Pedagogikaning predmeti, maqsad va vazifalari - Педагогиka - Рефераты

Pedagogikaning predmeti, maqsad va vazifalari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

67.5 KB

Pedagogikaning predmeti, maqsad va vazifalari Reja: 1. 1. Pedagogika inson tarbiyasi t o’ g’risidagi fan. 1. 2. Pedagogikaning fan sifatida shakllanishi . 1. 3. Tarbiyaning ijtimoiy hodisa ekanligi. 1. 4. Pedagogika fanlari tizimi. 1.5. Pedagogika fanining boshqa fanlar bilan aloqasi va uning mazmuni

1.1. Pedagogika inson tarbiyasi t o’ g’risidagi fan. Pedagogika darsliklarida, bir qancha kitoblarda pedagogikaning baxsi (predmeti) turlicha yaqinlik darajasida ta‘rif berilib tushuntirilgan. Pedagogika – inson tarbiyasi tug’risidagi, yoshlarni va kattalarni tarbiyasi to’g’risidagi fan. Pedagogika ta‘lim-tarbiyaning maqsad va vazifalari, ularning mazmuni, usullari hamda tashkil etish shakllari haqida ma‘lumot beruvchi fanga aylandi. Pedagogika grekcha «paydagogik» so’zidan olingan b o’ lib, «bola yetaklovchi» degan ma‘noni bildiradi. Mustaqil pedagogika fani XVIII asr oxiri va XIX asr boshlarida vujudga kelgan. Pedagogika tarbiya haqidagi fan sifatida tarbiyaning mohiyatini tushunishni, uning qonuniyatlarini ochib berishni va shu orqali inson manfaatlari uchun tarbiya jarayonlariga ta‘sir etishni nazarda tutadi. Demak pedagogika fani o’sib kelayotgan yosh avlodni barkamol inson qilib tarbiyalash uchun ta‘lim-tarbiyaning mazmuni, umumiy qonuniyatlari va amalga oshirish yo’llarini o’rgatuvchi fandir. Shuni unutmaslik kerakki, pedagogika fani yutuqlarisiz jamiyatni olg’a siljitish g’oyat mashaqqatli kechadi.Pedagogika fanini ham nazariy, ham amaliy jihatdan puxta o’rganish lozim. Ta‘lim-tarbiyadan ko’zlangan maqsadni anglash va ular tizimida yangi bilimlar berish – bolalarni to’g’ri tarbiyalash shartidir. Bunda o’qituvchining beg’araz mehnati, bolalarni sevish va ularga jon fido aylashlari tarbiya samaradorligini ta‘minlaydi. Tarbiyalash g’oyat nozik san‘at bo’lib, unga jiddiy yondoshmoq darkor. Ayniqsa pedagoglar ushbu fanni chuqur va puxta bilishlari shart. Hozirgi kunda pedagogikani (mutaxasissislikdan qat‘iy nazar) hamma bilish lozim bo’lgan fan deb hisoblash lozim, chunki insonlar hayot faoliyatlari davrida ta‘lim-tarbiya ishlari bilan ma‘lum darajada shug’ullanishga majburdirlar.Pedagogikaning nazariy kurtaklari falsafa

