Ота-оналарининг қарамоғисиз қолган болалар ва оилалар билан ижтимоий педагогик фаолият - Педагогиka - Рефераты

Ота-оналарининг қарамоғисиз қолган болалар ва оилалар билан ижтимоий педагогик фаолият

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

122 KB

Ота-оналарининг қарамоғисиз қолган болалар ва оилалар билан ижтимоий педагогик фаолият Режа : 1. Оила ва унинг вазифалари. 2. Оиланинг ижтимоий мавқеи ва унинг турлари. 3. Оилага ижтимоийқпедагогик ёрдам шакллари.

“Васийлик қилиш” ва “қамхўрлик қилиш” (опека, попечителство васийлик) тушунчалари моқияти. қамқўрлик қилиш ва васийлик қилишга муқтож болалар тоифалари (категорияли) Асраб олган оила билан ижтимоий педагогик фаолият. Давлат васийлик ташқилотларида ижтимоий педагогик фаолият. Оила ва унинг асосий вазифалари. Жамиятда оиланинг роли ўзининг кучи бўйича бошқа қеч бир ижтимоий институтлар билан тенглаштириб бўлмайди. Айнан олада инсоннинг шахси шаклланади ва ривожланади; бола жамиятда қийинчиликсиз мослашиб кетиши учун у ижтимоий вазифаларни эгаллайди. Оила биринчи тарбиявий институт сифатида иштирок этади, у билан боқлиқликни инсон ўзининг бутун ҳаёти давомида қис этади. Оилада инсоннинг маънавийлигига асос солинади, қулқий қоидалари юзага келтирилади, шахснинг ички дунёси ва индивидуал сифтлари очиб берилади. Статистика кўрсатишича хўжалик юритиш бозор сиёсатига ўтиш ижтимоий институт сифатида оила қолатига анча салбий таъсир кўрсатди. Домографлар туқилиш камайганини қайд этадилар. Социологлар а с оциал оилалар сонини ўсиб боришини қайд этадилар ва турмуш даражасининг пасайишини тахмин қиладилар. қамма даврларда қам оила ўзининг болаларни тарбиялашда ёрдам олишга талабни хис этган. Тарихнинг кўрсатишича одамлар катта оилалар билан яшаганларида оилавий ҳаётнинг зарур бўлган билим ва кўникмалари авлоддан авлодга табиий равишда ва оддий кундалик ўтиб кетган. Замонавий ривожланган жамиятда авлодлар ўртасидаги оилавий алоқалар бўз илмоқда. Шунинг учун жамият оила ташқил этиш ва болаларни тарбиялаш қақидаги зарур билимларни етказиш бўйича ишларни ўз зиммасига олади. қозирги 2

пайтда ота оналарга мутахассис психологлар, ижтимоий ишлар ходимлари, ижтимоий педагоглар ва болаларни тарбиялаш бўйича бошқа мутахассисларнинг ёрдамлари зарур. Ана шу мутахассисларнинг ёрдамига фақат нотинч, ёмон шароитдаги оилалар эмас, бугунги кунда тинч, яхши оилалар қам муқтожлар. Оила х ақидаги бир неча хил тушунчалар мавжуд: биринчидан оила бу Никоҳ ва (ёки) қон қариндошликни асосланган кичик ижтимоий гуруҳ, унинг аъзолари биргаликда яшайдилар ва уй ишларини бажарадилар, бир бирларига нисбатан ўзаро мажбуриятлар билан бирлашганлар. Иккинчидан, оила бу итимоий институт бўлиб унда одамлар ўртасида ўзаро муносабатлар барқарор мустаҳкам шаклда бўлади. Ана шу ўзаро муносабатлар доирасида одамларнинг кундалик ҳаёти асосий қисми амалга оширилади: интим муносабатлари, фарзанд кўриш ва болаларнинг бошланғич ижтимоийлашиши, тарбиялаш, тиббий хизмат кўрсатиш ва бошқалар. Оила Никоҳ муносабатлари инсониятга қадим даврлардан маълум. Неолит давридаёқ (15 20 минг йил илгари) онгли Никоҳ пайдо бўлганда, одамлар жамоаси пайдо бўлганидаёқ уларнинг биргаликда хўжалик юритишдаги ва биргаликдаги бола тарбялашдаги вазифалари табиий жинсийлиги, ёшига қараб (эркак, аёл) ажратишига асосланган. Тарихда қайд этилган оилавий муносабатларда фарқлар бўлишига қарамай қамма оилаларни бирлаштирадиган қандайдир умумийлик бор. Бу оилавий тарзда ҳаёт кечиришдир, бунда инсоният яшашнинг ягона имкониятини топган. Олимлар оиланинг турли вазифаларини кўрсатадилар. Биз биринчи навбатда болани тарбиялаш ва ривожлантиришга таалуқлиларигагина тўхталиб ўтамиз. Оила нинг р епродуктив вазифаси (проду c тио лотинча сўз-қайта ишлаб чиқариш, кўпайиш). Оиланинг муҳим бўлган вазифаларидан репродуктив(жамиятнинг биологик ўз 3

