Ta’lim tili va ona tili ta’limi tushunchalari haqida - Педагогиka - Рефераты

Ta’lim tili va ona tili ta’limi tushunchalari haqida

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

125.5 KB

Ta’lim tili va ona tili ta’limi tushunchalari haqida Reja: 1. Ta’limni ona tilida olib borish masalasi. 2. Ta’lim ona tilida olib borilgan sharoitda ona tilini o`qitish maqsadi. 3. O`zbek maktablarida ona tili o`qitilishi tarixi. 4. Ona tilining o`quv predmeti sifatida maktabda (ta’lim o`choqlarida) o`qitilishi.

KIRISH Milliy istiqlol, xususan, uning samarasi bo`lmish "Ta’lim to`g`risidagi qonun", "Kadrlar tayyorlash milliy dasturi" hamda "2004-2009-yillarda maktab ta’limini rivojlantirish Davlat umummilliy dasturi" maktab ta’limi oldiga demokratik jamiyatimizga mos yangi maqsad va vazifalarni qo`ydi. Prezidentimizning: "Demokratik jamiyatda bolalar, umuman har bir inson erkin fikrlaydigan etib tarbiyalanadi. Agar bolalar erkin fikrlashni o`rganmasa, berilgan ta’lim past bo`liShi muqarrar", - degan ta’kidlari maktab ta’limi va didaktlar oldiga qo`ygan ijtimoiy buyurtma va jamiyat taraqqiyoti uchun zaruriy ehtiyojdir. Bu esa o`z navbatida ta’lim maqsadini to`g`ri belgilash, shu maqsadga muvofiq moddiy zamin, mazmun va vositalar tanlab, ularni o`zaro muvofiqlashtirish asosidagina amalga oshirilishi mumkin. Bunda bosh masala biriinchi navbatda ta’lim-tarbiya qanday shaxsni yetishtirib berishi haqidagi ijtimoiy talabdir. Prezidentimiznining yuqorida keltirilgan fikrlaridan anglashilib turibdiki, hozirgi davr kishilari erkin, mustaqil fikrlaydigan bo`lishi lozim. Shuning uchun milliy istiqlolning ilk qadamlaridanoq ta’lim islohotlariga jiddiy kirishildi. Ta’lim maqsadining sovet davrida hukmron bo`lgan bilimdon ijrochi shaxsni tayyorlashdan mustaqil fikrli tadbirkor shaxsni yetishtirish yo`nalishida tubdan yangilanishi umumiy o`rta ta’limda barcha o`quv predmetlari maznuni va ta’lim usullarining yangilanishini talab qildi, zeroki maqsad hamisha usul va mazmunni belgilab kelgan. Prezidentimizning " Tarixiy xotirasiz kelajak yo`q" yo`q degan shiorlari mulliy istiqlol sharofati bilan kun tartibiga qo`yiilgan bu maqsadning ildizlarini, asoslarini atroflicha o`tganishni, uni bo`lajak o`qituvchilar, til ta’limi va tadqiqi mutaxassislari orasida keng ommalashtirishni talab qiladi. Mana shuning uchun D.Yo`ldoshevaning ushbu o`quv qo`llanmasi oliygoh talabalari va o`qituvchilar uchun juda foydalidir. Bu o`rinda shuni alohida ta`kidlash joizki, sovet davri didaktikasida ta’lim maqsadining ilmiy muhokamasi rasm emas edi, chunki ta’lim maqsadi davlat buyurtmasi - davlatning ta’lim oldida qo`ygan bosh vazifasi sanalib, o`sha

davrlarda uni muhokama qilinishi, xususan, milliy respublikalarda mutlaqo mumkin emas edi. Shuning uchun mustaqillik havosida yayrab nafas olayotgan va dunyo iqtisodiy, ilmiy-madaniy hamjamiyatiga o`zining mustaqil taraqqiyot yo`li asosida shahdam qadamlar bilan kirib borayotgan o`lkamizdagi har bir masala tog`risida, Prezidentimizning "Yuksak ma`naviyat - yengilmas kuch"asarlarida bayon etgan quyidagi fikrlari ta’lim maqsadiga ham to`la-to`kis aloqadordir: "Agar biz… bu o`ta muhim ishni o`z holiga, o`zibo`larchilikka tashlab qo`yadigan bo`lsak, muqaddas qadriyatlarimizga yo`g`rilgan va ulardan oziqlanadigan ma`naviyatimizdan, tarixiy xotiramizdan ayrilib, oxir-oqibatda o`zimiz intilgan umumbashariy taraqqiyot yo`lidan chetga chiqib qolishimiz mumkin. El-yurtimiz ko`p asrlik tarixi davomida bunday mash’um xotiralarni necha bor ko`rgan, ularning jabrini tortgan. Shunday asoratlar tufayli tilimiz, dinimiz va ma`naviyatimiz bir paytlar qanday xavf ostida qolganini barchamiz yaxshi bilamiz. Ana shu fojeali o`tmish, bosib o`tgan mashaqqatli yo`limiz barchamizga saboq bo`lishi, bugungi voqelikni teran tahlil qilib, mavjud tahdidlarga nisbatan doimo ogoh bo`lib yashashga da’vat etishi lozim. O`z tarixini bilmaydigan, kechagi kunini unutgan millatning kelajagu yo`q. Bu haqiqat kishilik tarixida ko`p bora o`z isbotini topgan". 1 D.Yo`ldosheva Prezidentimizning mana shu fikrlarini metodologik asos qilib, “ta’lim maqsadini muhokamasiz, so`zsiz qabul qilish” - sovet an’anasini buzadi, ta’lim maqsadining tadrijiy taraqqiyot yo`liga nazar soladi, bugun jamiyatimiz oldida ijtimoiy buyurtma - davlat buyurtmasi sifatida qo`yilgan maqsadning: - o`zbek tilida ta’limning qariyb o`n besh asrlik tarixiy taraqqiyoti bilan uzviy bog`liqligini, -Prezidentimiz juda to`gri ta`kidlaganlaridek," fojeali o`tmish, bosib o`tgan mashaqqatli yo`l"ga ega ekanligini, -bu silsilaning hozirgi kundagi holati uning zamonaviy oliy cho`qqisi bo`lib, -oldinda, istiqbolda rivojlanish, davr bilan uyg`unlashishning deyarli cheksiz imkoniyatlariga ega ekanligini, 1 Каримов И.А. Юксак маънавият – енгилмас куч. Т.: Маънавият, 2008 й. 4-бет.

