Синф рахбари фаолиятида ғоявий- сиёсий ва маънавий - ахлоқий тарбиянинг тутган урни - Педагогиka - Рефераты

Синф рахбари фаолиятида ғоявий- сиёсий ва маънавий - ахлоқий тарбиянинг тутган урни

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

134 KB

Синф рахбари фаолиятида ғоявий- сиёсий ва маънавий - ахлоқий тарбиянинг тутган урни Режа : 1. Тарбиявий жараёнда гоявий –сиёсий ва ахлокий тарбияни ташкил этиш. 2. Синф рахбари ишини режалаштириш. 3. Тарбиявий иш режаларига киритиладиган таъминий ишлар. .

Ғоявий ахлоқий тарбиянинг асосий мақсади ғоявий ахлоқий жихатидан етук ва фаол ёшларни тайёрлашдир. Энг муҳим вазифалардан эса, бу ўқувчиларни ахлоқ талабларига мувофиқ такомиллаштиришга томон йўналтиришдир. Хар бир ўқувчи ўзини-ўзи тарбиялашнинг мақсадини аниқлаб олишга ёрдамлашмоқ керак. Бунинг учун хар бир ўқувчининг эхтиёж ва қизиқиш даражасини ўрганиш уларга ўз эхтиёжларини жамият манфаатларига, хал этилаётган ижтимоий вазифаларга бўйсинтиришга, ўз жамоаси шароитида вужудга келаётган эхтиёжларни кўра олишга ва нихоят уларнинг хал қилишнинг аниқ шарт-шароити ва хақиқий имкониятларни топа олишга ўргатиш синф рахбарининг бурчидир. Ғоявий ахлоқий тарбия вазифаларини амалга ошириш, ўқувчиларни ғоявийлик , байналмилаллик, ватанпарварлик рухида тарбиялаш; шахснинг фаол пазитциясини таркиб топтириш; ахборотлар оқимида ўзига тўғри йўналиш оола билишга ўргатиш; миллий ғоя учун кураш жараёнида ўзининг фаол фаолияти билан иштирок этишга тайёргарлик; мехнат фаолиятида ғоявий-ахлоқий жихатдан тарбиялашнинг ахамияти тобора ортиб бормоқда. Ўқувчиларни ғоявий-сиёсий, ахлоқий жихатдан тарбиялаш, уларда дунёқарашни шакллантириш асосан дарсда хал қилинади, лекин бу иш синф рахбари фаолиятида алохида ўрин тутиш керак. Лекин бу мухим масалани хал этишда синф рахбари қуйидаги вазифаларни мажмуали хал қилиш керак: 1.Ўқувчиларни маълум бир даражадаги сиёсий билимлар, дунёқарашга доир ғоя ва тушунчалар билан қуролллантириш; 2.Ўқувчиларда фуқаролик хисларини хосил қилиш, яъни ўзининг мамлакатдаги, халқи хаётидаги воқеаларга алоқадор эканлигини англашига эришиш, ватанпарварлик, байналмилаллик сифатларини тарбиялаш; 3. Ўқувчиларни ижтимоий-сиёсий амалиётга, ижтимоий фойдали ишларга мехнат фаолиятигафаол жалб қилиш йўли билан уларда ижтимоий-сиёсий тажрибани барпо этиш. Синф рахбари ўқувчиларнинг дарсда эгаллаган ғоявий-сиёсий билимларни дарсдан ташқаридаги турли тарбиявий ишлар воситасида кенгайтирилди. Бу ишлар вақт ўлчовининг чегараланмаганлиги, эмотсионал таъсир имкониятининг кенглиги шахсий эхтиёжга мувофиқлиги туфайли ўқувчилар томонидан дарсдагидан кўра бошқачароқ қабул қилинади. Бу нарса яъни миллий ғоялар хар бир

кишининг хулқ-атворида, хар бир жамоа ва хар бир ташкилотнинг фаолиятидаги ишлар билан узвий боғлаб олиб борилиши лозим. Ана шунга амал қилган синф рахбари хар бир ўқувчини ва бутун синф жамоасини фаол ижтимоий ишларга жалб қилади, уларда ижтимоий ахамиятга эга бўлган фаолиятда қатнашиш эхтиёжини уйғотади, бу эса ғоявий-сиёсий тарбиянинг натижасидир. Ўқувчиларнинг ўзлари газета ва журналлардан мақолалар тўплами синф бурчагида кўргамалар тайёрлаши, махсус газеталар чиқариши, ахборотларни ўзлари мустақил ўтказишлари фойдалдир. Юқори курсларда бу ишларнинг мазмуни, шакли ва методлари янада мураккаблашади, манбалар хажми кўпаяди ва улар халқаро воқеаларга доир махрузалар ўқувчилар анжуманлари, жамоатчилик мухокамалари, мунозаралар шаклида ўтади. Сиёсий ахборотлар ўқувчиларда сиёсий билимларга чуқур қизиқиш уйғотиш, газета ўқиш, ички ва ташқи воқеаларга доир радио эшиттиришларни ва телекўрсатувларни тинглаш ва куриш эхтиёжини тарбиялаш керак. Синф раҳбари болаларнинг турли хил воқеалар ҳақидаги ўзаро мулохазалардаги нотўғри фикрларни тузатиши, ижтимоий ҳаётнинг муҳим воқеаларини илмий асосда шархлаб бериши ғоят мухимдир. Айни вақтда синф рахбари ўқувчиларнинг ахлоқий шаклланиши, маънавий дунёсининг таркиб топиши учун хам ғамхўрлик қилади. Халқимиз моддий фаровонлигининг, маданий даражасининг, маънавий дунёсининг ўсиб бориши, мамлакатимиз маънавий хаётида энг илғор ва энг инсонпарвар ижтимоий муносабатлар тизимининг қарор топганлиги синф рахбари амалга оширадиган ахлоқ тарбиясининг мувоффақиятини таъминлаш учун гаровдир. Ўқувчиларнинг ахлоқий шаклланиши фаолият жараёнида рўй беради. Фаолиятни ташкил этиш билан синф раҳбари ҳар бир ўқувчи шахсини ғоявий–ахлоқий жиҳатдан таркиб топишни таъминлайди. Ўқувчиларни фаолиятнинг маълум бир турига жалб қилиш аниқ мақсадга қаратилиши керак. Ўқувчиларни ахлоқ назариясига доир билимлар билан қуроллантириш ва уларни ижтимоий хаёт воқеаларидан ахлоқий томонларни ажрата олишга, ахлоқ меъёрларига мувофиқ бахолашга

