Pedagogikaning predmeti, maqsad va vazifalari - Педагогиka - Рефераты

Pedagogikaning predmeti, maqsad va vazifalari

Загружено в:

13.11.2023

Скачано:

0

Размер:

27.12890625 KB

Pedagogikaning predmeti, maqsad va vazifalari Reja 1. Pedagogika fanining maqsadi va vazifalari. 2. Pedagogikaning fan sifatidagi taraqqiyoti. 3. Tarbiyani harakatga keltiruvchi kuchlar. 4. Asosiy pedagogik tushunchalar. 5. Pedagogikaning fanlar tizimi . 6. Pedagogikaning ilmiy tadqiqot metodlari .

Pedagogika fanining vazifalaridan kelib chiqqan holda unga quyidagi ta’rifni berish mumkin: Pedagogika ta’lim – tarbiyaga oid bilimlarni mushtarak holda jamlab, ularni saralab sinovdan o’tkazuvchi va bir tartibga keltiruvchi, ularni boshqalarga o’rgatuvchi fandir. Pedagogika fanining asosiy vazifasi butun dunyodagi ma’rifat sohasiga tegishli bilimlarni to’plab, ularni didaktika ko’rigidan o’tkazishdir. Didaktika ko’rigidan o’tkazish deganda, pedagogikaga tegishli maqola, risola va yirik asarlar mazmuni va mohiyatini didaktika tamoyilidagi talablarga solishtirib ko’rish tushuniladi. Tadqiqotlar shuni ko’rsatadiki, chop etilayotgan pedagogikaga oid asarlarning 7-10 foizi didaktikaning tamoyillariga to’g’ri kelar ekan. Shuning uchun pedagogika fanining birinchi vazifasi nashrdan chiqqan pedagogikaga oid asarlarni didaktika tamoyillari bilan taqqoslab, tahlil qilishdir. Amaliyotchi – o’qituvchi va pedagoglarning vazifasi pedagogik adabiyotlarni o’z faoliyatida ko’r – ko’rona qo’llayvermasdan, ularga tanqidiy yondashib, didaktika tahlilidan o’tkazib qo’llashdan iboratdir. Pedagogika fanining ikkinchi vazifasi, muayyan asar didaktikaning barcha tamoyillariga mos kelishi ma’lum bo’lgandan keyin, uning mahalliy sharoitga to’g’ri kelish - kelmasligini aniqlashdir. Chunki, har qanday ijtimoiy voqelikda, shu jumladan ta’lim – tarbiya jarayonida ham hukm suruvchi qonuniyatlar ma’lum bir ijtimoiy sharoitning ob’ektiv borlig’ini qanchalik to’la ifoda etgan bo’lishiga qaramay, boshqa ijtimoiy sharoitga to’g’ri kelmasligi mumkin. Shuning uchun ham maorifchi olimlar, o’z hududidan tashqarida pedagogikaning hamma qonuniyatlariga asoslanib, yaratilgan ta’lim – tarbiya usul va uslublarini o’z hududida qaytadan sinab ko’rishlari shart. Pedagogika fanining uchinchi va asosiy vazifasi pedagogik sohada asrlar davomida to’plangan bilimlarni dars berishning ma’lum usuli va uslublari yordamida, tasdiqlangan reja va dasturlar asosida o’qituvchilarga berish va bu bilimlarni amaliyotda qo’llashni o’rgatishdir.