- O`zbekistonimizda turkiy ma’rifatparvarlarning eramizning VII-VIII asrlardayoq o`rtaga qo`ygan "tukriylarga turkona ta’lim berish" maqsadi uzoq mashaqqatli yo`ldan keyin faqat milliy istiqlol sharofati bilan amalda voqelanganligini kitobxonga yetkaza olgan. Shuning uchun bu qo`llanmani bo`lg`usi o`qituvchilar va didaktlar uchun foydali manba bo`la oladi deb hisoblayman. …tariximiz haqida gap ketganda, biz hamon rus olimlarining tadqiqotlariga tayanamiz…Lekin qachongacha biz tariximizni birovlarning nuqtayi nazari, qarichi bilan baholaymiz. O`z davlatimiz, xalqimiz, millatimiz tarixini o`zimiz tiklamasak, o`zimiz xolisona yozmasak, uni boshqalar boshqacha qilib yozadi. Haqqoniy tarixni bilmasdan turib o`zlikni anglash mumkin emas. 1 I.A.Karimov. Ta’lim va ayrim o`quv predmetlari (jumladan, ona tilini o`qitish) maqsadining ta’lim tizimi hamda strukturasida egallagan muhim mavqeyi, ta’lim maqsadining ta’lim mazmuni, usuli, vositalari va pirovard natijasini belgilashda hal qiluvchi omil ekanligiga qaramay, mazkur muammo pedagogika, didaktikaga oid ilmiy adabiyotlarda kam o`rganilgan. Juda ko`p hollarda (jumladan, rus olimlaridan I.Y.Lerner, M.N.Skatkin, V.V.Kraevskogo, V.S.Lednev, T.A.Ilina, Y.A.Komenskiy, Y.K.Babanskiy, M.A.Danilov, M.M.Potashnik, N.F.Talizina, N.V.Savin, L.M.Fridman, o`zbek olimlaridan O.R.Roziqov, A.Q.G`ulomov, R.G`.Safarova, S.Y.Og`ayev, B.R.Adizov, M.Saidov va boshqalarning ishlarida) bu masalani o`rganish ta’lim mazmuni va usuli tadqiqiga qo`shib yuborilgan. Pedagogika hamda didaktika bo`yicha darslik va qo`llanmalarda ham ta’lim maqsadi o`z-o`zidan tushunarli hodisa sifatida alohida tahlil etilmaydi. Vaholanki, ta’lim maqsadi ta’lim strukturasida markaziy o`rinlardan birini egallaydi. To`g`ri, didakt va metodistlarning ta’lim maqsadi tadqiqiga kamroq e`tibor qaratishi ta’lim maqsadining didaktlar ixtiyoridagi omil emasligi, odatda, u ijtimoiy buyurtma sifatida davlat va jamiyat tomonidan belgilanishi, tadqiqotchi va amaliyotchilarga go`yoki tashqaridan yuklatilishi bilan oqlanishi mumkindek 1 Каримов И.А. Тарихий хотирасиз келажак йўқ. – Т.: Шарқ, 1998. – 32 б.

ko`rinadi. Biroq mazkur masalani alohida olingan muayyan o`quv predmeti misolida tarixiy nuqtayi nazardan, shuningdek, ta’lim maqsadidagi tadrijiylik hamda inkishof jihatlardan o`rganish davlat va jamiyat taraqqiyoti ahamiyatidagi zarur masalalardandir. To`g`ri, davlat va jamiyat ta’lim maqsadini o`z taraqqiyoti davomida tug`ilgan ijtimoiy ehtiyojlarni qondirish uchun rasmiy ravishda belgilaydi. Biroq davlat va jamiyat ta’lim maqsadini ijtimoiy buyurtma sifatida belgilashda, albatta, ta’lim peshvolari qanday chora-tadbirlarni ilgari surishlariga tayanadi. Shuning uchun ta’lim maqsadi muammosini har tomonlama o`rganish barcha davrlar uchun muhim ahamiyat kahhf etadi. Ta’lim maqsadi silsilasida ona tili ta’limi maqsadi alohida o`rinda turadi. Chunki maktab ta’limi ona tilini ta’lim oluvchiga o` r g a t m a y d i - ta’lim oluvchi ona tilini ta’lim dargohiga kelgunga qadar biladi va undan o`z kundalik amaliy ehtiyojlarini qondirish uchun bemalol foydalana oladi. Ana shu o`rinda bir necha haqli savollar tug`iladi: Nega zamonaviy ta’limning barcha tur, bo`g`in va bos`ichlari uchun ona tili ta’limi umumiy va zaruriy o`quv predmeti sifatida majburiy kiritilgan? Ona tili ta’limi nimaga xizmat qilishi kerak? Ilmiy grammatika, tilshunoslik ilmi asoslarini o`rganish uchunmi? Jamiyat a`zolarining barchasi tilshunos bo`lishi shartmi?! Tilshunoslik fani va tilshunos tilga mutlaqo ta`sir o`tkaza olmaydi − til tilshunos va grammatiklar amriga buysunmaydi. Bu azaldan ma`lum oddiy haqiqat. Jamiyatda hamma madaniyatli kishilarning tilshunos bo`lishi shart ham emas. Demak, ta’limning barcha tur, bo`g`in, bosqich va ko`rinishlarida ona tili ta’limining o`ziga xos maqsadi va zarurati mavjud, zarurat esa o`rganilishi lozim. Bundan tashqari o`zbek sovet pedagogikasida uzoq muddat davomida "O`zbekistonda ona tili ta’limi faqat Oktabr revolyutsiyasidan keyin amalga oshirildi" degan g`ayriilmiy o`ydirma, o`zbek xalqi, uning uzoq tarixi va qadriyatlariga nisbatan noto`g`ri fikr hukmron edi. Buning sabablarini Prezidentimiz "bizning tariximizni boshqalar yozsa, boshqacha yozadi" degan xulosalarida va bu bo`limga peshlavha sifatida keltirilgan iqtibosda ochib bergan edilar. Zero, O`zbekiston Prezidenti ta`kidlaganidek, "qachongacha biz tariximizni

