Pedagogik texnologiyaning asoslari - Педагогиka - Рефераты

Pedagogik texnologiyaning asoslari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

95.5 KB

Pedagogik texnologiyaning asoslari Reja : 1. Pedagogik texnologiyaning nazariy asoslari. 2. O’qitishga texnologik yondoshuvni vujudga kelishi va rivojlanishi. 3. O’zbekistonda pedagogik texnologiyaga oid ilmiy tadqiqotlar olib borayotgan olimlar. 4. Ta’lim tizimida pedagogik texnologiyani paydo bo’lishi.

K i r i sh O’zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgan davrda mamlakatimiz xalq xo’jaligining barcha tarmoqlari qatorida ta’lim tizimi, uni tarkibiy qismi bo’lgan Oliy va o’rta maxsus ta’limi ham tub islohotlarni boshdan kechirib, takomillashib bormoqda. Ayniqsa, O’zbekiston Respublikasi Kadrlar tayyorlash milliy dasturi va «Ta’lim to’g’risida» gi qonunning qabul qilinishi (1997 yil, 29 avgust) va ularda mamlakatimiz ta’lim tizimini isloh qilishning asoslari, tamoyillari va bosqichlarini belgilab berganligini alohida ta’kidlash lozim. Milliy mustaqillik g’oyalari singdirilgan bu tarixiy hujjatlar muvaffaqiyatli amalga oshirilmoqda. Buning natijasida rivojlangan mamlakatlar ta’lim tizimini o’rganishga ham keng yo’l ochildi, iqtidorli yosh olimlarimiz va talabalar «Ustoz» va «Umid» jamg’armalari orqali rivojlangan xorijiy mamlakatlarning nufuzli oliy o’quv yurtlarida ta’lim olishdek baxtga muyassar bo’lmoqdalar. O’z navbatida xorijiy mutaxassislar ham mamlakatimiz ta’lim tizimida ro’y berayotgan islohotlarni o’rganib, ularga ijobiy baho bermoqdalar. Bu kabi o’zaro aloqalar o’z navbatida mamlakatimiz ta’lim tizimiga rivojlangan mamlakatlardagi ilg’or pedagogik texnologiyalarni o’z milliy qadriyatlarimiz nuqtai nazaridan tahlil qilib, o’quv jarayoniga joriy etishni ham taqozo qilmoqda. Zero, bu kabi amaliy ishlar mamlakatimiz ta’lim tizimini jahon ta’lim standartlari bilan integrasiyalashuvining asosiy belgilaridan biri bo’lib hisoblanadi. Shuning uchun ham, O’zbekiston Respublikasi Kadrlar tayyorlash milliy dasturining ikkinchi bosqichida «o’quv-tarbiyaviy jarayonini ilg’or pedagogik texnologiyalar bilan ta’minlash» alohida ko’rsatib o’tilgan. Kasbiy ta’lim yo’nalishlari talabalarini ilg’or pedagogik texnologiya va uni o’quv jarayoniga joriy etish bo’yicha tizimli axborotlar bilan qurollantirish maqsadida yaratilgan. U uch bo’limdan iborat: I bo’lim - Pedagogik texnologiyaning nazariy asoslari, II bo’lim - Testshunoslik asoslari, III bo’lim -To’la o’zlashtirish texnologiyasi. Bo’limlar mazmunini yoritishda AQSHda yaratilgan va YUNESKO tomonidan ma’qullanib

