Педагогик тадқиқотда илмий далиллар - Педагогиka - Рефераты

Педагогик тадқиқотда илмий далиллар

Загружено в:

05.05.2023

Скачано:

0

Размер:

146 KB

Педагогик тадқиқотда илмий далиллар Режа: 1. Илмий далилларнинг мантиқий гносеологик моҳияти 2. Педагогик муаммони танлаш ва педагогик тадқиқот мавзуларини шакиллантириш 3. Педагогик тадқиқот объекти ва предмети 4. Педагогик тадқиқотнинг мақсад ва вазифалари 5. Илмий тадқиқотнинг фарази

Илмий далилларнинг мантиқий гносеологик моҳияти. Тадқиқот илмий далилларнинг турли кўринишлари, муайян илмий меъзонларга асосланади. Ҳар бир далил гносиологик ва эпистемологик билиш қоидалари билан исботланса, у ҳақиқий бўлади. Малумки, ” Гносеология ” грекча билиш назарияси, билиш тўрисидаги таълимотдир. «Олам ва одам» тизимида дунёни англаш, субъект ва объект ўртасидаги муносабат диалектикаси билан гносеология шуғулланди. Аввало, педагогик концепцияларни, қарашларни таҳлил этиш ва ўз ғоясини талқин этишда гносеологик ва эпистомологик қоидаларига амал қилинади. Гносеологияда тафаккур билиш, ҳақиқат, субъект, объект, моддийлик ва маънавийлик, инсон ва компьютер, ҳиссиёт ва рационаллик, назария ва амалиёт, тушунча ва категориялардан” иборат, билиш мантиғидир. Эпистемология илмий билиш тўғрисидаги фандир. Эпистемология анилиз ва синтез, индукция ва дедукция, интуиция, тафаккур каби категорияларда ифодаланади. Илмий далилиларни аввало фалсафий, қонун ва категориялар асосида исботланиши илмийтадқиқотнинг қимматини белгилайди. Педагогик жараён фалсафий концепциялар, қарашлар билан таҳлил этилса, илмийлик даражаси юқори бўлади. Педагогиканинг умумий қонуниятлари ва принциплари илмий фаолият мезонидир. Ҳар бир воқелик, психологик-педагогик қонуниятлар асосида таҳлил этилиши муайян концепцияни илмий далилидир. Масалан, бирор илмий концепцияни таҳлилида таълим-тарбиянинг давр талаби, мавжуд шартшароитга мослиги қонунияти асосида ёндашиш унинг илмий-амалий аҳамиятини аниқлаш имкониятини беради. Фалсафада ҳақиқат, ҳаққонийлик категорияси, принциплари барча фанлар жумладан, педагогик тадқиқотлар учун ҳам методологик асосдир. Ҳар бир фандаги сингари педагогик тадқиқотда ҳам илмий далилларга асосланади. Тадқиқот илмий далилилардан бошланади ва гипотезани исботланиши билан умумлаштирилади. Илмий далил тадқиқотнинг билиш

ҳаётий тажрибаси тушунчасига боғлиқ. Илмий далиллар мантиқий таҳлили ва ахборот ва график моделлар билан ифодаланиши мумкин. Тадқиқотчи ўз олдига қўйган муаммоларни ечишда, мавзуга доир илмий далилиларни йиғиш ва умумлаштиришдан бошлайди. Маълумотлар, манбалар тартибга солинади, назарий хулосалар чиқарилади, тушунча ва категориялар аниқланади. Билиш жараёнида фикрий тажриба алоҳида ўрин тутади. Ақлий билишга рационалистик таълимотга қарама-қарши эмпирик таълимот тарафдорлари тажрибани, айнан фикрий тажрибасини билишнинг тадқиқотнинг ҳал қилувчи омили деб қарайдилар. Проф.Д.Шодиев докторлик диссертациясида фикрий эксперимент педагогик тадқиқотда самарали восита эканлигини асослаган. Илмий далилларнинг ўзига хос хусусиятлари: - ижтимоий тараққиётнинг истиқболини кўра билиш, шу асосда узлуксиз таълим-тарбия жараёни ва бугуни ва келажаги, амалиёти ишлаб чиқиш; - хулоса учун етарли амалий натижа, мисоллар, ҳар томонлама мулоҳаза, фикрий таҳлил қилингани; - ҳозирги даврда педагогик муаммолар тадқиқоти илмий асосланган маълумотлар; - ҳар қанай педагогик тадқиқот етарлича амалий кўрсатгичлар билан асослаши; - тадқиқот натижаси фан амалиёти, мантиқ, псиҳологик жиҳатдан аргументли бўлиши кабилар. Далил – илмийлик мезони. Педагогик тадқиқотнинг мантиқий геносеологик модели: муайян тадқиқотнинг умумий билиш қонуниятларига мослиги; муайян тадқиқотнинг умумий моҳияти, мантиқиқй изчиллиги; тадқиқотнинг ижтимоий-иқтисодий долзарблиги; тадқиқот категориялари кабилар. Тадқиқотнинг эпистемологик модели илмий билиш ҳақидаги фандир.

Яъни, илмий тадқиқотнинг илмий далили назарий моҳиятини ифодалайди. Педагогик тадқиқотнинг эпистемологик модели: - илмий фаолияти, билиш усусллари, тадқиқот жараёни; - назарий моҳияти, илмий янгилиги, қиммати; - тадқиқотда субъект, объект муносабатлари; - шахс илмий йўналиш эканлиги; - абстраcт эксперимент; - гнеосеологияни муҳим таркибий қисми эканлиги кабилар; Илмий далилларнинг эмперик мантиғи: - эмперик(амалий) далилларнинг тажриба натижаси эканлиги - ҳаётий ва махсус эксперимент далиллар: - мисолларнинг типиклиги оптималлиги: - тажриба жараёни ва ҳоказо. Педагогик муаммони танлаш ва педагогик тадқиқот мавзуларини шакиллантириш Педагогик тадқиқот мураккаб жараён, чунки таълим-тарбиянинг диаликтик хусусияти, серқирра эканлиги изланувчидан аниқ муаммони танлашни тақозо этади. Педагогик жараён ҳали етарли ўрганилмаган долзарб муаммодир. Жамиятни, фанларни, ишлаб-чиқаришни, техникани тез тараққиёти, талим-тарбиянинг давр талаби, мавжуд шарт-шароитга мос қонунияти ва ёш авлодни ҳаётга тайёрлаш зарурати педагогик моаммолар тадқиқотларни илмий-амалий аҳамиятидан далолат беради. Педагогик муаммо таълим-тарбия тизимининг ечилмаган қирралари масалаларидир. Ана шу таълим-тарбия тизимининг комплекс кўламидан, ўз имкониятига мос муаммони, тадқиқот мавзуси сифатида танлаш, илмий изланишнинг дастлабки қадамидир. Чунки таълим-тарбия жараёнининг самарадорлигини ошириш, жамият иқтисодий-ижтимоий тараққиёт омилидир.

