlar o’qituvchi tomonidan o’quvchilar bilim, ko’nikma va malakalarni o’zlashtirish uchun qo’llanadigan usullar yig’indisini o’z ichiga oladi. Ta’lim tizimida o’qitish metodlari bilan birga «usul» va «vosita» atamalari ham ishlatiladi. Usul – ma’lum o’quv materialini o’tishda qo’llanayotgan asosiy o’qitish metodi bilan birga ikkinchi bir o’qitish metodining ayrim elementlaridan foydalanib ish ko’rishdir. Vosita – o’qitish metodlarini amalga oshirish uchun zarur bulgan yordamchi o’quv materiallari – asbob, qurol, apparat va shu kabilardan foydalanishdir. Ta’lim metodlari o’qitish jarayonida va pedagogik tafakkurning ko’p asrlik rivojlanishi tarixida muhim o’zgarishlarga duch keldi. Pedagogikada ta’lim metodlarini tavsiflash va belgilashga bir xil yondoshish mavjud emas. Ayrim mualliflar metodlarini belgilashda bilish manbaalarining xususiyatlarini asosiy deb hisoblaydilar: chunonchi, og’zaki (suhbat, tushuntirish, bayon qilish, o’quvchilarning texnik adabiyotlar bilan mustaqil ishlashi va boshqalar); ko’rgazmali (ko’rgazmali qurol, kinofilm va diafilmlarni namoyish etish); mehnat usullarini ko’rsatish o’quvchilarni mustaqil ko’zatishlari va boshqalar); amaliy (mashqlar, operasiyalar, ish usullari, amaliy laboratoriya mashg’ulotlari) va boshqalar. Keyingi paytlarda pedagogika nazariyasi va amaliyoti o’quvchilar bilish faoliyatining xarakteri bo’yicha tasniflanadigan metodlar qo’llanilmoqda. Ta’lim jarayonida qo’llanadigan metodlar o’quvchilar faolligini oshirishi, o’rgatilayotgan o’quv metodlarini o’quvchilar chuqur o’zlashtirishini ta’minlashi lozim. Tushuntirish – ko’rgazmali metod. O’qituvchi xar xil vositalar yordamida o’quvchilarga tayyor ma’lumot beradi va ular ma’lumotni qabul qiladilar, anglaydilar va xotirada saqlaydilar.

Eslash metodi. O’qituvchi topshiriqlar tizimi bilan o’quvchilarning bilish faoliyatini tashkil etadi. O’quvchi esa tasvirlar bo’yicha ko’nikma va malakalarni egallaydilar. O’quvchilar bilimining xajmi ortib borgan sari birinchi metoddan ikkinchisi bilan birga foydalanish ko’payib boradi. Muammoli bayon. O’qituvchi muammoli vaziyatni vujudga keltiradi, dars davomida uni hal o’ilish yullarini tushuntirib boradi va hal qiladi. O’quvchilar o’qituvchi bilan birgalikda muammoni hal qilishda faol ishtirok etadilar. Tadqiqot metodi o’quvchilarning yangi muammoni hal qilishdagi mustaqil izlanishi va ijodiy faoliyatini tashkil etish usulidir. Bunda o’qituvchi ularga tayyor muammoni bayon qilmaydi. Uni o’quvchilarning o’zlari o’quv materialini o’zlashtirish jarayonida topadilar. SHundan so’ng o’qituvchi muammoli vaziyatni vujudga keltiradi. An’anaviy o’qitish metodlari – og’zaki bayon qilish, tushuntirish, suhbat, ma’ruza, o’quv adabiyotini o’qish; tajribalar o’tkazish, natural ob’ektlarni ko’rgazmali vositalarni namoyish etish; mashq, yozma ish, grafik ish, laboratoriya ishlari – bayon etilgan metodlar tizimida vosita va usul sifatida namoyon bo’ladi. O’qituvchi esa ular yordamida u yoki bu metodlardan foydalanib darsini yuqori saviyada o’tkazadi. Amaliy o’qitish metodlari. Amaliy metod deganda o’quv materialini mashqlar, mustaqil topshiriqlar, amaliy va laboratoriya ishlari asosida o’zlashtirishning shakllari tushuniladi. Ishlab chiqarish ta’limida bu metodga ish usullari, mehnat operasiyalari, kompleks ishlar va vazifalarni bajarishda mustaqillikni rivojlantirishga qaratilgan ishlar, trenajerlarga oid mashqlar, laboratoriya – amaliy ishlarga esa texnologik jarayonni boshqarish mashqlari kiradi. Mashqlar – ko’nikma va malakalarni shakllantirish hamda mustahkamlash maqsadida muayyan xarakatlarni ko’p marta takrorlashdir. Ishlab chiqarish ta’limdagi mashqlarga asosan quyidagi talablar qo’yiladi: mashqlarni o’quvchilar ongli va maqsadga muvofiq yO’sinda bajarishlari; mashqlar metodikaga

