Osiyo mamlakatlarida ta’lim-tarbiya jarayonining о‘ziga xos xususiyatlari - Педагогиka - Рефераты

Osiyo mamlakatlarida ta’lim-tarbiya jarayonining о‘ziga xos xususiyatlari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

106 KB

Osiyo mamlakatlarida ta’lim-tarbiya jarayonining о‘ziga xos xususiyatlari Reja: 1. Yaponiya ta’lim tizimi va uning tarkibi. 2. Boshlang‘ich, о‘rta ta’lim jarayonini tashkil qilish mazmuni. 3. О‘rta maxsus va hunar-texnika ta’limi.

Iqtisodiy qudrati jihatidan Yaponiya jahonda Amerika Qо‘shma Shtatlaridan keyin ikkinchi о‘rinda turadi. Jahonning kо‘zga kо‘ringan ruxshunoslari va iqtisodchilari Yaponiya rivojlanishidagi bu ulkan parvozni mamlakatda ta’lim tizimlari taraqqiyotiga berilgan yuqori darajadagi e’tibor samarasi, deya qayd etadilar. Bu bejiz emas. Kun chiqish mamlakati deb yuritiladigan bu о‘lkada ta’lim tizimlarini bosqichma-bosqich takomillashtirib borilishiga hukumat, xususiy kompaniyalar, jamoat tashkilotlari, ota-onalar qanchalik omilkorlik bilan yondashayotganliklarini hisobga olsak, jahon ilmiy tadqiqotchilarining yuqoridagi xulosalari asosli ekanligining guvohi bо‘lamiz. Tabiiyki, Yaponiya ta’lim tizimlarining yuksak parvozi о‘z-о‘zidan bо‘lgani yо‘q. Uning ham о‘ziga xos inqirozi va muammolari bо‘lgan. Bularni tо‘liqroq tasavvur qilish uchun mamlakat pedagogik tamoyillari va taraqqiyotining tarixiy bosqichlariga nazar tashlash maqsadga muvofiq. Yapon ta’limining mumtoz shakllanishi 1867 — 1868 yillardagi mamlakat hukmdori Meydzi tomonidan amalga oshirilgan islohotlarga borib taqaladi. Bu hukmdorning о‘z oldiga qо‘ygan ikki qat’iy shiori bо‘lib, biri «Fukoku- kioxsi” — boyish, mamlakatni mustahkamlash va harbiylashtirish, ikkinchisi esa «Siokusan kogio” — ilg‘or G‘arb ishlab chiqarish texnologiyasi asosida mamlakat iqtisodiyotini rivojlantirish edi. Meydzi bu ikki maqsadni amalga oshirishning bosh omili ta’lim tizimlarini tubdan о‘zgartirish va yangilashda deb hisoblardi. Davlat boshlig‘ining bu xulosalari Yaponiyada 1872 yilda «Ta’lim haqida Qonun» qabul qilinishiga olib keldi. Qonunga muvofiq tez orada eski uslubdagi ta’lim tizimi о‘rnida mamlakat rivojlanishini ta’minlashga samarali xizmat qiluvchi yangi yо‘nalishdagi 53750 ta boshlang‘ich 256 ta о‘rta maktab, 8 ta dorilfunun tashkil etildi. Bu о‘quv yurtlaridagi ta’lim shakllari ma’rifatli G‘arb ta’lim uslublari bilan uyg‘unlashtirildi, 1890 yilga kelib ilgarigi 3.4 yillik boshlang‘ich maktablar muntazam 4 yillikka aylantirildi va u bepul amalga oshirila boshlandi. 1908 yildan boshlab Yaponiyada boshlang‘ich ta’lim majburiy 6 yillikka aylantirildi. О‘quv-tarbiya ishlari bepul amalga oshiriladigan bо‘ldi. 1893 yildan

