Nutqi va eshitish qobiliyatida nuqsoni bo`lgan bolalar - Педагогиka - Рефераты

Nutqi va eshitish qobiliyatida nuqsoni bo`lgan bolalar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

78.5 KB

www.arxiv.uz Rej a: 1. Eshitish va nutq qobiliyatining bir-biri bilan uzviy bog ` liqligi va ularning inson hayotidagi ahamiyati. 2. Nutq buzilishining sabablari. 3. Eshitish organi funksiyasining buzilishi va uning darajalari. 4. Nutq va eshitish qobiliyatida og ` ir nuqson bo ` lgan bolalarni tabaqalashtirish.

www.arxiv.uz Tayanch iboralar va tushunchalar : n utq, logopediya, garanglik, soqovlik, asfiksiya, meningoensefalit, meningit, nasliy, funksional buzilish, pereferik buzilish, markaziy buzilish. Bizga ma`lumki, odamning umri butunlay uzluksiz tovushlar dunyosining ta`siri ostida o`tadi, qushlar, hayvonlar, odamlar ovozi, musiqa ohanglari, texnika vositalarining tovushi – bularning barchasi odamning eshitish organiga ta`sir qiladi va tovush sifatida qabul qilinadi. Eshitish va nutq bir-biri bilan chambarchas bog`liqdir, chunki bola nutqining rivojlanishi uchun uning eshitish organining qobiliyati normal bo`lishi kerak, ya`ni u eshitgan so`zlarini takrorlaydi, natijada uning nutqi rivojlanadi. Bola tug`ilishdanoq eshitish organining ish faoliyati buzilgan bo`lsa, u tovushni eshitmaydi, natijada aytilgan so`zlarni takrorlay olmaydi, ya`ni uning nutqi rivojlanmaydi. Shuning uchun ham tug`ma karlar gung ham bo`ladi. Shuningdek, eshitish qobiliyati past bo`lgan odamning nutqi ham yaxshi rivojlanmaydi. Eshitishning ahamiyati yana shundan iboratki, odam hayotidagi ba`zi voqealarni ko`rgandagiga nisbatan ularning mazmunini eshitganida to`laroq tushuncha oladi. Masalan, odam biror spektakl mazmunini radioda eshitganida to`laroq tushunchaga ega bo`ladi. Binobarin eshitish organining faoliyati normal bo`lishi avvalo har bir odamda bolaligidan boshlab nutq paydo bo`lishi va rivojlanishiga imkon beradi. Bolaning keyingi hayoti davrida esa eshitish va nutqning birgalikda rivojlanishi uning tarbiyanishida, musiqa san`atini tushunishida va barcha ruhiy faoliyatning shakllanishida muhim rol o`ynaydi. Qulog`i turli darajada og`ir bolalar uchun ham ta`lim berishning alohida metodlari zarurdir. Ularni qulog`i yaxshi eshitmaydigan bolalar uchun ochilgan maxsus maktablarga yuboriladi. Qulog`i yaxshi eshitmaydigan bolalar maxsus maktablarda o`qishlari kerak. Garanglik darajasi pastroq bo`lgan bolalar ta`lim olishni ko`pincha ommaviy maktabda boshlaydilar va bu maktabda uzoq vaqt muvaffaqiyatli o`qiy olmaganlaridan keyingina qulog`i yaxshi eshitmaydigan bollar uchun mo`ljallangan maxsus maktablarga o`tkazadilar.