birovlarning nuqtayi nazari, qarichi bilan baholaymiz?". 1 Bu so`zlar yog`dusida ona tilimiz − milliy o`zbek tilini o`qitish tarixiga nazar tashlash, bu til ta’limida o`qitish maqsadining tadrijiy taraqqiyotini o`rganish muhim ilmiy-ma’naviy ahamiyat kasb etishi tabiiy, albatta. Mana shuning uchun ushbu o`quv qo`llanma ona tili va adabiyot o`quv predmetining bo`lajak o`qituvchilarini ona (o`zbek) tilini o`qitishning turli davrlarda maqsadi, bugungi ta’lim maqsadining uzoq ildizlari bilan tanishtirishni ko`zlab tuzildi. Unda ta’lim tili sifatida ona (o`zbek) tilida ta’lim tarixi, ta’lim maqsadining tarixiy rivoji, milliy istiqlol sharofati bilan ta’lim maqsadining tubdan yangilanishi, b у maqsadni to`la voqelantirish uchun ona tili ta’limi nazariyasi va usuliyoti oldida turgan ayrim zarur vazifalar xususidagi mulohazalar ifodalangan. Shuningdek, unda: −"O`zbekistonda ona tili ta’limi faqat Oktabr revolyutsiyasidan keyingina yo`lga qo`yildi", degan fikrning noto`g`riligi; −"ona tilida ta’lim" va "ona tilini maxsus o`quv predmeti sifatida o`qitish" tushunchalari bir nars а emasligi; − ona tilida ta’lim jarayonida ona tili ham o`qitilishi, bunday holatda ona tili va ta’lim tili tushunchalari bir-biriga mos kelishi; −ona tili ta’limining xat-savod o`rgatish, fikrni uqish va bayon qilish ko`nikmalarini shakllantirish kabi u m u m i y va uni maxsus - alohida o`quv predmeti sifatida ta’limini talab etuvchi x u s u s i y maqsadlari farqlanishi; −ona tilida ta’lim maqsadining tubdan o`zgarishi mazkur o`quv predmeti ta’limi mazmuni, usuli, vositalarining ham tubdan yangilanishini talab etishi kabi masalalar batafsil bayon etiladi. Qo`llanma ikki bo`limdan iborat bo`lib, birinchi bo`limi ta’lim maqsadi tushunchasi, uning ta’lim mazmuni va usullari bilan aloqadorligini sharhlashga, ikkinchi bo`limi esa ona tilida ta’lim va ona tili ta’limi tushunchalarini farqlash, ona (o`zbek) tilida ta’lim tarixi silsilasida ona tilini o`qitish maqsadidagi tadrijiy taraqqiyot masalalarini yoritishga bag`ishlanadi. 1 Каримов И.А. Тарихий хотирасиз келажак йўқ. Т.: Шарқ, 1998. 11-б.

Ta’lim maqsadi jamiyat ehtiyoji, jamiyat talablari oldiga qo`yilgan maqsad, o`z taraqqiyoti va yashash tarzi uchun qanday shaxsni yetishtirishni loyihalashtirish bilan uzviy bog`liq ravishda, ya’ni ijtimoiy buyurtma asosida belgilanishini ishning oldingi bobida ko`rib o`tdik. Jamiyat hamisha taraqqiyot v а o`zgarishda bo`lib, uning xilma-xil rivojlanish xususiyatlari ta’lim oldiga turli maqsadlarni qo`yadi, maqsadlar esa voqelanishi uchun har xil usul va vositalarni talab qiladi. Shu bois o`zbek tilining bugungi ta’limi maqsadini to`la anglash, uni talab qiladigan usul va vositalari bilan ta’minlash uchun ta’lim maqsadi tarixi bilan qisqacha bo`lsa-da, tanishib o`tishimiz zarur. Bunday ekskursning zarurligi, jumladan, quyidagi omillar bilan belgilanadi: birinchidan, bugunimizni anglash, kelajagimizni belgilash tariximizni mehr va unga samimiy hurmat-e’tirom bilan tanqidiy o`rganishimizni, uni bilishimizni, tarixiy saboqdan to`g`ri xulosalar chiqarib, bugun va istiqboliy dolzarb muammolarni kun tartibiga qo`yishimiz hamda hal etishimizni talab qiladi; ikkinchidan, o`zbek tili ta’limi maqsadi tarixi pedagogikamiz, didaktikamiz va ona tilini o`qitish metodikasi tarixida umuman o`rganilmagan bo`lib, bu yo`nalishda Y. Abdullayevning XIX asr oxiri XX asr boshlarida eski maktabda xat-savod o`rgatish masalalariga bag`ishlangan tadqiqoti 1 va monografiyasi 2 dan boshqa ommalashgan jiddiy ilmiy tadqiqot yo`q desak xato qilmaymiz. Bu, shubhasizki, tarixga xiyonat ko`zi bilan qaragan, o`z tarixini qoralashni "eskini tubdan buzib tamoman yangini bunyod qilish"ni o`z oldiga maqsad qilib qo`ygan kommunistik mafkuraning o`zbek xalqini uning o`z tarixiy ildizlaridan uzish siyosati natijasi edi. 3 O`zbek tili ta’limi maqsadi tarixining o`rganilmaganligi, jumladan, "oktyabr revolyutsiyasiga qadar vatanimiz ta’lim o`choqlarida tibbiy 1 Абдуллаев Й . Эски ўзбек мактабларида (1865-1917 йиллар ) савод чиқариш . – Пед . фанлари номз … дисс . афтореф .– Т.: 1961.– 21б. 2 Абдуллаев Й. Эски мактабда хат-савод ўргатиш. – Т.: Ўрта ва олий мактаб, 1960. – 152 б. 3 Ўзбек педанталогияси. I жилд. – Т.: Ўқитувчи, 1995. – 10- b .

