Psixik va jismoniy rivojlanishda nuqsonga ega bo`lgan bolalar diagnostikasi kursinin maqsadi va vazifalari - Педагогиka - Рефераты

Psixik va jismoniy rivojlanishda nuqsonga ega bo`lgan bolalar diagnostikasi kursinin maqsadi va vazifalari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

40 KB

www.arxiv.uz REJA: 1. Psixik va jismoniy rivojlanishda nuqsonga ega bo`lgan bolalar diagnostikasi kursining vazifalari. 2. Psixik va jismoniy rivojlanishda nuqsonga ega bo`lgan bolalar diagnostikasi kursining ahamiyati va mazmuni. 3. Psixik va jismoniy rivojlanishda nuqsonga ega bo`lgan bolalaro diagnostikasi kursining boshqa fanlar bilan aloqasi. 4. Aqli zaiflik tushunchasi va etialogiyasi, uning darajalari.

www.arxiv.uz Tayanch iboralar: (Endogen, ekzogen, genetik, etialogiya, oligofreniya) Psixik va jismoniy rivojlanishda nuqsonga ega bo`lgan bolalar diagnostikasi kursi maxsus fan bo`lib, bolalarning rivojlanishdagi nuqsonlarni erta aniqlash, boshqa unga o`xshash holatlardan farqlashga, diagnozini aniqlashga, tegishli maxsus muassasalarga yuborishga va u yerda o`zlariga mos taalluqli korreksiyalarga yo`naltirilgan o`quv-tarbiyaviy ishlarni amalga oshirishga imkon beradi. Rivojlanishda nuqsoni bo`lgan bolalarni iloji boricha erta aniqlash va tegishli maxsus muassasalarga yuborishning zarurligi shundaki, umumta`lim maktablarida rivojlanishda turli nuqsonlari bo`lgan bolalarning ko`pchiligi o`qiydilar va ushbu maktab dasturini o`zlashtirishga qiynaladilar, o`zlashtirib olmaydilar. Tegishli organlar va defektologlarning vazifalari shundan iboratki, bolalar o`zlarining aqliy, bilim imkoniyatlariga va hissiy-idoraviy doiralarining xususiyatlariga mos sharoitda ta`lim olishlari, tarbiyalanishlariga imkoniyat yaratib berishlari lozim. «Psixik va jismoniy rivojlanishda nuqsonga ega bo`lgan bolalar diagnostikasi» kursining vazifalari quyidagilardan iborat: 1. Aqli zaif bolalar uchun maxsus muassasalarni komplektlash tizimining nazariy asoslarini yoritib berish. 2. Rivojlanishda nuqsoni bo`lgan maktabgacha va maktab yoshidagi bolalarni psixolog-pedagogik diagnostika metodlarini amalda qo`llash bo`yicha bilim va ko`nikmalar bilan qurollantirish. 3. Aqli zaif bolalarni maxsus muassasalarga saralash ishlarni olib borish bo`yicha amaliy malakalarni shakllantirish. Kursning mazmuniga bolalarning rivojlanishdagi nuqsonlarni diagnostika qilish, bolalarni maxsus muassasalarga saralash prinsiplari, klinik-psixologik- pedagogik diagnostika (yoki tekshirish) metodlari, tibbiy pedagogik komissiya ishini tashkil qilish masalalari va maslahatlar berish va shu kabi komissiyalarda turli metodikalardan foydalanish kiradi. Bundan tashqari, aqliy zaiflikni o`xshash holatlardan, ayniqsa PRS dan, hamda nuqsonli rivojlanishi ta`lim-tarbiya