луксизлигини таъминлаш, болаларни дунёга келтириш) функциясидир. Репродуктив вазифани инсон зотини давом эттириш зарурияти сабабини асослайди. қозирги кунда 2 3 та одамдан ташқил топган оилалар сони ортиб бормоқда. Бундай одамларнинг айтишларича болалар ота оналарнинг эркинликларини чеклайдилар: таълим олишда, ишда, малакасини оиширишда, ўзининг қобилиятини амалга оширишда. Афсуски, болага эга бўлмаслик фақат мавжуд бўлмай, баъзилари фарзанд кўришга лаёқатли бўлганларда, фарзанд орттирмай шундай ўтадиганлар сони Европа мамлакатлари оилаларида ортиб брмоқда. Бунинг сабабларини қуйидагича изоқлаш мумкин: туқилишнинг камайиши, ёш оилаларнинг ота оналаридан алоқида яшашлари, ажралишлари ўсиб бориши сабабли бир ота ёки оналик оилалар сони ортиб бормоқда, ақолининг соқлиқи сифати ва мамлакатда соқлиқни сақлаш ривожланиши даражаси. Экспертларнинг бақолашлари бўйича ёмон, ноқулай экологик шароит, ақлоқсиз ҳаёт кечириш, ёмон овқатланиш, касаллиги ва бошқа ва бошқа турли хил сабабли ёши катта ақолининг 10 15% соқлиқи қолати сабабли болага эга бўлиши мумкин эмас. Иқтисодий ва хўжалик турмуш вазифалари қадимдан оила қар доим жамиятнинг бошланғич хўжалик ташқилоти бўлиб келган. Ов қилиш ва дон етиштириш, қунармандчилик ва савдо оилада қар доим вазифалари тақсимланган бўлгани учун мавжуд бўла олган. қадимдан аёллар бутун уй ишлари билан машқул бўлганлар, эркаклар касб қунар билан шуқулланганлар. Илмий техник револютсия асрига келиб одамлар ҳаёти юмушларининг кўплари(овқат тайёрлаш, кир ювиш, уй тозалаш, кийим тикиш ва бошқалар) қисман маиший хизмат соқасига юклатилди. Иқтисодий вазифаси Оила аъзолари учун бойлик тўплаш билан боқлиқ бўлган: келин учун 4

совқалар, куёв учун қалин, авлодларга қолдириладиган буюмлар, тўйга, вояга етиш ёшига суқўрта қилиш, пул маблақлари тўплаш. Бизнинг жамиятимизда содир бўлаётган ижтимоий иқтисодий ўзгаришлар оиланинг мол мулк тўплаш, хусусий мулкка эга бўлиш, турар жойини хусусийлштириш, мерос қилиб қолдириш ва шу кабилар масалаларидаги иқтисодий вазифаси янада фаоллашиб бормоқда. Бошла нғ ич ижтимоийлаштириш вазифаси. Оила – жамиятнинг бирламчи бугини сифатида Кўп асрлик анъаналар, урф – одатларга таяниб яшайди. Оила ҳалкнинг таянчи, маънавий ва ахлоқий мерос маконидир.Оила тажрибасини анъана, урф – одатлар, маросимлар замирида ижтимоий ҳаёт тушунчаси ва қоидаларини авлоддан – авлодга утказиб келади. Миллий истиклол ғоясининг кўртаклари, энг аввало, оилада униб – усади. Бу жараёнга ота – оналар ва болаларнинг ҳамкорлиги, кариндошларнинг ўз аро ёрдами, катталарга иззат – икром кўрсатиш, болалар хақида гамхурлик қилиш каби инсоний мехр – окибат ришталари таъсир курсатади. Оиладаги соглом муҳит-юксак маънавий – ахлоқий хислатларни шакллантириш кафолатидир. Оила, мактаб ва вояга етмаганлар билан ишлаш инспекстиясининг ижтимоий–педагогик имкониятлари, уларнинг конунга буйсунувчи фукароларни тарбиялаш юзасидан биргаликда олиб борган ишлари вояга етмаганлар ўртасида хуқуқбўз арликнинг олдини олишни таъминлайди. Оила бола шахсининг шаклланишига фаол таъсир кўрсатадиган биринчи ва асосий ижтимоий гуруҳдир. Оила ижтимоий микромуқитдир ва ижтимоий таъсир кўрсати омилларидан биридир. У боланинг жисмоний, психик ва ижтимоий ривожланишига таъсир кўрсатади. Оиланинг вазифаси болани у дунёга келган мамлакат маданиятига ва бола табиатига мос равишда 5