e’tiboran Yaponiyada kasb yо‘nalishidagi dastlabki kollejlar paydo bо‘la boshladi. Birinchi dorilfunun 1886 yilda Tokioda tashkil etildi. Le kin bu dorilfununga oliy taba q ali aslzodalarning bolalari q abul q ilinardi. Asr boshida mamlakatda a yol lar uchun h am dorilfununlar tashkil etildi. Le kin bu bilim maskanlarida xotin- kizlar uchun fa q at x о‘ jalik yuritish, oila i q tisodi yot idangina ta’lim berilardi. 1897 yilda Kiatoda ikkinchi dorilfunun ochildi. Ikkinchi ja h on urushida Yaponiya ma g‘ lubiyatga uchragandan keyin mamlakat maorifi tizimlariga Amerika Qо‘ shma Shtatlari ta’lim tamoyillari kirib kela boshladi. 1946 yilda q abul q ilingan Konstitusiya Yaponiya fu q arolarining ta’lim so h asidagi h u q u q va burchlarini belgilab berdi. Unda «La yoq atiga k о‘ ra barcha fu q arolar bilim olish h u q u q iga ega. Barcha bolalar bepul umumiy ta’lim olishlari shart» ekanligi belgilab qо‘ yilgan. 1947 yilda q abul q ilingan «Ta’lim h a q ida Q onun» Yaponiya Konstitusiyasi ru h iga uy g‘ un b о‘ lib, mamlakatda ta’limning ma q sad va vazifalarini t о‘ la i foda etadi. Unda, jumladan, shunday deyiladi: «Biz shaxs i y g‘ ururi bor, о‘ zining q obiliyati va imkoniyatiga ishonuvchi, h a q i q at va tinchlikni sevuvchi odamlarni tarbiyalaymiz, toki ular k о‘ p q irrali madaniyat soh ibi b о‘ lsinlar». Shunday q ilib, Yaponiyaning T a’lim, fan va madaniyat vazirligi boshqaruvi h ozirgi paytda q at’iy markazlashdi, il g‘ or xal q aro standartlar darajasidagi yapon ta’lim tizimlari q aror topdi. TA’LIM TIZIMINING TARKIBI Hozirgi zamon yapon ta’lim tizimlarining tarkibi quyidagicha: -bolalar bog‘chalari; -boshlang‘ich maktab; -kichik о‘rta maktab; -yuqori о‘rga maktab; -oliy ta’lim tizimlariga kiruvchi о‘quv yurtlari. Bu ta’lim bosqichlarining о‘ziga xos jihatlarini birma-bir kо‘rib chiqamiz. Bolalar bog‘chalari. Talimning bu bosqichiga 3-5 yoshli bolalar qabul qilinadi. Bolalar yosh xususiyatlariga muvofiq ravishda 3, 2, 1 yillik ta’lim

