Pedagogik diagnostikaning tadqiqot metodlari - Педагогиka - Рефераты

Pedagogik diagnostikaning tadqiqot metodlari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

78.5 KB

Pedagogik diagnostikaning tadqiqot metodlari REJA : 1. Pedagogik diagnostikaning tadqiqot metodlari haqida umumiy tushuncha 2. Pedagogik diagnostika – kuzatuv metodi 3. Pedagogik diagnostikada so’roqlash metodi 4. Pedagogik diagnostikaning test metodi

Har qanday faoliyat zamirida ham amalga oshirilgan ishlarning pirovard maqsadi, vazifalari va kutilgan natijalari bo’ladi. Faoliyat natijalarini sarhisob qilish, amaliy xulosalar yasash, bo’sh yoki muvaffaqiyatli o’rinlarni belgilabolish – faoliyatning keyingi bosqichlarida uni hisobga olish pedagogic diagnostika deyiladi. Pedagogik diagnostika ta’lim samaradorligi, ish mazmuni olib borilgan pedagogic faoliyatni tahlil qilihda katta ahamiyatga ega bo’lib, ilg’or ta’lim muasasalarida bu ish uslubi muvaffaqiyatli tarzda amalgam oshirilmoqda, yutuqlar mustahkamlanib, yo’l qo’yilgan kamchilik va nuqsonlarni tahlil qilish asosida yosh strategic yo’nalishlar belgilab olinmoqda va yuqori darajadagi pirovard natijalar qo’lga kiritilmoqda. Savol tug’iladi:  bola qobiliyati, imkoniyat, bilimi, egallangan ko’nikmalarining o’lchovi bormi?  bolaning bilish va ko’nikmalarini belgilashga o’qituvchu aralashgani ma’qulmi, yoki o’ziga-o’zi baho bergani afzalroqmi? Mana shu savollarga eng maqbul asoslarda javob berish, pedagogik diagnostikaning predmetidir. Mana shu maqsadni ro’yibga chiqarish yo’l- yo’riqlari, metodik mexanizmlarini ishlab chiqish, joriy etish muhim vazifadir. Pedagogik diagnostikaning tarixi pedagogic faoliyat tarixi bilan deyarli tengdosh, boshqacha qilib aytganda, pedagogik jarayon ming yillardan beri mavjud bo’lsa bu faoliyatning me’yoralari va natijalarini belgilash ham shunchalik qadimiydir. Demoqchimizki, o’quvchi bilimiga baho qo’yish, uni sinov va imtixon qilish pirovard ish natijalarini belgilab olish boshlangan yerda pedagogic diagnostika ham mavjud. Faqat farq shundaki, ibtidoiy va o’rta asr pedagogikasida bola bilimi va iqtidorini diagnostic tahlil qilishning ilmiy asosi yo’q edi. Pedagogik diagnostikani ilmiy asosda tahlil etish va yo’lga qo’yish 20 asr boshlarida amalgam oshirilgan. Shu boisdan, bu pedagogic jarayonning nomlanishi ham turlicha bo’lgan.