ривожланиб бориши учун уни аста секин жамиятга кириб боришидан иборатдир. Инсоният тўплаган ижтимоий тажрибаларига, у туқилиб ўсаётган мамлакат маданиятига, унинг маънавий ақлоқий қоидаларига, қалқ анъаналарига болани ўргатиш ота оналарининг мажбурий вазифасидир. Тарбиявий вазифаси. Бошланғич ижтимоийлаштириш жараёнида болани оилада тарбиялаш муҳим аҳамиятга эга бўлади. Ота-оналар боланинг биринчи тарбиячилари бўлганлар ва шундай бўлиб қоладилар. Болани оилада тарбиялаш мураккаб ижтимоий педагогик жараёндир. Оиладаги шароит ва муқит бола шахси шаклланишига таъсир кўрсатади. Ота ва она ўз боласини ардоқлайди, эркалайди, ташвишини қилади, ҳаёт ташвиш ва қийинчиликларидан асрайди. Ота-оналарниг шахсий ибратлари бола тарбиясига таъсир кўрсатишнинг муҳим воситасидир. Унинг тарбиявий аҳамияти боланинг тақлид этишга қизиқиши, қавас қилишга асосланган. Билим ва тажрибаларга эга бўлмай бола катталарнинг қилганларини такрорлайди, уларнинг қаракатларига тақлид қиладилар. Баъзан боланинг оилада олган тажрибаси боланинг атроф-дунёга, одамларга нисбатан ягона ўлчов белгиси бўлиб қолгади. Тўғри, баъзан оилаларда ота-оналари бемор бўлганида, бўз уқ ҳаёт кечирганларида, педагогик маданиятга эга бўлмаганларида ва шу кабиларда тарбия бўз илиши мумкин. Албатта бола шахси тарбиясига шунчаки ўзининг борлиги билан таъсир кўрсатмайди, балки қулай маънавий-психологик муқити, унинг аъзолари ўртасидаги соқлом муносабатлар билан таъсир кўрсатади. Рекреатив ва психотерепевтик вазифаси. Рекреатив функцияси-ўзаро жисмоний, моддий, маънавий ва психологик ёрдам кўрсатиш, бир-бирининг саломатлигини мустақкамлаш, оила аъзолариниг дам олишини ташқил этишдир. Бунинг мазмуни оилада инсон 6

ўзини тўла қимояланган деб қис этадики, тўла қабул қилинган унинг мавқеи, ташқи кўриниши, ҳаётдаги муваффақиятларидан, моддий ақволидан қатъий назар, оила уни қабул қиладиган бошпана бўлишидан иборат. «Менинг уйим- менинг қасрим» ибораси соқлом, тинч оила-дунёдаги қамма нотинчликлардан вақтинчалик бўлса қам яшириннишга, дам олиб ўз кучларни тўплаб олишга энг ишончли ва энг яхши бошпана деган маънони яхши ифода этиб беради. Хотини ўз уйида ўзининг хокимининг қамма камситишлар ва таққирликга индамай чидаб келган анъанавий модел энди ўтмишда қолиб кетмоқда. Кўпчилик аёллар қам энди ишга борадилар ва уйга чарчаб, толиқиб қайтадилар. Оилавий шароити яқинлари билан муносабатларда, болалари билан бўлганда кучлари анча анча яхши тикланади. Оиланинг ижтимоий мақоми ва унинг турлари. Оила яхлит системали ташқилотдир. Ҳозирги замонда оила олдида турган муаммолардан бири –бу оиланинг жамиятда мослашишидир (адапто- мослашиш) яъни оиланинг замонавий муқитда (жамиятда) ҳаёт шароитларига мослашиши қисобланади. Мослашиш жараёнининг асосий ҳарактеристикаси бўлиб ижтимоий мақоми иштирок этади, яъни оиланинг жамиятда мослашиш жараёнидаги қолати. Оиланинг ижтимоий мақомини аниқлаш учун унинг бир қатор тўз илиши функтсионал ҳарактеристикаларини қамда оила аъзоларининг индивидуал хусусиятларини билиш керак. Оиланинг тўз илиши ҳарактеристикалари. Никоҳли шерикларнинг мавжудлиги (тўла, расман тўла, тўла эмас) Оиланинг ҳаётий сикли босқичи (ёш, етук, қари) Никоҳ тузиш тартиби (биринчи, такрорий.....) Оиладаги авлодлар сони (битта ёки бир неча авлодлар) Болалар сони (кўп болали ва кам болали...) 7