kurslariga jalb qilinadilar. Yaponiyada maktabgacha ta’lim muassasalarining 59,9 foizi xususiydir. 40,8 foizi esa munitsipial (tuman) kengashlari tasarrufida, qolgan 0,3 foizi davlatnikidir. Majburiy ta’lim. Ta’limning bu pog‘onasiga 6 yoshdan 15 yoshgacha bо‘lgan bolalar jalb qilinib, ular shu muddat ichida 6 yillik boshlang‘ich maktab va 3 yillik kichik о‘rta maktab kursini о‘taydilar. 9 yillik bu ta’lim majburiy bо‘lib, barcha bolalar bepul о‘qitiladilar va tekin darsliklardan foydalanadilar. Muhtoj oilalarning bolalari mahalliy va milliy boshqaruv tashkilotlari tomonidan ajratilgan mablag‘lar hisobiga bepul nonushta qilish, о‘quv qurollari olish, tibbiy xizmatdan bepul bahramand bо‘lish imtiyozlariga egadirlar. Bundan tashqari, ularga bepul sayohatlar va boshqa kо‘ngilochar tadbirlar uyushtiriladi. Zarur bо‘lib qolgan taqdirda muhtoj о‘quvchilar uchun moddiy yordam kо‘rsatiladi. Bu bosqichdagi maktablarga qabul uchun maxsus qonun yoki cheklashlar yо‘q. Faqat jismonan, ruhan nosog‘lom bolalar unga qabul qilinmaydilar. Ota-onalar о‘z bolalarini xususiy maktablarga berish huquqiga ham egadirlar. Lekin xususiy maktablarning о‘ ziga xos shart-sharoitlari va talablari mavjud. Yuq ori bos q ich о‘ rta maktabi. Yaponiyada bunday bos q ich maktablarining kunduzgi, kechki va sirt q i b о‘ limlari mavjud. Kunduzgi yuqori bos q ich maktablarida о‘q ish muddati 3 yil. О‘q uvchilar n ing 95 foizi kunduzgi maktablarda ta’lim oladilar. B y turdagi maktablarda о‘q ish ixtiyoriydir. Unda q uyi о‘ rta maktablarni bitirgan, yuqori bos q ich о‘ rta maktablariga kirish sinovlaridan muvaffa q iyatli о‘ tgan 16 yoshdan 18 yoshgacha b о‘ lgan о‘q uvchi yoshlar q abul q ilinadilar. Unda umumiy ta’lim (akademik) fanlari, texnik bilimlar, tijorat, ma h alliy sanoat, s q shlo q x о‘ jaligi, chorvachilik, bali q chilik, kemasozlik va boshqa so h alarga oid bilimlar о‘ rgatiladi. Bunday turdagi о‘ rta maktablarda umumiy va xususiy tarmo q larni qо‘ shib h isoblaganda 98 foiz yosh bilim oladi. D orilfununlar, kichik kollejlar, texnik kollejlar, maxsus ixtisoslashtirilgan kollejlar Yaponiyada oliy ta’lim tizimini tashkil etadi. Bu mamlakatda boshlan g‘ ich, о‘ rta va oliy о‘q uv yurtlaridan tashqari, bir-

biridan far q q iluvchi «Ixtisos maktablari» va «turli» maktablar mavjud. Ularning k о‘ pchiligi xususiy b о‘ lib, turli firma, konsern va sindikatlar uchun q is q a va q tli kurslarda bichuvchi, tikuvchi, t о‘q uvchi, oshpaz, h isobchi, mashinkada yozuvchi, avtotexnik, elektron h isoblash mashinkalari uchun dastur tuzuvchi va boshqa zaruriy kasblar о‘ rgatiladi. Maktablarning ayrimlari chet tillarini о‘ rgatish b о‘ yicha ixtisoslashtirilgan. 1976 yilda n -e’tiboran vazirlikning ani q talablarin i bajara yot gan «turli maktablar» ixtisoslashtirilgan maktablarga aylantirildi. BOSHLANG‘ICH, О‘RTA TA’LIM — О‘QUV JARAYONINI TASHKIL QILISH, TA’LIM MAZMUNI Boshqa joylardagidan farqli о‘laroq, Yaponiya maktablarida о‘qish 1- apreldan boshlanib, kelasi yilning 31 martida nihoyasiga tadi. Boshlang‘ich va kichik о‘rta maktablarda о‘quv yili uch semestrga bо‘linadi: aprel-iyul, sentabr dekabr, yanvar- mart. Katta о‘rta maktablarda esa о‘quv yili 2 yoki 3 semestrga bо‘linadi. Ta’tillar yoz da, q ishda (yangi yildan oldin va keyin) va ba h orda b о‘ ladi. Yoz gi ta’tillarning boshlanishi va tugashi munitsipalitetlardagi vaziyat, ya’ni yuzaga kelgan h olatlarga va о‘q uv yurtlari xususiyatlariga q arab belgilanadi. K о‘ pchilik boshlan g‘ ich va kichik о‘ rta maktablarda ta’tillar iyun oyi oxirida boshlanib, avgust oylarida tugaydi. Q ishlo q larda esa q ishlo q x о‘ jalik ishlarini bajarishdagi dolzarb h olatlardan kelib chi q ib, ba h or va kuzgi ta’tillar yoz gi ta’tillar h isobidan uzaytiriladi. О‘q uv yili Yaponiyada 240 kun yok i Amerika Qо‘ shma Shtatlaridan 60 kun k о‘ pdir. Darslar 7 soat. K о‘ pchilik maktablarda darslar ertalab soat sakkiz yarimda boshlanib, uchdan keyin tugaydi. О‘q uvchilar h aftasiga 2-3 soat sinfdan tashqari klub ishlarida, 7 soat ixtisos b о‘ yicha mashg ‘ ulotlarda yok i repititorlar ixti yor ida b о‘ ladilar. Yuq ori bos q ich о‘ rta maktablarida butun о‘q uv jara yon ida о‘q uvchilar 80 ta sinov topshirishadi. О‘q uvchilar majburiy asosiy fanlardan tashqari о‘ z xo h ishlariga k о‘ ra ingliz tili, texnik ta’lim va maxsus fanlardan sinovlarga jalb