negizida paydo bo’lgan.Qadimdan inson tarbiyasiga oid bo’lgan fikrlar, qarashlar xalq maqollarida, afsonalarda, dostonlarda o’z ifodasini topgan. Markaziy Osiyo allomalaridan A. Yassaviy, Abu Rayxon Beruniy, Ibn Sino, Al-Xorazmiy, Abu Nasr Forobiy, A. Jomiy, A. Navoiy kabi ma‘rifatparvar ajdodlarimizning ta‘lim-tarbiya, inson kamoloti haqidagi g’oyalari, fikr va qarashlari o’z asarlarida batafsil bayon qilingan. Pedagogikaning fan sifatida shakllanishida chex pedagog olimi Yan Amos Komenskiyning hissasi katta bo’ldi. Uning «Buyuk Didaktika» asari haqli ravishda pedagogika soxasida yaratilgan birinchi ilmiy asar hisoblanadi.XVIII asrga kelib O’rta Osiyoda ham pedagogik fikrlar taraqqiy eta boshladi. Asrimizning boshlarida vatandoshlarimizdan M. Bexbudiy, Hamza Hakimzoda Niyoziy, Abdulla Avloniy, Saidrasul Aziziy, A. Fitrat, Saidahmad Siddiqiy kabi ma‘rifatparvar jonkuyarlari yetishib chiqdi. Bu olimlar yangi usul maktablari tuzishda, darsliklar yaratishda, xalq o’rtasida ma‘rifatni targ’ib etishda jonkuyarlik qildilar. Hozirgi davrda pedagogikaning vazifasi milliy istiqlol g’oyalaridan kelib chiqadigan ta‘lim-tarbiyaning mazmuni, metodlarini ishlab chiqish, milliy ta‘lim tizimini yaratish va yosh avlodni bilim, ma‘naviy madaniyatini jahon andozalari darajasiga yetkazishdir. 1. 2. Pedagogikaning fan sifatida shakllanishi . Pedagogika avval tabiat, jamiyat va inson tafakkuri taraqqiyotining umumiy qonuniyatlarini o'rganadigan falsafa fani tarkibidan ajralib chiqib fan sifatida taniladi. Hozirgi davrda inson faoliyati bilan shu qo'llanadigan fanlar juda ko'p. Pedagogika fanining o'zi o'rganadigan mavzu ya'ni inson, odam, bola va uning shakllanishi haqida tadqiq qiladi, hamda fan sifatida tan olindi va rivojlanib bormoqda. Juda qadimgi davrda jamiyatning inson zotini qo'llab - quvvatlash va saqlab qolish ehtiyojidan kelib chiqqan holda tarbiyalash

jarayoni avvalo u ijtimoiy- tarixiy tajriba jarayonida to'plangan va to'planayotgan ijtimoiy tajribani bir-birining o'rniga kelib turadigan avlodlarga etkazib berishi bilan xarakterlanadi. Yangi avlod o'zidan oldingi keksa ajdodning ijtimoiy turmushdagi tajribasini (fan, san'at, ahloq) xulq, atvor sohalarini o'zlashtira borib uni boyitadi. Bu haqda A.R.Beruniy “jamlangan tajribani har bir avlod o'zidan keyin kelayotgan, o'zidan keyin uni taraqqiy ettiradigan va boyitadigan navbatdagi avlodga etkazib beradi” deb o'rinli ta'kidlagan. Ijtimoiy tajriba, tabiat, jamiyat, texnika va voqealarni qayta o'zgartirish uchun zarur bo'lgan faoliyat ususllari haqidagi bilimlar, ko'nikma va malakalar: insonning dunyoga, odamlarga, o'ziga nisbatan munosabatining alohida tizimi sifatidagi tarbiyalanganliklari tarkib topgandir. Ijtimoiy tajriba moddiy va ma'naviy qadriyatlarning yig'indisi sifatida ijtimoiy ongning turli shakllarida shuningdek, ijtimoiy munosabatlar, hulq atvor tizimida mujassamlashgan tarbiya muayyan ijtimoiy funksiyalarni bajarishga tayyor bo'lgan shaxsni voyaga etkazadi. Inson egallab olishi lozim bo'lgan ijtimoiy tajriba qanchalik murakkab bo'lgani sari, bu tajribani etkazish yuzasidan maxsus tashkil etilgan faoliyatga ya'ni (biror ishlab chiqarishni o'rgatishga) ehtiyoji paydo bo'la boshladi. Tarbiya mohirlik va ishning ko'zini bilishni talab eta boshladi. Tarbiyani amalga oshirish, anglash va bu sohadagi tajribalarni o'rganishga ehtiyoj tug'ilishi natijasida pedagogika fani yuzaga keldi. Agar insoniyat tarixining ilk bosqichlarida bolalar va kattalar bilan birgalikda mehnat qilish jarayonida tarbiya olgan bo'lsa, jamiyatning, hayotning rivojlanib borishi bilan bilim va tajribani o'rganishning bunday yo'li hayot talablariga javob bermay keldi. Bular esa o'z navbatida o'qitishni, tarbiyalashni taqozo etar edi. Bu vazifa pedagogika fanining alohida bir fan sifatida shakllanishiga imkon berdi. Bu