bilim, aniq o`quv predmetlar, ona tili va adabiyot o`qitilmas edi" degan o`ydirma fikrni zo`r berib ommalashtirish 4 bilan bog`liqdir. Vaholanki, keksa pedagog va metodistimiz Y.Abdullayev ta’kidlaganidek: "O`zbek maktablarida ona tili o`qitilishi tarixi bilan tanishsak, hozirgi yutuqlarimizning nihoyatda buyuk ekanligini anglab olish osonlashadi, ona tili darslarida qo`llanilayotgan bir qancha usullarning tarixiy ildizlari bizga ayon bo`ladi, ona tili darslarida qaysi masalalarga ko`proq e’tibor berish zarurligini aniqlab olishga yordam beradi" 5 . O`zbek tili ta’limi maqsadi tarixini o`rganish ma’naviyatimiz va tariximizga yangicha munosabatda bo`lish davrida dolzarb masalalardan biridir: o`zbek tilini ona tili sifatidagi ta’limining bugungi maqsadini uqish va anglash uning tarixini bilishni talab etadi. Shuning uchun ona tili ta’limi maqsadi va uning voqelanishi masalasiga bag`ishlangan izlanishlarimizning bu bobi ona (o`zbek) tili tarixidagi tarixiy-taraqqiy tadrijiylik masalasiga bag`ishlanadi. Ta’limimiz tarixining mukammal va mufassal o`rganilmaganligi, albatta, ona tili ta’limi maqsadi tarixini - turli davrlarda ona tili ta’limi oldiga qo`yilgan vazifalarni - tadqiq qilishda ma’lum qiyinchiliklar tug`dirishi shubhasizdir. Ma’lumki, ta’lim maqsadi ta’lim vositalarida voqelanadi. Bu vositalardan eng asosiysi esa kitoblar – darslik va qo`llanmalar, didaktik adabiyot namunalaridir. O`zbek xalqi esa bu yo`nalishda ming yildan ortiq uzluksiz yozma an’anaga ega. O`quv (didaktik) adabiyot namunalari asosida biz shu adabiyot yaratilgan davrda ona tili ta’limi oldida turgan maqsad va vazifalarni aniqlay olamiz. Yozma yodgorliklarimiz uzluksiz tarixga ega bo`lganligi sababli biz bu masalalar tarixning turli bosqichlarida qanday qo`yilganligini aniqlashimiz mumkin. Bundan tashqari didaktik va badiiy adabiyotlarda onda-sonda o`sha davr maktabi tavsifi uchraydi, bu tavsiflar ham ko`zlagan maqsadimizga erishishga katta yordam beradi. Mazkur masalada shuni nazarda tutish kerakki, bundan bir necha yuz yil oldingi, bizning nazarimizdan uzoq davr va sharoitlarga biz ona (o`zbek) tili ta’limi maqsadi va uning voqelanishi tushunchasi hamda hodisasiga bu tushunishning hozirgi 4 O ` sha asar . – 9- b . 5 Абдуллаев Й. Эски ўзбек мактабларида (1865-1917 йиллар) савод чиқариш. – Пед. фанлари номз…дисс. афтореф.– Т.: 1961.– 3- b

tushunilishi asosida yondasha olmaymiz. Bunday yondashish g`ayriilmiy va tarixga xilof bo`lardi. Ona tili ta’limi maqsadi va uning voqelanish usul hamda vositalari – mutlaq va muhim didaktik invariant 1 . U ta’lim mavjud ekan, millat (elat) bor ekan, uning tili mavjud ekan ona tili o`qitiladimi, o`qitilmaydimi, qat’iy nazar, bu tushuncha va didaktik muammo mavjud bo`ladi. Biroq har bir davrda, har bir ijtimoiy taraqqiyot bosqichida bu muammo o`z davri va sharoitiga xos hamda mos ravishda maydonga chiqadi, o`z yechimini berishni talab qiladi. Albatta, hozirgi mezon va tamal toshlari bilan tarixga yondashib bo`lmaydi – tarixiy hodisa tarixiy sharoit bilan bog`liq ravishda o`rganilishi va baholanishi lozim. Xuddi shunday "o`tgan davrlarda (IX-XII asrlarda) o`zbek tilini ona tili sifatida ta’limi maqsadi va uning voqelanishi" masalasiga ham IX-XII asrdagi tarixiy sharoitni hisobga olgan holda yondashish lozim. Bu masala tadqiqi uchun, nazarimizda, ikki o`zaro aloqador tushunchani farqlash lozim. Chunki ona tilining o`quv predmeti sifatida maktabda (ta’lim o`choqlarida) o`qitilishi bilan ta’limni ona tilida olib borish masalasi ayni bir muammo emas. Bu, o`z navbatida, ta’lim tili tushunchasini izohlashni talab qiladi. Ta’lim tili deganda ta’lim muassasasida ta’lim-tarbiya olib boriladigan, o`quv-didaktik adabiyotlar yozilgan til tushuniladi. Ta’lim ona tilida olib borilsa, ta’lim tili va ona tili tushunchalari mazmun-mohiyati bir-biriga mos keladi, lekin ta’lim ona tilidan boshqa tilda olib borilsa, ta’lim tili va ona tili bir-biriga mos kelmaydi. Sovet didakatikasining, uning ziddimilliy siyosatining asosiy kamchiliklaridan biri shunda edi –ona tili ta’lim tili bilan tenglashtirilar edi 1 . Ta’lim ona tilidan boshqa tilda olib borilganda, ta’limgohda ona tili o`qitilishi ham, o`qitilmasligi ham mumkin – u davr bilan, siyosat va boshqa shu kabi kreteriylar bilan ijtimoiy (juda ko`p hollarda ta’lim bilan aloqador bo`lmagan) 1 Qarang : Бабанский Ю.К., Поташник М.М. Оптимизация педагогического процесса (в вопросах и ответах). – Киев: Радянська школа, 1984. – 288 стр. 1 Sovet umumiy ta ’ lim muassasalari beradigan bitiruv hujjatlarida - shahodatnoma va yetuklik attestatlarida - Ona tili va adabiyoti / Родной языка и литература bandi bor edi . Bu bandda til ko`rsatilmas - u hujjat to`ldirilgan til – ta’lim tili bilan aynan edi. Bunday hujjatlar ta’lim milliy tillarda olib borilganda ikki tilda (avval milliy, so`ngra rus tilida), ta’lim rus tilida olib bolrilganda bir - faqat rus tilida to`ldirilar edi.