Тадқиқот муаммосини танлаш, чуқур мулоҳаза, интелликтуал таҳлил, ҳаётий тажрибага асосланади. ХХI асрда таълим-тарбияни истиқболли йўналиш и, баркамол авлод, баркамол шахс модели узлуксиз таълим- тарбияни модернизациялар, педагогик меросни ўрганиш, жаҳонда инсон, инсонийлик, муаммоси педагогик тадқиқот предметидир. Глобаллашув шароитида жаҳонда муайян муаммони ҳал этилгани даражасини аниқлаш; инсонни ўрганадиган фанларда ушбу муаммонинг тадқиқ этилганини таҳлили; миллий менталитет, қадриятлар хусусияти; муаммони тарихий, мантиқий моҳияти муаммони аниқлаш мезонидир. Муаммони танлаш, тадқиқот мақсадини йўналишларини белгилашда муҳим ўрин тутади. Педагогик тадқиқотнинг информацион, концептуал, экспериментал, кваламетрик, методик, ташкилий, тарихий, йўналишлари мавжуд. Информацион тадқиқот илғор педагогик тадқиқотларни ўрганиш умумлаштириш фанда муҳим ўрин тутади. Таълим-тарбия умум халқ иши: кўп сонли ижодкор педагоглар, ота-оналар, жамоатчилик, матбуот, радиотелевидения ходимлари фаолиятининг таркибий қисми. Педагогик қонуниятлар, тамоиллар, асосида илғор тажрибаларни умумлаштириш таҳилил, тарғиб қилиш, жамиятни педагоглаштириш имкониятини оширади. Информацион тадқиқотда объективлик, мантиқийлик, бадиийлик, ҳаётийлик, ва педагогика-псиҳология қонуниятлар оммавийлиги муҳим ўрин тутади. Илмий-педагогик тадқиқот концептуал йўналиш методологик хусусиятга эга. Таълим-тарбия жараёнининг методологик муаммосини ўрганиш педагогиканинг назариясини ривожлантиради. Назарий ва методологик тадқиқотлар илмий асосланган концепцияларда умумлашади. Концептуал тадқиқотлар жаҳон илм-фан ютуқлари, илғор тажрибалар, тарихий тараққиёт қонуниятларига асосланиб истиқболли йўналишларни белгилаб беради. Масалан, Ўзбекистонда “Кадрлар тайёлаш Миллий модели” жаҳон тажрибалари асосида яратилди, узлуксиз таълимни истиқболини белгилаб берди. Шахсга йўналтирлган таълим, технологик ёндашув, қонуниятли

ёндашув, таълим-тарбияни инсонпарварлаштириш, демократлаштириш ва узвий модернизациялаш долзарб муаммолардир. Педагогик муаммолар асосида муайян-тодқиқот мавзуси танланади. Мавзуга доир аниқ муаммолар аниқланади, тадқиқотчи ўзига қуйидаги саволни қўйилиши ва қирқ ўлчаб- бир қақорга келиши мақсадга муофиқ: 1. Фанинг қасйси соҳаси, йўналиши мени қизиқтиради? 2. Қайси муаммони методологик, умумий таълим, мактабгача педагогика, касб-ҳунар таълими, олий мактаб педагогикаси ва ҳоказоларни ҳал эта оламан? 3. Қайси ёшдагилар таълим-тарбияни ҳал эта оламан? 4. Тарбиялаш ўз ўзини тарбиялаш, дидактика, мактабшуносликнинг қайси йўналиши менинг имкониятимга мос? 5. Қайси муаммолар долзарб? Танланган муаммога асосан мавзу шакиллантирилади. Мавзунинг ҳар бир категорияси (тушунча сўзи) муаммони ифадалаши лозим. Мавзу аниқ, ихчам, илмий шаклда ифодаланиши шарт. Масалан, кўп ҳоларда у ёки бу муаммони “педагогик асослари” шаклида қўлланилиш ҳолатлари мавжуд, “педагогик асос” бутун фаннинг назарияси ва амалиётидир. Шунинг учун яратиш «ишлаб чиқариш», «такомиллаштириш», «ривожлантириш», «самарадорлик», «информация», «модернизациялаш», «модел», «тизим» категориялари илмийлик даражасини билдиради. Мавзуни танлаш асосан тадқиқотчининг иродаси, илҳоми асосида бўлади. Лекин мавзу танлашда ижтимоий буюртма долзарб илмий лойиҳалар асосида ҳам тавсия этилади. Мавзуни танлашда илмий марказлар мувофиқлаштириш кенгаш муҳокамаси, етакчи мутахасислар маслаҳати ҳам муҳим аҳамиятга эга. Чунки, муаммо ўрганилган, тадқиқ этилган, такрор бўлмаслигини шарт. Педагогик тадқиқот муаммосини танлаш, мазмуни шакллантириш илмий фаолиятнинг муҳим босқичидир. Биринчи бобда педагогика айрим долзарб муаммолари келтирилган

Педагогик тадқиқот объекти ва предмети Илмий тадқиқот мавзуси, мақсад вазифаси, тадқиқот объекти ва предмети бир-бири билан узвий боғлиқдир. Педагогик тадқиқот–мавзуга мос тадқиқот объекти ва предметини аниқлаш мураккаб жараён. Мавзунинг ҳар бир категорияси тадқиқот объекти ва предмети асосида фойдаланади. Тадқиқот объекти ва предмети аввало фаннинг предметидан келиб чиқади. Фанларнинг туташ бандларида илмий изланишлар анъанага айланмоқда, бундай тадқиқотлар предмети, ўзаро боғлиқлик диалектик қонуниятлар асосида белгиланади. Педагогик тадқиқот объекти ва предметини тўғри белгиланиши илмий фаолият самарадорлигини оширади. Мавзунинг мавҳум, умумийлиги, унинг объекти ва предметини белгилашда қийинчилик туғдиради. Мавзуда тадқиқот объекти ва предмети аниқ, қисқа ифодаланади. Юқоридаги бобда таъкидлаганимиздек: у ёки бу муаммонинг “педагогик асослари”, “педагогик муаммолари”, “педагогик масалалари” каби тадқиқот мавзуларининг предмети ва объекти ҳам мавҳум бўлади. Тадқиқот объекти танланган мавзу бўйича узлуксиз таълим-тарбия жараёнининг у ёки бу қисми, тадқиқот предмети муайян таълим-тарбия жараёнини, такомиллаштириш истиқболли қонуниятлари, методлар воситалари йўналишлари бўлиши мумкин. Масалан, “Мактабгача таълим муассасаларида мультимедиясидан фойдаланишнинг илмий-методик асослари” мавзусида диссертация тадқиқот объекти: мактабгача таълим муассаларида тайёрлов гуруҳларида мультимедия технологияси асосида таълим-тарбия жараёни белгиланган. Тадқиқот объекти асосида диссертация тадқиқот предмети: мактабгача таълим муасссаларида мультимедия технологиясидан фойдаланилган ҳолда болаларга таълим-тарбия бериш, уларда бошланғич компьютер савод воситалари танланган. Аввало, мавзу долзарб, бугунги кунда узлуксиз таълим – тарбияда педагогик технологиядан фойдаланиш шаклметодларидан ишлаб чиқиш давр талабидир. Тадқиқотчи мавзуга мос тадқиқот объекти ва предметини танлаган. Тадқиқот объекти