30 ga yaqin rivojlangan mamlakatlar (Angliya, Yaponiya, Janubiy Koreya, Malaziya va h.k.) ta’lim tizimida muvaffaqiyatli qo’llanilayotgan pedagogik texnologiyaning mohiyati, uning odatdagi o’qitish usullaridan farq qiluvchi jihatlari, O’zbekiston ta’lim tizimiga uni joriy etishning ahamiyati, test topshiriqlari shakllari, ularni tuzish hamda pedagogik texnologiyaning tamoyillari va qoidalari, o’quv materialini to’la o’zlashtirish g’oyasini vujudga kelishi va uning amalga oshirish usullari bayon etilgan. Har bir mavzuga oid mustaqil ta’lim uchun topshiriqlar va turli shakldagi nazorat testlari berilgan. Tuzilgan test topshiriqlari faqatgina o’zlashtirishni nazorat qilibgina qolmay, balki o’rgatuvchi (o’qituvchi) funksiyani ham bajaradi. Chunki, bu test topshiriqlarini yechish jarayonida mavzularni mustaqil ravishda o’zlashtirishga ham erishiladi. 1. Pedagogik texnologiyaning nazariy asoslari . O’zbekiston Respublikasi Kadrlar tayyorlash milliy dasturi (1997 y.) ni amalga oshirishning ikkinchi bosqichida «o’quv-tarbiyaviy jarayonni ilg’or pedagogik texnologiyalar bilan ta’minlashning muhimligi» alohida qayd qilingan. Shuning uchun ham mamlakatimiz o’quv yurtlarida pedagogik texnologiyaga qiziqish ortib unga turlicha qarashlar, va bu tushunchani o’ziga xos talqin qilishlar, shuningdek, pedagogik texnologiyani o’quv jarayoniga joriy etishga ham turlicha yondashuvlar sodir bo’lmoqda. Ushbu bo’limda o’tgan asrning 60-yillarida AQSH (B. Blum, D. Kratvol, N. Gronland, J.Kerrol) da yaratilgan va jahondagi 30 ga yaqin mamlakatlar ta’lim tizimida muvaffaqiyatli qo’llanib kelinayotgan pedagogik texnologiyaning mohiyati, uning nazariy asoslari, o’ziga xos xususiyatlari hamda bu texnologiyaning mamlakatimiz ta’lim tizimiga joriy etishning ahamiyati haqida fikr yuritiladi. Zero, o’qitishga texnologik yondashuvning o’zbek xalq pedagogikasi g’oyalari bilan uyg’unlashtirib o’quv jarayoniga tadbiq etish, kadrlar tayyorlash sifatini jahon ta’lim standartlariga muvofiqlashtirishda alohida o’rin tutishi muqarrardir. Shuni ta’kidlash lozimki, Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi tomonidan barcha o’quv yurtlarda ilg’or pedagogik texnologiyalarni joriy etish bo’yicha aniq

maqsad sari samarali ishlar amalga oshirilmoqda. Jumladan, 1997 yil aprel-iyun oylarida o’tkazilgan Respublika ilmiy-amaliy seminarlar dasturida pedagogik texnologiyani o’quv jarayoniga joriy etish masalasi o’z aksini topgan. O’sha yili avgust oyida «Muammolar» institutida «Ilg’or pedagogik texnologiyalar» bo’yicha jadallashtirilgan malaka oshirish kursi tashkil qilinib, unda professor B. L. Farberman qiziqarli ma’ruzalar o’qidi. U ta’kidlaganidek: «Ko’p bosqichli ta’lim tizimi, yangi standart va o’quv dasturlari joriy etilayotgan hozirgi davrda o’qitishni eskicha uslub bilan olib borishga yo’l qo’ymaslik kerak» . O’tgan davr mobaynida bu institut tomonidan Respublikamizdagi bir nechta oliy o’quv yurtlarida pedagogik texnologiyani o’quv jarayoniga joriy etish masalasiga bag’ishlangan maxsus kurs va seminarlar o’tkazildi. Xususan, 1999 yilning o’zida Respublika (8-9 aprel) va 7 ta hududiy seminarlar o’tkazildi («Ta’lim muammolari» 1999 y. № 1-2). Bu esa, hozirgi kunda pedagogik texnologiyani o’quv jarayoniga joriy etish, Vazirlik miqyosida eng dolzarb masalalardan biri ekanligini yaqqol ko’rsatib turibdi. 2. O’qitishda texnologik yondoshuvni vujudga kelishi va rivojlanishi . Vazirlik ko’rsatmalariga amal qilgan holda Toshkent Kime-txnologiya institutida ham pedagogik texnologiyani o’quv jarayoniga qo’llash bo’yicha bir muncha ishlar qilinmoqda. Jumladan, institut ilmiy kengashi yig’ilish qarori bilan professional-pedagogik tayyorgarlik yo’nalishi ishchi o’quv rejasiga 122 soat hajmda «Ilg’or pedagogik texnologiyalar» fani kiritildi va u hozirgi kunlarda ham o’qitilmoqda. 1999 yildan esa ta’lim standartlariga muvofiq Respublikamizdagi pedagogik kadrlar tayyorlovchi barcha oliy o’quv yurtlarida bu fanni o’qitilishi joriy qilindi. Uning ahamiyati shundaki, mazkur ta’lim yo’nalishi bitiruvchilarining asosiy qismi akademik lisey va kasb-hunar kollejlarida faoliyat ko’rsatadilar. Ular mashg’ulotlarni pedagogik texnologiya qoidalariga asosan tashkil qilib, dastlabki ish faoliyatidayoq hamkasblari va talabalari diqqat- e’tiborini o’zlariga jalb qilishi zarur. O’qitishga texnologik yondashish, ya’ni o’quv jarayonini ham ishlab chiqarish jarayoni kabi takrorlanuvchan xarakterga ega bo’lishini ta’minlashga oid dastlabki