etiladilar. Yapon maktablari elektron h isoblash mashinalari va boshqa о‘q uv texnika vositalari bilan t о‘ la ta’minlanganligiga q aramay, mutaxassislarning fikricha, asosiy e’tibor о‘q ituvchi faoliyati va darslikka q aratilmo g‘ i kerak. Ularning fikricha, о‘q ituvchi va о‘q uvchi о‘ rtasidagi jonli mulo q ot о‘ rnini h ar q ancha, takomillashgan mashina h am bosa olmaydi. Deyarli barcha darsliklar xususiy bosmaxonalarda chop etiladi. Ularni chop etishga mabla g‘ ni vazirlik ajratadi. Yuqorida q ayd etilganidek, darsliklar boshlan g‘ ich va q u y i о‘ rta maktablarda bepul, yuqori о‘ rta maktablarda esa pullidir. Darsliklar narxi shundayki, ularni xarid q ilishga h ammaning imkoniyati bor. Foydalanilgan darsliklar pullik b о‘ lsa h am, tekin b о‘ lsa h am о‘q uvchining о‘ zida q oldiriladi. Yaponiyada о‘qi tuvchi kadrlar tay yor lash sifatiga juda katta talablar qо‘ yiladi. Bu talablar shundayki, mazkur kasbga iq tidorsiz va y о‘ nalishi t о‘g‘ ri kelmaydigan tasodifiy kishilarning kirib q oli shi amalda mumkin emas . О‘q ituvchilar 4 yillik dorilfununlarda va 2 yillik kollejlarda tay yor lanadi. Bu о‘q uv yurtlarining bitiruvchilariga birinchi va ikkinchi darajali guvo h nomalar beriladi. Maktab direktori b о‘ lish uchun 1- d arajali guvo h nomaga ega b о‘ lish shart. Yapon о‘q ituvchilarining jamiyatda tutgan obr о‘ -e’tibori katta. Binobarin, ularning maoshlari h am yuqori, 74 foiz о‘q ituvchi jamoa va kasaba assotsiatsiyasiga a’zo. Bu ularga ta’lim mazmunini va uslubini mu h okama q ila olish imkoniyatini beradi. О‘q ituvchilarning ilk maoshi dorilfununni tugallagan mutaxassislar maoshi bilan teng. Ular о‘ z kasb ma h oratlarini takomillashtirish ustida, tinimsiz izlanishlar olib boradilar, ishga tushishdan old i n 7-10 kun kunduzgi tay yor lov kurslaridan о‘ tadilar. Yapon о‘q ituvchilari h ar 5 yilda malaka oshirish kurslarida о‘q ib q aytadilar. Malaka oshirish о‘q ituvchilarning о‘ zlari uchun katta e h ti yoj dir. Chunki Yaponiya maktablari dasturi 10 yilda davr ta q ozosiga k о‘ ra о‘ zgaradi. Dasturlardagi yillik о‘ zgarishlar esa anjumanlar о‘ tkazish y о‘ li bilan