shart-sharoitlar bilan bog`liq. Lekin ta’lim ona tilida olib borilganda ona tili alohida o`quv predmeti sifatida ajratiladimi, ajratilmaydimi –ona tili o`qitiladi – ta’lim shu tilda olib boriladi. Ta’limni ona tilida olib borish deganda maktabda (ta’lim o`choqlarida) o`rganiladigan o`quv predmetlarini, beriladigan ta’lim, tarbiya, bilim, hosil qilinadigan malaka va ko`nikmalarni ona tili vositasida amalga oshirish tushuniladi. Maktabda ona tilini o`quv predmeti sifatida o`qitish deganda, ona tilini alohida o`quv predmeti sifatida o`rganish tushuniladi. Ta’lim ona tilida amalga oshirilganda, ona tili maxsus o`quv predmeti sifatida ajratib o`qitilmasa-da, ona tili o`qitilmaydi, degan xulosaga kelish mutlaqo noto`g`ri. Chunki ta’lim ona tilida olib borilganda ta’lim oluvchilarga shak-shubhasiz yo z u v, i m l o, t a l a f f u z, q i r o a t o`rgatiladi. Bularning barchasi ona tili ta’limining tarkibiy qismlaridir. Shuning uchun ta’lim tili ona tili bo`lganda, ona tili maxsus o`quv predmeti sifatida ajratiladimi, yo`qmi, qat’iy nazar, biz ta’lim o`choqlarida ona tili o`qitiladi, deb baholashimiz lozim. Azal-azaldan hozirgacha maktab ta’limida ma’lum bir mafkuraviy yo`nalish axloq-odob masalalari muhim o`rin tutadi. Natijada, ta’lim ona tilida amalga oshirilganda, har bir mashg`ulotda ta’lim oluvchilar o`z ona tilining lug`aviy boyliklari, ifoda vositalari, tasviriy imkoniyatlari bilan tanishib ularni muttasil oshirib boradi, ya’ni ona tilidan ta’lim oladi, ona tilida yosh xususiyatlarga mos ravishda yaratilgan badiiy tarbiyaviy-mafkuraviy, axloqiy-adabiy, badiiy va, hatto, ilmiy adabiyotlarning eng sara hamda ommaviy ko`rinishlari bilan tanishadi, ona tilidan foydalanish imkoniyatlarini muttasil kengaytirib boradi. Ta’lim ona tiliga asoslanganda, ona tili ta’limi oldiga alohida maxsus maqsad qo`yilmaydi (chunki alohida o`quv predmeti sifatida o`qitilmaydi), lekin butun ta’limning maqsadi ta’lim oluvchining ona tilida fikrlashi va o`z fikrini ona tilida bayon etish ko`nikmalarini shakllantirish hamda rivojlantirishga qaratilgan bo`ladi. Mana shu maqsad o`z-o`zidan ona tilini o`quv predmeti sifatida o`qitilmasligini to`la-to`kis qoplaydi. Ta’lim ona tilida olib boriladigan bilimgohda bu predmet alohida o`qitilsa, uning oldida o`ziga xos muayyan maqsad qo`yiladi.

Ta’lim ona tilida olib borilganda "ona tili ta’limi" bilan "ona tilida ta’lim" tushunchalari nafaqat o`zar о kesishadi, balki bir-biriga singadi. Shunday bo`lsa ham, ikki masala : a) ta’lim ona tilida olib borilganda ona tili ta’limi maqsadi va b) ta’lim ona tilida olib borilgan sharoitda ona tilini maxsus o`qitish maqsadi ni farqlash zarur. Dastlab ona (o`zbek) tilida ta’lim tarixi, bu sharoitda o`zbek tili ta’limi maqsadi ustida va uning taraqqiyot davrlari ustida to`xtalamiz. Zeroki, sovet tuzumi va kommunistik mafkura hukmronligi davrida zo`rlab singdirilgan "Oktyabr revolyutsiyasiga qadar maktablarda o`zbek tili o`qitilmas edi" degan o`ydirma fikr ta’siri hali-hali batamom yo`qolgan emas. Ona (o`zbek) tilida ta’lim va unda ona tili ta’limi masalasini biz o`zbek xalqining tarixiy taraqqiyot bosqichlari bilan uzviy bog`liqlikda: –qadimgi (V-IX) davrlarda ona (o`zbek) tilida ta’lim maqsadi; –o`rta (X - XIX) asrlarda ona (o`zbek) tilida ta’lim maqsadi; –jadidlarning ona tili ta’limi uchun kurashlari; –sovet davrida ona (o`zbek) tili ta’limi maqsadi; –mustaqillik davri ona (o`zbek) tili ta’limi maqsadi kabi besh davrga ajratib o`rganamiz va tahlil qilamiz. Xulosa Ta’lim maqsadi, uning rivojlanishi, jamiyat taraqqiyoti bilan aloqalari, ta’lim tizimi strukturasida tutgan o`rni, ta’lim mazmuni, usuli, vositalari va provard samarasi bilan ko`p tomonli munosabatlarining umumiy masalalari va bu munosabatlarning ona (o`zbek) tili ta’limida voqelanishini ko`rib o`tish natijasida quyidagi umumiy xulosalarga kelish mumkin: 1.Ta’lim maqsadi haqida gapirganda ta’limning u m u m i y m a q s a d i va ta’lim tizimida h a r b i r o` q u v p r e d m e t i m a q s a d i tushunchalarini farqlamoq lozim. Ta’limning umumiy maqsadi va har bir o`quv predmeti maqsadi o`zaro umumiylik~xususiylik munosabatlari bilan bog`lanadi. 2.Ta’limning umumiy mafkuraviy-ma’naviy, ta’limiy-tarbiyaviy maqsadi jamiyatning ta’lim oldiga qo`yadigan vazifasi - ijtimoiy buyurtma mohiyatiga ega