asoslanishi, tizimli, izchil, uzluksiz bO’lishi va takrorlanishi; o’quvchilarning ishdagi mustaqilligi muntazam rivojlanib borishi kerak. Onglilik va maqsadga muvofiklik mashqlarni bajarishdagi eng muhim talabdir. O’quvchilar mashqni nima uchun kerakligini aniq tasavvur qilishlari va maqsadga erishishga faol intilishlari lozim. Urganiladigan meznat jarayonlarining ilmiy-texnik asoslarii bajarish yullari, ishda uchraydigan xatolarni bilish o’quvchilarga urganilayotgan xarakatlarni uzlashtirish imkonini beradi. Onglilik va maqsadga muvofiklik ko’nikmalar shakllanishining dastlabki paytlarida ayniksa katta ahamiyatga ega. O’quvchilar mashq natijalaridan dovdirab kolmasliklari uchun o’qituvchi, usta ularning kiyinchiliklardan, kiyinchiliklarni engish yullaridan ogoxlantiradi. Mashqlar muvaffakiyatli utishi uchun o’qituvchi o’quvchilarning tegishli natijalarga erishishdagi intilishlarini kullab kuvvatlashi kerak. Mashqlarni tobora kiyinlashtirib borish zarur. Ko’nikmalarn ishakllantirish jarayoni o’quv faoliyatida hal qiluvchi rol uynaydi. Ko’nikma xosil qilishning muvofakiyati kator shartlarga bog’liq. Birinchi shart – ko’nikma nima maqsadda shakllantirishini anglashdir. Xar qanday ko’nikma – avtomatlashgan darajaga etkazilgan xarakatlar tizimidir. Agar o’quvchi materialni uzlashtirishda uning ahamiyatini tashanmasa, unda bunday xarakatlar shakllanishi kiyin bo’ladi. Ikkinchi shart – mashqlarni tizimli bulishi. Odatda ko’nikmalar xosil qilishdagi kiyinchiliklarga o’quv mashqlari tizimini tashkil etish va ularni utkazishdagi kamchiliklar sabab bo’ladi. Uchinchi shart – amaliy xarakatlarini ongli ravishda bajarish. O’quvchi uz xarakatlarini, ish operasiyalarini izchilligini yaxshi tushunishi zarur, ularni mexaniq tarzda takrorlashga va yodlab olishga yul kuymaslik kerak. Turtinchi shart – dastlab amaliy xarakatlar va operasiyalarga puxta tayyorlanish. Operasiyalar ongli ravishda, reja asosida bajarilsa, ko’nikma tezrok va muvoffakiyatlirok shakllanadi. O’quvchi uzining dastlabki xarakatlarida xatoga yul kuymasligi lozim, chunki ularni kayta o’rganishga to’g’ri kelmaydi. Dastlabki xarakatlardagi xato keyin takrorlanib, mustahkamlanib kolishi mumkin va uni