Ayrimlar pedagogik diagnostikani taklif etilgan bilimlarni o’zlashtirish asosi deyiladi. Boshqalar diagnostika o’qitishni jadalashtiruvchi axborotdir deb hisoblaydilar. Yana ayrimlar esa diagnostic egallagan bilim sifatini nazorat etishdir, degan fikrn ilgari suradilar. Taniqli pedago olim Matserman pedagogik diagnostikani “O’quvchi o’zlashtirishi bilan o’quv materialini to’g’ri tanlash maqsadni to’g’ri yo’naltirish mezonidir” deb hisoblaydi. Aslida pedagogik diagnostika o’quv materialini bilish jarayonining asosini tashkil etib, maqbul pedagogik xulosaga kelishga zamin yaratadi. Shu boisdan ham, pedagogik diagnostika: birinchidan, o’quvchiga individual ta’lim berishni jadallashtiriladi; ikkinchidan, davlat va jamiyatning ta’limga qo’ygan talablaridan kelib chiqib, oquvchi bilimin to’g’ri, adolatli baholashni ta’minlaydi; uchinchidan, ishlab chiqilgan ta’limiy mezon, kriteriyalar orqali o’quvhcining sinfdan singdan o’tishida, mutaxassislikkka qabul qilinishida minimal talablarga javob berishini belgilaydi. Pedagogik diagnostika yordamida ta’lim-tarbiya jarayoni to’g’ri tahlil etiladi va uning samaradorligi to’g’ri baholanadi, boshqacha qilib aytganda, pedagogik diagnostika orqali ta’lim obyekti, ta’limiy tushunchalar qay darajada o’zlashtirilganligi tahlil etiladi. Butun o’quv kursini, o’quv dasturlaini o’zlashtirish darajasi baholanadi. Pedagogi diagnostika muhim ahamiyatga ega. U o’quv-tarbiya jarayonini yaxshilahsga xizmat qiladi. Ta’limiy faoliyat natijasida erishilgan samaralarni xolislik bilan belgilab beradi, yo’l qo’yilgan kamchilik va nuqsonlarni bartaraf etishga yo’l ochadi, pirovard natijada ta’limning takomillashib borishiga ijobiy ta’sir qiladi. Pedagogic diagnostika tarixiga nazar tashlasak, o’tgan asrlarda u faqat o’quvchi bilimini baholash orqali amalgam oshirilganini kuzatamiz. Unga 1864 yilda AQSh olimlari D.Fisher va R.Reslar asos solganlar, 1908 yildan boshlab esa, olim T.Stoun arifmetikadan test orqali o’quvchi bilimini sinash tizimini tadbiq etgan. Egallangan malakani aniqlashga kiritilgan pedagogik diagnostika yoki diagnostik faoliyatning ayrim jihatlari:

a) taqqoshlash; b) pedagogik tahlil; c) avvaldan ayta bilish (prognoz); d) interpretatsiya ; e) pedagogik diagnostika natijalarini o’quvchilarga etkazish; f) amalga oshirilgan turli diagnostik metodlarni o’quvchilarga yetkazish; g) pedagogik diagnostika metodlarini to’g’ri belgilashdan iborat bo’lgan. Pedagogik diagnostikaning eng muhim kriteriylari esa:  haqqoniylik (ob’ektivnost);  ishonchlilik (nadyojnost);  puxtalik (vidnost) asoslanadi Diagnostik tahlillar qachon ob’yektiv boladi. 1. - agar sinov natijalari turli tekshiruvlarda bir xil natijalar ko’rsatilib, ko’rsatkichlar o’zaro bir-biriga yaqin bo’lsa;  agar: sinov mezonlari, o’lchovlari birligi hamda uning natijalari sinovni amalga oshiruvchi, aniqlovchining shaxsi hislati va munosabatlariga bo’liq bo’lmasa;  agar: sinov bir xil talab, bir xil munosabat, psixologik kayfiyatda amalgam oshirilsa haqiqiy ahvolni aniqlashda ob’yektiv natijalar olinishi mumkin. Modomiki maqsad haqiqiy ta’limiy ahvolni aniqlash ekan, unga to’g’ri, halollik, haqqoniylik bilan yondohish zarur. Aks holda, diagnostikadan ko’zlangan natijaga erishish, to’g’ri tashxis belgilash mumkin emas. Bundan tashqari, ayrim sinf ishlarini, ba’zan yozma ishlarni, ko’pincha esa og’zaki berilgan javoblarni baholashda har xil yondashuvlar qayd etilishi mumkin. Bu sinovchi ya’ni, diagnostic tahlil o’tkazuvchi qilinayotgan ishlarning tub maqsadiga tushunib yetishga, mas’ulitaiga, ishiga bo’lgan yondashuvga va nihoyat uning savoyasiga bo’g’liq. Bundan kelib chiqadigan amaliy xulosa shuki, pedagogik diagnostikani amalga oshirishda rioya-andisha, oshna-og’aynigarchilik, tanish-bilishchilik, boshqa noxushliklar aralashsa, haqiqiy ahvol aniqlanmaydi, umumiy ishga putur