Pedagogika fanining predmeti. Pedagogika – tarbiya haqidagi fan. Pedagogikaning asosiy tushunchalari – tarbiya, o’qitish, rivojlantirish, ma’lumot va ularning o’zaro aloqasi. Pedagogika (paydagogos – grekcha «bola» va «yetaklash» ma’nosini bildiradi) insonni shakllantirishda muayyan tizim, faoliyat hamda ta’lim – tarbiyaning mazmuni va metodlari haqida bahs yuritadi. Pedagogikaning an’anaviy tushunchasi – o’sib kelayotgan avlodni tarbiyalash va o’qitish. XIX asrgacha pedagogika to’g’risida shunday tushuncha mavjud edi. Hozirgi paytda pedagogika predmeti kengaydi, chunki yangi yo’nalishlar paydo bo’ldi. Jumladan, kasb ta’lim i pedagogikasi, o’rta maxsus , kasb-hunar ta’lim i pedagogikasi, oliy ta’lim pedagogikasi. Pedagogika fanining predmeti - o’qitishning, ta’lim – tarbiyaning zamonaviy qonuniyatlari, mazmuni, usullari, vositalari bilan insonlarni, yoshlarni, mutaxassislarni qurollantirish. O’rta - Osiyoda dastlabki pedagogik fikrlarning paydo bo’lishi va uning xalq o g’ zaki ijodiyotida ifodalanib , fozil insonni shakllantirish uchun xizmat qilganligi. Pedagogika fanida tarbiya asosiy kategoriya hisoblanib, u jamiyat va oilada har tomonlama rivojlangan insonni shakllantirishdagi muayyan faoliyatni ifodalaydi. Tarbiyaning ilk shakllari ibtidoiy jamiyat davridayoq paydo bo’lgan. Keksa avlod mehnat jarayonida orttirgan tajribalarni yosh avlodga o’rgatgan. Quldorlik jamiyatida Sharqda tarbiyaga oid turli qarashlar vujudga keldi. Feodalizm davrida ta’lim – tarbiya ishlari hukmron feodal sinfi maqsadini ko’zlab ish tutar, shuning uchun ta’lim – tarbiya muassasalarida diniy mafkura gegemonlik qilar edi. Bu asosan O’rta Osiyodagi pedagogik fikr, maktab va madrasalarga katta ta’sir ko’rsatdi. O’rta asr uyg’onish davrida Sharqda dunyoviy ta’lim keng rivojlandi. Biroq keyingi asrlarda butun madaniyatda bo’lgani singari ta’lim – tarbiyada diniy mafkura ustunlikni o’z qo’liga oldi. Biroq dunyoviy ta’lim tizimida ham, diniy ta’lim tizimida ham xalq og’zaki ijodiyotidan, jumladan rivoyatlar, ertaklar,

masallardan fozil inson tarbiyasida foydalanildi. Xalq og’zaki ijodiyotidagi fikrlarni ijtimoiy ong va axloqni shakllantirishda qo’llash samarali natija berishi zamonaviy pedagogika tomonidan tan olindi. Pedagogika - tarbiya haqidagi fan. Pedagogikaning fan sifatida shakllanishi yosh avlodni hayotga tayyorlash, ular tarbiyasini samarali amalga oshirish ehtiyojlaridan kelib chiqadi. Bu ehtiyoj tarbiya borasida orttirilgan tajribalar to’plangandan keyin o’sha tajribalarni umumlashtirish, yoshlar tarbiyasi haqida qonun – qoidalarni ishlab chiqarish zaruratini taqozo etadi. Qadimdan inson tarbiyasiga oid bo’lgan fikrlar xalq maqollarida, afsonalarda, dostonlarda o’z ifodasini topgan. «Alpomish», «To’maris», «Kalila va Dimna», «Siyosatnoma», «Qutadg’u bilig», «Devoni lug’atit turk» kabi doston, masal va ertaklarda rostgo’ylik, ota – onaga hurmat – ehtirom, vatanparvarlik, insonparvarlik kabi tuyg’ular, fazilatlar tarannum etilgan. Tarbiyaning ijtimoiy hodisa ekanligi. Tarbiya kishilik jamiyati ibtidosida paydo bo’lgan va bashariyat manfaatlari uchun xizmat qilib kelgan. Tarbiya avlodlar o’rtasidagi aloqani ta’minlaydi. Kattalar o’zlari turmush jarayonida orttirgan tajribalarini o’zidan keyingi avlodga o’rgatib borganlar. Kichik avlod esa faoliyati davomida yangi – yangi muammolarga duch kelib, ularning yechimini topish barobarida bilim va ko’nikmalarni egallab, oldingi avloddan meros qolgan bilimlarini yanada boyitib, o’zidan keyingi avlodga qoldiradi. Insoniyat tarixiy taraqqiyot mobaynida katta yo’lni, bu yo’lda u turli ijtimoiy bosqichlarni bosib o’tdi. Formatsiyalarning o’zgarishi natijasida ish munosabati bilan ishlab chiqarish munosabatlari taraqqiy etdi. Bu hol tarbiya jarayonining takomillashib borishiga o’z ta’sirini ko’rsatdi.