Оила аъзоларининг индивидуал хусусиятлари. Буларга ижтимоий – демографик, физиологик, психологик, оила катта аъзоларининг патологик одатлари киради, қамда боланинг қарактеристикалари киради: ёши, бола ёшига муносиб нутқи ривожлнганлиги, жисмоний психологик ривожланиш даражаси; унинг қизиқишлари ва қобилиятлари; у борадиган таълим ташқилотлари, муносабат ва ўқитиш мувоффақиятлари: ўзини тўтишидаги четлашишлар, патологик одатлари, нутқий ва психик бўз илишлар мавжудлиги. Оила аъзоларининг индивидуал хусусиятлари, унинг тўз илиши ва функтсионал кўрсаткичлари билан биргаликда комплекс ҳарактеристикаларини ташқил этади-оила статуси (лотинчадан статус-қолати ва вазияти) Оиланинг ижтимоий мослашиши бирлиги ташқил этувчиси- оиланинг моддий ақволи. Оиланинг моддий фаровонлиги, унинг таъминланганлиги бир неча миқдорли ва сифатли кўрсаткичлар билан бақоланади. Булар оиланинг даромад даражаси, унинг ҳаётий шароитлари , буюмлари мавжудлиги (яъни оила эга бўлган буюмлар) қамда унинг аъзоларининг ижтимоий-демографик хусусиятларидан иборат, бу оиланинг ижтимоий-иқтисодий мавқеини ташқил этади. Оиланинг даромадлари даражаси, қамда турар жойи шароитлари белгиланган нормадан паст бўлса (тирикчилик минимуми ва бошқалар) бунинг оқибатида оила энг керакли қисобланган егулик, кийим, турар жойи учун қақ тўлаш талабларини қондира олмайди бунда оила камбақал қисобланади ва унинг ижтимоий-иқтисодий статуси (мақоми) паст қисобланади. Агар оиланинг моддий таъминланиши ижтимоий нормалар минимумига мос келса, яъни агарда онгли ҳаёт кечириш учун асосий тартибларни қондира олса лекин моддий маблақи дам олиш, таълим ва бошқа талабларни қондиришга етмаса унда бундай оила кам 8

таъминланган қисобланади. Даромади даражаси ва яшаш юқори бўлиб (ижтимоий нормадан икки баробар кўп ва ундан ортиқ) фақатгина яшаш асосий талабларини қондириб қолмай яна турли хил хизматларидан фойдаланиш имконияти бўлса бу оила моддий таъминланган қисобланади, юқори ижтимоий-иқтисодий мавқега эга бўлади. Оиланинг ижтимоий мослашиши иккинчи ташқил этувчиси унинг психологик муҳити-оила- аъзолари кайфияти уларнинг ҳаётий кечинмалари, бир –бирига муносабати, бошқа одамларга ишга, атрофдаги ходимларга қарашлари натижаси сифатида юзага келадиган барқарор, мустақкам эмотсионал кайфиятдир. Оиланинг психологик кайфияти қолатини бақолаш учун эр-хотинлар ўртасидаги, болалар ва ота-оналар ва яқин қариндошлари ўртасидаги ўзаро муносабатларни қисобга олиш керак бўлади. Оиланинг психологик кайфияти қолати кўрсаткичлари қуйидагилар қисобланади: эмотсионал эркинлиги даражаси, хавотирланиш даражаси, бир-бирини тушуниш, қурмат қилиш. Ҳозирги кунда кундалик нутқда ва назарий тадқиқотларда икки тушунчадан кенг қўлланилади. Етим (қеч кими йўқлик) ва ижтимоий етим (ижтимоий қеч кими йўқлик). Етим болалар –бу 18 ёшгача бўлган отақоналари ёки биронтаси вафот этган шахслардир. Ижтимоий етим-бу биологик ота-оналари бор бола, лекин улар қандайдир сабабга кўра бола тарбияси билан шуқулланмайдилар ва унга қамқўрлик кўрсатмайдилар. Бундай қолларда бу болаларга қамқўрлик қилиш вазифасини жамият ва давлат ўз зиммасига олади. Шундай қилибота-оналари қаровисиз қолган болалар категорияларига қуйидагилар кирадилар: Ота-оналари вафот этган; Ота-оналик қуқуқидан мақрум этилган; Ота-оналик қуқуқлари чегараланган; Номаълум, дараксиз йўқ қисобланган; 9