yetadi, kamchilik va nuqsonlar ochilmay haspo’shlanadi, ta’limni takomillashtirishdan ko’zda tutilgan maqsadlar ochilmay qoladi. 2. Pedagogik diagnostikaning ishonchliligi bir necha marta qilingan tahliliy xulosalar natijasining bir xilligi qayd etilgan xollardagina ta’minlanadi. Agar buni muayyan maktab, sinfning hayotiy faoliyati bilan bog’lasak, mabodo o’qituvchi ilgarigi ishini oradan bir necha vaqt o’tib, aynan o’shnday baholasa, ishonchlilik paydo bo’ladi, lekin bunday hol afsuski amaliyotda kam uchramoqda. Pedagogik diagnostika natijalari qachon uzil-kesil tasdiqlanadi. Tajribalar, tahlillar shuni ko’rsatadiki, pedagogik diagnostika test usullari vositasida amalga oshirilsa, natijalar haqqoniy bo’ladi. Chunki bunda to’rt xil xulosa, bir xil natija bilan baholanadi bular:  mazmunning tasdig’i;  har xil usul bilan olingan natilalarning bir xilligi;  natijalarga ko’ra amalga oshirilgan tahlillarning isbotlanishi;  loyihalashning tasdiqlanishi (ya’ni, loyihalashtirishdagi natijalarning olingan xulosalarga uyg’unligi). PEDAGOGIK DIAGNOSTIKA – KUZATUV METODI Pedagogik diagnostika kuzatuv uslubi o’quvchining o’qishga munosabatini, mas’uliyatini, bilimga intilishini aniqlaydi. Tabiiyki, o’quvchidagi bunday hislatlarni belgilahda uning xarakteri, xulqi, butun ijtimoiy jihatlariga katta ahamiyat beriladi. Chunki, o’quvchining bilim va ko’nikmalarini attestatsiya qilishda shaxsiy, oilaviy, axloqiy ko’rsatkichlar muhim rol o’ynaydi.

Baho shkalasi Baho malakasi ham bola shaxsini, uning o’qishga munosabatini to’g’ri belgilahdagi muhim omildir. Uni pedagog olimlar turli davra turlicha ifodalaganlar. Masalan, bolalarning mashg’ulotlar paytidagi qiziqish darajasini 1978 yilda AQShlik olim Oini Fitaku quyidagi shkala bo’yicha aniqlashni tavsiya etgan edi. Hech qanday qiziqish yo’q Qiziqish i noaniq Qanday dir qiziqishlar sezildi Katta qiziqish bor O’ta qiziquvchan O’zining fikrlashida o’quvchi: Juda tanqidiy +2 Tanqidiy fikrlashga moil +1 Konformga moil -1 O’ta konformli -2 O’zaro hamkorlikka moillik 1 2 3 4 5 --------bo’sh------------------------------o’rta-------------------------------- kuchli-------- Shuning uchun ham maktab o’quvchilarining koeffitsiyenti bola olgan bilimlari bilan belgilanadi. Past ko’rsatkich olgan o’quvchiga ko’proq e’tibor berish lozim. Lekin, asosiy e’tibor yaxshi va a’lochi o’quvchiga qaratiladi. Ustiga ustak o’quvchi13-15 yoshida o’ziga katalardek muomala qalishni talab etadi. Lekin, o’qituvchilarning ayrimlari boladagi bunday psixologik