Tarbiya va hayotning birligi. Ziddiyatlar tarbiya manbai va harakatlantiruvchi kuchi sifatida. Mustaqil O’zbekiston bugungi kunga kelib jahonga o’z nomini tanitdi. Iqtisodiy – siyosiy jihatdan yuksaldi. Ayniqsa, mahsulot ishlab chiqarish oshdi, hamkorlikdagi korxonalar kuchaydi. O’zbekiston dunyoning katta bozoriga shaxdam qadam tashladi. Shu bilan birga O’zbekistonning rivojlangan mamlakatlar qatoridan o’rin olishida bugun va kelajak uchun zarur bo’lgan zamonaviy kadrlarga ham ehtiyoj sezila bordi. Mustaqillik, erkinlik, bunyodkorlik esa ijodiy, amaliy, nazariy tashabbusda namoyon bo’ladi. Tashabbus iqtisodiy – ijtimoiy rivojlanishning, insonlarning yangi talabiga mos keladigan moddiy, ma’naviy mahsulotlar yaratishga qaratilgan taklif, g’oya, fikr yoki amaliy jarayondir. Ikkinchi chaqiriq O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi birinchi sessiyasi mustaqil davlatimiz rivojlanishi tarixida mamlakatimizda bozor iqtisodiyotiga asoslangan huquqiy, demokratik davlat, erkin fuqarolik jamiyat qurilishida bozor iqtisodiyotining yangi, hali ishga tushirilmagan mexanizmlarini ishlab chiqish va ishga tushirishda iqtisodiy – ijtimoiy taraqqiyotning yangi harakatlantiruvchi kuchlarini ishga solishda XXI asrga kirib boruvchi yangi g’oyalar, texnologiyalar sessiyasi bo’lib qoladi. Bu tasdiq Prezidentimizning sessiyada «Ozod va obod vatan, erkin va farovon hayot – pirovard maqsadimiz» nomli jahonshumul ma’ruzalaridagi taraqqiyot yo’nalishlarining mazmunan uyg’unligidan kelib chiqadi. Ma’naviy qadriyatlar ma’naviy - insoniy fazilatga aylansagina insonlarning hayotlari jo’shqin, baxtiyor bo’ladi. Mehnatlari unumdor bo’lib, haqiqiy farovon hayot kechiradilar. Turon zaminida vujudga kelgan milliy uyg’onish vakillari – jadidlarning aksar qismi maorifning mavjud holatiga qarshi bosh ko’tarib, islohotlar o’tkazish, yangi usul maktablari tashkil etish, turkistonliklarni qisqa muddatda rivojlangan, madaniyatli va farovon turmush kechiradigan xalqqa aylantirish yo’lida harakat qildilar. Ularning ezgu amallari, pokiza niyatlari, ilg’or g’oyalari avlodlar tomonidan davom ettirilib, 60 – 70 yildan keyin ularni amalga oshirish imkoniyati