мактабгача таълим муассасаларининг ўзига хос хусусияти ва айнан тайёрлов гуруҳлари таълимтарбия дастуридан келиб чиқилган. Тадқиқот предметида мультимедиядан фойдаланиш тайёрлов гуруҳида таълим-тарбия самарадорлигини оширишнинг метод, воситаларини ишлаб чиқиш мақсади қўйилган. Шунингдек, “Педагогик таълим жараёнини ахборотлаштиришни ташкил этиш ва бошқариш назарияси ва амалиёти” мавзусидаги диссертациянинг тадқиқот объекти ўқитувчиларни касбий тайёрлаш ва малакасини оширишда замонавий ахборот ва коммуникация технологияларини жорий этиш жараёни; Тадқиқот предмети «Ўқитувчиларни касбий тайёрлаш ҳамда малакасини оширишда замонавий ахборот ва коммуникация технологияларини жорий этиш ва бошқаришнинг назарий ва амалий асоси» белгиланган. Дессертация тадқиққоти мақсади: Олий педагогик таълимда кадрлар тайёрлаш ва уларни малакасини ошириш жараёнига замонавий ахборот ва коммуникация технологияларини жорий этиш тизимининг мазмунини ишлаб чиқиш, назарий асослаш ҳамда амалиётга тадбиқ этиш илмий ишнинг мақсади, объекти ва предмети бир-бири билан боғлиқлигини кўрсатади. Тадқиқот мақсадини амалга ошириш жараёни (объекти) ва ҳал этиладиган долзарб илмий муаммо – предмети аниқ тизимли ёндошилганлигидан далолат беради. 13.00.08. – Касб-ҳунар таълими назарияси ва методикаси педагогик тадқиқоти бўйича “Касб-ҳунар таълимида фанлараро узвийликни таъминлаш методикаси” мавзусидаги диссертация тадқиқотида “Касб-ҳунар таълимида “Тикувчилик ишлаб чиқариш технологияси” махсус фанидан фанлааро узвийликни таъминлаш методикасини ишлаб чиқиш, амалга жорий этиш” мақсадидан келиб чиқиб, тадқиқот объекти: касб-ҳунар коллежларида узвийлашган фан дастурлари асосида “Тикувчилик ишлаб чиқариш технологияси махсус фанини ўқитиш жараёни”.

Тадқиқот предмети: касб-хунар таълимида “Тикувчилик ишлаб чиқариш технологияси” махсус фанидан фанлараро узвийликни таъминлаш мазмуни ва методикаси белгиланган. Тақдиқотда мақсад ва вазифа, объект ва предмет уйғунлиги илмий изланиш узвийлигини таъминлаган. 13.00.02. – таълим ва тарбия назарияси ва методикаси (биология) бўйича “Мактаб ўқувчиларида экологик тафаккурни фанлараро такомиллаштириш услубиёти (биология ва физика мисолида) диссертация тадқиқотида қуйидаги мақсад қўйилган: “биологияни физика билан боғлаб ўқитиш асосида ўқувчиларда экологик тафаккурни такомиллаштиришнинг дидактик, услубий жиҳатдан мақсадга мувофиқлигини аниқлаш уларни амалга оширишда замонавий шакл ва услубларни ишлаб чиқиш”. Шунга асосан тадқиқот объекти: умумий ўрта таълим мактабларида биологияни физика билан боғлаб ўқитишда ўқувчиларнинг экологик тафаккурини шакллантириш жараёни белгиланган. Лекин тадқиқот предметида бутун дидактик тизим қамраб олинган: умумий ўрта таълим мактабларида биологияни физика билан боғлаб ўқитиш ўқувчиларнинг экологик тафаккурини шакллантириш воситалари, услублар, шакллари педагогик шарт-шароитлари белгиланган. Демак, педагогик тадқиқот мақсадига мос таълим-тарбия жараёни ва долзарб муаммони ҳал этиш предмети белгилаш, узвий боғлиқли илмий изланиши самарадорлигини таъминлайди. Педагогик тадқиқотнинг мақсад ва вазифалари Илмий тадқиқотда мақсад муҳим ўрин тутади. Америкалик олим Жон Кхо “ҳар қандай фаолиятда аниқ мақсад етмиш фоиз ижобатдир” деб ёзади. Илмий тадқиқот мақсади изланувчининг яратувчанлик туйғуси, фаннинг долзарб муаммоси, мавзуга доир ахборотларни аниқланганлиги, ижодий илҳом, илмий тил, муаммони ечимини башорат қила олиш каби имкониятлар асосида умумлаштирилади.

Илмий тадқиқот мақсадини қуйидагича белгиланади: - ўрганилаётган муаммонинг моҳияти нимада; - қандай назарий масала ҳал этилади, асосий категориялар қайси; - фанда ўрганаётган, тадқиқ этилаётган масалани асословчи назария мавжудлиги, унинг устувор ва кемтик ҳолатлари; - нимани аргументли асослаш кабилар. Педагогиканинг умумий асослари, методологияга доир тадқиқот мақсади таълим-тарбия жараёнининг қонуниятлари, прнициплари, мазмунини модернизациялаш муаммосини аниқлашга қаратилади. Дидактикага доир тадқиқотлар дидактиканинг умумий қонуниятларидан келиб чиқиб, аниқ мақсад қўйилади. Юқорида таъкидлаганидек таълим жараёнига доир категориялар асосида тадқиқот мақсади ифодаланади. Педагогик тадқиқот мақсади мутахасислик йўналишлари хусусиятларидан келиб чиқади. Масалан, касб-ҳунар таълими ихтисослигига доир тадқиқотлар, шу соҳанинг долзарб муаммосини ҳал этиши ривожлантириш ҳозирги даврда педагогик тадқиқотлар концептуал ёндашувлар билан ҳарактерланади. Кадрлар тайёрлаш Миллий модели фан компоненти илмий тадқиқотни жаҳоншумул аҳмиятини, фанимизни жаҳон фанига интеграцияси талабини қўяди. Демак, аввало глобаллашув шароитида тадқиқот муаммосини умуминсоний моҳияти, аҳамияти илмий иш мақсадида кўзда тутилмоғи зарур. Иккинчидан, тадқиқот муаммосини жаҳонда ўрганилганлик даражасидан келиб чиқиб мақсад қўйилиши шарт. Тадқиқотчининг яратувчанлик, ташаббускорлик фазилати, шижоати, эзгуликка хизмат қилиши мақсадида ўз ифодасини топади. Тадқиқот мақсади аввало идеал натижадир, башоратдир, қолаверса, тадқиқот жараёни моделидир. Масалан, “Олий таълимда касбга йўналтирилган ўқитиш технологияларининг тизимли асосланиши” мавзусидаги диссертация тадқиқотида муаммонинг ўрганилганлик даражаси ҳақида жаҳон фанидаги