hayotning ob'ektiv talabi natijasida ro'y berdi.“Taraqqiyot tasodif emas, balki zaruratdir” deb ta'kidlagan fransuz olimi Viktor Gyugo. Hayotning barcha yo'nalishlaridagi tajribalar maktabning vujudga kelishiga sabab bo'ldi. Maktab so'zi yunon tilida “dam olish, mehnatdan so'ng hordiq chiqarish” degan ma'noni anglatadi. Ј Qadimgi Gresiyada maktab deb tajribaliroq, bilag'onroq odamlarning bolalari va usmirlar bilan suhbatlashishini aytishgan. Keyinchalik “maktab” termini maxsus o'quv-tarbiya muassasalari sifatida ishlatila boshlagan va hozirgi vaqtda ham shu ma'noda ishlatiladi. Tarbiyaning takomillasha borishi natijasida jamiyat tuzilishida faoliyatning yangi turi yuzaga chiqdiki, u yoshlarni maxsus ijtimoiy pedagogik dasturlar asosida hayotga ongli va maqsadga muvofiq tayyorlashga mo'ljallangandir. Bu masala pedagogik kasbning bo'lishini taqazo etardi. Uni amalga oshirish uchun maxsus tayyorlangan mutaxassislarga ehtiyoj tug'dirdi. Pedagogik bilimlar inson faoliyatining maxsus yo'nalishlarida yosh avlodni ijtimoiy hayotga tayyorlashda va tarbiyalashda muhim ahamiyat kasb etadi. Shuning uchun ham pedagogika fani jamiyatning rivojlanishida, odamlarning ijtimoiy ishlab chiqarish, ijtimoiy va ma'naviy tajribalarini keyingi avlodga etkazishini hal qiluvchi va jamiyatning rivojlanishini ta'minlovchi fan deyish mumkin. Bu haqda AQShning buyuk pedagogi Bendjamin Spok “Mening oldimda ikki asosiy vazifa aniq bo'la boshladi. Bu bir tomondan, pedagogikani asrimizning ma'naviy darajasiga ko'tarish bo'lsa, ikkinchi tomondan men tarbiyaning psixologik-pedagogik qonuniyatlarini falsafiy anglab etish bilan birga ota-onalarga aniq tavsiyalar berish, ularnig savollariga aniq javob berishni o'z oldimga maqsad qilib qo'ydim” - degan edi. Haqiqatan ham pedagogika fani inson shaxsini ma'naviy kamolotini ta'minlaydigan fan bo'lmog'i darkor. 1. 3. Tarbiyaning ijtimoiy hodisa ekanligi.