kaffiyatlarni hisobga olmay, unga bola sub’yekt sifatida qaraydilar. Aynan mana shu sababli o’qituvchi va o’quvchi o’rtasida ixtilof kelib chiqadi. PEDAGOGIK DIAGNOSTIKADA SO’ROQLASH METODI Mazkur uslub pedagogik diagnostikada qadim-qadimdan qo’llanib kelinadi. U deyarli o’qish o’qitish jarayoni boshlangandan bo’yon mavjud. Agar diagnostikaning kuzatish usulida bolaning axloqiy-ma’naviy tamoyillari, qiziqishi, munosabati, fikrlash doirasi o’rganilgan bo’lsa, suhbat. Savol-javob ko’proq axborot to’plash imkoniyatini beradi. Bunda u yoki bu shaxs to’g’risida ob’yektiv yoki sub’yektiv ma’lumot olish imkoniyati mavjud. Axborot – og’zaki, yozma, standartlashtirilgan, yakka, guruhlarga bo’lingan hoilda bir yoki bir necha bor so’rash asosida to’planadi. PEDAGOGIK DIAGNOSTIKANING TEST METODI Odatda tekshiruvchi tomonidan amalga oshirilgan barcha nazorat shakl va uslublari ham testga kiradi. Nazoratning test uslubi ilmiy asoslarga qurilgan bo’lib, u ma’lum talab, qonun-qoidalar zaminida olib boriladi. Test asosan psixolog olimlar tomonidan ishlab chiqilgan va amaliyotga tavsiya etilgandir. Test pedagogik diagnostika metodlari orasida eng qulay hisoblanib, u bir jihatdan sifatli ma’lumot berishi bilan ajralib turadi. Test sinova mutzam takomillashib boradi. Unga turlibosqichlarda turlicha ta’rif berib kelingan. Masalan, nemis oilimi Liner “Test shaxsning turli xolatlarini, shaxsiy xususiyat, imkoniya va qobiliyatini aniqlovchi ilmiy metoddir” deb ta’riflaydi. Test usuli chinakamiga pedagogik diagnostika metodi bo’lib, u o’quv jarayonining pirovard natijasini ob’yektiv aniqlab berishga qodir mezondir. U doimo tahlil asosiga qurilib, aynan shu xususiyatiga ko’ra pedagogik jarayon natijalarinig takomillashib borishiga yordam beradi. Ayni paytda testlar ta’limiy

xulosalar bilan birga texnologik vaziyatni, istiqbolni, harakat yo’nalaishina ham belgilab beradi. Shunga ko’ra testlar qutidagilarga bo’linadi: 1) ta’limiy muvaffaqiyatlarni aniqlaydigan test; 2) shaxs taraqqiyotni va uning imkoniyatlarini belgilaydigan test; 3) intellektni aniqlaydigan test; 4) umumiy natijani aniqlaydigan test; 5) muayyan hududda, maktabda u yoki bu fanni o’qitish samaradaorligini ko’rsatuvchi test; 6) professional kasbga moyillik layoqatini, shaxsning funksional imkoniyatlarini aniqlovchi test; 7) shaxs psixologiyasini ochib beruvchi test; 8) shaxsning yo’naltirilganligini belgilovchi test; 9) shaxsning qiziqishi, moyilligini aniqlab, shu sohani takomillashtirishga yordan beruvchi test; 10) klinik test va h.k Yuqorida bayon etilganidek, test ham baholash, pedagogik diagnostika hisoblanadi. O’quvchilar bilimini bu usulda baholash 1930 yilda boshlangan. Lekin, keyingi paytlarda u keng joriy qilinmoqda. Istiqbolda o’quvchilar bilimini baholashda test, reytin tizimi ustuvor bo’lib qoladi. Besh ballik baholash tizimi o’quvchini har tomonlama baholashga noqulayligi uchun undan voz kechish fikridamiz. Test imkonoyatlarini bayon etishni davom ettiramiz. Amaliyotda o’zlashtirishga qaratilgan testlar tobora ko’proq o’rin olib bormoqda. O’zlashtirishga qaratilgan testlar:  muyyan predmetni o’zlashtirishga qaratilgan testlar;  o’zbek tilini o’zlashtirishga qaratilga testlar;  chiroyli yozuvni belgilashga yo’naltirilgan testlar;  o’qish tezligi va texnikasi baholovchi testlar;  so’z boyligini aniqlovchi testlar;  bolaning rivojlanishini va maktabga tayyorligini aniqlovchi testlar;  bolaning intellectual faoliyatini aniqlashga qaratilgan testlar;