таълимотлар эътироф этилиб, мақсад аниқланади, “Ўқитиш технологиялари илк бор ХХ асрнинг 50-йилларида америкалик псиҳолог-педагоглар Б.Блум, Л.Андерсен, Дж.Блок, Т.Гилберт, Р.Тайджер тадқиқот объектида, Европа давлатлари Англия, Италия, Венгрия ва кейинги ўқитиш технологиялари давлат, марказларида фаолият кўрсатгани” қайд этилади ва тадқиқот мақсади, техника олий таълим муассасалари таълим тизимида талабаларнинг амалий фаолиятига тайёргарлигини таъминловчи касбий йўналтирилган ўқитиш технологияларининг илмий-педагогик асосларини ишлаб чиқиш, улардан бўлажак муҳандисларни тайёрлашда фойдаланишнинг дидактик шартшароитларини аниқлаш ва амалиётга жорий этиши мазмунида белгиланади. Тадқиқот мақсадидан келиб чиқиб қуйидаги вазифалар белгиланади: 1. Ўқитиш технологияларининг илмий асосларини дидактик муаммо сифатида ишлаб чиқиш ва уларнинг техника олий таълим муассасалари таълим тизими учун заруриятини илмий асослаш. 2. Ўқув жараёнининг информацион-технологик таъминоти асоси сифатида касбий йўналтирилган таълимий муҳит моделини яратиш ва илмий жиҳатдан асослаш. 3. Касбий йўналтирилган ўқитиш технологияларини лойиҳалаш ва конструкциялаш босқичлари ва қоидаларини ишлаб чиқиш. 4. Касбий йўналтирилган ўқитиш технологиялари доирасида талабаларнинг ўқув-билув фаолиятини бошқаришни тизимли асослаш. 5. Техника олий таълим муасасалари таълим тизимида фаол ўқитиш методлари ва шаклларининг дидактик имкониятларини назарий жиҳатдан яхлит тизим сифатида асослаш. 6. Касбий йўналтирилган ўқитиш технологияларнинг дидактик самарасини педагогик тажриба-синовда аниқлаш. 7. Техника олий таълим муасасалари таълим тизимида фаолият кўрсатаётган ўқитувчилар учун ўқув жараёнини касбий йўналтирилган

ўқитиш технологиялари асосида ташкил этиш бўйича методик тавсиялар ишлаб чиқиш. Демак, мақсадга мувофиқ вазифалар белгиланади. Тадқиқот вазифалари диссертациянинг истиқболли режасида, мазмунмундарижасида ўз ифодасини топади. Тадқиқотчининг мутахасислиги, қизиқиши, яратувчилик қобилияти, ижодга интилиши аниқ мақсади ва вазифасини белгилашда намоён бўлади. Тадқиқот бошланишида қўйилган мақсад, вазифа қўлами кам бўлсада, изланиш жараёнида кўпроқ ютуқларга эриши, янги концепциялар яратилиши, қонуниятлар очилиши тажрибаларга эга бўлиш мумкин. Чунки, фан буюк уммон уни ўрганилмаган кенгликлари, ботуни ўз ижодкорларини қутмоқда. Абу Абдулло Рудакий айтганидек: “Илмдан яхшироқ хазина бўлмас, Қўлингдан келгунча тера олсанг бас” Тадқиқотчилик, ташаббускорлик мақсади илмий изланишни аниқ мақсадида намоён бўлади. Мақсад бўйича изчил, илмий фаолият натижаси ҳаётда ўз ифодасини топади. Шарқ мутафаккирларидан Камолиддин Биноий: “Илм йўлида ранж чеккан одам Ранж эмас, ганжига қўяди қадам”. “Илм амал билан ишга раҳнамо, Илм агар амалга ёр бўлмас, Ундан кўзга ҳеч мадор бўлмас”. Тадқиқот мақсади, вазифаларда ўрганаётган воқелик, предмет, унинг таркиби, моҳияти, бошқа воқеа-ҳодисалар билан боғлиқлиги, умумий қонунитялар, назарий асослари, ижтимоий-иқтисодий имкониятларни; мавжуд шарт-шароит асосида тадқиқот объекти ва предметини аниқлаш; илмий изланиш методларини танлаш, кузатиш олиб бориш, тажрибалар ўтказишдан; амалиётга жорий этиш, тавсиялар ишлаб чиқиш ифодаланади, белгиланади.

Илмий тадқиқотнинг фарази. Илмий фараз фан тараққиётининг, янги ихтироларини муҳим таркибий қисмларидир. Бирор илмий ихтиро индукция, олдиндан башоратсиз, тажрибасиз амалга ошмаган. Айниқса педагогик тадқиқотда хатога йўл қўймаслик, натижани ҳар томонлама асослиги илмий фараз алоҳида аҳамиятга эга. Олдиндан аниқ кўра олиш илмий фараз (фанда қабул қилинган гипотеза) дир. Илмий тадқиқот мақсади, вазифасини аниқлагандан кейин экспереминтал (тажрибалар) ўтказиш учун муайян илмий фараз бўлиши, фаразга ҳар сафар таяниш тадқиқот фаолиятининг меъзонидир. Илмий фараз олдиндан тасаввур, фикрий тажриба, тадқиқотнинг ички тизими, тадқиқотниг ҳаракат кучи. Илмий фараз тажрибага, типик ҳаётий мисолларга, мантиқий аналогия, илмий воқелик моделига, келгусида тажрибага текшириладиган мавҳум назарияга асосланади. Аниқ илмий фараз тадқиқот самарадорлигини оширади, тадқиқот бўйича натижага эришади. Тадқиқот бошидаги илмий фараз ишчи гипотеза бўлади. Яхши шакилланган илмий фараз муаммони ҳал этиш фараз асосида эришилган натижаларга кўра истиқболли аниқ гипотеза яратиш имкониятини беради. Муайян илмий фараз чуқур назарияага асосан ифодаланади, унда мавжуд воқелик, натижаларининг педагогик қонуниятлар билан уйғунлиги, мослиги исботланади. Тадқиқотда илмий фараз исботланиш шарт, дастлабги илмий фараз ва эксприментлар натижаси асосидаги муайян илмий фараз таққосланади. Педагогик тадқиқот илмий фарази аниқ натижавий далиллар, мисоллар билан боғлиқ. Ҳар томонлама текширилган натижавий мисоллар, яратилган янгилик, башорат қилиш илмий фаразнинг асослангани тадқиқотнинг меьзонидир. Демак, илмий фаразлар аввало диалектик қонуниятлар педагогиканинг қонуниятларидан келиб чиқса, мукаммал тажрибаларда ва эксприментларда асосланса унинг мукаммаллигидир.