paydo bo’ldi. Bu imkoniyatni qo’ldan boy bermay milliy maktab va uning yangi ma’rifat usul va uslublarini yaratish vaqti keldi. Ma’rifatning qisqacha tarixi tahlili shuni ko’rsatib turibdiki, u qaysi davrda va qaysi hududda shakllanib, rivoj topganligidan qat’iynazar, quyidagi tamoyillarga asoslangan: - odamlarning irqidan, dinidan, millatidan va istiqomat qilib turgan joyidan qat’iy nazar, ularning ta’lim – tarbiyaga bo’lgan ehtiyoji natijasida shu ijtimoiy soha va uning ilm – fani vujudga keldi; - ma’rifatning birdan bir maqsadi aholiga bilim berish va ularni bu bilimlarni hayotda qo’llay olishlikka o’rgatishdir; - bundan maqsad odamlarda tegishli ko’nikma hosil qildirish, ularda ijobiy - ijtimoiy fazilatlarni shakllantirish va rivojlantirish; - qadimgi va undan keyingi asrlarda yashagan ajdodlar uchun rostgo’ylik, sog’lom fikr va jasurlik, odob va axloqiylik, mehnatsevarlik, mehmonnavozlik, iymon va e’tiqodlilik asosiy xislatlar hisoblangan; - ta’lim – tarbiyada oddiydan murakkabga, ma’lumdan noma’lumga, umumiydan xususiyga borish, ko’rgazmalilik va uzluksizlikka amal qilish, tushunarli tilda, hayotiy misollarda hamda zamonaviy usullarda bayon qilish. Asosiy pedagogik tushunchalar (tarbiya, ta’lim, ma’lumot, o’quv jarayoni). Tarbiya kishilik jamiyatining paydo bo’lishi bilan vujudga keldi. U bilan birga taraqqiy etdi, jamiyatning o’zgarishi bilan o’zgarib bordi. Pedagogikaning asosiy tushunchalari (kategoriyalari): 1) tarbiya, 2) ta’lim, 3) ma’lumot, 4) o’quv jarayoni. Ta’lim – tarbiya: o’qituvchi rahbarligida o’quvchilarni tarbiya vazifalariga muvofiq bilim, ko’nikma va malakalar bilan qurollantirish uchun muayyan maqsad asosida yo’lga qo’yilgan, rejali ravishda amalga oshiriladigan ish jarayonidir. Ta’lim – maxsus tayyorlangan kishilar rahbarligida o’tkaziladigan, o’quvchilarni bilim, ko’nikma va malakalar bilan qurollantiradigan va shuning bilan birga, ularning bilish qobiliyatlarini tarkib toptiradigan jarayondir.

Tarbiya – ona qornidan boshlanib , bola tug’il ib, maktabni bitirgandan keyin ham davom etadigan abadiy jarayondir. Tarbiya deganda olingan bilimlar, hayotiy tajribalar asosida kishida dunyoqarashning va xulqning tarkib topishi tushuniladi. Ma’lumot – ta’lim–tarbiya natijasida olingan va sismavzulashtirilgan bilim, hosil qilingan ko’nikma va malakalar hamda tarkib topgan dunyoqarashlar majmui tushuniladi. Pedagogika fanlari tizimi. Pedagogika fanlari tizimi: 1. Umumiy pedagogika - u ta’lim - tarbiyaning asosiy qonuniyatlarini o’rganadi. 2. Yosh lar pedagogikasi - o’quvchilarni har xil yosh guruhlarida tarbiyalashning o’ziga xos xususiyatlarini o’rganadi. U maktabgacha, maktab yoshidagi pedagogika, maktabdan keyin, hamda katta yoshdagilar pedagogikasiga bo’linadi. 3. Maxsus pedagogika (defektologiya) – nuqsonli bolalarni o’qitib tarbiyalash. O’z navbatida u qator sohalarga bo’linadi: kar – soqov va gung bolalarni tarbiyalash va o’qitish masalalari bilan - surdopedagogika; ko’r va ko’zi ojizlar bilan – tiflopedagogika; aqliy jihatdan qoloqlar bilan – oligofreno pedagogika; nutqi yaxshi rivojlanmagan bolalarni tarbiyalash va o’qitish masalalari bilan logopediya shug’ullanadi. 4. Metodika - muayyan o’quv predmetini (til, mamavzutika, tabiatshunoslik va h. k. fanlarni) o’qitish; ta’lim berishning umumiy qonuniyatlarini tadbiq qiladi. 5. Pedagogika tarixi - turli tarixiy davrlarda pedagogik g’oyalarning va tarbiyaning taraqqiyotini tadbiq qiladi. Pedagogik ilmiy - tadqiqot metodlari. Pedagogika ilmining ilmiy tadqiqot usullari deganda yosh avlodni tarbiyalash bilimli qilish va o’qitishning real jarayonlarga xos bo’lgan ichki aloqa va munosabatlarni tekshirish, bilish yo’llari, uslublari va vositalari majmui