 bolaning didatik ko’nikma va malakasini belgilovchi testlar va h.k. O’zlashtirish nima va u qanday aspektlarda namoyon bo’ladi? 1. O’zlashtirish bu – o’quvchining fanni o’qib, o’rganishda eishgan natijalari; 2. O’zlashtirish bu – o’quvchiga maktab, demakki, davlat va jamiyat tomonidan qo’yilgan talabga erishish; 3. O’zlashtirish o’quvchining muayyan davrda qilgan mehnatining yakunidir. Ma’lumki, ta’lim markazida unon, shaxs turadi va barcha ta’limiy jarayonlar uning qobiliyati, imkoniyati, ehtiyojiga qaratiladi. Pedagogik diagnostika esa, ana shu intilish, mehnat, faoliyat samarasini ham ijobiy, ham salbiy jihatdan belgilab beradi. Test asosida o’quvchi o’zlashtirishini aniqlash pedagogik diagnostikaning metodi ekanligini yuqorida bayon etgan edik. Oli Kyuforker maktabda amalgam oshiriladigan testlarni 3 ko’rinishga bo’ladi. Ular quyidagilar:  o’zlashtirishni muayyan ir davr ichida aniqlovchi test (masalan, urli sertifikatlar olish uchun tipshirilgan test);  o’quv qo’llanmasining ma’lum bir qismi, bo’limi, bobda olingan axborotlarni qay darajada o’zlashtirilganligini aniqlovchi test;  o’quv dasturi yoki darslikdagi bir qism mashg’ulotlar o’tkazoilgandan keyingi o’quvchi o’zalshtirishidagi yutuq va nuqson tamoyillarini aniqlsh testi. Pedagogik diagnostikaning o’lchovi, ishonchlilik koeffisiyenti mukammal va ishonchli bo’lmog’i uchun:  qayta testdan o’tkazish metodi;  ikkiga bo’lingan holda parallelli testni amalgam oshirish, shu orqali olingan ma’lumotning ishonchliligini tekshirish mumkin. Aniqlik, ishonchlilikni tekshirish maqsadida 4 xil usul qo’llaniladi. Ular:  mazmun tasdig’i;

 har xil usullar bilan olingn natijalarni bir xil ko’rsatkichga olib kelish tasdig’i;  tahlillar natijalarining mos kelishi tasdig’i;  loyihalashning tasdig’idan iboratdir. Pedagogik diagnostikada amal qilayotgan test sinovlari hududiy diagnostikani yo’lga qo’yishda ham katta imkoniyat va qulayliklarga ega. Pedagogik diagnostikani ta’lim sohasining istalgan sohasini tahlil qilishda ham joriy etish mumkin. Masalan, Xalq ta’limi vazirligi xalq ta’limining xududiy boshqarma va bo’limlari faoliyatini uzoq yillardan beri 15 yo’nalish bo’yicha aniq tahlil etib bormoqda. Tahlil natijalari esa har qanday baxs va munozaralardan holidir. Maqsad esa bitta – kamchilik va nuqsonlardan to’g’ri amaliy xulosalar chiqarish, faoliyatning asosiy va to’g’ri yo’nalaishini belgilab olish va ularni bartaraf qilishda sabot bilan islashdan iborat.

Foydalanilgan adabiyotlar: a) asosiy adabiyotlar 1. M i xaylichev Ye. A. Norov Sh. K. Didakticheskiye test ы v sisteme mnogoetapnogo kontrolya znaniy studentov. Bux.ILPP, 1995. - 24 s. 2. Usmonova M. N. Pedagogicheskiye testirovaniye: istoriya razvitiya i sovremennoye sostoyaniye. T.: Adolat. 1995. - 160 s. 3. Farberman B. L. Ta’limda eng muhim yangilik. // Ma’rifat. 1995 y. 24 may. 4. www.ziyonet.uz 5. www.pedagog.uz 6. www.tdpu.uz

Похожие

Pedagogik tadqiqot funksiyalari va metodlari

Mexnat darslarida tadqiqot metodlari.

Pedagogik amaliyotni o‘rganish metodlari

Kuzatish pedagogik psixologik tadqiqot metodi sifatida

Ilmiy pedagogik tadkikot metodlari. Pedagogik jarayon va mutaxassislik