Педагогика фани, предмети ва асосий тушунчалари - Педагогиka - Рефераты

Педагогика фани, предмети ва асосий тушунчалари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

74.5 KB

Педагогика фани, предмети ва асосий тушунчалари Режа 1. Педагогиканинг предмети, мақсад ва вазифалари. 2. Педагогикани фан сифатида шаклланиши. 3. Педагогиканинг асосий тушунчалари. 4. Педагогиканинг методологик асослари. 5. Педагогика фанлари тизими ва бошқа фанлар билан алоқаси.

1. Педагогиканинг предмети, мақсад ва вазифалари Ер юзида одам зоти пайдо бўлибдики, у таълим тарбия билан шуғулланиб келади, комилликкка интилади. Катталар ёш авлодга ўзларининг тажрибаларини, инсоний фазилатларини, билим кўникма ва малакаларини сингдиришга ҳаракат қилади. Бу вазифалар турли усулларда турлича ҳал этилган бўлиб, уларнинг натижаси сифатида, педагогика фанининг дастлабки таълимотлари таркиб топиб борган. Инсон тафаккури, билими унинг ижтимоий тажрибаларида акс этган. Қадимшунос олимларнинг таъкидлашларича, минглаб йиллар олдин кишилар етук онглилик асосида маданий мерос намуналарини яратганлар. Аммо уларга берилган таълим-тарбиянинг мазмуни ва моҳияти. қандай амалга оширилганлиги мукаммал тарзда бизгача етиб келмаган. Айниқса кўҳна шарқ мамлакатлари Хитой, Ҳиндистон, Марказий Осиё, Арабистон, Эрон, Туркия ва бошқа жойларда ўта мукаммал таълим тарбия тизими мавжуд бўлганлиги маданий-меъморий ёдгорликда турли саънат ва мухандислик иншоатларида учратиш мумкин. Ҳозирги кунда сақланиб қолган энг эски педагогик таълимот қадимги Юнонистон давлатлари: Спарта ва Аттикада амалга оширилган. Педагогика тушунчаси ҳам ўша замонларда қўлланила бошлаган. Аввало « pais ageines » «яъни бола етаклаш» деган маънони англатади. Қулдорларнинг болаларини қўриқлаб, ҳимоя қилиб юрадиган кишиларни шундай атаган. Кейинчалик мактабларнинг кучайиши, таълим тарбиянинг такомиллашиб бориши натижасида таълим-тарбия билан шуғулланувчи кишиларни педагоглар деб аташган. Педагогика таълим-тарбия ҳақидаги таълимотларни ўрганадиган соҳа сифатида фалсафанинг таркибида шаклланиб борди.

Педагогиканинг предмети сифатида таълим-тарбия жараёни ва унда амалга оширишга қаратилган махсус тайёргарлик кўрган кишиларнинг фаолияти тушунилади. Турли манбалар ва муаллифларнинг педагогикага берган таърифларидан келиб чиққан ҳолда уни қуйидагича ифодалаш мумкин: Педагогика жамиятнинг барча аъзоларини ижтимоий эҳтиёжга мос ҳолда тарбиялаш, шахс сифатида шакллантириш, замонавий билим кўникма ва малакалар беришнинг йўл-йўриқлари қонуният ҳамда мазмун моҳиятини ўрганувчи фандир. Бу таъриф маълум даражада «Таълим тўғрисида» қонун ва «Кадрлар тайёрлаш миллий дастури»нинг мазмунига мос келади. Фақат ўқувчи ёшлар эмас, жамиятнинг барча аъзолари таълим ва тарбиядан бахраманд бўлишлари, узлуксиз таълим тизими таъсирида камолот сари интилиш зарур. Ўзбекистоннинг миллий истиқлолга эришиши педагогика фанининг мақсад ва вазифаларини янгиланишига олиб келди. Шўролар тизими давридаги комунистик мафкурага асосланган тарбия кўп жиҳатлари билан барча халқлар ва миллатларни бир қолипда «улуғ оға» руҳига мослаштириб улғайтиришга мўлжалланган эди. Бу иллатдан воз кечиб, биринчи навбатда миллий руҳда тарбиялашга алоҳида эътибор берилди. Президент И.Каримов таъкидлаганларидек: «Буюк давлат, буюк келажагимизга эришиш учун оқил, маърифатли, айни пайтда ўзининг ўтмиши, улуғ қадриятлари, миллати билан фахрланадиган ва келажакка ишонадиган инсонларни тарбиялашимиз керак. Бундай инсонларни тарбиялаш эса ижтимоий фанимизнинг муқаддас бурчидир». 1 Халқимиз бой миллий тарбия анъаналарига эга, унга суяган ҳолда комилликка интилувчи шахсни таркиб топтириш мумкин. Лекин педагогика фани умуминсоний тарбиянинг нодир намуналари таъсирида миллий тарбияни бойитиб боришни ҳам мақсад қилиб қўйган. Бу буюк мақсадлар ўз навбатида таълим ва тарбиянинг тажрибада синалган шакллари билан бир қаторда, жаҳондаги илғор педагогик технологиялардан қўлланиш, етук