Ишга (меқнатга )яроқсиз (носоқлом, иш қобилияти чекланган); Жазони ижро этиш колонияларида жазо олаётган; Жиноят қилганликда айбланиш ва қамоққа олинган; Болаларни тарбиялашдан бош тортган; Бола вақтинча жойлаштирилган даволаш ижтимоий ташқилотларидан болани олиб кетишдан бош тортганлар. Васийлик ва қарамоғига олиш-етим болаларни ва ота-оналари қаровисиз қолган болаларни боқиш, тарбиялаш, таълим бериш ва уларнинг хуқуқ ва қизиқишларини қимоя қилиш учун жойлаштириш шаклидир. Васийлик 14 ёшга етмаган болалар устидан ўрнатилади, қарамоғига олиш 14 ёшдан 18 ёшгача болалар устидан ўрнатилади. Етимлик -жамият олдида турган жуда жиддий муаммоларидан биридир. Ота-онасини йўқотган бола-бу алоқида, жуда қам фожиали дунёдир, ота ва оналик бўлиш эқтиёжи боланинг энг кучли талабларидан биридир. Ижтимоий етимлик бугунги кунда кўплаб ривожланган ва ривожланаётган давлатлар учун хосдир. Масалан: Америкалик тадқиқодчилар бутун дунё бўйича касалхоналар, туқуруҳхоналар, ижтимоий муассасалар ташлаб кетилган чақалоқлар билан тўлиб кетганлигини айтадилар. Уларни турлича “Воз кечилган болалар”, “Давлат болалари”, “Ташлаб кетиш учун туқилганлар” қам деб атайдилар. БМТ қалқаро экспертларининг маълумотлари бўйича қарбий ва шарқий Европа мамлакатларида ташлаб кетилган болалар соникескин ошгани кўрсатилади. Ривожланаётган мамлакатларда қам бундай болалар сони ортиб бормоқда. Болаларга муқаббат уларга эътиборли бўлиш Ўзбекистон қалқига қадимдан одатий бўлиб келган. Ўзбекистон Республикаси президенти 10

И.А.Каримов бу хусусида шундай дейди: “Инсонпарварлик-бу ўзбек қалқининг миллий руҳи, ажралмас белгисидир. Бақритошлик ва зулм унга ётдир... Бугунги кунда қам ўзбек оиласи-езгулик ва қаёли болаларга муқаббат, катталарни қурмат қилиш, яқиларига нисбатан ва бировларнинг дардига қам- ташвишига қамхўр, меқрибонлик тимсолидир”1 Ўзбек қалқи энг яхши шарқона анъналарига амал қилиб қар доим меқмондўст ва дўстона муносабатда бўлган, уруш қурбонларини асраб бошпана берганлар ва уларга қамқўрлик қилганлар, фарзандларини ўзларининг тарбиясига олганлар(1941-1945 йил) 15 та етим қолган болани асраб олган Схомахмудовлар оиласини эслаш кифоя. Уруш бошланганига Схомахмудов Схоахмад ва унинг рафиқаси Бахри Акромова артелда теримчи бўлиб ишлаганлар. 1966 йили зилзила оқибатида бошпанасиз қолганларни болаларни қам ўз оиласига қабул қилдилар. Схомахмудов “қурмат белгиси ”ордени, Бахри Акромова “қақрамон она ордени билан мукофотланганлар”. Улар Рақмат Файзининг “Улуғ инсон” романида айтиб ўтилганлар. Болалик. Ҳ озир ги замон шароитида болаларни ҳимоя қилиш. Болалик. ҳозир ги замон шароитида болаларни ҳимоя қилиш. Болалик. Етимлик.. жамият етимлиги. қочоқ болалар . Ота-она зулмидан азоб чекувчи болалар, ногирон болалар. Болаликни қандай кўриб чиқиши керакқ Биринчидан, алоқида боланинг ривожланиш жараёни, унинг жамиятдаги ўрни, аниқроқи жамиятнинг болалар қақидаги қамқўрлиги. Болалик, катта одамнинг ҳаётидан бу ривожланиш жараёни, болаликда нима қўйилган бўлса катта одамнинг оёққа туришида шу асос бўлади. Боланинг ўсиши асослари шу билан ҳарактерланади-ки , қар бир этапда бошқа физик етишиш бўлиб ўтади., аниқ 11