www.arxiv.uz jarayonida korreksiyalashning ba`zi usullari ko`rib chiqiladi. Mazkur kurs boshqa o`xshash fanlardan: oligofreniya klinikasi bilan bog`liqdir. Bu boladagi nuqson tuzilishni, rivojlanishdan orqada qolish sabablarini aniqlashga, to`g`ri diagnoz qo`yishiga imkon beradi. «Psixik va jismoniy rivojlanishda nuqsonga ega bo`lgan bolalar diagnostikasi» kursi oligofrenopedagogika fani bilan ham bog`liqdir. Oligofrenopedagogika nuqson tizimini e`tiborga olish asosida bolalarga ta`lim- tarbiya berish jarayonida ularning tipologik, individual xususiyatlarini ko`rib chiqib korreksiyalashning samarali usullarini tanlashga yordam beradi. Logopediya fani bolaning nutqidagi nuqsonlarini aniqlash, logopedik tekshirishni amalga oshirish imkonini beradi. «Psixik va jismoniy rivojlanishda nuqsonga ega bo`lgan bolalar diagnostikasi» kursi aqli zaiflikni aniqlash, uni boshqa o`xshash holatlardan farqlash imkonini beradi, bu esa nazariy jihatdangina emas, balki muhim amaliy ahamiyatga ham ega. Shuning uchun aqli zaiflikni to`g`ri tushunish nazariy va amaliy ahamiyatga ega. Nazariy ahamiyati shundaki bolaning rivojlanishidagi nuqsonlarning jiddiy klinik-psixologik belgilarni ajratishga va uning mohiyati va sabablarini yanada chuqurroq tushunishga imkon beradi. Aqli zaif deganda bosh miyaning organik jihatdan jarohatlanishi natijasida psixik, birinchi navbatda intellektual rivojlanishning turg`un pasayishi tushuniladi. Aqli zaif bolalar umumta`lim maktablarida o`qishga qodir bo`lmaydilar. Og`ir darajadagi aqli zaif bolalar maktabda bilim va ko`nikmalarni o`zlashtirib ololmaydilar. Aqli zaiflikning kliniko-psixologik ko`rinishida yetakchi nuqson bilish faoliyatining rivojlanmay qolganligidir. Bilish faoliyatining pasayganligi fikrlash operatsiyalarning, psixik jarayonlarning sur`ati, harakatchanligining buzilishi, diqqat, xotira va bir qator po`stloq funksiyalarning rivojlanmay qolganligida namoyon bo`ladi. Aqli zaiflikning etiologiyasi turlichadir. Aqli zaiflik homilaning ona qornida tug`ilishda yoki ilk rivojlanish davrida markaziy nerv tiziminingsining genetik buzilishlari, travmalar, asfiksiya,

www.arxiv.uz infeksiyalar, intoksikatsiyalar oqibatida kelib chiqadi. Aqli zaiflikning asosiy shakllarini klinik tavsifi jarohatning patogenezi, salbiy ta`sirning vaqti bilan chambarchas bog`liqdir. Ontogenezning ilk bosqichlarida markaziy nerv tizimining sistemasining jarohatlanishida (1,5-2 yoshgacha) birinchi navbatda po`stloq tizimining shakllanishiga zarar yetadi. Jarohatlanishning morfologik ko`rinishda va psixik nuqsonning klinik namoyon bo`lishida rivojlanmay qolish ustun bo`ladi. Bunday hollarda oligofreniyalarning turli variantlari haqida gapirish mumkin. Kattaroq yoshda, ya`ni bosh miyaning po`stloq tizimining nisbatan yetilganroq davrida yuz bergan salbiy ta`sir natijasidagi nerv tizimining morfologik va klinik ko`rinishda demensiyaning turli ko`rinishlari ustunlik qiladi. «Oligofreniya» terminining klinik ko`rinishi quyidagilar bilan harakterlanadigan holatlarni nazarda tutadi: 1. Psixik rivojlanmay qolganlikning turg`un harakterdaligi; 2. Intellektual nuqson tuzilishda mavhum tafakkurning zaifligini ustunligi; 3. Progrediyentlikning yo`qligi. Oligofreniyaning sabablari turlichadir. Etiologik belgilar bo`yicha oligofreniya ikkita asosiy guruhga ajratiladi: 1. Endogen (genetik) ta`sirlar oqibatida kelib chiqqan, irsiy patologiya bilan bog`langan yoki oilada mavjud bo`lgan yoki ushbu individda birinchi marta paydo bo`lgan oligofreniya; 2.Ekzogen ta`sirlar natijasida (homilalik yoki postnatal ontogenezning dastlabki bosqichlaridagi infeksiyalar, intoksikatsiyalar, bosh miya travmalari) kelib chiqqan oligofreniya. Tekshirish metodlarining takomillashib borishi munosabati bilan nerv sistemasining genetik jarohatlanishi sabablariga katta