о‘q ituvchilarga tkazib boriladi. О‘q ituvchilar о‘ zlariga ishonib topshirilgan 35-40 о‘qu vchining bilimi va tarbiyasi uchun javobgardirlar. Shu bo i s ular darsdan b о‘ sh va q tlarini о‘q uvchilar, ularning ota-onalari bilan su h batlarga, xonadonlarga tashrif ishlariga ba g‘ ishlaydilar. Yaponiyada oilaviy byudjetning katta q ismi bolalarning sara maktablarda puxta bilim olishlarini ta’minlashga, universitetlarga kirib bilim olishlariga sarflanadi. O i lada bola yaxshi bilim olishi uchun barcha shart-sharoitlar yaratib be r iladi. Imti h on paytlarida esa bolalar uy yumush- laridan ozod etiladilar. Ota- onalar maktab h a yot ining barcha so h alarida faol ishtirok etadilar, о‘ z farzandlariga barcha so h ada о‘ rnak-namunadirlar. Ular bolalari о‘q ishida yor dam berish uchun juda k о‘ p о‘q iydilar, maktab о‘q uv dasturini mukammal о‘ rganib oladilar. Bolalar tarbiyasida onalarning roli va mas’uliyati ayni q sa kattadir. Ular farzandlarining o q il, dono, muloyim, odil va mehnatsevar b о‘ lib о‘ sishlari uchun oila sulolasi va davlat oldida о‘ zlarini mas’ul deb h isoblaydi"lar. Yaponiyada oilaviy tarbiya xususida k о‘ plab metodik qо‘ llanmalar va tavsiyanomalar nashr etiladi, radio va televideni or q ali k о‘ plab pedagogik masla h atlar berib boriladi. Maktabgacha tarbiya yos hidagi bolalar uchun ota-onalar oyiga о‘ rtacha 2-3 kitob sotib olishadi. Shu yos hdagi bolalar uchun oyiga 40 ta jurnal nashr etiladi, ota-onalarning mutlo q k о‘ pchiligi bu jurnallariga obuna b о‘ lishadi. Bola maktabga borgun g a q adar о‘q ishni, yoz ishni, oddiy h isoblash k о‘ nikmalarini egallashi zarur. Yaponiya oilalaridagi uy partalari di qq atga sazovordir . U mukammal, yon tomonidan mu h ofazalangan q urilma b о‘ li b parta ustida kitob javoni, yor it q ich, soat, q alam q o g‘ o z mikrokalkulyator va boshqa zaruriy ashyolar, shuningdek, kerak b о‘ lib q olgan ta q dirda ota-onasini cha q iradigan signal tugmachalarigacha о‘ rnatilgan. Turli talimiy k о‘ nikmalarni bolalar ongiga singdirish yapon maktablariga xos fazilatdir. Masalan, 2sinf о‘q uvchisi k о‘ pchilik oldida nut q s о‘ zlash q obiliyatiga ega b о‘ lishi, 6-sinf о‘q uvchisi kamida 2 ta chol g‘ u asbobida ku y chala bilishi, boshlan g‘ ich sinf о‘q uvchisi suvda bemalol suza olishi kerak. Mana shulardan