мутахассислар тайёрлаш, ёшларнинг қобилияти, қизиқиши ва имкониятларини ҳисобга олган вазифаларни ҳал этишга қаратилган. 2. Педагогиканининг фани сифатида шакллланиши. Педагогика инсонлар томонидан яратилган энг қадимги фанлардан бири саналади. Одамлар ўзларининг дастлабки онгли харакатларини ахлоқий фазилатларини ўзларининг насл-насабидан бўлган ёшларга ўргатганлар.Шунинг учун ҳам олимлар педагогик таълимотларнинг дастлабки кўринишлари ибтидоий жамиятда пайдо бўлганлигини асослашадилар. Оиланинг келиб чиқиши педагогик қарашларнинг ривожига катта хисса бўлиб қўшилди. Хатто буюк алломалар Суқрот (469-399й эрага қадар) Афлотун (427-347й). Арасту (384-322й) ва бошқалар дунё илмига улкан хисса қўшганлари холда қулларни одам ўрнида кўрмаганлар. Қуллар кундалик турмуш тарзида жисмоний меҳнатгагина ўрганганлар. Педагогика фанининг тараққиёти Шарқ уйғониш даври алломаларининг қўшган хиссалари баракали бўлган. Айниқса Мусо Ал-Хоразмий, Ахмад Ал- Фарғоний, Ахмад-Югнакий, Имом Ал-Бухорий, Исо Ат-Термизий, Абу Наср Форобий, Юсуф Хос Хожиб, Бурхониддин Ал-Марғилоний, Ахмад Яссавий ва бошқалар ўзларининг буюк илмий кашфиётлари билан бирга педагогиканинг турли муаммоларини ишлаб чиқдилар. Х1У-ХУ1 асрларда Марказий Осиё худудида кучли ривожланган давлат таркиб топди. Бу давлатнинг асосчиси улуғ соҳибқирон Амир Темур эди. У илм-фаннинг тараққиётига маданият ва маориф равнақига алоҳида эътибор берди. Ёшлар тарбияси кенг кўламда олиб борилди.Шу даврда ўзларининг педагогик қарашлари билан машҳур бўлган олимлар фаолият юритдилар. Улар қаторида Муҳаммад Тарағай Улуғбек Абдураззоқ Самарқандий Алишер Навоий Жалолиддин Давоний Хусайн Воиз Кошифий Захириддин Муҳаммад Бобур ва бошқалар эди. Педагогика назарияси ва амалиёти Х1Х-

ХХ асрларда ўзининг энг юқори тараққиёт даражасига эришди. Жадидчилик харакати таълим-тарбиянинг янги шакл мазмун ва усулларини илгари сурди. Исмоилбек Гаспирали таълимоти тарафдорлари сифатида Махмудхўжа Бехбудий, Мунавварқори Абдурашидхон, ўғли Исхоқхон Ибрат, Абдулқодир Шакурий, Х.Х. Ниёзий, Абдурауф Фитрат, Абдулла Авлоний ва кўплаб ўзбек зиёлилари мактаб маориф масалларини илмий асослашга харакат қилдилар. Шўролар тизими шароитида педагогика фани ўзига хос ривожланди. Аммо бунда рус миллий устунлиги барча халқларнинг илғор ғояларини руслаштирди. Шундай бўлсада бу даврдаги фан тараққиётини инкор этиб бўлмайди. Жаҳон педагогикаси илғор ғоялар билан бойиб боради. Европада ХУ-ХУ111 асрларда кўп педагогик таълимотлар ишлаб чиқилди. Ян Амон Каменский, Ж.Локк, Ж.Ж.Руссо, И.Г. Пестолоцци, Р. Оуэн, А. Дистервег, И.Гербард ва бошқалар ўз таълимотларини яратдилар. Россияда педагогика фанини ривожлантиришга М.Ломоносов, В.Белинский, А.Герцен, Н.Чернишевский, К.Ушинский, Н. Пирогов, П.Лесграфт ва бошқалар хисса қўшганлар. Шўролар тузуми шароитида А. Макаренко, С.Шатский, П.Блонский, Н.Крупская, В. Сухомлинский, М. Данилов, И.Огородников, Н.Болдрев, М.Скаткин, Юбабанский, И.Лернер, В.Краевский ва кўплаб бошқа олимлар педагогика соҳасида илмий ва амалий фаолият юритдилар. Ўзбек олимларидан С.Ражабов, Э.Қодиров, Ж.Умурбоев, А.Бобоханов, И.Хусанхўжаев, З.Миртурсунов, М.Очилов, К.Хошимов, О.Тўраева, Н.Шодиев, Э.Чориев ва бошқалар педагогиканинг долзарб муаммоларини ишлаб чиқишди хаётга тадбиқ этишда фаоллик кўрсатдилар. 3.Педагогиканинг асосий тушунчалари. Ўқитувчининг мақсади . Педагогика фани барча фанлар қатори ўзининг мазмуни-моҳиятини ифодаловчи махсус тушунчаларга эга. Бу тушунчалар фаннинг ўзига