Илмий фаразлар тадқиқот мавзусига, қўйилган мақсадга, вазифаларга мос бўлиши изланиш самарадорлигини оширади, изчиллигига эришилади. Дастлаб гипотезани фанга маълум бўлган қонун ва назариялар ёрдамида изоҳлашга ҳаракат қилинади. Гипотеза эмперик тасдиғини топган ёки экспериментал текшириш натижасида рад этилади. Гипотезанинг муҳим шарти экспериментлар ва амалиётда исботланишидир. Илмий тадқиқотчи ўзининг умумий ғоясини бир ёки бир нечта гипотезада ифодалайди. Гипотеза тизими тадқиқот жараёнининг механизимидир. Илмий фаразга қўйиладиган асосий талаблар: 1. Педагогик тадқиқотда энг муҳими нимада? 2. Тадқиқот объектининг таркибий қисми, хусусияти, педагогик воқелик нимада? 3. Ўрганилган жараён моделининг хусусияти қандай? 4. Ўрганилаётган воқеликни моҳияти нимада? 5. Муайян воқелик қандай ҳосил бўлади? 6. Тадқиқот вақти, муддати, қандай? 7. Илмий фаразнинг тажрибада аниқлаш учун қайси метод ва воситалардан фойдаланилади? Демак, тадқиқот жараёнининг ҳал қилувчи таркибий қисми муайян илмий фараз, уни тажрибада, амалиётда исботланишидир. Масалан: Шахс ҳуқуқий ижтимоийлашувунинг назарияси ва амалиёти мавзусидаги диссертация тадқиқотининг илмий фарази қуйидагича башорат қилинади. Илмий фаразнинг тажрибада синалгани тадқиқотни илмий янгилигида ифодаланади. Тадқиқот илмий фарази асосланганига кўра тавсиялар ишлаб чиқилади. Мутафаккирларнинг илмий фарази ҳақидаги қарашлари бунга мисол бўла олади:

Фан билан шеърият гўё қарама-қарши икки қутбдир, дея ҳисобланадиган одатий фикр кўпроқ янглиш фикрдир. Ҳаётларини илмий изланишларга бағишлаган кишилар, улар ўзлари урганаетган нарсанинг поэзиясини бошқа одамлар сингаригина эмас, балки уларга нисбатан анча жонлироқ қабул қила олишларини бизга доимо исботлаб келишяпти. Г. Спенсер Инсон билимининг исталган соҳасида поэзия тўлиб-тошиб ётибди. К. Г. Паустовский Илмий тафаккурда доимо поэзия элементи мавжуд. Ҳақиқий фан ҳам, ҳақиқий мусиқа ҳам бир тоифада мушоҳада юритишни талаб қилади. А. Эйнштейн Ҳозирги замоннинг буюк алломалари — чинакам шоирлар ҳам. Р. Роллан Қиттаккина шоирлиги бўлмаган одам ҳақиқий математик бўлолмайди. Қ. Вейерштрасс Агар инсон ўзини келажакнинг ёрқин ва мукаммал оғушида тасаввур этолмаганида эди, агар у орзу қилишни билмаганида эди, у ҳолда ўша келажакни деб шунча машаққатли қурилишларни тиклашга, тинимсиз кураш олиб боришга, ҳатто ўз ҳаётини қурбон беришга уни ҳеч нима мажбур этолмаган бўлур эди. Д. И. Писарев Олим биринчи навбатда ижодий хаёл суриш қобилиятига эга бўлмоғи керак, хаёл худди санъатдаги каби фанда ҳам ғоят муҳим рол ўйнайди. Хаёл йиғилган материал устидаги машаққатли меҳнатдек зарур нарса. Хаёлсиз илмий иш факт ҳамда қуруқ, яланғоч ва кўпинча бенаф хулосаларнинг ортиқча қа-лашмасига ўхшаб қолади. А. Е. Ферсман

Агар инсондан орзу қилиш қобилияти олиб қўйилса, у ҳолда маданият, санъат, фанни яратувчи энг кучли ҳиссий сабаблардан бири ҳамда ёрқин истиқбол учун курашиш иштиёқи йўқ бўлур эди. Қ. Г.Паустовский Ҳақиқий олим хаёлпарастдир, кимки хаёлпараст бўлмаса, у ўзини амалиётчи деб атайди. О. Бальзак Хаёл сурмайдиган олим оёқда юрадиган яхшигина кутубхонага ва тирик изоҳномага ўхшайди, у ўзлаштирадию, лекин ўзи яратмайди. Ф. Ю. Левинсон-Лессинг Олимлар ҳам худди рассомлардек хаёлпараст одамлар улар ўз ғояларидан устун турмайдилар улар фақат фикрлари етган, туйғуларини жалб этган нарса устидагина яхши ишлашлари, узоқ ишлашлари мумкин. Уларда ғоялар алмашиниб туради: мутлақо кутилмаган, кўпинча ақл бовар қилмайдиган фикрлар ҳам келади мияларига: у фикрлар кўмилиб, чарх уриб, чати-шиб кетади, ярақлайди. Олимлар ана шундай ғоялар ичида яшайдилар ва шу ғоялар учун ишлайдилар. В. И. Вернадский Энг уста ва эпчил тажриба қилиб кўрувчилар ўз тасаввурларига тўла эркинлик берадилар ва бир-биридан мутлақо узоқ тушунчалар ўртасидаги алоқани қидириб топадилар. Гарчанд бу қиёслар ғализ ва ҳақиқатдан йироқ бўлгап тақдирда ҳам улар оқил, вазмин ва юраксиз донишмандлар ҳеч вақт ўйлаб тополмайдиган буюк ва муҳим кашфиётлар учун бахтли бир тасодифни юзага келтириб қўйиши мумкин. Ж. Пристли Имкони борича кўпроқ орзу қилиш керак, келажакни бугунга айлантириш учун имкони борича кучлироқ орзу қилиш керак. М. М. Пришвин Фаннинг қанотларига хаёл туташган бўлса, у ютади. М. Фарадей