izlanishlar o’tgan asrning 50-yillarida amerikalik pedagog olimlar tomonidan olib borilgan. Xususan, «o’qitish texnologiyasi» iborasi ham birinchi marta amerikalik olim B.Skinner tomonidan ishlatilgan. U - «o’qitish texnologiyasi-psixologiya fani yutuqlarining pedagogik amaliyotda qo’llanishidan iborat», deb ta’riflagan . Bunga asosan shuni ta’kidlash lozimki, hozirgi kunda «pedagogik texnologiya» tushunchasiga «yangi», «ilg’or» va «progressiv» kabi so’zlarni qo’shib aytilishi ham nisbiy mazmunga ega. Xususan, O’zbekistonda o’qitishga texnologik yondashishni ommalashmaganligining sababi, bu usulni «test» va «bixeviorizm» tushunchalari bilan bog’liqligi, sobiq ittifoq miqyosida ulardan pedagogik amaliyotda foydalanishni uzoq vaqt ma’n qilinganligidir. Lekin, haqqoniylik nuqtai nazardan shuni ta’kidlash lozimki, buyuk pedagog A.S.Makarenko o’tgan asrning 30-yillarida bunday degan edi: «Bizning pedagogik ishlab chiqarishimiz hyech qachon texnologik mantiq asosida qurilmagan, balki u ahloqiy vazxonlikka asoslangan. Aynan shuning uchun ham: texnologik jarayon, mehnat operasiyalarini hisobga olish,... yordamchi uskunalar, me’yorlash, qo’yimlar, yaroqsiz mahsulotlar bo’limi kabi, ishlab chiqarishga xos bo’lgan muhim bo’g’inlar unda o’zidan-o’zi ishtiroksiz qolmoqda» . Hozirga kunda jahon pedagogikasida «pedagogik texnologiya» tushunchasiga 12 xil tarif berilganligi ma’lum. Masalan: «Ta’lim texnologiyasi ilmiy va boshqa bilimlarning amaliy masalalarni hal etishda tizimli ravishda qo’llashdan iborat». (Golbrayt). «Pedagogik texnologiya ta’limini tizimlashtirish yoki sinfda o’qitishni tizimlashtirish g’oyalarini pedagogikaga tadbiq etishdan iborat». (T.Sakomoto). «Pedagogik maqsadlarga erishishda foydalaniladigan barcha shaxs, amaliy va uslubiy vositalarning tizimlashgan majmui va ularni faoliyat ko’rsatish tartibi». ( R larin M.V.). Yuqoridagi ta’riflarda pedagogik texnologiyaning tub mohiyati o’quv jarayoniga tizimiy yondashishdan iborat ekanligi yaqqol ko’zga tashlanadi. Xalqaro YUNESKO tashkiloti tomonidan pedagogik texnologiya tushunchasiga quyidagicha ta’rif berilgan:

«Pedagogik texnologiya-ta’lim shakllarini maqbullashtirish uchun inson va texnik resurslarni hamda ularning o’zaro ta’sirini e’tiborga olgan holda, o’qitish va bilimlarni o’zlashtirish jarayonini yaratish, qo’llash va aniqlashning tizimiy uslubidir» . 3. O’zbekistonda pedagogik texnologiyaga oid ilmiy tadqiqotlar olib borayotgan olimlar . So’nggi yillarda Respublikamizning taniqli pedagog-olimlari va tajribali amaliyotchi o’qituvchilar tomonidan o’quv jarayoniga pedagogik texnologiyani joriy etish bo’yicha samarali izlanishlar olib borilayotganligi bizga ma’lum. Pedagogik texnologiya tushunchasi ilmiy maqolalarda, anjuman ma’ruzalarida, hisobotlar va davriy nashrlarda ham o’z aksini topmoqda. Shuni ta’kidlash lozimki, Respublikamizning taniqli olimlari R.X.Jo’rayev, U. N. Nishonaliyev, N. S. Sayidaxmedov, B. L. Farberman, Rossiya pedagog-olimlari; V. P. Bespalko, V. S. Bezrukova, M. V. Klarin va boshqalar hamda qozog’istonlik olimlar M. J. Aristanov va J. S. Haydarov o’z ilmiy tadqiqotlarida «pedagogik texnologiya» tushunchasining mohiyatini va ahamiyatini ochib berishga munosib hissa qo’shganlar. Qator yillardan beri, PTga o’quv jarayonini texnik vositalar yordamida amalga oshirish deb qarab kelindi. Faqat 70-yillardan boshlab pedagogik adabiyotlarda bu tushuncha yangicha talqin etila boshlandi. Texnologiya deganda, subyekt tomonidan obyektga ko’rsatilgan ta’sir natijasida subyektda sifat o’zgarishiga olib keluvchi jarayon tushuniladi. Texnologiya har doim zaruriy vositalar va sharoitlardan foydalanib, obyektga yo’naltirilgan maqsadli amallarni muayyan ketma-ketlikda bajarishni ko’zda tutadi. Ushbu tushunchalarni o’quv jarayoniga ko’chiradigan bo’lsak, o’qituvchi (pedagog)ning o’qitish vositalari yordamida o’quvchi-talabalarga muayyan sharoitlarda ko’rsatgan tizimli ta’siri natijasida ularda jamiyat uchun zarur bo’lgan va oldindan belgilangan ijtimoiy sifatlarni intensiv tarzda shakllantiruvchi ijtimoiy hodisa, deb ta’riflash mumkin. Ta’riflar nazariyasi bo’yicha bunday ijtimoiy hoidisani pedagogik texnologiya desa bo’ladi.

Mustaqillikka erishgan O’zbekiston olimlari xorijiy mamlakatlar bilan iqtisodiy, ijtimoiy, siyosiy va ilmiy-ma’rifiy aloqalar o’rnata boshladilar. Natijada yurtimizga ilg’or va samarali texnologiyalar kirib kela boshladi. Shular qatori jahondagi progressiv pedagogik texnologiya degan tushunchalar ham kirib, pedagogik jamoatchiligimiz fikrini cho’lg’ab oldi. Oxirgi yillarda, Rossiya bilan O’zbekistonda pedagogik texnologiyani o’rganish yo’lida ancha ishlar qilindi. Shu jumladan, O’zbekiston olimlari bilan MDH davlatlari o’rtasida ham pedagogik texnologiyalar loyihalarini tuzishda ancha ishlar qilindi. Pedagogik texnologiyani o’quv jarayoniga olib kirish zarurligini MDHga kiruvchi mamlakatlar ichida birinchilar qatorida har tomonlama ilmiy asoslab bergan rossiyalik olim V.P. Bespalkoning fikricha, «PT-bu o’qituvchi mahoratiga bog’liq bo’lmagan holda pedagogik muvaffaqiyatni kafolatlay oladigan o’quvchi shaxsini shakllantirish jarayoni loyihasidir». Rossiya olimlaridan V.M. Monaxov: «PT- avvaldan rejalashtirilgan natijalarga olib boruvchi va bajarilishi shart bo’lgan tartibli amallar tizimidir»,- degan qisqacha ta’rifni bera turib, uning asosiy xususiyatlariga e’tiborni qaratadi. «PT-o’quv jarayonini texnologiyalashtirib, uning qayta tiklanuvchanligini hamda pedagogik jarayon turg’unligini oshirib, bu jarayon ijrochisining subyektiv xususiyatlaridan uni ozod qiladi», -deydi. V.M. Klarin fikricha, PT-o’quv jarayoniga texnologik yondashgan holda, oldindan belgilab olingan maqsad ko’rsatkichlardan kelib chiqib, o’quv jarayonini loyihalashdir. V.P. Bespalkoning o’zbekistonlik shogirdlaridan N. Saidahmedov va M. Ochilovlarning fikricha, PT-bu o’qituvchi (tarbiyachi)ning o’qitish (tarbiya) vositalari yordamida o’quvchi (talaba)larga muayyan sharoitda ta’sir ko’rsatishi va bu faoliyat mahsuli sifatida ularda oldindan belgilangan shaxs sifatlarini intensiv shakllantirish jarayonidir.