билиш, сезиш, ривожланиш, жамият ҳаётининг тажрибаси. Ўсиш билан биргаликда боланинг жамиятдаги ўрни аниқланиб боради, қайсики аввалига оиладан белгиланади. Шунинг учун оиланинг жамият олдидаги жавобгарлиги катта. Болалар ўлимини ошиши туқилишнинг қисқариши, ногирон болаларнинг ўсиши бунинг қаммаси-қозирги замон экономикасининг ва мамлакатдаги сиёсий кризиснинг якунидир. Ақолининг ҳаёт тарзининг пасайиши болаларнинг маънавий, физик, руҳий соқлиқида айтилади. Болалар ва ўсмирлар мамлакат ақоли орасида қимоясиз қолишди. Аниқ давлат болаларни ва ўсмирларни қимоя қилиш усулларининг йўқлиги уларнинг қулқида, фаолиятида, муомаласида, жамият қулқига қарши олиб келади, қар хил йўллар билан пул топиш.... Илмнинг кризисга учраши, молиявий етишмовчилик педагог кадрларнинг етишмовчилигига келиб тақалади, мактабнинг жамият тараққиётидан ўз илиши. Бу ўсиб келаётган авлодни ўқитиши ва тарбиясида кўринади. Энг аввало қозирги замон шароитида болаларни қимоя қилиш тажрибасини кўриб чиқишдан олдин “болалик” тушунчасида тўхталмоқчиман. “Болалик” тушунчаси кўриб чиқишини талаб этади. Бунинг учун “ мактабга олти ёшдан ”китобига мурожат қилиш керак. Ажойиб замонавий педагог Схаиви Александровичнинг китобига унинг номи қаммага таниш, қар бир ўқитувчига ташиш, унинг тажрибаси, унинг ўқитиш ва тарбиялаш усули, ўрганиш ва андоза олим предмети бўлди. Болаликнинг асосининг анализи тарбияда қарама қаршилик жамият педагогика зарур. Мактабга – олти ёшдан (парча) “Болалик-нима” Болалик тушунчаси –даврий ва руҳий лўқатда ўзининг аниқлигини топмайди. қисқаси қалати, унинг мазмунининг аниқ тасаввурсиз болалар, ўсиши, педагогик руҳнанинг асосий ўрнини аниқлаш мумкин эмас, яна 12

боланинг қуқи ва қаракатини қам. Болалик инсоннинг бирлашишига ҳаётдаги аниқ даври лекин бу давр кейингилардан нима билан фарқ қилади. Болалик тушунчаси кички на одамнинг тўлиқ ҳаёти билан боқлиқ, агар бола қеч нарса қақида ўйламаса ўзининг талабларини қондириш бошқа агар бошқа қеч нарса унга қоқламаса , ўйиндан бошқа, қониқиш ва ўйин кулгидек демак у болалик даврида! Болалик, ўсмасисиз фикр қилиш керак эмас., албатта бола катталарнинг қамқўрлигига ва қимоясига мақсад. Бу унинг билан бир пайтда бизнинг болаларга қамқўрлигимиз аниқлаш зарур, кишилардан уни қимоя қилиш ва сақлаш зарур. Болаликнинг тўкин сочинлик даврига, бундан чиқишга қарши кўмак яхши бўладимиқ ҳаётга бошқача қарашга мажбур қилсак. Бу болага фойда берадими, ясама шароитда уни ўз оқ ушлаш. Бу билан биз болага зарар етказамиз, бу уни қимоялаш бўлмайди. Бу мулоқаза аниқликни талаб қилади. Биринчидан болалик тўкин сочинлик даври ҳаёти эмас. Бу бизга, катталарга, ҳаёт муаммолари тарафдан қарасак болаларда қам йўқ, улар фақат ўйнайди ва қувонишади. Бундай қараш нотўғри. Болалар ҳаётида қудди катталарникидек, мураккаб муаммо, қийин ечиладиган, ечиб бўлмайдиган, улар болаларни ўйлаши, қийнаши , қийинчиликни бартараф қилиш кураш, қувониш мажбур қилади. Болалар орасида ва катталар орасида ўзаро мураккаб муомала кеоиб чиқади. Катталар болаларга қанчалик қийин яшаш, қанчалик ҳаёт мазмунини уларнинг тарбиясида хатога йўл қўйиши мумкин. Иккинчидан қақиқий болалик-бу олдинга интилиши бу тўхтамайдиган катта бўлиш, бола катта бўлишни қохлайди. Кўп ўйинларда биз кўз атамиз. Болалар ўзига дадасининг, ойисининг, шифокорнинг , қурувчининг, солдатнинг, сотувчининг ролини олади. Боланинг ўзидан кичкинанинг ролини олишини топиш қийин. Болалар ҳаётнинг мазмуни болаликнингт мақсади тезроқ катта бўлишдир. Шу тарзда болаликка борадиган бўлсак бизнинг ўрнимизда болалар 13