bo`lib, jamiyatning taraqqiyoti, iqtisodiy, siyosiy, ma’naviy, madaniy ehtiyojlari bilan uzviy bog`langan bo`ladi, davlat, jamiyat tomonidan muayyanlashtiriladi va ta’lim natijasida qanday shaxs jamiyatga yetishtirib berilishini belgilaydi. Shuning uchun ta’limning umumiy maqsadi, ko`p holatlarda ta’limning ayrim tur va bosqichlari umumiy maqsadi davlat hujjatlarida aniq va qat’iy shaklda berilgan bo`ladi. O`zbekiston Respublikasida ta’limning, uning tur va bosqichlarining umumiy mafkuraviy-ma’naviy, ta’limiy-tarbiyaviy maqsadining davlat nazoratida turishi O`zbekiston Respublikasining "Ta’lim to`g`risida"gi qonuni bilan belgilanadi, unda global shaklda beriladi. Davlat ta’lim standartlarida soha, ixtisoslik, yo`nalish va bo`qinlar bo`yicha muayyanlashtiriladi. Bu O`zbekistonning ko`p ming yillik madaniy taraqqiyot tarixida ilk voqeadir va shuning uchun O`zbekiston Respublikasida DTS tizimining joriy etilishi mamlakatimiz ta’limi tarixida inqilobiy burilish sifatida baholanishi lozim. 3. Ta’lim maqsadi bilan ta’lim mazmuni, usuli va vositalari uzviy bog`langan bo`lib, maqsad mazmun, usul va vositani, ular, o`z navbatida, ta’lim samarasi, natijasini − ta’lim jamiyat ehtiyoji va kelajagi uchun qanday shaxsni etishtirishini belgilaydi. 4. Ta’lim maqsadi barcha davrlar uchun o`zgarmas invariant emas: u davrning iqtisodiy, siyosiy, madaniy-ma’rifiy taraqqiyoti bilan uzviy bog`liqlikda o`zgarib, rivojlanib, yangilanib boradi. Ta’lim maqsadida turg`unlik va jamiyat taraqqiyotida turg`unlik, tanazzul o`zaro mutanosib bo`lib, bir-biriga nisbatan dialektik sabab-oqibat munosabatlaridadir: jamiyat taraqqiyotidagi turg`unlik ta’lim maqsadida turg`unlikda namoyon bo`ladi. Ta’lim maqsadidagi turg`unlik jamiyatdagi turg`unlik va tanazzulni chuqurlashtiradi. O`zbekisonda XVII-XIX asrlardagi jamiyat va ta’lim taraqqiyotidagi turg`unlik buning yorqin dalilidir − yuz yillar davomida ta’limning umumiy maqsadi − xat-savodli itoatkor mo`min- musulmonni yetishtirish − va ta’lim mazmuni ("Abjad" - "Haftyak" - "Farzi ayn" -"Chor kitob" -"Guliston" - "Bo`ston"-...)ning o`zgarmas holda saqlanishi jamiyatdagi turg`unlikka olib keldi. Shuning uchun O`zbekistonda jadidchilik

harakatining asosiy diqqati ta’lim islohoti va uni zamonaviylashtirishga qaratilgan edi. O`zbekistonda mustaqillikning ilk qadamlaridanoq umumiy ta’lim tizimini yangilash va tubdan isloh qilishga yuksak e`tibor ham, unga taraqqiyotning eng muhim sohasi sifatida ulkan mablag`larning ajratilishi va sarflanishi ham, ta’lim maqsadi, mazmuni, usuli, yangi pedagogik texnologiyalarni keng ommalashtirishga va provard oqibatda ta’lim natijasini yangilashga intilish ham shu bilan uzviy bog`liqdir. 5.Ta’lim maqsadining, ta’lim natijasiga ijtimoiy buyurtmaning yangilanishi ta’lim mazmuni, usuli va vositalarining shu maqsadni voqelantirishga mos ravishda yangilanishi bilan ta’minlanmasa, maqsad samara bera olmaydi. Bu sovet didaktikasining tarkibiy qismi sifatida O`zbekistonda ta’lim tizimining 1970-90- yillardagi ish tajribasidan − maqsadni yangilab, mazmun, usul va vositalarni xo`jako`rsinga, faqat nomigagina yangilashning kutilgan natijalarni bermaganligida ham ko`rinadi. 6.Ta’limning umumiy mafkuraviy-ma’naviy, ta’limiy-tarbiyaviy maqsadi UMIS sifatida ta’lim tizimi strukturasidan o`rin olgan o`quv predmetlarining xususiy maqsadlarida har bir o`quv predmetining xususiyat va imkoniyatlarga uyg`un ravishda voqelanadi. Bu maqsadlar umumiy maqsadga nisbatan YHVO mavqeida bo`ladi. 7. Ona tili ta’limining maqsadi ta’limning umumiy maqsadining voqelanish ko`rinishlaridan biridir, u, avvalo, xat-savodlilikni ta’minlash, ikkinchidan, til va tafakkur mushtarakligi asosida tafakkur, uning nutqda yuzaga chiqishi bilan uzviy bog`liqligi sababli ta’lim tizimi va strukturasidan o`rin olgan boshqa o`quv predmetlari ta’lim maqsadidan ancha farq qiladi. Shuning uchun, eng avvalo, ikki tushunchani: a) ona tilida ta’lim sharoitida ona tili ta’limi maqsadini, b) ona tilini maxsus o`quv predmeti sifatida o`qitishning maqsadini farqlash talab qilinadi. Ona tilida ta’lim sharoitida ona tili ta’limi yo`q deb hukm chiqarish mutlaq о noto`g`ri, chunki bu sharoitda ona tili ta`lim tili sifatida

voqelanadi va ta’lim tilining (demak, ona tilining) imlo, talaffuz, me’yor, ifoda, hamda leksik va grammatik vositalari o`rganiladi, ona tilida bayon etilgan fikrlarni uqish va o`z fikrini ona tilida bayon etish ko`nikmalari shakllantiriladi. Buni ixcham ravishda ona tili ta’limining xat-savodlilikni ta’minlash maqsadi yoki oddiygina ona tili ta’limining umumiy maqsadi sifatida umumlashtirish mumkin. Ta’lim o`choqida ona tili maxsus o`quv predmeti sifatida o`qitilganda uning ta’limi oldiga bu umumiy maqsaddan tashqari davr talablari bilan bog`langan ijtimoiy buyurtma sifatida qo`shimcha −x u s u s i y maqsadlar qo`yiladi. 8.Ona tili ta’limining xat-savodlilikni ta’minlash maqsadi davr bilan bog`liq emas, barcha davr va jamiyatning hamma bosqichlari uchun umumiydir; ta’lim ona tilida amalga oshirilsa, uning bu umumiy maqsadi−ta’lim tili sifatida, albatta, voqelanadi. 9. Turkiy xalqlarning bizgacha yetib kelgan yozma yodgorliklarining materiallari turkiy (o`zbek) tilda ta’lim eramizning V asrdan hozirgacha uzluksiz davom etib kelgan va shuning uchun ona (o`zbek) tili ta’limining xat-savodlilikni ta’minlash maqsadi shuncha davr davomida u z l u k s i z voqelanib kelgan degan qat’iy hukm chiqarish, "O`zbekistonda ona (o`zbek) tili ta’limi Oktyabr revolyutsiyasidan keyingina yo`lga qo`yildi" degan g`ayriilmiy o`ydirmaga chek qo`yish haqida xulosa chiqarishga asos bo`ladi. O`lkamizning bir yarim ming yillik uzluksiz tarixiy yozma yodgorliklari butu н tariximiz davomida turkiy (ona - o`zbek) tilida ta’lim hech qachon tamoman so`nmaganligini ko`rsatib kelmoqda. Ayrim davrlarda bosqinchilar tazyiqi ostida ona (o`zbek) tilida ta’lim biroz susaygan, zaiflashgan bo`lishi mumkin, lekin hech qachon tamoman so`nmagan va yo`qolmagan. Ona (o`zbek ) tilida ta’lim zo`ravonlik bilan zaiflashtirilgan sharoitda ham Bilga To`nyuquq, Mahmud Qoshg`ariy, Alisher Navoiy, Zahiriddin Bobur, Abulg`ozi Bahodirxon, jadidlar kabi ko`p sonli turkiy til jonkuyarlarning asosli isyoniga sabab bo`lgan. 10. O`lkamizda islom dini o`rnashgunga va hukmron mafkuraga aylangunga qadar (VIII-IX asrlarda) turkiy til ta’limi oldida turkona mafkura bilan yo`g`rilgan savodli shaxsni yetishtirish maqsadi, islomiy mafkuraviy hukmronligi