Орзу инсон бахти ижодкори учун худди билим ёки ғоя сингари керакли қуролдир. Л. М. Леонов Орзусиз одамнинг ақлини ҳеч нарса охиригача қўзғатолмайди Г. Тейлор Ҳаётимизда, фан ва санъатда нимаики юксак ва гўзал нарса бўлса, жами хаёл ёрдамида ақл билан ва кўп нарсалар эса ақл ёрдамида хаёл билан яратилган. Дадил айтиш мумкинки, Коперник ҳам, Ньютон ҳам фанда эришган ютуқларини хаёлсиз сира қўлга киритолмаган бўлур эдилар. Н. И. Пирогов Келажакни яратишга ҳеч нарса дадил орзулардек кўмаклашмайди. Бугун — хаёл, эртага — тан ва қонга сингади. В. Гюго Одамлар иродаси ва тафаккури ҳақиқатга айлантиролмайдиган хаёл йўқ. М. Горький Бемаъни хаёл бемаънилик туғдиради, ақлга улансачи, санъатнинг жони ва унинг нафосат манбаига айланади. Ф. Гойя Хаёлнинг поёни йўқ, тафаккур кира олмаган жой йўқ, табиатни енгувчи техника қудратининг чеки йўқ. А. Е. Ферсман Ҳозирги замон фанининг мўъжизалари қадимий мифология мўъжизаларидан анча афзалроқдир. Р. Эмерсон Хаёл билимдан муҳимроқ. А. Эйнштейн Орзу реалликдан қудратли. Орзунинг ўзи олий реаллик экан, бошқача бўлиши мумкинми ахир? У борлиқнинг қалби. А. Франс Ғоя фактдан юқори туради.

О. Бальзак Тасаввур — бу қалб кўзи. Ж. Жубер Ҳозир исбот этилган нарса илгари фақат тасаввурда мавжуд эди. У. Блейк Биз ҳозир физикадан аниқ биладиган нарсалар илгарилари тахмин қилинган эди, агар ҳатто янглиш бўлса ҳам бундай тахминларга сира йўл қўйилмаганда эди, унда биз бирорта ҳақиқатниям очолмаган бўлур эдик. Э. Эйлер Қанчадан-қанча ишлар то рўёбга чиқарилмагунча мумкин бўлмаган нарсалар, деб ҳисобланган эди. Катта Плиний Янги ҳақиқатнинг тақдири шундайки, дастлабки пайтда у ҳар доим бидъатга ўхшаб туюлади. Т. Гексли Кўпгина буюк ҳақиқатлар аввалига масхараланган. Б. Шоу Тараққиётга қарши эътирозлар ҳамиша ахлоқсизликда айблашга бориб тақаларди. Б. Шоу Ҳар қандай ҳақиқатнинг қисмати аввало кулги бўлиб, кейин тан олиш билан якунланган. А. Швейцер Ҳар қандай таълимот уч босқичдан ўтади аввал уни ақлга сиғмайди дея эълон қилиб, унга хуруж қиладилар, кейин, афтидан, оз бўлсада, маълум даражада ҳақиқатга ўхшайди, деб хулоса чиқарадилар. Ниҳоят, унинг ғоят муҳимлигини тан оладилару, сўнгра, «мен очдим» лаб талашадилар. У. Жеймс

Нарсаларнинг юзаки кўринишинигина қамраб олувчи кундалик тажриба асосида мулоҳаза юритсак, фан ҳақиқатлари ҳар доим ғайритабиий бўлиб кўринади. К. Маркс Инсоният тараққиётида янги давр очган, ўз асрига шон-шуҳрат келтирган буюк фикрлар, кашфиётлар, ихтиролар ва ғояларни калтабинлик, аҳмоқлик ва ишончсизлик ҳамиша утопия деб атаган. Э. Жирарден Утопиялар кўпинча вақтидан аввалроқ айтиб қўйилган ҳақиқатлар бўлиб чиқади. А. Ламартин Лойиҳа — келажакнинг хомаки режаси. Баъзи ҳолларда келажак юзлаб хомаки режаларни талаб қилади. Ж. Ренар Илмий ғоялар дунёсида ҳам худди ҳаётнинг ўзидаги каби тараққиёт ва ҳақиқат дарров ғалаба қозонавермайди бунинг учун курашиш, барча кучларни сафарбар этиш, тўхтовсиз мақсадга интилиш ва шижоат кўрсатиш, ўзининг ҳақлигига ва ғалабага қаттиқ ишонч зарурдир. А. Е. Ферсман Буюк манзилга интилаётган одам хаёлпараст, шоввоз ёки хомхаёл, деган лақабдан қўрқмаслиги керак, зотан бу лақаблар уни олганларни эмас, тўқиб чиқарганларни кўпроқ шар-манда қилади. Э. Якобе Агар ДонКихотлар чиқариб ташланса, Тарих китобини ёпиб қўйган маъқул. Унда ўқишга арзирли ҳеч нарса қолмайди. Я. С. Тургенев Орзуга мойиллйкни сақлаш буюк донишмандликдир. Орзулар дунёга гўзаллик ва маъно бахш этади. Орзулар, агар улар изчил ва асосли бўлса, ўз ўлчови ва қиёси билан реал дунё яратар экан, яна ҳам тиниқлашиб кетади. А. Франс

Меҳнат ва яратиш жабҳасида жасорат ва телбаликдан ҳайиқмаслик керак. М. Горький Биз айни илмий тафаккур жабҳасида дадилликдан чўчимаслигимиз керак фақат биз доим дадилликнинг журъат эканлигини билиб, уни реаллик, факт тарзида қабул қилмаслигимиз лозим. А. Е. Ферсман Агар таваккалчилик бўлмаганда, тараққнёт ҳам бўлмас эди. В. В. Вересаев Одатда кўп билганлар эмас, оз билганлар фан у ёки бу масалани ҳеч қачон ҳал этолмайди, деб қатъий таъкидлашлари мумкин. Ч. Дарвин Қўлдан келадиганига эришмоқлик учун қўлдан келмайдиганга ҳам уринишни унутма. А. Г. Рубинштейн Тараққиёт фақат жасорат туфайлигина рўй беради. В. Гюго Фандаги ҳар бир мислсиз муваффақиятнинг манбаи хаёлимизнинг буюк дадиллигидадир. Ж. Дьюи Тасаввурсиз одам телескопсиз обсерваториянинг ўзгинаси. Г. Бичер Хаёл таъсирчан одамни санъаткор, довюракни — қаҳрамон қилиб етиштиради. А. Франс Теран хаёл воқеликни юзага келтиради. М. Монтень Ҳар қандай инқилоб ҳам даставвал фикр тариқасида бир кишининг миясида туғилган. Р. Эмерсон Билим ҳамиша фаразлардан бошланади.