ўргатиш билан синф раҳбари йигит-қизларнинг ўз хулқини ахлоқ меъёор ва қоидалари нуқтаи назаридан идора қила олишларига эришади. Ёшлар билан ўтказиладиган одоб ва ахлоққа оид сухбатлар улаар иштирок этадиган ижтимоий фойдали ва унумли мехнат, турли хил ижод ишлари «Камолот» ташкилоти фаолияти билан узвий боғлиқ тарзда борсагина, ижобий натижа беради. Ахлоққа оид сухбатлар самарадорлигини таъминловчи мухим шартлардан бири ўқувчиларнинг онги билан хулқи ўртасидаги бирликни таъминлаш хисобланади. Ахлоқий билим беришдан мақад, ташқи таъсирни онгли харакат билан боғловчи ички истакка айлантиришни таъминлашдир. Бунда у ўзига маълум бўлган ахлоқ меъёрига риоя қилган холда тўғри харакат қилиш йўлини танлаб олишга ўрганади. Масалан, синф раҳбари ўз сухбатини шундай бошлайди. «Автобусда кетаётган бир неча ёшлар қўлларидаги радиоплейрни баланд қўйиб, аллақайси синф ижросидаги сершовқин куй тинглаб борардилар. Кекса айол улардан овозни пасайтиришни илтимос қилиб қолди. Бунга жавобан «Эшитгингиз келмаса қулоғингизни беркитиб олинг»деди ёшлардан бири. Иккинчиси эса вазиятни юмшатиш учунми, ёки ноқулай ахволдан чиқиш учунми хар холда «Холажон, сиз замонавий куйларни ёмон кўраркансиз-да»--деди, учинчиси эса, «Сиз биргинасиз, биз эса кўпчиликмиз. Кўпчиликни истагини хурмат қилиш керак бувижон!»-- деб қўшиб қўйди. Синф раҳбари ўқувчилар билан вужудга келган ушбу вазиятни мухокама қилиб, ўз фикрларини билдиришни таклиф қилади. Ахлоқий билим беришда синф раҳбари билан оилавий хамжихатлик ғоят мухим омилдир. Шунинг учун ёшлар билан бир қаторда ота-оналар ўртасида хам ахлоқий тарбияга доир билимлар тарқатиш керак. Ахлоққа оид сухбатларни бир ойда бир марта ўтказган махқул. Хар бир сухбатга 7-10 кун тайёрланилади. Сухбат вақти 40-45 минутдан ошмаслиги керак. Навбатдаги сухбатга таййорлик даврида синф раҳбари хамда ёшлар турли хил фаолиятда иштирок этадилар. Мавзу танлашда синф раҳбари мамлакатнинг ижтимоий хаётида рўй бераётган воқеаларга, ўқув материалининг мазмунига, ўқувчиларнинг ахлоқ меъёрига доир билимлари даражасига асосланади. Ахлоқий онгни шакллантиришда синф раҳбари сухбатлар билан бир қаторда тушунтириш, махруза, намуна-ибрат кабилардан ха кенг фойдаланилади. Ана шу жараёнда у ўқувчининг ахлоқий мулохазасини

ўстиришга ўзининг ва бошқаларнинг хулқини ахлоқ меъёрлари асосида бахолай олишга қаратилган ишларга, уларни жалб қилишга алохида эътибор бериш лозим. Одатда ўқувчилар ўртоқларининг, атрофдаги кишиларнинг хулқидаги ижобий, салбий томонлрни бахолай олганлари холда ўз хулқидаги томонларга у қадар эътибор беришмайди ва уларда ўз хулқини бахолаш анча кеч кўрина бошлайди. Мана шунинг учун синф раҳбари ўқувчиларни ўз хулқини бахолаш анча кеч кўрина бошлайди. Мана шунинг учун синф раҳбари ўқувчиларни ўз хулқини ахлоқ мехйор ва талаблари асосида қуйи курслардан бошлабоқ бахолашга ўргата бошлаши мақсадга мувофиқдир. Синф раҳбари ахлоқ тарбиясини амалга оширишда хар бир ўқувчининг хулқига, характер хислатларига алохида эътибор бериб бориши керак. Синфда педагогик қаровсиз қолган, тарбияси қийин болаларга ҳам учрайди. Агар бу хил болаларнинг хулқи ўз вақтида тузатилмаса, у жамиятдаги ахлоқ меъёрларига хилоф йўналиш касб этиши ҳам мумкин. Шунинг учун ҳам синф раҳбари бу хил ёшнинг хулқидаги салбий йўналишни қанча тез аниқласа, уни тузатишга қанчалик тез ва фаол аралашса, шунча яхши иш қилган бўлади. Синф раҳбарининг ахлоқий тарбияни амалга ошириши методик асосга эга бўлсагина самара беради. Бунинг мохияти синф раҳбарининг ўқувчиларни ахлоқий ривожлантиришга қай даражада таъсир қила олишидадир, яъни ўқувчининг ёши, синфи, шахсий хусусияти хисобга олиниши керак. Ахлоқий мавзулар юзасидан мунозаралар ўтказиш ўқувчиларда ахлоқий эътиқод, қараш ва нуқтаи назарни шакллантиришнинг мухим вазифаси хисобланади. Мунозара вақтида синф раҳбари бетараф туриши фойдалидир. Мунозара охирида синф раҳбари якун чиқаради. Мунозара учун ёшларни тўлқилантираётган масалалар мавзу бўлади, масалан: «Хаётда ўз ўрнини топишнинг махносини қандай англайсиз?», «Яшашнинг махноси ва хаётдан мақсад», «Инсон қачон бахтли бўла олади?», «Замонавий бўлишнинг махноси нимада?». Синф раҳбари хар бир мавзунинг мазмунига кирадиган масалаларни аниқлашда ўқувчиларга ёрдам беради.