I.Ya. Larnerning fikriga ko’ra, PT -o’quvchilar xarakatlarida aks etgan o’qitish natijalari orqali ishonchli anglab olinadigan, aniqlanadigan maqsadni ifodalaydi. O’zbekistonlik pedagog olim B.L. Farberman pedagogik texnologiyaga quyidagicha ta’rif beradi: PT-ta’lim jarayoniga yangicha yondashuv bo’lib, pedagogikada ijtimoiy-muhandislik ongi ifodasidir. U pedagogik jarayonni texnika imkoniyatlari va insonning texnikaviy tafakkuri asosida standart holga solib, uning optimal loyihasini tuzib chiqish bilan bog’liq ijtimoiy xodisadir. Bu ta’riflarni uzoq xorijda berilgan ta’riflar bilan solishtirib ko’rish uchun yapon olimi T. Sakomoto, bergan ta’rifni keltiramiz. «PT-deydi Sakomoto, -bu majmuli fikr yuritish usulini pedagogikaga singidirish, boshqacha qilib aytganda, pedagogik jarayonni muayyan bir majmuiga keltirishdir». Polyak olimi Dj. Bruner «o’qitish texnologiyasi-bu o’qitishni maqbulligini ta’minlovchi ma’lum yo’l- yo’riqlar tizimi bilan bog’liq bilimlar sohasi» ekanligini e’tirof etdi. Tizimli yondashish ta’siri ostida asta-sekinlik bilan pedagogik texnologiya mohiyatiga aniqlik kiritila borildi va rus olimasi N.F. Talizina uning mohiyatini «belgilangan o’quv maqsadiga erishishning oqilona usullarini aniqlashdan iborat» deb tushuntirdi. Yuqorida keltirilgan ta’riflardan ko’rinib turibdiki, o’tgan yillarda PT o’quv jarayonini berilgan dastlabki ta’lim maqsadi va mazmunidan kelib chiqib loyihalash deya ifodalandi. Bu bir jihatdan to’g’ri, lekin teranroq fikr yuritilsa, uning bir yoqlamaligi yaqqol ko’zga tashlanadi, yoki bunday yondashishda o’quvchi shaxsi inkor etilayapti. Bu kamchilikni birinchi bo’lib akademik V. Bespalko payqadi va o’zining yirik asarida «PT-bu o’qituvchi mahoratiga bog’liq bo’lmagan holda pedagogik muvaffaqiyatni kafolatlay oladigan o’quvchi shaxsini shakllantirish jarayonini ifodalash - loyihalashdir» deb ta’rifladi. Shu o’rinda hamkasbimiz H. Abdukarimovning «Ma’rifat»da bosilgan «Zamonaviy pedagogik texnologiya nima?» (1998 yil 27 may) maqolasini didaktik nuqtai nazardan baholashni gazetxonlar hukmiga havola etaylik-da, undagi bir- biriga zid va ilmiy asoslanmagan ikki ta’rifni keltirib o’tamiz. «Milliy dastur»-bu

yangicha pedagogik texnologiyaning o’zi», «Pedagogik texnologiya-pedagogik mahorat to’g’risida fan» deb tavsiflaydi. Bu boradagi ta’riflarning xilma-xilligi bir tomondan bu mavzuning u yoki bu jihati sohta yechilganligini ko’rsatsa, ikkinchi tomondan PTni ta’lim amaliyotiga joriy etishga bo’lgan urinishlarni ifolaydi. Qator yillar davomida PT nazariyasi va amaliyoti bir-biriga bog’liq bo’lmagan holda o’rganib kelindi va u turli faoliyat doirasida edi. Bugungi kunda mutaxassislarning ilmiy salohiyatini birlashtirishga mamlakatimiz imkoniyatlar tug’ildi. Nazariya va amaliyot birligining ta’minlanayotganligini zamonaviy PTning asl mohiyatini aniqlashga yo’l ochmoqda. Bizning fikrimizcha yangi PTga pedagogika fanining alohida tarmog’i sifatida qarash yoki faqat ta’lim amaliyotini maqbullashtirishga yo’naltirilgan tizim deb qarash mumkin emas. PT bu sohadagi nazariy va amaliy izlanishlarni birlashtirish doirasidagi faoliyat yo’nalishlarini aniqlaydi. Bu yerda izlanishning mohiyati - pedagogik tizimni tashkil etuvchi elementlarni o’rganish asosida modernizasiya qilishdan iborat. Sababi, har qanday o’quv-tarbiyaviy jarayonni tashkil etish u yoki bu pedagogik tizimni aks ettiradi. Demak, PT - amaliyotga joriy etish mumkin bo’lgan ma’lum pedagogik tizimning loyihasidir. 4. Ta’lim tizimida pedagogik texnologiyani paydo bo’lishi . Rossiya psixologi N.F.Talizina ta’kidlaganidek, ta’lim tizimida pedagogik texnologiya iborasini paydo bo’lishiga quyidagilar sabab bo’lgan: 1) didaktika qoidalarini barcha mamlakatlarda, xususan AQSHDA keng tarzda ommalashmagani; 2) uning qoidalari o’ta konstruktiv xarakterga ega bo’lmay, zamon talabidan orqada qolib ketganligi; 3) asrimizning 60-yillarida ta’lim tizimiga texnikani-o’rgatuvchi mashinalarni kirib kelganligidir . Tegishli adabiyotlarni tahlil qilish «pedagogik texnologiya» tushunchasi o’zining rivojlanish tarixiga ega ekanligini ko’rsatdi. Xorijiy mutaxassislar bu tushunchaning rivojlanishini uch bosqichga bo’lib o’rganish lozim deb hisoblaydilar. Birinchi bosqichda, o’qitish jarayonini faqat o’qituvchining o’zi olib