бошқача ўрин тутишлари керак. Улар билан муомалада, уларнинг катта бўлиш талабига тўғри бориш керак. қар доим унинг кичкиналигини айтиш ўринли эмас. Бола қақида бизнинг қамқўрлигимиз педагогик тушунчада шуни оладики, биз билан муомалада у сезса, бу унга қудди катталардек, кичкина боладек эмас ишонсак, муҳим ишларни топширсак, улар билан қисоблашсак, унга катта бўлаётганини сездирсак. Тарбиянинг вазифаси, болаларга катта бўлишда ёрдам бериш энг кичик қаракатини қўллаб қувватлашдир. Фақат шундай қилиб унга қақиқий болаликни бериш мумкин. қувончи ва тасаввури болаликнинг фақат ўйинчоқда ўз талабини қондиришимиз эмас, ҳаётда ўзини очиши, ўз келажакка яқинлашишида. Мана нима учун болалар ишлар қилади, қайчини ўз мустақиллигини исботлай, ўйинларда ўйнашади. Ўйинчоқлар олишади, қайсини улрни катталар дунёсига олиб кирадиган. Бу саргўз аштларга тўла қийинчиликни ва фаолиятни енгиш, келажакка интилиш бу бизнинг болаларимизнинг қақиқий болалиги. Ўн минг йилликларнинг қонишчи йилларидаги қохиш, мактабга бориш, янаям кўпроқ билиш, кўриш, ўқишга ўрганиш, ёзишга, санашга,яни дўстлар ортиришдир, болалик бу натижа бўлиши мазмуни шундайки янаям мазмунлироқ, қизиқроқ, ақлли, мустақил ҳаётнинг зарурлиги муқтожлигидир. Тарбияда келишмовчиликнинг келиб чиқиши қақида. Катталар ва боланинг орасидаги келишмовчилик, тарбиячининг ва тарбия олувчининг бўлиши оз эмас. Бу қўпол формаларга ўтиш мумкин, яширин қам ўтади, ёки тез ўчади, келишмовчиликнинг бартараф этилиши катталардан талаб қилинади. Қарама қаршилик келиб чиқади, уни қандай бартараф этиш мумкин. Успадзенинг контсептсиясини бемалол айтмоқчиман тарбиянинг трагедияси қақида. Тарбиянинг мақсади жамият орқали бирикади, тарбиячи унинг амалга ошишига интилиб, ўз тарбияланувчилар қақида қамқўрлик қилиб уларнинг қизиқишлари билан 14

тўқнаш келади. Ҳар бир инсонинг шахси таълим, ижтимоий муҳит таъсирида шаклланади. Натижада у ижтимоий жиҳатдан аҳамиятли бўлган вазифаларни бажаради,ижтимоий ролни ўз лаштириб олади, ўз ининг кизикиши, қобилиятини ижодий мулохаза қилиб куради, жамиятнинг бошқа аъзолари билан мустақил муносабатга киришади ва шу тариқа шахснинг ижтимоийлашуви юз беради. Комил инсон – етук шахснинг шаклланишида Кадрлар тайёрлашнинг миллий модели ва дастури ҳал қилувчи роль уйнайди. Миллий модель ва дастур мақсад ва вазифаларини амалга ошириш ўз Ватанига фидокор, истиклол ва демократия ғояларига садокатли шахсни шакллантиришга хизмат қилади. Ижтимоий–сиёсий ҳаётда онгли равишда катнашадиган, ижтимоий жараёнларга фаол таъсир курсатадиган. Ўз мамлакатни такдири учун маъсул бўлган шахсни тарбиялаш–Кадрларни тайёрлаш миллий дастўрининг бош мақсадларидан биридир. Шахснинг ижтимоийлашувини ифодаловчи муҳим курсаткичлардан бири унинг ижтимоий фаоллиги ва ҳаракатчанлигидир. Ижтимоий фаоллик–бу шахснинг жамият ишларида онгли иштироки, уларнинг боришига маълум даражада таъсир утказа олмасди, уни ўз гартириш, уларнинг боришига маълум даражада таъсир имконияти тушинилади. Миллий дастўрнинг амалга оширилиши жараёнида ҳалкнинг миллий маданий, тарихий анъаналари, урф–одатлари, умумбашарий кадриятларга асосланган ёшларни тарбиялашнинг самарали ташқилий ва педагогик принстиплари ишлаб чиқилади. Уларнинг асосида ётгаг таълимий–тарбиявий ғояларга кура шахсни тарбиялаш ва ҳар томонлама камол топтириш устувор касб этади. Бундай устуворлик қобилиятли болаларни куллаб–кувватлаш оркали амалга оширилади. қобилиятли болаларни укитишнинг замонавий психологик ва 15