www.arxiv.uz Garanglikning еngil darajasi, gapirilganda ovozni quloqdan 6-8 metr masofada, pichirlab gapirilganda 3-6 metr masofada eshitish, faranglikning mo`tadil darajasi – ovoz chiqarib aytilgan gapni quloq suprasidan 4-6 metr va pichirlab aytilgan gapni 1-3 metr masofada, garanglikning yuqori darajasi – ovoz chiqarib aytilgan gapni quloq suprasidan 2-4 metr va pichirlashni 1 metr masofada, garanglikning og`ir darajasi – ovoz chiqarib aytilgan gapni quloq suprasidan 2 metrgacha va pichirlashni 0,5 metrgacha masofadan eshitadi. Qulog`I og`ir bolalarning eshitishdagi nuqson darajasinigina bilib qolmay, balki yaxshi eshitmay qolish qachondan boshlanganini ham hisobga olish juda ham muhimdir. Bolalarda nutq buzilishini yuzaga keltiruvchi sabablar ichida tashqi (ekzogen) va ichki (endogen) omillar, shuningdek, atrof-muhitning tashqi sharoitlari farq qilinadi. Nutqiy nuqsonning turli sabablarini ko`rib chiqishda evolyutsion dinamik yondashiladi. Bu nuqsonning yuzaga kelishi jarayonini tahlil qilishdan anomal rivojlanishning umumiy qonuniyatlarini va har bir yosh davrida nutqning rivojlanish qonuniyatlarini hisobga olishdan iboratdir. Shuningdek, bolaning tevarak-atrofdagi sharoitni alohida o`rganish talab qilinadi. Psixik (shu bilan birga nutqiy) jarayonlarning shakllanishida biologic- ijtimoiy jarayonlarning birligi prinsipi – nutqiy sistemaning rivojlanishiga – nutqiy muhit, muomala, emotsional aloqa va boshqa faktorlarning ta`sirini aniqlash imkonini beradi. eshitishi normal bo`lgan bolaning kar-saqov ota-ona qo`lida tarbiyalanishi, surunkali kasal bo`lib tez-tez kasalxonalarda davolanuvchi bolalarda nutqning rivojlanmay qolishi, oilada uzoq vaqt davom etuvchi ruhiy shikastlanish va ikki tillilik – bolada duduqlanishning yuzaga kelishiga sabab bo`lishi, nuqtiy muhitning nutq rivojlanishiga salbiy ta`sir ko`rsatishiga misol bo`ladi. Bolalardagi n u tqiy nuqsonlarning asosiy sabablari: 1. Embrion rivojlanish davridagi turli xil patalogiyalar . 2. H omiladorlik vaqtidagi toksikozlar, virusli va endokrin kasalliklar, jarohatlar, q onning rezus-faktorga mos kelmasligi . 3. T u g`ru q va q tidagi shikastlanish va asfiksiya .

www.arxiv.uz 4. Bola rivojlanishining birinchi yilidagi bosh miya kasalliklari (meningit, ensefalit). 5. Miyaning chayqalishi bilan bir g a sodir bo`ladigan bosh miya jarohatlari . 6. Nasliy faktorlar. Bunday hollarda nutq buzilishlari umumiy nerv sistemasi buzilishlarining bir q ismini tashkil etib, intellektual va harakat kamchiliklari bilan birga kuzatiladi . 7. Ijtimoiy-maishiy sharoitning yomonligi. Bu holat mikroijtimoiy qarovsizlikka, vegetativ disfunksiyaga, emosional-irodaviy muhitning buzilishlariga va nutqning rivojlanmay qolishiga sabab bo`ladi. Yuqorida ko`rsatib o`tilgan sabablar, ayrim hollarda ularning birgalikda qo`shilib kelishi nutqning turli tomonlarining buzilishiga sabab bo`lishi mumkin. Hamma nutq buzilishlari kelib chiqishiga ko`ra ikki guruhga bo`linadi: 1. Organik xarakterdagi nutq buzilishlari. 2. Funksional xarakterdagi nutq buzilishlar. Organik nutq buzilishlar o`z navbatida ma`lum joyning zararlanishiga ko`ra markaziy va periferik xarakterda bo`ladi. Markaziy buzilishlar: markaziy nerv sistemasining u yoki bu qismlarining buzilishi, zararlanishi natijasida kelib chiqadi. Markaziy xarakterdagi organik nutq buzilishlariga alaliya, afaziya, dizartriya kabi nutq kamchiliklari kiradi. Pereferik buzilishlar: artikulyatsion apparatning noto`g`ri tuzilish yoki buzilishi va pereferik nerv artikulyatsion organlar inervasiyasining buzilishdan kelib chiqadi. Pereferik xarakterdagi organik nutq buzilishlariga: rinolaliya, prognatiya, progeniya kiradi. Funksional buzilishlar: bunda nutq jarayonida ishtirok etadigan a`zolar tuzilishida hech qanday o`zgarishlar bo`lmaydi. Funksional xarakterdagi nutq buzilishlariga: dislaliya, duduqlanish kabi nutq nuqsonlari kiradi. Turli nutq buzilishlarining rivojlanishini oldidan aniqlash katta ahamiyatga egadir. Agarda nutqiy nuqson bolaning maktabga kelgan vaqtida ilk bor aniqlansa, u holda uni tuzatish qiyinchiliklari kuzatilib, o`zlashtirishga salbiy ta`sir ko`rsatadi.