Масалан: «Хаётда ўз ўрнини топишнинг махносини қандай англайсиз?» мавзуси учун асос қилиб қуйидаги масалаларни олиш мумкин: « Ҳ а ё тда ўз ўрнини топиш» иборасини қандай тушинасиз? Қандай орзуни эскирган дейиш мумкин? Бахт ва хаётдан лаззатланиш, улар ўртасида фарқ борми? Шахсий эркинликни қандай тушунасиз? Сизнинг ғоянгиз каби масалаларни тавсия қилиш мумкин. «Яшашнинг махноси ва хаётдаги мақсад» мавзусига. 1. Хаётнинг «махноси» ва «мақсади» бир хил тушунчами? 2. Ха ё тимиз қўйган қадамимизга қанчалик ва қай жихатдан боғлиқ бўлиш мумкин? 3. «Қандай яшаш керак», «Нима учун яшаш керак», бу масалаларнинг хар бирини қандай англаш керак? 4. «Яшашнинг ма ъ носи» ва «Бахт» тушунчалари ўртасида ўзаро ўхшашлик борми? Бўлса нимада, каби масалалар асос қилиб олиниши мақсадга мувофиқдир. Мунозара учун тавсия этилаётган бу мавзулар ёшларнинг фикрини банд қиладиган асосий мавзулар бўлиб, улардан қайси бирини танлаш, қандай уюштириш синф ўқувчиларнинг эхтиёжига, жамоадаги кайфият ва қизиқишга боғлиқ. Бу мавзулар мазмунига кирадиган масалалар хаммаси ахлоқ, маънавий ха ё т билан боғлиқ бўлган бўлиб, улар юзасидан юритиладиган бахслар ёрдамида ўқувчилар ахлоқий билимга жамиятдаги одамлар муносабати билан боғлиқ мехйор ва қоидаларга оид тушунчаларга эга бўладилар, аста-секин уларда ишонч ва қарашлар таркиб топа боради. Синф раҳбари фаолиятининг мазмунига кирадиган ахлоқ тарбияси фақат юқоридагилар билангина хал бўла қолмайди. Ахлоқий тарбияни амалга ошириш мураккаб жараён бўлиб, асосий эътибор талабларда ахлоқий онг, ахлоқий хис, тушунча, мулохаза кабиларга мувофиқ ахлоқий малака ва одатларни шакллантиришга қаратилиши керак.

Тарбия жараёни ва унинг натижаси ишнинг қай даражада ташкил этилганлиги ва ундан келадиган самарага боғлиқ. Синф раҳбари тарбия ишини синф миқёсида хал этишда истиқболни тасаввур эта олса, келажакни кўра билиш махоратига эга бўлсагина у мувофаққият билан ишлай олади. Ҳ озирги кунда меҳнатни илмий асосда ташкил этиш даврнинг мухим талаби бўлиб қолди. Шу боисдан хам . синф раҳбари ишини илмий асосда ташкил этишда қуйидаги талабларга риоя қилиш керак: ўз ишида тарбиянинг умумий мақсадини хисобга олган холда шу кун учун муҳим бўлган аниқ мақсадни белгилаш: болалар жамоасининг хусусиятидан келиб чиқадиган вазифаларни тушунтириш; тарбиянинг умумий қонуниятлари ва принсипларини, ўқувчиларга таъсир этишнинг шакли, методи, воситаларини яхши билиш; болалар синфини идора қилиш қоидалари ва жамоани ривожлантириш қонунларини билиш кабилар. Тарбияда ижод қилмай ишлаш мумкин эмас. Агар синф раҳбари ўз ишидаги хар бир қадамининг педагогик махносини яхши билса, у ўқувчилар қалбининг мухандисига айланади, акс холда эса оддий бир хунарманд бўлиб, қолади холос. Сўнгги йилларда ўқувчиларнинг эхтиёжи ва ўқувчилар доираси беқиёс даражада ўсиб, ўзгаради. Фан-техника янгиликлари, илмий оммабоп китоблар, ёшларнинг техник ва бадиий журналлари, кино ва ўқувчиларни бой манбаалар билан таништирмоқда. Агар синф раҳбарининг синфдаги ишлари ўқувчиларнинг ана шу ахборотлардан келиб чиқаётган ээхтиёжлари даражасига лойиқ бўлмас экан, унда ишлашда кўчирмачилик, шаклбозлик вужудга келади ва синф раҳбари ташкил этаётган иш ўқувчилардан ўсишдан орқада қолганлиги учун унга қизиқиш сусаяди. Шунинг учун синф раҳбари ўз ишини режалаштиришда, ўқувчиларнинг ривожланиш даражасини, эхтиёжларини, жамоа тараққиёти босқичлари, камолот ташкилоти фаоллигини ва имкониятларини хисобга олиши керак. Бунинг учун синф раҳбарининг режаси: Биринчидан, ўз мазмунига кўра ғоявий-сиёсий, ижтимоий фойдали йўналишга қаратилган бўлиши, яъни жамиятнинг ва бошқаларнинг фойдасига қаратилган ишларга алохида эътибор бериш;