А. Гумбольдт Кафиётлар тасодифан рўёбга чиқиши ҳам мумкин, бунда ҳар қандай одам бошқа одамни ёш —кексани — донишмандни ўқитиши мумкин. У.Гарвей Одам тушунишнинг иложи йўқ нарсани ҳам тушуниш мумкинлигига инонмоғи керак: акс ҳолда у ҳақда бош қотирмаган бўлур эди. И. Гёте Ҳар нарсада бошқа ҳеч бир киши кўрмаганни кўришга, ҳеч бир киши бош қотирмаган жиҳатни топишга интилмоқ лозим. Г. Лихтенберг Кўпчилик эътироф этган ва барча аллақачонлар ҳал этил-ган, дея ҳисоблаб юрган фикрлар ҳаммадан кўра кўпроқ тадқиқ этишга лойиқдир. Г. Лихтенберг Одамларнинг аҳамиятсиз нарсаларни аҳамиятга молик деб санаш майли жуда кўп аҳамиятли нарсаларни юзага келтирди. Г. Лихтенберг Инсоният тараққиётининг чегараси йўқ ва кишилик ҳеч қачон ўзига: «Тўхта, бас, бошқа борадиган манзил йўқ!»—демайди. Модомики, ҳозиргача инсоният кўп нарсаларга эришган экан, бу яқин вақт ичида у яна ҳам кўпроқ нарсаларга эришмоғи зарур деган гапдир. В. Г. Белинский Синчковлигимизнинг ниҳояси йўқ, —идрокнинг қаноатлана бошлаши унинг чекланганлиги ёхуд толиққанлигининг аломатидир. М. Монтень Инсон ақлига чек йўқ. У бир ерда тўхташни ҳам, хотиржамликни ҳам билмайди, тобора олға тирмашаверади. Ф. Бэкон Тараққиётимиз эндигина бошланяпти ва биз ҳар қанча тасаввур этиб кўрганимизда ҳам, у бизнинг табиат устидан ҳукм-ронлигимизни қай даражага етказишини билиш қўлимиздан келмайди.

Н. Г. Чернишевский Ҳеч ким ўз кароматида инсон билимлари хусусида чекланган авлиёлардек кўп янглишмаган. К. А. Тимирязев Воқелик деярли ҳаммавақт башоратчилар тасаввуридан ўзиб кетади. К. Э. Циолковский Фан зинама-зина юксалмоқда, одамларнинг билим доираси кенгаймоқда, эҳтиёжлар ўсмоқда ва куни кеча мўъжиза туюлган нарса бугун оддий воқеа бўлиб қолмоқда. В. А. Обручев Илмий англаш ва башорат чегараларини айтиб бериб бўлмайди. Д. И. Менделеев Фан олға силжиган сайин бетўхтов янгиланиб боради. В. Гюго Илмий ходимнинг энг муҳим фазилати меҳнатсеварлик. Одатда тажриба зўр ғайрат-шижоат талаб этадиган қайта-қайта текширувларни тақозо этади. «Меҳнатсиз чинакам буюклик бўлиши мумкин эмас», деган эди Гёте ва мутлақо ҳақ эди. К. И. Скрябин Фан сарҳадлари уфққа ўхшайди: уларга қанча яқинлашилса, улар шунча узоқлашаверади. П. Буаст Авваллари фаннинг чегараси бўлган жой, бугун унинг нақ марказидир. Г. Лихтенбер Инсоният ўз тараққиёт бешигидаёқ сезгирлик ва башоратни, мўъжизакорлик ва пайғамбарлик санъатини орзу қилган ва бу армонларини хаёлий қаҳрамонлар ва авлиёлар қиёфасида мужассамлаштирган. Бу икки санъатни унга фан берди. К. А. Тимирязев

Илмий кашфиётлар ҳар жиҳатдан мукаммал ва тайёр ҳолда бўлмайди. Айрим бую к шахслар заковатидан нур олган ил мий ижод жараёни, айни пайтда умуминсоний тараққиётнинг оҳиста ва асрий жараёни ҳамдир. В. И. Вернадский Илмий кашфиётларнинг бирданига рўёбга чиқиши камданкам бўлади, одатда уни биринчи топганлар ўша топилган нарсанинг ҳақиқатлигига ишонтиришга ҳам улгурмайдилар; аммо бу кашфиётлар кўпчиликнинг меҳнати ва шу вақтгача тўпланган барча маълумотларнинг йиғиндиси сифатидагина юзага келганини унутмаслик керак. Д. И. Менделеев Биринчи бўлиб сўзсиз фикр, хаёл, эртак йўлга чиқади. Уларнинг ортидан илмий ҳисоб ва пировард-натижада фикрни амалиёт якунлайди. К. Э. Циолковский Пишиб етилган ва замон тақозо этган фикрлар бир-биридан мустасно тарзда бир йўла юзларча мияларда туғилиши ҳам мумкин. И. Гёте Илмий фаразлар ҳамиша шу фаразларни туғдирган далиллар доирасидан чиқиб кетади. В. И. Вернадский Ғоя ўрнини ақл ва тасаввур кучи эгаллаган фаразлар ҳам бор. И. Гёте Бирор бир фан ўрнидан силжиши, унинг ривожи янада мукаммал бўлиши учун, фаразлар ҳам худди тажриба ва кузатишлардан олинган натижалар сингари зарурдир. И. Гёте Фаразлар бино олдига тикланган, уй битгач, олиб ташланадиган ҳавозалардир; улар қурувчи учун керак фақат қурувчи ҳавозаларни бино деб ўйламаслиги зарур. И. Гёте

Фаразлар қанчалик даргумон бўлмасин, агар мавжуд ҳодисаларни уйғунлаштириш ва янгиларини олдиндан айтиб бера олиш имконини туғдирса, улар фойдалидир. Электр қуввати, атомнинг тузилиши ҳақидаги фаразлар шулар жумласидандир. К. Э. Циолковский Деҳқон омочи экин етиштиришни осонлаштиргани каби, фаразлар ҳам илмий ишни енгиллаштиради ва тўғри йўлга солади. Д. И. Менделеев Ҳеч нарсага эътиқод қўймагандан кўра, кези келиб нотўғри бўлиб чиқадиган фаразга эргашган ҳам маъқул. Д. И. Менделеев Жами фаразлардан тадқиқ қилинаётган нарсалар тўғрсидаги кейинги фикрни узиб қўймайдиганини танланг. Ж. Максвелл Дадил фикрлар ўйиннинг олдида турган шашка доначала-рига ўхшайди; улар ўзлари қурбон бўлиб, ғалабани таъминлайди. И. Гёте Журналист фаразларни қоралашга шошилмаслиги керак, Буюк кишилар топиб улгурган энг муҳим ҳақиқатларни очишнинг ягона йўли фаразлардир. М. В. Ломоносов Буюк кашфиётлар, илмий тафаккур жабҳасидаги олдга сакрашлар чинакам ижодий метод, интуиция йўли билан яратилади. Л. Бройль Инсоният ўз кучларини такомиллаштириб, илгарилаб бормоқда. Ҳозир унинг қўли етмаган нарсалар ҳам вақти келиб унинг учун яқин, тушунарли бўлиб қолади, фақат бунинг учун ишлаш, ҳақиқат излаётганларга ҳар тарафлама кўмаклашиш даркор. А. П. Чехов