Ma‘lumki, pedagogikaning asosiy tushunchasi, predmeti bo’lgan tarbiya ijtimoiy hodisadir. Tarbiya kishilik jamiyati ibtidosida paydo bo’lgan va bashariyat manfaatlari uchun xizmat qilib kelgan tarbiya avlodlar o’rtasidagi aloqani ta‘minlaydi. Kattalar o’zlari turmush jarayonida orttirgan tajribalarini o’zidan keyingi avlodga o’rgatib borganlar.Demak, tarbiyalash avvalo ijtimoiy hayot jarayonida yig’ilgan tajribalarni avlodlarga yetkazib berishdir. Tajriba ijtimoiy hodisa sifatida inson shaxsini tarkib toptirish uni hayotga tayyorlash va shunday bo’lib qoladi. Shaxs kamoloti murakkab dialektik jarayon bo’lib, kishiga ta‘sir ko’rsatadigan ob‘ektiv, sub‘ektiv omillar stixiyali va maxsus (ongli) yo’naltirib boriladi. Ibtidoiy jamoa davrida ta‘lim-tarbiya umumning ishi hisoblangan.Butun bir jamoa bir kishi raxbarligida ov qilgan, mehnat qilgan boshqarib borilgan.Quldorlik jamoasi davriga kelib quldorlarning bolasiga beriladigan tarbiya bilan qulning bolasiga beriladigan tarbiyada tafovut vujudga keldi.Bu davrga kelib tarbiya borasida uyg’onish (rezonans) davri boshlandi desak mubolag’a bo’lmaydi.Chunki ta‘lim-tarbiyaning tamal toshini belgilaydigan qonun-qoidalar, urf-odatlar tizimi shakllandi, taraqqiy etdi.Barcha xildagi tajriba shakllari ham tarbiya mazmunini tashkil etavermaydi. Chunki: - birinchidan, har qanday o’tmish tajribasida jismoniy, ma‘naviy-axloqiy jihatdan eskirgan, yaroqsiz tomonlar mavjud. - ikkinchidan, tarbiyalanuvchilarning yosh xususiyatlariga ko’ra va ham usuliy, ham moddiy asosning yetishmasligi sababli to’plangan tajribaning hammasini olish imkoniyati yo’q va hoxozo. Eng muhimi, jamiyat taraqqiyotining ijtimoiy-iqtisodiy ehtiyojlariga va kelajakda kutiladigan o’zgarishlarni hisobga olib tarbiya mazmunini shakllantirish darkor. Biz xoxlaymizmi, yo’qmi har qanday jamiyat o’ziga xos ta‘lim-tarbiyaga muhtoj va bunday ta‘lim-tarbiyani yaratadi, ham. Jamiyatga zarar keltiruvchi

jihatlarni qabul qilmaydi, balki uni tag-tugi bilan yo’qotish uchun kurashadi va o’zligini topishga intiladi. 1. 4. Pedagogika fanlari tizimi. Pedagogika yosh avlod tarbiyasida uning yosh va individual (psixologik) xususiyatlarini hisobga olib boradi. Shu bois pedagogika uchun pedagogik psixologiyaning bola xususiyatlari, ularda o’tadigan psixik jarayonlarining qonuniyatlari haqidagi ma‘lumotlar muhimdir. Shunga ko’ra pedagogikaning psixologiya fani bilan bog’liqligi an‘anaviy tus olgan. Pedagogika fani ob‘ekti yil sayin kengayib bormoqda, natijada uning tarmoqlari ham bir necha guruhlarga ajralmoqda.Ular pedagogika fanlari tizimlari deb ataladi.Hozirgi vaqtda pedagogika bir necha tarmoqlarga bo’lingan. Jumladan, umumiy pedagogika (maktab yoshidagi o’quvchilarni tarbiyalash va o’qitish haqida bahs yuritadi), maktabgacha tarbiya pedagogikasi (maktabgacha yoshdagi bolalarni tarbiyalash muammolari bilan shug’ullanadi), madaniy-oqartuv pedagogikasi (madaniy-ma‘rifiy ishlarni boshqarish muammolarini o’rganadi), hunar-texnika ta‘limi pedagogikasi, harbiy pedagogika kabi tizim tarmoqlari mavjud. Pedagogika fanini ulkan katta daraxtga qiyoslash mumkin. Har bir fan o'z rivojlanishida, o'z nazariyalarini boyitadi, o'zining ichki amaliy yo'nalashlariga tayanib takomillashib boradi. Hozirgi vaqtda pedagogika fani o'z fanlari tizimiga ega. Ular: Umumiy pedagogika (insonga, shaxsga ta'lim tarbiya, ma'lumot berish shakli, mazmuni, usullari va ularni shakllantirishning, tarbiyalashning umumiy qonuniyatlarini tadqiq qiladi va amaliyotda qo'llashga o'rgatadigan); Yoshlar pedagogikasi (turli yoshdagi kishilarga ta'lim tarbiya berish, shaxsni shakllantirishning o'ziga xos tomonlarini o'rganadi); Maktab pedagogikasi (maktab yoshdagi o'quvchilar ta'lim tarbiya sohasining o'ziga xos tomonlarini o'rganadi);