davrida (IX-XIX asrlarda) bu maqsad savodli mo`min (musulmon)ni tarbiyalash shaklida o`z davri uchun zamonaviylashdi va shu tarzda uzoq muddatda − qariyb o`n asr davomida turg`unlashdi. Bu maktab ta’limida ta’lim mazmuni, usuli va vositalarining ham turg`unlashishi, qotib qolishiga olib keldi; yuzlab yillar davomida yosh avlod undan bir necha yuz yil oldin yaratilgan o`quv materialidan foydalanib, orqaga qarab bordi. Shuning uchun Mahmudxo`ja Behbudiy va boshqa jadidlar: "Orqaga qarab emas, oldinga qarab intilayluk" 1 deb ta’limni orqaga emas, oldinga qaratilgan bo`lishi zarurligini ta’kidlaydilar. 11.XIX asrning oxiri XX asrning boshlarida jadidchilik harakatida ta’limni bu asriy turg`unlikdan chiqarish jamiyat taraqqiyotining bosh omillaridan biri deb baholandi va ona tili ta’limi oldiga milliy mafkura va islomiy dunyoqarash bilan yo`g`rilgan, zamonaviy taraqqiyotdan xabardor, madaniy va savodli shaxsni tarbiyalash maqsadini qo`yishga intildilar, umummilliy adabiy til ta’limi masalasini−ta’limgohda ona tilini maxsus o`quv predmeti sifatida o`qitish masalasini−o`rtaga qo`ydilar. Biroq bu maqsadni o`sha vaqtda tarqoqlik va hokimiyatning bo`linganligi sababli amalga oshirish mumkin emas edi. O`zbekiston sho`ro respublikasi ta’sisidan keyingina bu maqsadlarning amalga tatbiqi uchun ijtimoiy-siyosiy-iqtisodiy imkoniyat tuqildi - ta’lim o`zbek tilida olib boriladigan maktabda xususiy maqsadli ona tilini alohida o`quv predmeti sifatida o`qitish amalga joriy qilindi. 12. O`zbek maktablarida ona (o`zbek) tilini o`qitishning xususiy maqsadi xususiyatlariga ko`ra o`rgatish tarixini uch davrga bo`lish mumkin. Bular: a) adabiy til me`yorlarini singdirish va ommalashtirish davri (1924-1970- yillar); b) nutqni rivojlantirish davri (1970-1990-yillar); v) ijodiy tafakkurni rivojlantirish davri (1990-yildan hozirgi kungacha). 13.Birinchi davrda ona tili ta’limi oldida turgan maqsadni voqelantirish uchun jahon tajribasida o`zini oqlagan yagona to`g`ri usulga - ona tilining fonetik, leksik va grammatik qurilish birliklariga tayangan holda adabiy til me’yorlarini ta’lim 1 Беҳбудий М . Танланган асарлар ( Нашрга тайёрловчи Б . Қосимов ). – Т .: Маънавият , 1997. – 132 б .

oluvchilarga singdirish va ulardan amaliy foydalanish ko`nikmalarini hosil qilish usuliga tayanildi va bunday ta’lim yaxshi samara berdi − 1960-yillarda adabiy til me’yorlari deyarli to`liq ommalashdi va ona tili ta’limining maxsus maqsadi amalga oshdi. 14. Navbatdagi bosqichda - yozma va og`zaki nutqni rivojlantirish bosqichida - maqsadga erishish usuli noto`g`ri tanlandi - ilmiy grammatik o`quv materialini chuqurlashtirish, yuqori sinflarda uslubiyat asoslarini o`rganish orqali nutqni rivojlantirishga erishib bo`lmadi. Natijada 1970-80-yillarda ona tili ta’limida - o`zbek ilmiy va ommaviy matbuotida keng muhokama etilgan - turg`unlik va tanazzul hukm surdi. Buning bosh sababi til ta’limini tafakkur rivojidan ajralganligi bo`ldi; tafakkurni rivojlantirmasdan nutqni rivojlantirishga urinish urug`siz o`simlik undirishga intilishdek samarasiz edi. 15. Milliy istiqlol davrning ilk qadamlaridanoq ta’limni, jumladan, ona tili ta’limining maqsadi, mazmuni, usuli va vositalarini tubdan yangilashga jiddiy kirishildi. Jahonning ilg`or didaktikasi, ta’lim psixologiyasi, milliy an’analarimiz va qadriyatlarimiz asosida ona tili ta’limining ongli kognitiv-pragmatik (induktiv) ta’lim usuli, shu maqsad va usulga mos ta’lim mazmuni ishlab chiqildi hamda amalga joriy etildi. Bu usulning mohiyatini nutqni o`z-o`zidan emas, balki ona tili imkoniyatlari orqali ta’lim oluvchida mustaqil fikrlash va ijodiy tafakkur ko`nikmalarini shakllantirish, tafakkurning voqelanish shakli sifatida nutqni rivojlantirish tashkil etadi. Ilk tajriba-sinov ishlari bu usulning sersamara va istiqbolli ekanligini ko`rsatmoqda. Hozir bu maqsadni to`la voqelantirish uchun to`siq bo`layotgan narsa o`quvchilarning ona tili darslarida keng foydalanishlarini ko`zlab tuzilgan ona tili imkoniyatlarini o`zida mujassamlashtiruvchi axborot bankining turli shakl va ko`rinishlari − xilma-xil maqsadli lug`at, qomus, ma’lumotnoma, ko`rgazmali qurollar, ularning elektron variantlari, kompyuter dasturlari v.h.larning juda ozligidir. Bunday qo`shimcha vositalarsiz bu ta’lim usuli o`z maqsadiga to`la erisha olmaydi. Ta’lim usulining bosh talablaridan biri − ta’lim oluvchi o`quv materialining darslik bilan cheklanmasligidir. Buni esa ona tili imkoniyatlari axborot bankigina ta’lim oluvchiga yetkaza oladi. Shuning uchun