Иккинчидан, тарбиянинг йўналишини, ўқувчиларга таъсир этиш воситаларини мақсадга мувофиқ танлаш, яъни режа мўлжалланаётган ишлар нимага ва кимга қаратилганлигини аниқлаш; Учинчидан, режадаги ишлар аниқ - умумий мақсадга бўйсунтирилган, бажарувчилари, вақти, иш шакли кўрсатилган бўлиши; Тўртинчидан, режадаги ишлар ўқувчилар кучига ва ёшига мос келиши; Бешинчидан, ўқувчилар қизиқишига асосланиши ва эхтиёжларидан келиб чиқиши; Олтинчидан, мўлжалдаги ишларни бажаришда бутун жамоанинг ва якка шахсларнинг иштирокини хисобга олиш; Еттинчидан, бажарилиши лозим бўлган барча ишлар олдиндан хаммага маълум қилиниши каби талабларга жавоб бериши лозим. Тажрибада синф раҳбарининг ич хил режаси ўзини оқлади, булар истиқболли режалар (узоқ муддатли мўлжаллаб тузилади ва у айни пайтда синф, ундаги хар бир шахсни тарбиялашнинг умумий дастури хам бўлиб хизмат қилади), тақвим режа(одатда бир ой учун тузилиб, шу ойнинг хар бир куни учун мўлжалланадиган аниқ ишларни ўзида акс эттиради), алохида тарбиявий тадбир учун тузиладиган режа конспект (бахзан у тарбиявий тадбирнинг цсёнарийси деб хам юритилади). Режа қандай бўлишдан қатъий назар тарбиявий фаолият мазмунини, синф ўқувчилари жамоасининг ривожланиш истиқболини акс эттириш керак. Энг яхши синф раҳбарларнинг илғор тажрибаси асосида ўзида қуйидаги бўлимларни акс эттирувчи таъминий режа чизмасини тавсия қиламиз: 1. Синф раҳбарининг синф билан олиб борадиган ишларнинг асосий йўналишлари бўлими. Бу бўлим: «Синфни ташкил этиш», «Ғоявий ахлоқий табия», «Мехнат тарбияси ва касб танлашга йўллаш», «Оила ва жамоатчилик билан хамкорлик» каби мосламаларни ўз ичига олади. Энди шу масалаларнинг хар бирининг мазмунини кўриб чиқайлик. Синфни ташкил этиш-бунда ўқувчиларнинг ўзини-ўзи бошқариш ўргонлари ишига педагогик раҳбарликнинг таъминланиши кўзда

тутилади. Шу мақсадда синф мажлисларининг кун тартиби, уларни тайёрлаш ва ўтказиш ишлари, фаоллар билан ишлаш кўзда тутилади. Шу мақсадда синф мажлисларининг кун тартиби, уларни тайёрлаш ва ўтказиш ишлари, фаоллар билан ишлаш кўзда тутилади. Мехнат тарбияси ва касб танлашга йўллашда ўқувчилар учун ўқиш ва ўқув ишини оқилона ташкил этиш, шунингдек ўзига-ўзи хизмат, ижтимоий фойдали мехнат, техник ихтирочилик, касб танлаш ишларини ташкил этиш билан боғлиқ тадбирлар кўрсатилади. Кечалар, эрталиклар, китобхонлар анжумани, сухбатлар ўтказиш, кўрилган кинофилм ва спектаклни мухокама қилиш, хаваскорлар тўгараги қўшиқ ва бадиий ўқиш танлови, расмлар кўриги, музей ва кўргазмаларга бориш, «Ўқувчилар ва ёшлар мусиқаси» хафталиги, кино, театрларга бориш—буларнинг хаммаси эстетик тарбия масаласининг мазмунини ташкил этади. 2. Педагогик жамоа билан алоқа бўлимида синфда дарс бераётган ўқитувчиларни синф тарбиявий ишларига жалб қилиш йўллари ўқувчилар учун қўшимча машғулотлар, фан ва ижодий тўгараклар, мунозаралар, илмий анжуманлар, қизиқарли учрашувлар, фан хафталиклари билан боғлиқ ишлар ёритилади. Оила ва жамоатчилик билан ишлаш бўлимида эса оила ва ўқув юртининг ўқувчиларга қўядиган ахлоқий талабларни ишлаб чиқишга қаратилган тадбирлар кўрсатилади, ота-оналар ва жамоатчиликнинг синф хаётини ва фаолиятини ташкил этишда қандай ёрдамлар беришлари белгилаб чиқилади, ота-оналар мажлислари ва ота-оналар учун ташкил этиладиган сухбат, махруза анжуманларнинг мавзулари, кимнинг оиласига бориши ва бошқа бир қатор ишлар аниқлаштирилади. Айниқса, бу ўринда жамоатчилик билан хамкорлик, чунончи, ишлаб чиқариш корхоналарида, турар жойларнинг оила ва ўқув юртига ёрдам берувчи комиссиялари билан алоқалар, уларни синф хаётига жалб қилиш йўллари ва шаклини белгилашда алохида эътибор бериш лозим. Режалаштиришда хар бир бўлимда кўплаб тадбирларни кўрсатиш шарт эмас. Чунки хар бир тадбир хамиша бир неча тарбиявий вазифани хал қилади. Ишнинг муваффақиятини тадюирларнинг миқдори эмас балки ўқувчиларга тарбиявий таъсир этишнинг даражаси сифати ва тизимини белгилашни хаётий тажрибалар хам кўрсатмоқда. Режа бир ойлик, чораклик, ярим йиллик қилиб тузилиши мумкин.

Синф раҳбари учун эса қайси бир қулай бўлса, у шунисини қўллаши фойдалидир. Синф раҳбари режаси бир нусхада қилиб директор тасдиғида н ўтгач унинг (синф раҳбарининг)ўзида сақланади. Режа харакат дастури бўлиб, амалга оширилишини таъминлаш учун тақвим режа тузилади. Тақвим бир чоракка, кўпинча бир ойга мўлжалланади. Унинг аниқ бўлиши ва режаларнинг амалга оширилишини таъминланиши учун синф раҳбари шу муддат ичида ўқув юрти миқёсида ўтиши мумкин бўлган анъанавий ишларни тўла хисобга олиш керак. Масалан, сентябрда ўқув йилининг бошланиши билан боғлиқ «Билимлар куни, сўнгги қўнғироқ куни», «Ўқувчи ёшлар куни», «Ўқитувчилар куни» анъанавий ишлардир. Шунингдек, ўқув юртида хар ойнинг охирги жума куни «Маънавият ва Маърифат куни» деб эълон қилинган ва у анъанага айланган. Шу куни синфлар ўртасида сухбатлар, беллашувлар, қўшиқ—шеърият кечалари, учрашувлар ва бошқалар ўтказилади. Бунда алохида хафта ёки ўн кунликлар маълум бир сохага бағишланади, чунончи сахнат хафтаси, техник ижод ва фан хафталиги, мехнат хафталиги, спорт ўн кунлиги ва хаказолар. Хафта кунларини хам психологик имкониятга қараб банд қилиш яхши ва фойдали бўлади, масалан, душанба анча қийин ўтади, шу кунга ёрқин, эмо ц ионал таъсири кучли ишларни(байрам учрашувлари, танлов натижаларини чиқариш ва бошқалар), шанба анча ланж ўтади, чунки хафта охирлаб қолганлиги туфайли толиқиш кучаяди, шу боисдан ха м бунга тетиклик, қувноқлик бахш этадиган ишларни якшанбага эса хордиқ чиқариб, куч тўплашга таъсир этадиган ишларни мўлжаллаш фойдали бўлади. Тақвим режага мавсум хам таъсир этади: илиқ куз, қуёшли бахор кунлари очиқ хавода ўйин, мехнат билан боғлиқ ишларни ташкил этиш; ёмғирли ва аёзли кунларда оғзаки иш шаклларидан кўпроқ фойдаланиш(улар бино ичида ўтади) мақсадга мувофиқдир. Тўгарак ишлари, йиғин ва мажлислар, сухбат ва махрузалар мунозара ва сиёсий ўқиш –ахборот каби иш шаклларидан хафтанинг ўрта кунларида фойдаланиш айни муддаодир. Тақвим режада анъана бўлиб қолган ишларга кенг ўрин берилади. Одатда эса уларнинг хамиша бир хилда ўтавериши холларига ду келамиз. Бу тадбирлар шу даражада оммалашиб кетганки, улар кўпинча болаларда хафсалассизлик кайфиятини уйғотади ва қизиқишларни совитади. Масалан, «Мустақиллик куни» байрам қилиниши, «Билимлар куни» ўтказилиши буларнинг барчаси тантанали, бадиий ва оммавий қисмдан ташкил топади. Аммо бу ишларни уюштириш шакли бир хиллиги туфайли хам