tushuniladi. Pedagogika fanining ilmiy tadqiqot usullari qanchalik to’g’ri tanlansa, ta’lim – tarbiya mazmunini yangilash va takomillashtirish shu darajada rivojlanadi. Ammo shuni ta’kidlamoq lozimki, ilmiy tadqiqot metodlari tizimi hali hozirgacha fanda to’la hal etilgan emas, mavjud va ishlab chiqilgan quyidagi ilmiy - tadqiqot usullariga tayanib fikr yuritish mumkin. 1. Pedagogik kuzatish usuli 2. Suhbat usuli 3. Bolalar ijodini o’rganish usuli 4. So’rovnoma, test usuli 5. Hujjatlarni tahlil qilish usuli 6. Tajriba sinov usuli 7. Statistik ma’lumotlarni tahlil qilish usuli 8. Mamavzutika – kibernetika usuli. Xulosa qilib aytish mumkinki, tarbiya – ona qornidan boshlanib , bola tug’il ib, maktabni bitirgandan keyin ham davom etadigan abadiy jarayondir. Ilmiy tadqiqot metodlari barcha fanlar kabi pedagogika fanining ham takomillashib borishiga, ayrim pedagogik hodisalarni tekshirishga, ularni to’g’ri hal etish yo’llarini aniqlashga yordam beradi.

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati 1. I.A.Karimov Inson manfaati, huquq va erkinliklarini ta’minlash, hayotimizning yanada erkin va obod bo’lishiga erishish – bizning bosh maqsadimizdir. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 20 yilligiga bag’ishlangan tantanali marosimdagi ma’ruza. Xalq so’zi. 2012 yil 8-dekabr 2. Karimov I. A. “Barkamol avlod O’zbekiston taraqqiyotining poydevori”. Toshkent, “Sharq”, 1997 yil 3. Karimov I.A. Asosiy vazifamiz – Vatanimiz taraqqiyoti va xalqimiz farovonligini yanada yuksaltirishdir. Toshkent, “O’zbekiston”, 2010 yil 4. Karimov I.A. “Barkamol avlod yili” Davlat dasturi to’g’risidagi Qarori. Toshkent, 2010 yil 29 yanvar 5. Bikbayeva N. U. “Boshlang’ich sinflarda matematika o’qitish metodikasi”. Toshkent, “O’qituvchi”, 1996 yil 6. Jumayev M. E., Tadjieva Z. G’. “Boshlang’ich sinflarda matematika o’qitish metodikasi” Toshkent, 2005 yil 7. Jumayev M.E., Tadjiyeva Z.G’. “Boshlang’ich sinflarda matematikadan fakultativ darslarni tashkil etish metodikasi” Toshkent, “TDPU” 2005 yil 8. Jumayev M.E. Bolalarda matematik tushunchlarni rivojlantirish nazariyasi va netodikasi (KHK uchun) Toshkent, “Ilm-Ziyo” 2005 yil 9. Jumayev M.E. Boshlang’ich matematika nazariyasi va netodikasi (KHK uchun) Toshkent, “Arnoprint” 2005 yil 10. Toshmurodov B. “Boshlang’ich sinflarda matematika o’qitishni takomillashtirish Toshkent “O’qituvchi”, 2000 yil 11. Jumayev M. E. “Matematika o’qitish metodikasidan praktikum” Toshkent “O’qituvchi” 2004 yil 12. Omonov B. “Qiziqarli matematika” Toshkent “O’qituvchi”, 1994 yil 13. Mavlonova R. A. Raxmonqulova N.X. “Boshlang’ich ta’lining integratsiyalashgan pedagogikasi” Toshkent “Ilm ziyo”, 2009 yil

Похожие

Pedagogikaning predmeti, maqsad va vazifalari

Pedagogikaning metodologik asoslari. pedagogikaning predmeti, maqsad va vazifalari

Pedagogikaning predmeti va uning bahsi

Korreksion pedagogikaning asosiy vazifalari tamoyillari va metodlari

Logopediya fanining maqsad va vazifalari