tuzatish kiyin bo’ladi. SHu sabali xarakatlarni bajarayotganda operasiyalar tartibini ovoz chikarib yoki chikarmay gapirib turish goyat foydalidir. O’qituvchi shu xarakatlar va operasiyalarni e’tibor bilan nazorat qilib boradi. Beshinchi shart – mashqlarni mustaqil bajarish va uzini uzi nazorat qilish. O’qituvchi o’quvchiga bunday nazoratning usullarini o’rgatishi zarur. Oltinchi shart – bajarilgan mashqlar, amaliy ishlarni taxlil qilish va baxolash. O’quv ko’nikma va malakalarning ijobiy hamda salbiy jixatlari bo’ladi. O’quvchilar tipik xatolarga yul kuyadilar. Darslarda yaxshi ishlarni namoyish qilish, ijobiy namuna asosida o’qitish maqsadga muvofikdir. Ko’nikmalarni shakllantirishning mana shu shartlariga rioya qilinsa, o’qitishning amaliy metodlari o’quv materialini muvoffakiyatli uzlashtirishga olib keladi. SHakllangan ko’nikma va malakalarni mustahkamlash va takomillashtirishni ta’minlashning asosiy omillari: 1. Ko’nikma va malakalarning ongli, tushunib va mustahkam shakllanishi. 2. Ularni shakllantirishda uzlashtirilgan bilimlarga tayanilishi. 3. Xatolarning oldini olish, ularni uz vaqtida tuzatish. Noto’g’ri ish usullariga yul kuymaslik. 4. O’quvchilarga yagona pedagogik talablar kuyish. 5. Topshiriqlarni sekin-asta murakkablashtirib borish. 6. Mashqlar uchun ajratilgan vaktdan to’g’ri foydalanish. 7. Malakalar tulik shakllangunicha mashqlarni davom ettirish. 8. O’quvchilarning e’tiborliligi. 9. Mashqlarning muntazam ravishda utkazilishi O’quv materialini muammoli bayon etish. O’quv jarayonini takomillashtirishning asosiy yo’nalishlari – o’quvchilarning ta’limiy ishlarini faollashtirish, muastaqilligini rivojlantirish, o’qitishning eng samarali shakl va metodlaridan foydalanishdir. Bu shakllardan biri o’quv materialini bayon etishni muammoli qilib tuzatishdir. Bunda o’quvchi ongida muammoli vaziyat yoki ilmiy izlanishni eslatuvchi vazifa shakllanadi.

O’quvchining uzi savolga javob topishga, muammoni hal qilishga intiladi. Odatda, u to’g’ri javobni o’qituvchi yordamida topadi. Ammo uzi kidirib topishga intilishi va echim variantlarini topishi unda bilish faolligini, mustaqil fikrlashni vujudga keltiradi, uning bilish faoliyatiga ijodiy tus beradi. O’qitishda tafakkur yangi xarakat usullarini va uzlashtirilishi lozim bulgan yangi bilimlarni “kashf etish”lariga xizmat qiladi va shunda o’qituvchilarda ruy beradigan psixik xolatni ketirib chikaradigan muayyan vaziyatlar hamda ularga mos vazifalar muammoli vaziyat va vazifalar deb ataladi. SHunday vaziyatni yaratish va usha muammoni hal qilishda o’qituvchining tutgan yuli, usuli muammoli bayon qilish deyiladi. Muammoli vaziyatni vujudga keltirish va muammoni hal qilish asosida tashkil etilgan o’quv jarayoni muammoli o’qitishdir. Muammoli vazifalar va vaziyatlar quyidagi xollarda vujudga kelishi mumkin: Muayyan ma’lumotlar bo’yicha echimlarni topish uchun mustaqil izlanishda; Mavxum mazmunning muayyan tasavvurlar bilan boglanishi asosida; Bilimlarni o’quvchilarning shaxsiy tajribasi va amaliy ishlari bilan boglashda; Topkirlik yuzasidan topshiriqlar, vazifalardan, muammoli vaziyatni uz ichiga olgan boshqa vositalardan foydalanishda. Mana shularning xammasi bilish va kizikish faolligini keltirib chikaradi. O’quvchilar uzlarida echimni topish uchun zarur bilimlar borligini tushunadilar va muammo javobning to’g’ri variantini topishdan iborat bo’ladi.

2-rasm. O’qitish metodlarining tasnifi Ta’limning muammoli metodlaridan foydalanishda materialni uzlashtirish o’quvchi tafakkurining natijasi bo’ladi. Ammo o’qituvchilar shuni esda tutishlari kerakki, o’quvchilar uzlaricha xamma narsani «kashf etish»ga va urganib olishga kodir emaslar. Ular o’qituvchi raxbarligida xulosa chikaradi, koidalarni ta’riflaydi. SHu sababli ta’limning muammoli metodlaridan foydalanishda xam o’qituvchining tushuntirishi uz ahamiyatini yukotmaydi. SHu bilan birga o’qitish metodlarining quyidagi tasnifi xam mavjud (2- rasm). Unda metodlar ikki guruhga: bilimlarni dastlabki o’rganish metodlari va bilimlarni mustahkamlash hamda takomillashtirish va malakalarni shakllantirish metodalriga bulingan. Ukish jarayonida o’quvchilarning faollk darajasiga karab birinchi guruhdagi metodlar yana ikkiga bulinadi, bo’lar ma’lumotli – rivojlantiruvchi, muammoli izlanishli metodlardir. Ukitish metodlari Bilimlarni urgatish metodlari Bilimlarni mustaxkamlash, takomillashtirish, kunikma va malkalarni shakllantirish metodlari Ma’lumotli rivojlantiruvchi Muammoli izlanishli reproduktiv Ijodiy namoyish etish Tayyor bilimlar berish Bilimlarni mutakil urganish ma’ruza Kitob bilan mustakil ishlashtushuntirish Ukuv dastur- lari bilan mustakil ishlashsuxbat xikoya Ukuv kino- filmini kursatish Evristik suxbat Izlanishli laboratoriya ishi Ukuv munozara-lari Ukuv materialini aytib berish Namuna buyi-cha mashklarni bajarish Kursatma bu-yicha labora-toriya ishi Trenajerda ishlash bayon Variantli mashklar Izlanishli laboratoriya ishlari Ishlab chikarish vaziyattlari-ni taxlil kilish Ishlab chikarish masalalrini echish uyinlar