borar edi. N.F.Talizina ta’kidlaganidek, «Inson tajribasi o’qitish texnologiyasi funksiyasini bajargan» . Ikkinchi bosqichda esa, darslik va qo’llanmalar chop etila boshlagandan so’ng - o’qitish texnologiyasi mazmunida tub o’zgarishlar sodir bo’ldi. O’qituvchiga yordam beruvchi turli didaktik materiallar vujudga kela boshladi. Uchinchi bosqichda esa, o’qitish texnologiyasi mazmun jihatdan yanada boyidi; o’qituvchi va talabalar uchun yuqoridagilar qatoriga texnik vositalar, ya’ni o’rgatuvchi mashinalar ham qo’shildi. O’rgatuvchi mashinalarni o’quv jarayonida qo’llanishi natijasida dasturlangan ta’lim tushunchasi vujudga keldi. U pedagogik texnologiyaning dastlabki o’xshatmasi edi. Lekin, dasturlangan o’qitish tarafdorlarining «o’qitishini og’zaki bayon qilish uslubidan voz kechish vaqti keldi, mashina o’qituvchi shaxsini bemalol almashtirishi mumkin», deb ehtiyotsizlik bilan aytgan fikrlari amaliyotchi pedagoglarni o’ta hayratga soldi, nazariyotchi pedagoglar esa uni qat’iy e’tiroz bilan qabul qildilar. Bu o’rinda, dasturlangan ta’lim haqida amerikalik pedagog U. Shrammning quyidagi fikrini misol tariqasida keltirish mumkin: - Dasturlangan o’qitish - bu avtomatik repetitor bo’lib, u talabani: 1) mantiqiy o’zaro bog’liq, qisqa qadamlar orqali; 2) deyarli xato qildirmasdan; 3) to’g’ri javob berishga yo’llaydi va u; 4) o’z o’rnida baholanib mustahkamlanishi natijasida; 5) o’qitish maqsadlarini belgilovchi aniq javoblarga ketma-ket ravishda yaqinlashtirib boradi. Demak, bundan ta’lim jarayonida o’qituvchi shaxsini batamom inkor etiladi, degan xulosaga kelish mumkin. Shuning uchun ham, dasturlangan ta’lim o’sha davrda o’qitishni aniq maqsadlarini belgilashning zamonaviy shakli bo’lishiga qaramay, fanda va pedagogik amaliyotda o’z rivojini topmadi. Lekin, o’sha yillar jahon pedagogikasida texnik vositalarni rivojlantirish va ularning xonadagi barcha talabalarni qamrab olishi, axborot sig’imi va axborot o’tkazish qobiliyatlarini oshirish, o’quv axboroti uzatish kanalini individuallashtirish kabi ta’lim berish imkoniyatlaridan unumli foydalanishni takomillashtirishga oid muammolarga alohida e’tibor berila boshlandi. Ko’pchilik mutaxassis olimlar o’quv jarayonida keng qo’llanilayotgan odatdagi ommaviy