www.arxiv.uz ahamiyat berib kelinmoqda va aqli zaiflikning kelib chiqishidagi ko`p hollar anna shu sabablarga bog`liq deb ko`rsatilmoqda. Aqli zaiflikning genetik shakliga xromosomalarning turli buzilishlari bilan bog`liq oligofreniya kiradi. Bunda xujayradagi xromosomalarning sonini o`zgarish, mozaik shaklda bo`lishi (ba`zi xujayralarda xromosomalar sonini o`zgarish, xromosomalarning tuzilishini buzilishi-xromosomalarning bir qismining yo`qolishi deletsiya), bir xromosomaning qismini boshqasiga qo`shilishi (translokatsiya), xromosoma shaklining o`zgarishlari kuzatiladi. Xromosomalar buzilishining sabablari turlicha bo`lib, ular to`liq aniqlanmagan. Bularga xususan ota-onalarning generativ xujayralarining to`la rivojlanmaganligi (xromosomalar qatorining noto`g`ri bo`lishi, yosh o`tgan sari ularning «qarishi», kimyoviy moddalar bilan zararlanishi, surunkali kasalliklar, radiatsiya) kiradi. Ota-onalar jinsiy xujayralarining rivojlanmay qolishda xujayralrning bo`linishi jarayonida xromosomalarning ajralishi buziladi va turli variantdagi xromosomalarning buzilishi kelib chiqadi. Genetik sabablarga ko`ra oligofreniyaning ikkinchi guruhi enzimolatiya-turli fermentlarning tug`ma rivojlanmay qolganligi tufayli moddalar almashinuvining buzilishi natijasida kelib chiqadi. Hozirgi vaqtda genetik sabablarga ko`ra moddalar almashinuvining buzilishi natijasida kelib chiqadigan aqli zaiflik (fenilketonuriya, galaktozemiya, gistidinamiya, gistinuriya, tirozimeniya, fruktozuriya va boshqalar) ko`p kuzatilmoqda. Eng ko`p fenilketonuriya uchrayapti. Bu kasalliklarda ma`lum bir fermentning tug`ma yo`q bo`lishi organizmda zaharli moddalarni yig`ilishiga olib keladi (fenilalanin, gistidin, arginin, leytsin) va bolalarning miyasi zararlanadi. Bunday buzilishlar bilan oligofreniyaning bir qator og`ir shakllarini kelib chiqishi bog`liqdir. Ularning patogenezini yoritish davolashning samarali yo`llarini topishga yordam beradi. Oligofreniyaning kelib chiqishida poligen turdagi irsiyatga ham alohida ahamiyat beriladi. Bunda avlodda ota-onalardan o`tgan patologik irsiy omillarning to`planishi yuz beradi.

www.arxiv.uz Oligofreniyaning ekzogen shakliga shunday holatlar kiritiladiki, bunda nerv tizimining sistemasining rivojlanmay qolishga homilalik davrida bolaning miyasiga tashqi ta`sirlar sabab bo`ladi. Bularga embrionlik, homilalik davrida turli surunkali (toksoplazmoz, sifilis va boshqalar) va o`tkir (onaning homiladorlik vaqtida qizilcha, gripp, epidemik parotit, infeksiyali gepatit, toshma chechak va boshqalar) yuqumli kasalliklarning ta`siri natijasida kelib chiqadigan oligofreniyaning shakllari kiritiladi. Ona organizmining alkogol, kimyoviy moddalar, shuningdek ba`zi dori darmonlar (antibiotiklar, sulfanilamidlar, barbituratlar, xinin, gormonlar va hokozo) bilan zaharlanishi ham oligofreniyaning kelib chiqishiga sabab bo`ladi. Radiaktiv va rentgendan nurlanish ham homilaga va ota-onalarning xujayralariga patogen tarzda ta`sir ko`rsatadi. Onadagi turli endokrin kasalliklar ham (diabet, qalqon, bezlarining, gipofizning jarohatlari) patogen rol o`ynaydi. Homiladorlikdagi toksikozlar, vmtaminlar muvozanatining buzilishi ham salbiy ta`sir ko`rsatadi. Onadagi yurak-tomir tizimidagi sistemasidagi, o`pkadagi, jigar va buyraklardagi surunkali yetishmovchiliklar homilaning patologiyasiga olib keladi. Ona va homila qonlarining rezus-omil bo`yicha bir-biriga to`g`ri kelmasligi ham salbiy oqibatlarga olib keladi. Tug`ilishdan oldin homilada kislorodning uzoq vaqt yetishmasligi (gipoksiya) miyaning shakllanishga ta`sir ko`rsatadi. Homilaning zararlanishida ta`sirning vaqti ham muhim ahamiyat kasb etadi. Homiladorlikning dastlabki uch oyi juda xavfli bo`lib, bu vaqtda organizmning muhim tomonlari miyaning shakllanishi yuz beradi. Oligofreniyaning ekzogen shakllariga markaziy nerv sistemasining ilk rivojlanish davrida (1,5-2 yoshgacha) infnksiyalar, intoksikatsiyalar va travmalar natijasidagi zararlanishlar bilan bog`langan psixik yetishmovchiliklarning variantlari ham kiritiladi. Bu hollarda neyroinfeksiyalar orqali yuqtirilgan turli etiologiyadagi meningit, ensefalit, meningoensefalitlar, og`ir kechadigan somatik kasalliklar (qizamiq, skarlatina, parotit, dizenteriya va h-zo), nerv sistemasining intoksikatsiyasi (postvaksinal ensefalit) oligofreniyaning yuzaga kelishiga sabab bo`ladi.