An’anaviy ta’limda ma’lumotli – rivojlantiruvchi metodlarning salmogi ancha katta. Bunday darsda o’quvchiga nisbatan o’qituvchi faollrok katnashadi. Bilimlarni mustahkamlash va ko’nikmalarni shakllantirish uchun kupincha reproduktiv metoddan foydalaniladi. Bu metod o’quv materialini aytib berish va esda saklashga, ijodiy tafakkurning rivojlanishiga, mustaqil bilish faoliyatini kuchaytirishga karatilgan bo’ladi. Lekin o’qitish metodlari turgun, doimiy emas, ular keyingi paytlarda rivojlanib faol o’qitish metodlari shaklida namoyon bulmokda. Faol o’qitish metodlari o’quv materialini egallash jarayonida o’quvchilarni fikrlash va bilish faoliyatiga undaydi. Faol o’qitish metodidan quyidagi foydalaniladi: A). O’qituvchi o’quv materialini kayta gapirib berish va esda saklash uchun tayyor bilimlarni namoyish etmaydi; B). U o’quv materialini shunday bayon qiladiki, O’quvchilar faol bilish va amaliy ishlar jarayonida mustaqil bilim hamda ko’nikmalarni egallaydi (2-rasm). Faol o’qitish metodlarining xususiyati, ular asosida amaliy va fikrlash faoliyatiga intilish yotishidir. Bu metodlardan darsning xar xil bosqichlarida: bilimlarni dastlabki o’rganishda, mustahkamlash va takomillashtirishda, ko’nikma, malakalarni shakllantirishda foydalanish mumkin. Lekin o’quv jarayonida faqat faol o’qitish metodlaridan foydalanmaslik, balki u bilan an’anaviy o’qitish metodlaridan xam foydalanish kerak.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. I. A. Karimov. «Barkamol avlod orzusi». T. 1999 y. 2. I. A. Karimov. «Barkamol avlod Uzbekiston tarakkiyotining poydevori». T. 1997 y. 3. O’zbekiston Respublikasi Oliy ta’lim tizimini isloh qilish buyicha me’yoriy hujjatlar I-kism, Toshkent, 1998 yil 4. O’zbekiston Respublikasi Oliy ta’lim tizimini isloh qilish buyicha me’yoriy hujjatlar II-kism, Toshkent, 1998 yil 5. V. A. Skakun. «Ishlab chiqarish ta’limi ustozi uchun kullanma». Toshkent «O’qituvchi» 1992 y. 6. N.N.Azizxo’jaeva «Pedagogik texnologiya va pedagogik mahoart». Toshkent, Nizomiy nomidagi TDPU, 2003 y 7. R. X. Djuraev. «Teoriya i praktika intensifikasii professionalnoy podgogtovki uchahixsya proftexuchilih». Toshkent. «FAN» 1992 y. 8. S. A. Akmalova. «Ta’lim nazariyasi didaktika masalalari bo’yicha o’quv kullanma». Namangan 1993 y. 9. K. J. Mirsaidov. «Maxsus fanlarni o’qitish va ishlab chiqarish ta’limi». Toshkent «O’qituvchi» 1996 y. 10. www.ziyonet.uz

Похожие

Ta’lim jarayonida ta’lim oluvchi shaxsi

Masofaviy ta’lim

Masofaviy ta’lim

Programmalashtirilgan ta’lim

Ta’lim texnologiyasi