Maktabgacha tarbiya pedagogikasi (maktabgacha yoshdagi bolalarni o'qitish, tarbiyalashning o'ziga xos tomonlarini); Pedagogika tarixi (turli tarixiy davrlarda maktablar ta'lim tarbiyasi, pedagogik g'oyalarning mazmuni, rivojlanish masalalarini); Metodika (ta'limning umumiy qonuniyatlarini muayyan predmetlaridan (ya'ni ona tili, adabiyot, tarix, fizika, ximiya, matematika, jismoniy tarbiya) dars berishda qo'llashning o'ziga xos xususiyatlarni, usullarini tadqiqi qiluvchi sohasi); Oila pedagogikasi (oila muhiti, a'zolari, sharoiti, ta'lim tarbiyasining umumiy masalalarini); Kasb pedagogikasi (ishlab chiqarish), (turli kasblarning o'rganishning umumiy masalalarini); Qiyosiy pedagogika (G'oyalarni taqqoslab xulosa chiqarish masalalari); Xalq pedagogikasi (mazkur xalqi ta'lim tarbiyasi, maktabi, ijtimoiy turmush tarzi, madaniyati, ma'naviyati, ahloq odobi singarilarni); Ijtimoiy pedagogika (barcha yoshdagi fuqarolarni tarbiyalashning zama'naviy imkoniyatlari, vositalari va manbalarini); Tibbiyot pedagogikasi; Harbiy pedagogika; Rahbarlik pedagogikasi; Mehnat pedagogikasi singari tarmoqlari mavjud. Maxsus pedagogika (Defektologiya) Pedagogika faqat sog’lom o’quvchilarning ta‘lim-tarbiyasi bilangina emas, balki kamolotda qusuri bor bolalar ta‘lim-tarbiyasini ham o’rganadi.Bunday tarmoqlarni maxsus pedagogika deb yuritiladi. Maxsus pedagogika tizimiga oligofrenopedagogika (aqliy jihatdan orqada qolgan bolalarga ta‘lim-tarbiya berish), lagapediya (tili yassi, tili chuchuk bolalarni o’qitib tarbiyalaydigan pedagogika), tiflo pedagogika (ko’r