унинг таъсири кам бўлиб қолади ва кўзланган мақсадга эришилмайди. Шунинг учун синф раҳбари, айтайлик, армия куни учун ўтадиган ишларни хар йили янги мазмунда уюштирса ва йилдан, йилга ўзгартириб борса, у холда ўқувчиларнинг фаоллиги ортади, улардан ташаббус кўрсатиш, манфаатдорлик ўсади. Масалан, айтайлик, биринчи йили «Ватан химоячилар куни»га атаб байрам кечаси, иккинчи йили «Мотамсаро она» хайкалига гулчамбар қўйиш, кейинги йили отиш, мўлжалга олиш, тўсиқни ёнгиш бўйича мусобақа уюштириш режага киритилса ва ўтказилса бу мазмуний жихатидан ранг-баранг бўлади. Бу ишларга таййоргарлик даврида армиямиз тарихига оид бадиий ва оммабоп кинофилмларни томоша қилиш ва мухокама этиш, мўйқалам ихлосмандлари танловини эълон қилиш кабилар хам режадан ўрин олиш керак. Агар хар йилии ана шу ишлардан бири танланиб тақвим режага киритилса, натижа яхши бўлади. Синф раҳбарининг режасидаги синфнинг фаолиятига оид ишлар бир неча параллел синф қатнашувида кучларнинг бирлаштириб ўтказилиши вақтни ва кучни тэжайди. Синф раҳбари танлайдиган синф фаолияти маълум бир аниқ мақсадга бўйсиндирилса, самарали бўлади. Масалан, «Камолот» ташкилотининг ташкил топиши синф раҳбарининг янги ахзоларининг етакчилик, ташкилотчилик имкониятини таъминлашга, умумжамоа ташкилотида ёшларнинг бирор ишни бажариш ва бошқаларга эришишни уюштиришга хамда уларни синфнинг анъаналарини яратишга ғамхўрлик қилиш махоратига боғлиқ. Режада ана шу мақсадга хизмат этадиган аниқ иш шакллари акс эттирилиши зарур. Синф раҳбарининг тақвим режаси қуйидаги чизмада бўлиши мумкин. Биз келтирган бу иш таъминийдир. Аммо хар бир синф раҳбарига ўз синф шароити ва имкониятига қараб ишини режалаштириш ва таълил қилишда у намуна бўла олади. Синф раҳбари ўзи учун бир хафтага мўлжаллаб режа тузиб олса яхши бўлади. Бунга кундалик иш мазмуни, бажарувчилар кўрсатилади, хафталик режа қисқа вақтга мўлжалланганлиги учун хам у синф хаётида, ўқув юртида, ижтимоий хаётда рўй берадиган воқеа ва ходисаларга тасодифий вужудга келган эхтиёж ва заруриятларга мувофиқ ишларни белгилаш ва тегишли ўзгартиришлар киритиш учун қулайлик туғдиради Бу режани қуйидаги чизмада тузиш мумкин.

1-жадвал Хафта кунининг йўналиши ва санаси Тадбир ва уни бажарувчилар Тадбирнин г таълили ва педагогик хулоса. Бу ерда хафта кунинг йўналишлари деганда хафтанинг ҳар бир кунини маълум фаолиятга ажратиш кўзда тутилади. Масалан, душанбани сиёсий маориф учун; сешанбани матбуот, саноат саройлари иши учун, чоршанбани механик куни, йиғилишлар учун пайшанбани сахнат байрамлари ва тадбирлари, назорат ишлари ўтказиш учун, жумани тўгараклар ва турлимашғулотлар учун, шанбани синф соати, ота-оналар йиғилишлари, саёхат, учрашув, беллашувлар ўтказиш учун, якшанбани эса дам олиш куни, қувноқлар старти, спорт мусобақалари ўтказиш билан боғлиқ фаолиятга ажратиш анча мақсадга мувофиқ бўлади. Булардан баъзолари синфда, баъзолари ўқув юрти миқёсида ўтади. Синф раҳбари ўз ўқувчилари билан ўтказиладиган ҳар бир тадбири учун алохида режа тузиш хам тавсия этилади. Қатъий дастур ва дарсликлари бўлган ҳар бир минутлик дарс ўзининг барча бўлимлари ва минутларигача хисобга олиниб дастурлаштирилади-ю, лекин негадир тарбиявий ишлар тажрибасида маълум мавзудаги тарбиявий соат, бахслар, мажлис, сиёсий ахборот кабилар кўпинча хеч қандай дастурсиз, режасиз ўтказилади ва бундай холлларни ҳар қадамда ичратишимиз мумкин. Аслида эса тарбиявий тадбирнинг режасини ишлаб чиқиш дарс режасидан хам кўра мураккаброқдир. Бу хилдаги режа учун қўйиладиган талаблар олдиндан бетафсил аниқланиб, унинг режа учун қўйиладиган талаблар олдиндан батафсил аниқланиб, унинг мазмуни ўйлаб чиқилсагина самарадор тарбиявий томони юқори бўлади. Бу режа ва конспектда қуйидаги бўлимлар бўлиши ва ҳар бир бўлимлар юзасидан тегишли тайёргарлик ишлари олиб борилиши керак. 1. Ишнинг шакли ва мазмуни. 2. Тарбиявий мақсад, шу ишда хал қилинадиган вазифа.