axborot vositalari (televideniye, radio) o’rniga EHM, axborot saqlashning kompyuterlash-tirilgan tizimi, lazerli aloqa kanali, mikroelektron qurilmalar va boshqa yangi axborot vositalaridan foydalanishga o’tish zarurligini ta’kidladilar. O’quv jarayoniga zamonaviy texnik vositalarini qo’llash tarafdorlari o’qitish sifatini yaxshilash, aynan ana shu vositalarga bog’liq deb hisoblaydilar. Tegishli uslubiy tavsiyalar ta’lim jarayonida texnik muhitni yaratishga, ya’ni texnologiya tushunchasini o’qitish jarayoniga qo’llash masalalariga qaratildi. Dastlab «kompyuterli texnologiya» va «yangi axborot texnologiyasi» kabi tushunchalar vujudga keldi. Bular pedagogik texnologiyani amalga oshirish uchun zamonaviy texnik vosita sifatida qo’llanila boshlandi. O’tgan asrning 50-yillar o’rtasida jaxon pedagogikasida o’quv jarayonini to’la-to’kis yangi, o’ziga xos «texnologik» usulda tashkil etishga yondashish vujudga kelgan edi. 60-yillarda esa, o’qitish uslublarining o’ta turli-tumanligi ulardan o’quv jarayonining tashkil etishda foydalanishni qiyinlashtirayotganligi etirof etila boshlandi. Shuning uchun ham, barcha uslublar uchun umumiy bo’lgan ilmiy asos yaratish zarurati tug’ildi. Natijada, pedagogik uslublar texnologiyasi yoki o’quv jarayonining tashkil etish texnologiyasi, ya’ni «ta’lim texnologiyasi» ( an Yedikational technologu) tushunchasi vujudga keldi. AQSHda 1961 yildan «Pedagogik texnologiya» jurnali chiqarila boshlandi. Shuningdek, Angliyada «Pedagogik texnologiya va o’quv jarayoni» (1964 yildan), Yaponiyada «Pedagogik texnologiya» (1965 yildan), Italiyada ham shunga o’xshash jurnal (1971 yildan) chiqa boshlagan. YUNESKO 1971 yildan boshlab ta’lim bo’yicha xalqaro byuroning «Pedagogik texnologiyalar» byulletenini chiqarib kelmoqda]. Rossiya Federasiyasida esa 1997 yildan boshlab «Maktab texnologiyalari» jurnali ta’sis etildi . Shuni ta’kidlash lozimki, «pedagogik texnologiya»ni «o’qitish texnologiya» tushunchasi bilan ayniylashtirmaslik zarur. Chunki, pedagogik texnologiyada o’quv jarayonining aniqlashtirilgan o’quv maqsadlarini belgilashdan boshlab, to yakuniy o’quv natijalarga erishilganlikni nazorat qilishgacha bo’lgan jarayonni loyihalanadi. E. Frenye «uslub» tushunchasi konstruktiv xarakterga ega

bo’lmaganligi uchun, uning o’rniga «texnologiya» tushunchasini taklif etgan. Demak, o’qitish texnologiyalari (muammoli o’qitish, rivojlantiruvchi ta’lim, modulli o’qitish, didaktik o’yinlardan foydalanish va h.k.) pedagogik texnologiya bo’yicha loyihalangan o’quv jarayonini amalga oshirishning turli didaktik konstruksiyalari sifatida namoyon bo’ladi. Pedagogik texnologiyaning tub mohiyati, o’qitishning an’anaviy og’zaki bayon qilish usulidan voz kechib, talabalarni ko’proq mustaqil ta’lim olishga undashdan iborat. Bunda o’qituvchi talabalar bilish faoliyatining boshqaruvchisi, maslahatchi, yakuniy natijaga yo’llovchi shaxs vazifasini bajaradi. Pedagogik texnologiyaning samaradorligi shundan iboratki, unda turli o’qituvchilar muayyan fan (mutaxassislik bo’yicha) bir xil (deyarli bir xil) yakuniy natijaga erishish imkoniyatiga ega bo’ladilar. Bu esa barcha o’quv yurtlariga yagona Davlat ta’lim standarti talablariga javob beradigan mutaxassislar tayyorlash vazifasi yuklatilgan hozirgi davrda biz, O’zbekistonlik pedagoglar uchun nihoyatda muhimdir. Barcha o’qituvchilar qanday qilib deyarli bir xil natijaga erishishlari mumkinligini, ya’ni o’quv jarayonini takrorlanuvchanligini ta’minlashni tushunish uchun muloqotni davom ettiramiz. Xulosa O’zbekiston Respublikasi Kadrlar tayyorlash milliy dasturi va «Ta’lim to’g’risida»gi qonunda o’quv jarayoniga ilg’or pedagogik texnologiyalarni joriy etish mamlakatimiz ta’lim tizimini isloh qilishning asosiy ko’rsatkichlaridan biri sifatida e’tirof etilishi bejiz emas. Chunki, pedagogik texnologiya ta’lim jarayonini inqirozdan holi etish, uni bozor iqtisodi sharoitiga mos holda takomillashtirish va Davlat ta’lim standarti talablariga muvofiq kadrlar tayyorlashning muhim omillaridan biri bo’lib hisoblanadi.