va yaxshi ko’rmaydigan bolalarni tarbiyalash), surdo pedagogika (kar va go’ng bolalarni o’qitish va tarbiyalash) kabi fanlar kiradi. 1.5. Pedagogika fanining boshqa fanlar bilan aloqasi va uning mazmuni Pedagogika fani yakka holda mukammallikka erisha olmaydi. U ham boshqa fanlar singari ijtimoiy fan yutuqlaridan foydalanadi va mazmunan boyib boradi. Hozirgi kuniizda umumbashariyat tomonidan yaratilgan bilimlar va kelajak haqida ma‘lumot beruvchi nazariyalar muayyan darajada pedagogika fani uchun manba bo’ladi. Boshqa fanlar kabi pedagogika har bir insonning ijtimoiy kamolotiga xizmat qiladi. Tabiat va jamiyatning rivojlanish qoidalari to’g’risidagi ma‘lumotlarga asoslanadi va o’zi ham ijtimoiy fan sifatida rivojlanib boradi. Avvalo har bir o’quvchi, o’qituvchi-murabbiy o’z ona yurti tarixini bilishi, uni sevishi, vatanparvar bo’lishi zarur. Ta‘lim-tarbiya tarixi, pedagogika tarixi fanidan xabardor bo’lmay turib pedagogik faoliyat bilan shug’ullanish mumkin emas. Pedagogika nazariyasini chuqurroq anglash uchun esa uning o’tmishdagi taraqqiysini bilmoq kerak. Tarbiyaning mohiyatini ilmiy asosda tushunish uchun aniq tarixiy shariatda uning taraqqiy etishi qonuniyatlarini bilish zarur.Shuning uchun pedagogika ijtimoiy fanlardan biri sifatida ijtimoiy fanlar bilan yaqin aloqada rivojlanib boradi. Tarbiya maqsad va vazifalarini inson shaxsining har tomonlama rivojlanish qonuniyatlarini ishlab chiqarish jarayonida tarix, falsafa, iqtisod, sosiologiya, etika, estetika, umumiy psixologiya, yosh psixologiyasi, pedagogik psixologiya, kasb psixologiyasi, oila psixologiyasi, ijtimoiy psixologiya, odam psixologiyasi, harbiy psixologiya va fiziologiyasi bolalar gigienasi, pediatriya, medisina, kibernetika va boshqa fanlar bilan aloqa qiladi. Psixologiya fani bilan aloqasini tahlil qilamiz. Pedagog o'quvchilarga ta'lim-tarbiya berishda ularni sezgisi, idroki, tasavvur, diqqat, tafakkur va xotirasi kabi psixik jarayonlarni bilish darkor. Shuning uchun

pedagogika fani psixologiya fani bilan alohida ish olib boradi. Har bir fan o'z rivojlanishida o'z nazariyalarini boyitishda o'zining ichki ilmiy yo'nalishlariga tayanib, takomillashib boradi. Hozirgi davrda umuminsoniyat tomonidan yaratilgan bilimlar va kelajak haqida axborot, ma'lumot beruvchi turli fanlar muayyan darajada pedagogika fani uchun manba bo'ladi. Boshqa fanlar kabi pedagogika har bir insonning umumiy kamolatiga xizmat qiladi. O ’ qituvchi - tarbiyachiyoshlargabilimberish , ma ‘ lumotliqilish , tarbiyalashmaqsadidaungatizimlita ‘ sirko ’ rsatadi . Bunda psixologiya va ijtimoiy omillarga asoslanadi. Ya‘ni, ko’rsatilayotgan ta‘sirning samarasini bilish uchun o’quvchining sezgi, idroki, tasavvur, diqqat va tafakkur- fikrlash jarayonining qanday kechayotganini bilishga asoslanib ta‘sir ko’rsatish rejasini belgilaydi. Demak, pedagogika fani psixologiya va sotsiolagiya kabi fanlar bilan uzviy bog’langandir. Falsafa fani esa pedagogika fani uchun metodologik asos bo’lib xizmat qiladi. Chunki, hozirgi ta‘lim-tarbiya nazariyasi yutuqlari falsafiy fikrlar kurashi va taraqqiyotining mahsulidir. Falsafa pedagogikani ilmiy usullar bilan qurollantiradi, ta‘lim va tarbiyaning ob‘ektiv qonun-qoidalarini ishlab chiqishga manba bo’ladi. Umuman, pedagogika fani o'z oldidagi maqsad va vazifalarni hal etishda boshqa fanlar yutuqlaridan foydalanmasdan ish olib borish mumkin emas degan xulosaga kelish mumkin.

Похожие

Pedagogikaning predmeti, maqsad va vazifalari

Pedagogikaning metodologik asoslari. pedagogikaning predmeti, maqsad va vazifalari

Pedagogikaning predmeti va uning bahsi

Korreksion pedagogikaning asosiy vazifalari tamoyillari va metodlari

Logopediya fanining maqsad va vazifalari