хослигини ифодалаши билан бирга унинг ривожаланиши, янгиланиши учун ҳам хизмат қилади. Энг умумий бўлган, фаннинг асл моҳиятини ифодаловчи тушунчаларга «таълим», «тарбия», «маълумот», «шахс камолоти», «усул», «принцип», «ўқитиш», «ўқиш», «билим», «педагогик маҳорат» ва бошқалар киради. Таълим-кишиларнинг онгига таъсир этиш, ақлий қобилиятларини ўстириш, билим бериш, кўникма ва малакалар эгаллаш билан боғлиқ бўлган фаолият турларини ўз ичига олади. Айрим манбаларда ўқитиш ва ўқиш жараёнининг натижалари таълим деб тушунилади. Таълим ёшларга бериладиган билимларнинг босқичларини ҳам ифодалаши мумкин, масалан, бошланғич таълим, ўрта умумий таълим, махсус таълим, олий таълим ва ҳ.к. Тарбия тушунчаси ёшларнинг хулқ-одоби, хатти-ҳаракати, инсоний фазилатларни эгаллашини ифодалайди. Тарбия кишилардаги маънавий- ахлоқий кўринишлар билан бир қаторда касб фазилатлари, дунёқараш, жисмоний ва меҳнат лаёқатларини ҳам қамраб олади. Тарбия бола дунёга келгандан, умрини охиригача давом этадиган, ёшга қараб такомиллашиб борадиган жараёндир. Тарбия таълим билан узвий боғланган бўлиб, кишиларнинг ақлий баркамоллиги натижасида янада такомиллашади. Таълим билан тарбия қўшиб олиб борилганда шахс камолоти мукаммалликка яқинлашади. Маълумот таълим ва тарбия натижасида инсон онгида ва бутун шахсиятида ҳосил бўлган билим, кўникма, малака ҳамда касбий хусусиятларнинг намоён бўлиш тушунилади. Инсонга маълум бўлган зарур бўлганда, амалиётга татбиқ этиладиган, тегишли натижага эришишни таъминлайдиган хусусиятлар тизими маълумот саналади. Маълумот инсоннинг ҳаётидаги мавқеини, касб ва лавозимининг юқори баҳолашини таъминлайди. Шахс камолоти тушунчаси, инсоннинг улғайиши, вояга етиши, ҳар томонлама шаклланиши, таълим ва тарбия олган, билимдон, одобли,

жисмонан ҳамда руҳан етилиши тушунилади. Шахснинг камолоти чексиз бўлиб, инсон унга қанча интилса ва яқинлашса у шунчалик юксакроқ бўлиб бораверади. Шунинг учун ҳам улуғ сиймолар, алломалар, донишмандлар, олим ва мутафаккирлар содда, ҳокисор, камтарин бўладилар. Айниқса бу фикримизга жаноби пайғамбар Муҳаммад Саллоҳу Алайҳи ва Салламнинг ҳаёти ва фаолиятларини ибрат қилиб кўрсатиш ўринлидир. Бошқа тушунчаларга дарҳол мавзуларни ўқитишда изоҳ беришни маъқул кўрдик. 4. Педагогиканинг методологик асослари Инсон ақл-заковати билан яратилган барча фанлар маълум таълимотларга суянади. Фан учун илмий-назарий асос таянч бўладиган таълимот, шу фаннинг методологик асоси ҳисобланади. Педагогика фани пайдо бўлибдики, ҳар доим ўзининг аниқ методологик асосларига амал қилиб келади. Турли жамият ва тузумларда педагогиканинг методологик асоси сифатида фалсафанинг ҳар хил оқимлари алиб келинган. Шўролар тизими шароитида марксча-ленинча таълимот педагогиканинг бирдан-бир энг "тўғри" методологик асоси ҳисобланган. Миллий истиқлол педагогикасининг таркиб топиши унинг методологик асосларини тубдан ўзгартирди. Профессор Қ.Йўлдошев ўзининг фан докторлик диссертациясида ("Янгиланган педагогик тафаккур ва умумтаълим мактабларда адабиёт ўқитишнинг илмий-методологик асослари") педагогика фанининг методологик асосларига янгича ёндашувни атрофлича баён этган. Олимнинг таъкидлашича, биринчи навбатда ўзбек миллий педагогикаси учун Ислом фалсафаси методологик асос вазифасини ўтайди. Чунки ҳеч бир таълимотда инсоннинг камолотга етишиши ислом фалсафасидек ишончли ва мукаммал асосланмаган. Муқаддас битик "Қуръон" инсоннинг моҳияти, яшаш тарзи,