Фан йўлида қилинадиган хизматларнинг энг буюги унга янги ғояларни киритишдир. Ж. Томсон Ўзгалар топган нафюсатни сен ўзинг учун топсанг, уни билиб қадрига етсанг—ахир, бу ҳам яратишдан кам эмаску? И. Гёте Янги ғояларни қўллаб-қувватлаш керак. Ҳамма ҳам бундай журъатга эга бўлавермайди, аммо бу одамларнинг энг қиммат-ли фазилатидир. К. Э. Циолковский Ер юзида ҳеч нима мукаммал эмас, шунинг учун тараққиётга завол бўлиб, эски афсона, таълимот, ақида ва кўрсатмаларга ёпишиб олиш ярамайди. Бундан минг ёки юз йиллар муқаддам мақбул туюлган нарса бугунги кунга ёки энди бутунлай яроқ-сиз бўлиб қолиши мумкин. В. Вейтлинг Догматизм — фанда тараққиётни бўғади; билъакс, жонли тафаккурни ўз ибтидоси теграсида тошлдиздек қотиб қолишга мажбур этади А. И. Герцен Догматизм асоссиз далиллар негизида туғилган хулосаларга таянувчи нотанқийдир мулоҳазадир. Я. А. Рубакин Догматизм — чаламуллаликнинг яққол кўринишларидан бири. Н. А. Рубакин Ақлий лаёқатсизлик ҳамиша суcт консерватизм сифатида ажралиб туради ва янги ғояларнинг бостириб келишига инерциянинг маъносиз қаршилигини кўндаланг қўяди. Д. И. Писарев Ақидалар қурбон бўлган чоғдагина фан бошланади. Г. Галилей Оптимизм — инқилоб эътиқоди. Т. Банвиль

Илмий фантастика, сирасини айтганда, фан ва техникага юклатилган дадил топшириқдир. К. А. Федин Тасаввур шунинг учун ҳам тасаввурки, у воқеликка айланади. В. О. Ключевский Дунёда енгиб бўлмайдиган нарса йўқ. А. В. Суворов Одамлар эришолмайдиган ҳеч нима йўқ. Гораций Фан одамларни ер қаърида яшириниб ётган қувватлардан фойдаланишга ўргатди. У инсонни само сирлари томон етакламоғи ва қуёш нурлари қувватини жиловлашга ўргатмоғи лозим. Я. А. Умов Бугун мумкин бўлмаган нарса эртага ечилади. К. Э. Циолковский Ҳозир билмасак, хўш, осмон узилиб ерга тушибдими, шубҳасиз, билиб оламиз. Ибтидоий одам бугунги нарсаларнинг кўпини билмас эди. Фақат ўша ибтидоий нотавонгина ўз билганларини — умуман билиш мумкин бўлган нарса, деб ўйлар зди. К. Э. Циолковский Одамлар куёш системасига кириб, худди ўз уйларидек хў- жайинлик қилсалар: хилқат сирлари очилар эдими? Мутлақо! Бирор-бир майда тош ёки чиғаноқни кўздан кечириш билан океан. сирлари очилиб қолмайдику, ахир. К. Э. Циолковский Вақти келиб фан хаёлдан ўзиб кетади. Жюль Берн Мен нимаики ёзмай, нимаики тўқимай, —улар бари бир мавжуд имкониятлардан доимо паст туради. Шундай вақтлар келадики, фан ютуқлари тасаввур кучини ортда қолдириб кетади. Жюль Берн

Орзунинг воқеликдан устун томони бор. Воқеликнинг айрим жиҳатлари орзудан устун. Униси ҳам, буниси ҳам уйғунлашиб кетганда, лиммо-лим бахт шундан иборат бўлур эди. Л. Н. Толстой Зўр тасаввур буюк билимни тақозо этади. А. С. Пушкин Тасодифий кашфиётларни фақат ақли етилганларгина очади. Б. Паскаль Ҳаётда ошиғи олчи келган одамлар — белни маҳкам боғлаб ўзларига керакли тасодифларни ахтарган кишилардир. Б. Шоу Ҳадсиз имкониятлар ҳаммага ҳам рўбарў бўлади-ю, бироқ кўплар унга дуч келганларини ҳатто билмай қоладилар. У. Чэннинг Мен ижодий фантазияга, аниқ билимларга асосланган орзуни амалда қўллашга даъват этаман. И. П. Бардин Тараққиёт ақлий камолотга таянади; унинг туб моҳияти тўғридан-тўғри билимларнинг муваффақияти ва равнақидан иборатдир. Я. Г. Чернишевский Билимлар орта бориши билан тасаввур кучи ҳам зўрая боради. Қ. Г. Паустовский Кимнингки тасаввури бору билими бўлмаса, у қанотли, аммо оёқсиздир. Ж Жубер Тасаввурнинг ўрнини боса оладиган биргина нарса — тажрнба. Ж. Бержес

Адабиётлар : 1. Ислом Каримов. “Юксак маънавият – енгилмас куч.” Тошкент: Маънавият, 2008 2. “Кадрлар тайёрлаш миллий дастури” // Баркамол авлод – Ўзбекистон тараққиётининг пойдевори. Тошкент, 1997 3. Миллий истиқлол ғояси: асосий тушунча ва тамойиллар. Тошкент: Ўзбекисто, 2000 4. Ислом Каримов. “Юксак билимли ва интелектуал ривожланган авлодни тарбиялаш мамлакатни барқарор тараққий эттириш ва модернизация қилишнинг энг муҳим шарти” Тошкент 2012 йил феврал Ҳалқаро конференция. 5. Ислом Каримов. “Ўрта асрлар Шарқ алломалари ва мутафаккирларининг тарихий мероси, унинг цвилизация ривожидаги роли ва аҳамияти” 2014 йил май Ҳалқаро конференция. 6. Вазирлар Махкамасининг 2012-йил 28-декабрдаги 365-сон карори 7. Абу Али Ибн Сино. “Шеърлар ва тиббий достон” Тошкент 1981. 8. Абу Наср Фаробий. “Фозил одамлар шахри” Тошкент А. Қодирий номидаги Ҳалқ меъроси нашриёти 1993. 9. Абу Райхон Беруний. “Феруза” Тошкент А. Қодирий номидаги Ҳалқ меъроси нашриёти 1993. 10. “Авесто” Душанбе: Адаб 1990.

Похожие

Педагогик технологияларнинг илмий асослари

Педагогик технологиянинг илмий асослари

Педагогик технологияларнинг илмий назарий асослари

Педагогик жараён ва мутахассислик. Педагогик илмий-тадкикот методлари

Янги педагогик технологияларнинг илмий- услубий асослари