www.arxiv.uz Postnatal miya travmalariga ham alohida e`tibor berish lozim. Bunday jarohatlarining patogenezida gidrotsefaliya katta o`rin egallaydi. Etiologiyasi bo`yicha aralash (endogen-ekzogen) bo`lgan oligofreniyalarning kelib chiqishi ko`pincha aniq bo`lmaydi. Bunda ko`pincha irsiy omillarning ta`siri katta deb ko`rsatilsa ham, oligofreniyaning bu shakli ekzogen ta`sirlar natijasida ham kelib chiqishi mumkin. Krannostenoz, mikrotsefaliya, gidrotsefaliyaning ba`zi shakllari, kretinizm kiradi. Oligofreniya intellektual yetishmovchilikning namoyon bo`lish darajasiga ko`ra uch darajag`a ajratiladi: debillik, imbetsillik va idiotiya. Debillik- oligofreniyaning eng yengil darajasi bo`lib, yordamchi maktabga bolalarni saralash vaqtlarida asosan shu bolalar bilan ish olib boriladi. Yordamchi maktab o`quvchilarining asosiy kontinentini ham debil bolalar tashkil etadi. Imbetsillik-debil darajadan birmuncha og`irroq darajadir. Aqliy nuqsonning imbetsillik darajasida oligofreniyaning o`ziga xos xususiyatlari namoyon bo`lishi birmuncha yaqqol ko`rinadi. Birinchi navbatda, bu yaqqol holatlarda umumlashtira olmaslik, xatto oddiy tushunchalarni hosil qila olmasligi bilan ajralib turadi. Imbetsil bolalarning mantiqiy fikrlash jarayonlari juda past darajada bo`ladi. O`qigan materialning mazmunini ilg`ab ololmaydilar, yordamchi savollar orqaligina qisman mazmunini tushunishlari mumkin. Idiotlik-oligofreniyaning eng og`ir darajasi bo`lib, ular idroklarida qo`pol rivodlanmaganlik ko`rinadi. Atrof- muhit bilan munosabati mos bo`lmaydi. O`z shaxsini aniq bilmaydi. Ularning tafakkuri deyarli yo`q.

www.arxiv.uz FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR: 1.P.M. Po`latova “Oligofrenopedagogika” Toshkent 2005 yil. 2. V.S. Raxmanova “Maxsus pedagogika” Toshkent 2004 yil. 3.Vigotskiy.L.S. «Problema u otstalosti» Moskva 1956 yil. 4.Pod red. Dulneva. G.M. “Korreksionnaya rol obucheniya v shkole”M.1971 y. 5. M. Ayupova “Logopediya” Toshkent, 2007 yil. 6. M. A. Pavalyova “Spravochnik logopeda” Rostov-na-Donu, 2007 god. 7. www.pedagog.uz

Похожие

Nutqi va eshitish qobiliyatida nuqsoni bo`lgan bolalar

Eshitishida va ko`rishida nuqsoni bo`lgan bolalar

Ko`zi ojiz yoki ko`rish qobiliyatida nuqsoni bo`lgan bolalar

Husnixat metodikasi fanining maqsadi va vazifalari

Pеdagogika fanining prеdmеti, maqsadi va vazifalari