www.arxiv.uz Agarda bolaning nutq nuqsoni maktabgacha yoki yasli yoshida aniqlansa, tibbiy va pedagogik tuzatish maktabda to`laqonli ta`lim olish imkonini beradi. Rivojlanishida kamchiliklar bo`lgan bolalarni erta aniqlash ishlari birinchi navbatda “oilaviy muhiti yaxshi bo`lmagan” oilada o`tkaziladi. Bunda oilalarga quyidagilar kiradi: 1. U yoki bu nuqsonga ega bo`lgan bola bor oila. 2. Ota-onalarning birida yoki ikkalasida fiziologik eshitishi buzilgan, aqli zaiflik, shizofreniya kasalliga bor oilalar. 3. Homiladorlik vaqtida yuqumli kasalliklar, og`ir taksikoz o`tkazgan ayolning bolalari. 4. Tug`riq vaqtida asfeksiya jarohati yoki neyroinfeksiyani boshidan kechirgan, hayotning birinchi oylarida bosh miya jarohatlari olgan bor oilalar. Eshitish va intellekti normada bo`lgan bolalarda nutqning to`liq rivojlanmaganligi deganda nutq anomaliyasining shunday formasi tushuniladiki, bunda nutq barcha komponentlarining shakllanishi (nutqning fonetik-fonematik, leksik va grammatik tomoni) buzilgan bo`ladi. Nutqning to`liq rivojlanmaganligini R.Ye.Levina (1961) uch daraja bilan belgilaydi: nutqiy aloqa vositalarining umuman yo`q bo`lishidan to fonetik- fonematik va leksik-grammatik jihatdan rivojlanmaganlik elimentlariga ega bo`lgan mukammal nutq buzilishigacha. Nut q rivojlanmaganligini ng I darajasi : nut q ning bo`lmasligi bilan xarakterlanadi. Bunday bolalar nutqsiz bolalardir. 4-6 yoshdagi bunday bolalarning lug`at boyligi kambag`al, noaniq bo`ladi. Nutqi tovushga taqlid qilish, tovushlar kompleksi bilan chegaralangan bo`ladi. Narsa va hodisalarni farq qilmagan holda ifodalash, so`zlarning ko`p ma`noga ega bo`lmasligi xarakterli xususiyat hisoblanadi. Tovushlar talaffuzida turg`unlik bo`lmaydi, tovushlar bir-biri bilan almashtiriladi, fonematik o`quv buzilgan bo`ladi. Nutq to`liq rivojlanmaganligining bu darajasiga ega bo`lgan bolalar uchun tovushlar analizi bo`yicha berilgan topshiriqlar tushunarsiz bo`ladi.

www.arxiv.uz Nutq to`liq rivojlanmaganligining II darajasi: dastlabki keng qo`llaniladigan, odatdagi nutqning bo`lishi bilan xarakterlanadi. Bolalar oddiy jumlalardan foydalana biladilar, ma`lum lug`at boyligiga ega bo`ladilar. Ular narsalar, hodisalar, alohida belgilar nomini ajrata oladilar. Lekin bunday bolalarda nutqning qo`pol darajada rivojlanmaganligi yaqqol ifodalangan bo`ladi. Ular ikki- uch so`zdan iborat gaplardan foydalanadilar. L u g`at boyligi shu yoshga mos keladigan normadan kam bo`ladi. Umumlashtiruvchi so`zlarni (mebel, kiyim, sabzavot, mevalar va boshqalarni) bilmasligi kuzatiladi. Harakat, belgini bildiruvchi so`zlardan foydalanishda qiyinchiliklar kuzatiladi, predmet nomini, rangini, shaklini, o`lchamini va boshqa belgilarini bilmaydilar. Nutqning fonetik tomoni shu yoshga mos keluvchi normadan orqada qoladi-yu, shunday kamchilikka ega bo`lgan bolalar bo`g`inlar o`rnini almashtiradilar, undoshlar ketma-ket kelganda tovushni qisqartiradilar. Nutq to ` liq rivojlanmaganligining III darajasida: nutqda leksik-grammatik va fonetik-fonematik jihatdan rivojlanmaganlik elementlari kuzatiladi. Bolalar nutqga ega bo`lganda kishilar bilan aloqa bog`lay oladilar, lekin buni ota-ona (tarbiyachi) ishtirokida, ularning muayyan tushuntirishlari yordamida bajaradilar. Bunday bolalar uchun erkin holda aloqada bo`lish juda qiyin. Tovushlarni talaffuz qilishda ularni bir-biridan ajrata olmaslik, tovushlar guruhini artikulyatsiya jihatidan osonroq bo`lgan tovushlarga almashtirish, ba`zi hollarda tovushlarni buzib talaffuz qilish bolalar uchun xarakterlidir. Lug`at ham normadan orqada qolgan bo`ladi, lug`at boyligi analizda leksik holatlarning o`ziga xosligi ko`rinadi. Tekshirishda gaplarni, gaplarda so`zlarni oxirigacha gapirmaslik kabi turg`un grammatik xatolar kuzatiladi. Ko`pchilik hollarda ular qo`shimcha qo`shilishi bilan so`z ma`nosining o`zgarishini tushunib еtmaydilar.

Похожие

Ko`zi ojiz yoki ko`rish qobiliyatida nuqsoni bo`lgan bolalar

Eshitishida va ko`rishida nuqsoni bo`lgan bolalar

Psixik va jismoniy rivojlanishda nuqsonga ega bo`lgan bolalar diagnostikasi kursinin maqsadi va vazifalari

Surdopedagogikaning mavzu bahsi

Logopediya fanining maqsad va vazifalari