Mamlakatimiz Prezidenti Islom Karimov ta’kidlaganlaridek, «Yeng yangi zamonaviy o’quv vositalari bilan ta’minlangan kollejlarda eskidan qolgan o’qitish uslublarining davom etishiga mutlaqo yo’l qo’yib bo’lmaydi». Zero pedagogik texnologiyadan foydalanayotgan ko’pgina rivojlangan mamlakatlar o’quv jarayonini sifat jihatdan yangi bosqichga ko’tarishga erishayotganliklari hayotda o’z tasdig’ini topmoqda. Ushbu qo’llanmada bayon etilgan ma’lumotlar esa bu pedagogik texnologiyaning didaktik salohiyati to’g’risida fikr yuritishga asos bo’ladi. Ayniqsa, tashhizlanuvchan o’quv maqsadlarini belgilash, joriy va yakuniy mezoniy baholash, reproduktiv o’qtishni algoritm bo’yicha olib borish, talabalarni mustaqil bilim olishga undash, o’quv jarayonini doimo rivojlanib boruvchi dinamik tizim sifatida loyihalash kabi tashkiliy-uslubiy ishlarni amalga oshirishda pedagogik texnologiya katta imkoniyatlarga ega. Pedagogik texnologiyani joriy etish tajribasini o’rganish va unga ijodiy yondashish, o’quv jarayonini insonparvarlashtirish, bunda talabani sust obyektdan faol subyektga aylantirish, bilish faoliyatining aniq maqsadlarga yo’nalganligini hamda o’quv jarayonini ishlab chiqarish jarayoni kabi takrorlanuvchanligini ta’minlashda muhim ahamiyatga ega bo’ladi. Shuningdek, pedagoglarda turli shakldagi test topshiriqlari tuzish, ularni sinash malakalari shakllanadi va takomillashadi. Pedagogik texnologiya doirasida yaratilgan turli xil didaktik konstruksiyalarga murojaat qilish esa, o’quv jarayonini tashkil qilishga oqilona va ijodiy yondashishga, bunda o’qituvchi o’z erkinligiga ega bo’lishi, darsda qo’llanilgan turli shakl, uslub va vositalar samaradorligini o’zi baholashiga imkoniyat yaratadi. Shuni ta’kidlash lozimki, pedagogik texnologiya tamoyillari va qoidalariga amal qilish, o’quv jarayoni mazmunini talaba shaxsiga, uning qiziqishlari, intilishlari, yosh davrlari xususiyatlariga va individual o’zlashtirish sur’atlariga muvofiq holda olib borilishini ta’minlaydi.

Foydalanilgan adabiyotlar: a) asosiy adabiyotlar 1.O’zbekiston Respublikasida oliy o’quv yurtlari uchun talabalarni test usulida saralash to’g’risida. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarori. 1993 yil 5 fevral (Namangan haqiqati 1995 y. 6 fevral). 2.Farberman B.L. Sostavleniye pedagogicheskix testov. T.: TADI. 1992. - 74 s. b) qo’shimcha adabiyotlar 3.M i xaylichev Ye.A. Norov Sh.K.Didakticheskiye test ы v sisteme mnogoetapnogo kontrolya znaniy studentov. Bux.ILPP, 1995. - 24 s. 4.Usmonova M.N. Pedagogicheskiye testirovaniye: istoriya razvitiya i sovremennoye sostoyaniye. T.: Adolat. 1995. - 160 s. 5.Farberman B.L. Ta’limda eng muhim yangilik. // Ma’rifat. 1995 yil. 24 may

Похожие

Pedagogik texnologiyaning asoslari

Pedagogik texnologiyaning nazariy va metodologik asoslari

Pedagogik texnologiyaning mohiyati

Pedagogik mahorat va Pedagogik texnologiyaning muhim elementi

Pedagogik maxorat asoslari