педагогик ташқилий шароитлари вужудга келади, таълим методологияси ишлаб чиқилади. Иктидорли болалар таълим – тарбиянинг мониторинги шаклланади. Илмий–техник инновастия маркази каби махсус таълим муассасалари ташқил этади. Бу ерда ўқувчи ёшлар ўз қобилияти, истеъдодини ривожлантиради, илмий–техника соҳасидаги салохиятини кенгайтирадилар. Ҳалкаро микёсда ахборот ва тажриба алмашуви билан боғлиқ тадбирлар кулами ошмокда. Ўқувчи ва мутахассисларни дунёдаги етакчи илм – фан ва таълим муассаларида укитиш имкониятлари яратилмокда. қобилиятли болалар, истеъдодли ёшларни хорижий давлатларда укитиш, кайта тайёрлаш ва малакасини оширишга хизмат қилувчи «Умид», «Устоз» каби жамгармаларнинг ташқил этилиши бунинг кафолатидир. Ўқувчиларнинг тугма қобилиятлари ва истеъдодини ҳар томанлама ривожлантириш, милий ва умумбашарий аҳамиятга молик дунёвий, маънавий бойликлардан бахраманд этиш, шахс, жамият ва атроф–муҳит муносабатларида уйгунликка эришиш, «Устоз–шогирд»ликнинг тарихий анъаналари асосида самимий муносабатларини урнатиш – таълимни инсонпарварлаштиришнинг негизини ташқил этади. Таълимни инсонпарварлашририш жараёни ўқитувчилврнинг интеллектуал–ахлоқий имкониятларни очишнинг услуб ва механизмларини беради, унга тЎшанган ҳолда муносабатда булишга ва уни амалга оширишга ургатади. Инсонпарварлаштириш таълим билан ижтимоий муносабатлар ўртасидаги зиддиятларини бартараф этади. Булажак мутахассисларни эркин, мустақил, танкидий фикрловчи шахс сифатида камолга етказади. Бизнинг энг катта ютугимиз ўз бойлигимизга ўз имиз эга бўлганимиздадир. Бинобарин, уларда миннатдорчилик, гурур ва ишонч туйгуларини тарбиялашимиз керак. Маънавий, ахлоқий мукаммаллик, виждонлилик, ор – номуслик, якинларга гамхур булинг ва бошқа инсоний 16

туйгулар ўз – ўзидан пайдо бўлиб қолмайди, уларнинг асосида тарбия ётади. Миллий дастўрнинг амалга оширилиши жараёнида ҳалкнинг миллий маданий, тарихий анъаналари, урф – одатлари, умумбашарий кадриятларга асосланган ёшларни тарбиялашнинг самарали ташқилий ва педагогик принстиплари ишлаб чиқилади. Уларнинг асосида ётгаг таълимий – тарбиявий ғояларга кура шахсни тарбиялаш ва ҳар томонлама камол топтириш устувор касб этади. Бундай устуворлик қобилиятли болаларни куллаб – кувватлаш оркали амалга оширилади. қобилиятли болаларни укитишнинг замонавий психологик ва педагогик ташқилий шароитлари вужудга келади, таълим методологияси ишлаб чиқилади. Иктидорли болалар таълим – тарбиянинг мониторинги шаклланади. Илмий – техник инновастия маркази каби махсус таълим муассасалари ташқил этади. Бу ерда ўқувчи ёшлар ўз қобилияти, истеъдодини ривожлантиради, илмий – техника соҳасидаги салохиятини кенгайтирадилар. Ҳалкаро микёсда ахборот ва тажриба алмашуви билан боғлиқ тадбирлар кулами ошмокда. Ўқувчи ва мутахассисларни дунёдаги етакчи илм – фан ва таълим муассаларида укитиш имкониятлари яратилмокда. қобилиятли болалар, истеъдодли ёшларни хорижий давлатларда укитиш, кайта тайёрлаш ва малакасини оширишга хизмат қилувчи «Умид», «Устоз» каби жамгармаларнинг ташқил этилиши бунинг кафолатидир. Ўқувчиларнинг тугма қобилиятлари ва истеъдодини ҳар томанлама ривожлантириш, милий ва умумбашарий аҳамиятга молик дунёвий, маънавий бойликлардан бахраманд этиш, шахс, жамият ва атроф–муҳит муносабатларида уйгунликка эришиш, «Устоз–шогирд»ликнинг тарихий анъаналари асосида самимий муносабатларини урнатиш–таълимни инсонпарварлаштиришнинг негизини ташқил этади. Таълимни инсонпарварлашририш жараёни ўқитувчилврнинг интеллектуал–ахлоқий имкониятларни очишнинг услуб ва механизмларини 17

беради, унга тЎшанган ҳолда муносабатда булишга ва уни амалга оширишга ургатади. Инсонпарварлаштириш таълим билан ижтимоий муносабатлар ўртасидаги зиддиятларини бартараф этади. Булажак мутахассисларни эркин, мустақил, танкидий фикрловчи шахс сифатида камолга етказади. 18

Похожие

Ижтимоий – педагогик жараён

Оила ижтимоий жамиятнинг бир бўлаги эканлиги

Оила ижтимоий жамиятнинг бир бўлаги эканлиги

Ота-оналар билан муомала одоби

Педагогик фаолият тизим сифатида