3. Ўтказиш вақти-куни, соати. 4. Танлаб олинган тадбир шакли ўтадиган жойи. 5. Тадбирнинг дастури. 6. Тай ё ргарлик даврида қилинадиган ишларнинг тури, йўналиши. 7. Керак бўладиган жихозларни, безакларни тайёрлаш. 8. Синф раҳбарининг ушбу ишдаги иштироки ва мавқеи. 9. Ишнинг натижасини таълил қилиб, камчиликларни белгилаш. 2-жадвал Ўқув хафтаси Тарбиявий ишнинг асосий мазмуни Кундалик ишлар Иш натижаси ва кузатишлар таълили 1-21 март Шанбаликда қатнашиш ва чорак якунларига багишланган мажлисда иштирок этиш 6. III .ўз-ўзига хизмат этишни текшириш 7.Ш. сиёсий ахборотлар билан учрашув. 9.Ш сиёсий ахборотда қатнашиш. 10.Ш синф йиғилида қатнашиш 11.Ш синф билан хақида маслахатлашиш. Ахборт суст, сиёсий ахборотчилар фактларни шархлашга қийналишди. Мажлис фаол ва жонли ўтди, фаолларда маъсулият хисси ортиб боряпти. Республикамиз истиқлолга эришгандан сўнг ижтимоий, иқтисодий ва сиёсий соҳаларда, мустақиллик шарофати туфайли жуда катта ижобий ўзгаришлар вужудга келди. Жумладан: -сиёсий мустақиллик туфайли ички ва ташқи сиёсатдан Республикамиз ўз қадриятлари асосида жахоннинг кўпгина мамлакатлари билан боғланди, нуфузли ташкилотларга тёнг хуқуқли ахзо бўлди, дипломатик алоқалар ўрнатилди;

-иқтисодий мустақиллик туфайли табиий захираларга бой гиосиёсий нуқтаи назардан анча қулай худудда жойлашган юртимиз хўжаликни юритиш хуқуқи қўлга киритилди ва халқимиз фаровонлиги йўлида улардан фойдаланишга шарт-шароитлар яратилди; - маънавий мустақиллик туфайли халқимизнинг истиқлолга, озодликка ўз давлатига эга бўлишига, адолатли жамият қуришга бўлган азалий орзу-умидлари рўйобга чиқди. Мустақиллик туфайли биз бугунги кунда барқарор бозор иқтисодиётига, ички ва ташқи сиёсатга, демократияга асосланган хуқуқий давлат ва фуқаролик жамияти қуришга киришдик. Бугунги кунда миллий мафкурани тўғри ва аниқ англаб етиш хаётий эхтиёж даражасига кўтарилди. Чунки ХХ асрнинг охири ва ХХ I асрнинг бошларида қудратли давлатлар ва баъзо бир сиёсий марказлар ўз мақсадларини амалга ошириш учун ўз таъсир доирасига олмоқчи бўлган мамлакатнинг ахолисини онгини ўзига қарам қилишга қаратилган «Илғор»ғояларни илгари сурадилар, ахоли орасида тарқатдилар. Баъзо бир кимсалар, яъни минглаб истиқлол мафкурасини тушиниб етмаганлар, шошқалоқлик қилиб уларнинг хийла – найранг билан ишлатган тўрига тушиб қоладилар. Хозирги пайтда содир бўлаётган айрим салбий холатлар, ножўя хатти-ҳаракатлар, йовуз ишлар аввало мафкуравий бўшлиқ туфайли содир бўлмоқда. Шунинг учун хам олий ва ўрта махсус хамда умумий ўрта таълим мактабларида олиб борилаётган турли таълим йўналишлари мазмунида, шу жумладан, география таълими мазмунига миллий истиқлол мафкурасининг асосини, унинг хусусиятларини сингдириш хозирги куннинг энг долзарб масаласи деб қараш лозим. Мустақиллик туфайли республикамиз хозирги ижтимоий- иқтисодий тараққиёт жараёнида иккита тарихий вазифани хал этмоқда: Биринчидан, кучли давлатчилик барпо этилаётир, республикамиз хам сиёсий, хам иқтисодий жихатдан мустақилликни мустаъкамлайди; И ккинчидан, бозор иқтисодиётига босқичма-босқич ўтаётир. Миллий истиқлол мафкураси халқимиз азалий анъаналарига , удумларига, тилига, динига, рухиятига асосланиб, келажакка ишонч, мехр-оқибат, инсон, сабр-тоқат, адолат, Маърифат туйғуларини онгимизга сингдиради, кишиларда яхшиликка интилиш хиссини тарбиялайди. Шунинг учун хам география таълими мазмунига миллий истиқлол мафкурасининг асл мохияти ва мақсадини англаб етиш,