таълим-тарбиясини ундан эришиладиган натижаларни мукаммал кўрсатиб берган. Халқимиз бой илмий-назарий меросга эга. Уларни яратган улуғ алломаларнинг таълимотлари ҳам педагогика фани учун методологик асос бўлиб хизмат қилади. Ҳозирги шароитда янгиланаётган педагогика учун "Таълим тўғрисида»ги қонун ва "Кадрлар тайрлаш миллий дастури" ҳам илмий- назарий асос бўла олади. Олий Мажлис томонидан қабул қилинган таълим- тарбия ва мактаб-маорифга дахлдор бўлган ҳужжатлар ҳам таянч вазифасини ўтай олади. Давлат ҳокимияти томонидан ишлаб чиқилаётган меъёрий ҳужжатларга асосланиш ҳам фойдадан холи бўлмайди. Республика Президенти И.Каримовнинг кўпгина асарларида педагогика учун назарий асос бўладиган ғоялар илгари сурилмоқда. Улардан ҳам ўринли фойдаланиш фаннинг тараққиётига ҳисса қўшади. 5. Педагогика фанлари тизими ва бошқа фанлар билан алоқаси. Педагогика фани жамиятнинг барча аъзоларига таълим-тарбия бериш муаммоларини ҳал этишда ўзининг бир қанча тармоқларига эга. Фарзанд дунёга келиши билан оилада, турли таълим муассасаларида, ҳар хил шароит ва ҳолатларда улғайиб боради. Бу улғайишнинг кенг қамровли бўлиши учун педагогиканинг тармоқлари ҳисса қўшади. Педагогиканинг қуйидаги асосий тармоқларини алоҳида ажратиб кўрсатиш мумкин: оила педагогикаси, мактабгача тарбия педагогикаси, мактаб педагогикаси, ҳунар-касб таълими педагогикаси, олий таълим педагогикаси, педагогика тарихи, ҳарбий педагогика, театр педагогикаси, фанларни ўқитиш методикаси, махсус педагогика (олигофренопедагогика - ақлий камолотдан орқада қолганлар таълим-тарбияси, сурдопедагогика - кар-соқовларга таълим-тарбия бериш, логопедия - тил камчиликларини тузатиш).

Педагогика фани қатор фанлар билан мустаҳкам алоқада бўлади. Бу фанларнинг ютуқлари педагогик муаммоларни ҳал қилишда қўшимча восита сифатида кучли таъсир этади. Фалсафа юқорида таъкидлаганидек, методологик асос сифатида педагогика билан мустаҳкам алоқада бўлади. Психология фани инсон шахси руҳий жараёнлари ва камолот хусусиятларини ўрганади. Бу таълимот педагогика учун энг қимматли манба бўлиб, ёш авлодга таълим-тарбия беришнинг самарадорлигини оширади. Адабиёт, она тили, тарих, табиатшунослик, болалар саломатлиги ва бошқа фанлар педагогикага зарур маълумотлар бериши билан унинг ривожланишига ўзига хос ҳисса қўшади.

Адабиётлар рўйҳати: 1. И.Каримов "Истиқлол ва маънавият". Т., 1994. 2. Баркамол авлод - Ўзбекистон тараққиётининг пойдевори. Т., 1998. 3. Маънавият юлдузлари. Академик М.Ҳайруллаев таҳрири остида. Т., 1999. 4. Турсунов И., Нишоналиев У. Педагогика курси. Т., 1997. 5. Ҳошимов К. ва бошқалар. Педагогика тарихи. Т., 1996. 6. Йўлдашев Қ. "Янгиланган педагогик тафаккур ва умумтаълим мактабларда адабиёт ўқитишнинг илмий-методологик асослари". Докторлик диссерта-цияси автореферати. Т., 1997.

Похожие

Педагогика тарихи фани ўқув предмети сифатида

Педагогика фанининг предмети, мақсади ва вазифалари

Педагогика фанининг предмети, мақсад ва вазифалари

Педагогика фанининг асосий категориялари

Педагогика фанининг мақсади ва вазифалари хамда предмети