ona tili o`qitish metodikasi, tadrischi va tilshunos olimlar, ilg`or amaliyotchilar oldida turgan asosiy vazifalardan biri ona tili ta’limining ongli kognitiv-pragmatik (induktiv) ta’lim usuli uchun zarur bo`lgan va amaldagi dasturda o`z aksini topgan qo`shimcha ta’lim vositalari - axborot banklarini tuzish va sinflarga, har bir o`quvchiga yetkazish, o`quvchilarda axborot banklarini bilish, ulardan foydalanish madaniyatini, juda ko`p imkoniyatlardan muayyan sharoitda qaysi biri eng samarali ekanligini topa olish hamda undan amalda foydalanish ko`nikmalarini shakllantirish, rivojlantirishning yo`l va usullarini − yangi pedagogik texnologiyalarni ishlab chiqish va keng ommalashtirishdir. 16. Turli davrlarda amalga oshirilgan ta’lim jarayonining maqsadlari bilan umumiy maqsadlar tahlili shuni ko`rsatdiki, ta’lim maqsadi muntazam rivojlanuvchi, dinamik jihatdan takomillashib boruvchi ijtimoiy-didaktik hodisa ekan. Buni ona tili ta’limi maqsadi dinamikasi misolida V asrdan hozirga qadar quyidagi jadvalda ko`rishimiz mumkin: (Qarang: 6-chizma.) 6-chizma ONA TILI TA’LIMI MAQSADINING PROGRESSIV DINAMIKASI № DAVRLAR MAQSAD VOSITALAR 1 V-IX asrlar Xat-savodli turkona tabiatli shaxsni shaklantirish Qadimgi turkiy yodgorliklar 2 IX-XIX asrlar ( jadidlargach а) Xat-savodli, itoatkor shaxsni shakllantirish IX-XIX asr maktabidagi o`quv manbaalar 3 XX asr boshlari ( jadidchilikd а) Zamonaviy ilmiy bilim asoslari bilan tanishgan, milliy tuyg`ularga ega bo`lgan xat- savodli (faol) shaxsni shakllantirish Jadid namoyandalari tomonidlan yaratilgan darslik va o`quv qo`llanmalari 4 1925-1970 -yillar Adabiy me ’ yorlarni singdirish , milliy adabiy tilni ommalashtirish , rasmiy yozma - og ` zaki nutqda sheva nutqidan 1925-1970-yillar mobaynida yaratilgan o`quv dasturlari, darsliklar va o`quv adabiyotlari

foydalanishga chek qo ` yish 5 1970-1990 -yillar Milliy adabiy tilda yozma - og ` zaki nutqni rivojlantirish , o ` quvchilarning ijtimoiy - gumanitar hamda tabiiy o ` quv predmetilar bo ` yicha savodxonligini oshirish O ` quv dasturlari , darsliklar , o ` quv qo ` llanmalari , ilmiy va badiiy adabiyotlar 6 1999- yildanr hozirgacha O ` quvchida ijodiy , evristik hamda mustaqil tafakkurni rivojlantirish , ijodiy tafakkur mahsulini nutqsharoitiga mos ravishda to ` g ` ri , ravon bayon etish ko ` nikmalarini tarkib toptirish DTSlar , o ` quv dasturlari , darsliklar , qo ` llanmalar , audio vositalar , kompyuter texnologiyalari , ilmiy hamda badiiy adabiyotlar Jadvalda ona tili ta ’ limi maqsadi misolida o ` quv predmeti umumiy va xususiy maqsadining davr talabi hamda ehtiyojlari asosida uzluksiz progressiv dinamikasi − keyingi davr maqsadi oldingi davr maqsadini o ` z ichiga olgan holda undan yuksakroq maqsadni ko ` zlashini ko ` rsatib turibdi .

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР : 1.Каримов И.А. Адолатли жамият сари. – Т.: Ўзбекистон, 1998. 2. Каримов И.А. Тарихий хотирасиз келажак йўқ. – Т.: Шарқ, 1998. 3. Абдураҳмонов Ғ. Ечимини кутаётган муаммолар// Ўзбекистон адабиёти ва санъати. –1988, 29 июль. – № 31.4.Баркамол авлод – Ўзбекистон тараққиётининг пойдевори. – Т.: Шарқ, 1997. 5. Баркамол авлод орзуси. – Т.: Шарқ, 1999. 6.Умумий ўрта таълимнинг давлат таълим стандарти ва ўқув дастури. Она тили. Адабиёт. – Т.: Шарқ, 1999. 7. «Ўзбекистон Республикаси давлат тили ҳақида» Қонун. – Т.: Ўзбекистон, 1989. 8.Абдуллаев Ф.А. XV аср адабий тилининг диалектал асослари // Навоий ва адабий таъсир масалалари. – Т.: 1968. 9.Абдуллаев Й. Мактабда ягона орфография ва нутқ режими. – Т.: ЎзПФИТИ, 1953. 10. Абдуллаев Й. 7-синфда она тилидан баъзи темаларни ўтишдаги тажрибамиз // Сов. мактаби. – 1954. – № 4. 11. Абдуллаев Й. Эски мактабда хат-савод ўргатиш. – Т.: Ўрта ва олий мактаб, 1960. 12. Абдуллаев Й. Эски ўзбек мактабларида (1865-1917 йиллар) савод чиқариш: – Пед. фанлари номз…дисс. афтореф.– Т.: 1961. 13.Абдураҳмонов Н. Қадимги туркий тил. – Т.: Ўқитувчи, 1989. 14.Абдураҳмонов Ғ., Рустамов А. Қадимги туркий тил. – Т.: Ўқитувчи, 1982.

Похожие

Sovet davrida ona (o`zbek) tili ta’limi maqsadi

Mustaqillik davrida ona ( o`zbek ) tili ta’limi maqsadi

Jadidlarning ona tili ta`limi uchun kurashlari

O’zbek tili me’yorlari va lug’atchilik

Ta’lim jarayoni tizim sifatida