жамиятимизнинг бугунги ўзгаришларига одамларнинг онгли муносабатини уйғотиш, ватанимиз манфаатларини ҳар нарсадан устун қўйувчи чинакам ватанпарварлар, келажаги буюк давлатни барпо этишга қодир ва содиқ кадрларни тайёрлашга қаратилган миллий истиқлол мафкурасини сингдириш муҳимдир. Албатта миллий истиқлол мафкурасини ёшлар онгига сингдиришга фалсафа, сиёсатшунослик, диншунослик, иқтисодиёт назарияси курслари ва айниқса, тарих фанининг хиссаси катта. Чунки мафкуранинг фалсафий асослари ўз даврида тарихий йиллар давомидаги географик шарт-шароитларнинг таъсир доирасини унутмаслигимиз керак. Шунингдек, географиянинг мазмунини унинг мажмуалиги, худудийлиги, бир бутунлиги билан боғлиқлиги хам мафкурани шаклланиши ва такомиллашувига ўз таъсирини кўрсатади. Географик мавзулар мазмунини қиёслаш, таққослаш ва аниқ таълил қилиш хам мафкурадаги фарқларни тўғри англашга ёрдам беради, уни такомиллаштиради. Географиядаги географик ўрин, табиий шароит, мавзуларида маълумотларни аниқ ёритиш ишонч хиссини уйғотади. Тарбиявий ишларнинг таъминий режаси қуйидаги боб ва қисмлардан иборатдир: Синф тавсияномаси. Режанинг бу қисмида синф тўғрисида маълумот, ўқувчининг кимлиги, ҳарактери, саводхонлиги, тарбияланганлиги бутун синфни олдинга қараб юксалиб бориши, ёрдамга муҳтож ўқувчилар, тўгараклар факулғтатив машғулотлар, дарсдан ташқари ташкилотларда қатнашиш, жамоада қизлар билан ўғил болалар, фаоллар ўртасидаги муносабат, тарбияси қийин ўқувчилар, янги жамоат топшириқлари, ёзги оромгоҳларда қатнашиш ҳақида умумий маълумотлар берилади. Тарбиявий масалалар. Режанинг бу қисмида таълим ва тарбиянинг энг долзарб масалалари, тарбиявий ишларнинг стратегия ва тактикаси, синфда тарбиянинг қайси турига кўпроқ эҳтиёж борлиги, синф билан биргаликда ўқувчиларнинг ёши, мактаб муҳити ҳақидаги фикрлар жой олади. Режа тузишда тарбиявий масалаларни танлаш, тарбиявий чора-тадбирларни белгилашда мактабнинг муаммолари, албатта, ҳисобга олиниши лозим. Синфнинг фаолияти турлари ва асосий вазифалари. Дунёқараш асосларини шакллантириб тарбиялаш. Режанинг бу қисмида ўқувчиларга дунёқараш асосларини шакллантиришга оид ишлар сиёсатни тушунтириш, оламнинг бир бутун материя эканлиги, табиат қонунлари ва ҳодисаларни

шарҳлаш, тарихий ёдгорликларни томоша қилиш ва уларни асраш асосий ўрин эгаллайди. Бу қисмда тарихий кунларни нишонлаш миллий анъаналарни (Навраз, меҳрижон байрамлари) ўтказиш ҳам киритилади. Тарбиянинг турини тўла амалга ошириш учун синф раҳбари ўз синфи ўқувчиларини тўгараклар ва клубларга ахзо қилиши лозим. Булар орқали эса синфда миллий ғоя асосида, ватанпарварлик ва байналминаллик, пок виждонлик, душманларга нафрат,сиёсий ҳушёрлик руҳида тарбиялаш лозим. Сиёсий сезгирлик тарбияси ва жамоат фаолиятининг тараққиёти. Иш режасининг бу қисмида ғоявий, сиёсий, ватанпарварлик, ватан,дўстлик, байналмиллий тарбияга ўрин берилади. Тарбиявий иш режасининг бу қисмини тартибга келтиришда синф раҳбари ўқувчиларнинг фидокорлик ҳиссини такомиллаштириш, жамоат фаолиятини ва унинг жамиятдаги мавқеи, Ватан мадҳияси. Герби, Конституция ва байроғимиз, миллатлараро дўстлик, туристик ишлар. Ўлкашунослик, иқтисодий, экологик, сиёсий- махориф ишларини режалаштиришни лозим. Сиёсий сезгирликни шакллантириш ва ривожлантиришда қуйидаги мавзуларни: “Ўзбекистон”, “Ҳарбий ватанпарварлик”ни дастлабки иш мавзуси қилиб олиш лозим. Бу нарсага илова қилиб сиёсий рўзнома ва ойномаларга обуна қилиш, уларни байналмиллий, дўстлик клубига ахзо этиш, сиёсий мактаб радиоканалининг шарҳловчилар синфига жалб қилиш, ҳарбий спорт уйинларга жалб қилиш ҳам зарур. Ўқувчиларни бу нарсага жалб этиш уларнинг сиёсий савиясини кўтариди, Ватанга бўлган меҳрини оширади. Синф раҳбари аввал бошданоқ шакллантирилаётган ўқувчилар жамоаси фақат синф доирасида қолиб кетмасин. Ўй – ниятлари ва ишлари билан таълим муассасаси, шаҳар ҳаёти билан ҳам боғланиши учун чоралар кўради. У металл парчалари тўплаш, территорияларини йиғиштириш, дарахт кўчатлари ўтқазиш каби мусобақаларда ўқувчилар шахсий қувончи ёки ўз мағлубияти аламини бошдан кечирмасдан, умумий хулосани ва умумий ишга ўзлари қўшган ҳиссани таҳлил этишлари тўғрисида ғамхўрлик қилади. Афсуски ҳамма педагоглар ҳам бу қоидага риоя этишмайди. Улар асосий эътиборни синфнинг ички ишларига қаратадилар. Мусобақа, агар ундан жамоанинг ривожланиш даражаси ва ўқувчиларнинг ёш ҳисобга олинган тарзда фойдаланилса, жамоани шакллантиришнинг самарали воситаси ҳисобланади.

Синф ўз навбатида умутаълим муассасаси мусобақасига қўшилиши мумкин. Бу анча маъсулиятли иш. Унинг муваффақияти кўп жиҳатдан фаолларнинг уюшқоқлиги, ташаббускорлиги ва мустақиллигига боғлиқ бўлади. Синф раҳбарлари ўқувчиларнинг ота-оналари билан ҳам хилма-хил машгулотларни бирга кушиб олиб боришса янада мақсадга мувофиқ бўлади. Бунинг учун ўқиш мобайнида иккита умумтаълим машгулотини ва ҳар бир синф ота-оналари учун 6 тадан 9 тагача машгулот утказиш кузда тутилган. Машгулотлар шундай тарзда куриладики, ота-оналар педагогика, психология ва физиология асослари изчил курсини узлаштириб, фарзандлари билан курсдан -курсга утгандек булишади. Курс ўқувчиларнинг ёш хусусиятларига мувофик ва таълимнинг ҳар бир йилидаги таълим-тарбия вазифаларини хисобга олиб курилган. Ота-оналарга педагогик билим беришни амалга оширишда факат билим бериб колмасдан, уларни тарбия сохасидаги амалий малака ва куникмалар билан куроллантириш, уларнинг педагогик фикрини уйготиш, мустакил шугулланишга ундаш, максадга мувофик (тарбия нуктаи назаридан) оила ички муносабатларини йулга куйиш гоят муҳимдир. 1 Педагогик, махруза — педагогик билим беришнинг энг машхур шаклларидан бири. Кейинги пайтларда ота-оналарга педагогик билим бериш кенг микёс касб этиб, корхоналардаги, клублар, маданият уйлари хузуридаги, турар жойлардаги ва хоказолардаги ота-оналар педаго гика университетлари ва лекторийлари оркали турли шаклларда амалга оширилмокда. Ота-оналар учун лекцияларни аник материал, ижобий намуналар асосида, адабий манбалар, диапозитивлар ва бошк.а кургазмали кулланмалардан фойдаланиб утказиш максадга мувофикдир. Ота-оналарнинг оилавий тарбия тажрибалари хакидаги шикоялари гоят К изикарли ва тушунарли булади. Ота-оналарга педагогик билимларни маълум қ илибгина колмасдан, уларни уз фарзандлари шахсини мулжаллай олишларига, ота-оналар ундан нима чикишини олдиндан билишлари ва уни тарбиялаш режасини туза олишларига ургатиш яхши натижа беради. Ота-оналаримизнинг юксак таълимий ва маданий даражаси педагогик ва психологик таъсир этиш сифатинн оширишни талаб этади. Хуш, буни 1 Рахимжонов Н. “Ёшлар иқтисодий тафаккурини шакллантиришда оиланинг роли” Т., 2005 (Б.М.И.)

каерда урганиш мумкин? Энг яхшиси — ота-оналар билан бевосита муомалада, педагогларнинг бу йуналишдаги ижодий жамоа ишида урганиш мумкин. Ўқилаётган махруза самарадорлигини ошириш максадида ҳар бир махрузада камида уч максад: кизиктириш, тушунтириш, ишонтириш максадининг амалга оширилишига эришиш муҳимдир. Агар бу максадларнинг биронтаси бажарилмаса, лекцияни муваффакиятли деб булмайди. Айтиб уталган ҳар бир максадга узига хос усуллар билан эришилади. Масалан, тингловчиларни сийкаси чикмаган мукаддима билан кизикарли хикоя, парча ва хоказо), лекцияга янгилик жихатини киритиш бунда маълум булган ходисада тингловчилар эътибор бермаган кандайдир янги нарса очилади), тингловчиларнинг қ изи қ ишларини қ ноатлантириш ва хоказолар билан кизиктириб олиш мумкин. Лекторнинг эхтирослилиги, унинг ота-оналар кечинмаларига шерик булиши, уларнинг хис-туйгуларига таъсир курсатиши, ёркин, хаётий мисоллар ва хоказолар тингловчини ишонтиришга ёрдам беради. Ота-оналарда педагогик билимларни тулдириш, эгалланган билимларни фаол англаб етиш, улардан оилавий тарбияда фойдаланиш эхтиёжининг кучайиши утказилган лекция самарадорлигининг муҳим мезони булади. Биринчи холда конферёнция анча аник тусда булади, шундан кейинги холларда умумий тусда булиб, купрок ота-оналарни камраб олади. Уларнинг кайсинисини танлашни синф раҳбарининг узи етилган муаммоларни, унинг бундай конферёнцияларни утказиш юзасидан шахсий тажрибасини, ўқув муассасасида карор топган анъаналарни, ота-оналарнинг фаоллигини ва хоказоларни эътиборга олиб танлайди. Одатда конферёнция мавзуи синфда, таълим муассасасида , микрорайонда, жумхуриятда, мамлакатда етилган муаммолар билан белгиланади. Шу муносабат билан конферёнция мавзуини ота-оналарнинг узлари, синф раҳбари, таълим муассасаси, район раҳбарияти ва хоказолар таклиф этишлари мумкин. Ҳ ам назарий жихатдан, ҳ ам оилавий тажрибани танлаш ва умумлаштириш жи ҳ атидан пухта тайёрлаш ҳар кандай конферёнцияни утказишнинг сузсиз шартидир. Асосий тайёргарлик ишлари синф раҳбари раҳбарлигида амалга оширилади, у ота-оналар комитети билан биргаликда конферёнцияни тайёрлаш ва ташкил этиш режасини тузади. Х УЛОСА.

Ушбу бўлимда Тарбиявий ишлар методикаси фанининг ҳозирги кундаги аҳамияти, мақсади ва вазифалари унинг тармоқлар каби мавзулари ёритиб берилди. Демак бу фанни ўқитишдан мақсад келажакда талабларимизга таълим муассасаларида таълим – тарбияга давр талабларидан келиб чиққан ҳолда янгича ёндошишни, ишни сифат, мазмун жиҳатдан тўғри ташкил этишни ўргатишдан иборатдир.

Адабиётлар: 1. “Таълим тўғрисида”ги Қонун. Т., 1997. 2. “Кадрлар тайёрлаш миллий дастури” Т., 1997. 3. Каримов И.А. Баркамол авлод орзуси. Т., 199 9 . 4. Тарбиявий ишлар методикаси. П.И.Рувинский. – Т. 1991 й. 5. Ўқувчи маънавиятини шакллантириш (қўлланма) – Тошкёнт – 2000. Ж.Ғ.Йўлдошев.

Похожие

Тарбиявий ишлар тизимида синф рахбари фаолиятининг тутган урни ва уни ташкил этиш

Педагогик махорат хакида тушунча, унинг укитувчи фаолиятида тутган урни ва ахамияти 1

Бошланғич синф ўқитувчиси фаолиятида мулоқот маданияти ва психологияси

Синф рахбари фаолиятини такомиллаштиришда услубий бирлашманинг ўрни хамда режалаштириш хакида

Синф жамоасини ташкил этиш ва уни тарбиялаш методикаси