yapon muallimi о‘ z kasbiga qо‘ shimcha ravishda yana nimalarni о‘ rganishi lozimligini bilish q iyin emas . О‘q ituvchi qо‘ shi q aytishi, chol g‘ u asboblarida kuy chala olishi, noti q lik san’atini bilishi, yaxshi sportchi b о‘ lishi kerak... Yaponiyaliklar t о‘g‘ ri va h alol turmush tarzini q adrlaydilar. 1-sinfdan to 9- sinfgacha a h lo q tarbiyasi maktab faoliyatining zaruriy shartidir. О‘qi tuvchi о‘ z о‘q uvchilari bilan doimo b i rga b о‘ ladi. Yapon bolalari tashkilotchilik ishlariga h am maxsus о‘ rgatiladilar. Bolalarning о‘ zlari ekskurs i yalar uyushtiradilar, majlislar tay yor laydilar va о‘ tkazadilar. Bolalar xul q -atvoridagi bar q arorlik Yaponiyada beba h o bo y lik h isoblanadi. Bolalarning о‘ zlari о‘q ish na о‘ zlashtirishni, о‘ z -о‘ zini tarbiyalashni mu h okama q iladilar. A h lo q normalari ani q ishlab chi q ilib, uni ruyobga chi q arish uchun darslarning ma’lum bir q ismi ajratiladi. A h lo q i y ji h atdan aybdor bola uchun eng oliy jazo о‘q ituvchining о‘q uvchidan ixlosi q a y tishi b о‘ lib, bu ixlosni q a y tadan barpo q ilish uchun о‘q uvchi va uning ota-onasi ancha-muncha i shlashi kerak . Yapon о‘q ituvchisi о‘q uvchining eng yaqin maslakdoshi, masla h atg о‘ yi, murabbiysidir. О‘q ituvchi о‘ z о‘q uvchisi bilan xatto ta’til paytlarida h am alo q asini uzmaydi. Ta’lim tizimini sinchik l ab о‘ rgangan kishi A Q SH, Fransiya, Germaniya ta’lim tizimlaridagi barcha yaxshi va ibratli ji h atlarni yaponlar ijod i y о‘ zlashtirganliklariga guvo h b о‘ ladi. Shuning uchun b о‘ lsa kerak, Yaponiya о‘ rta maktablarining saviyasi A Q SH о‘ rta maktablari saviyasidan birmuncha yuq ori turadi. О‘ RTA M A XSUS V A H UN A R-TEXNIKA T A ’LIMI О‘ rta maxsus va h unar-texnika ta’limi tizimiga kiruvchi bilim maskanlari Yaponiyada garchi oliy ta’lim tizimiga - kiritilsada, u bizdagi h unar-texnika bilim yurtlariga t о‘g‘ ri keladi. Ular asosan kichik kollej, texnik kollej, maxsus tayyorgarlik kollejlariga b о‘ linadi. Kichik kollejlar h am ma q omiga k о‘ ra о‘ ziga xos dorilfunundir. Ularda kasbga y о‘ naltirish jarayoni juda chu q ur va puxta. О‘q ish muddati 2-3 yil, bitirgach, «bakalavr» nomi berilmaydi.

1984 yilda Yaponiyada 336 ta shunday kichik maktab b о‘ lib, ularning 37 tasi davlat tasarrufida, 51 tasi munitsipal, 448 tasi xususiy kollejlardir. Texnik kollejlarda 5 yil о‘q itiladi, unga kichik о‘ rta maktabni bitirganlar q abul q ilinadilar. Bunday kollejlar yoshlarga о‘ rta texnik ta’limni beradilar. Bu bilim maskanida katta maktab dasturi asosida mexanika, elektronika, ximiya, texnologiya, q urilish, metallurgiya kabi maxsus texnik fanlar о‘q itiladi. Kollejni bitirgan о‘q uvchilar dorilfununning 2-yoki 3-kursiga kirib о‘q ishlari mumkin. Maxsus tayyorgarlik kolleji. 1976 yilda tashkil etilgan yalpi tipdagi о‘qu v yurtidir. U fa q at yuqori malakali mutaxassis tayyorlabgina q olmay, balki talabalarning madaniy saviyasini о‘ stirishni ta’minlaydi. О‘q ish muddati 1 yil, kurs 800 soatdan iborat. Bu kollej bitiruvchilari dorilfununning tegishli kurslariga q abul q ilinmaydilar.

Adabiyotlar: 1. J.G‘. Yо‘ldoshev “Xorijda ta’lim” T., 1995y. 2. B. F. Vulfson “Sravnitelnaya pedagogika” M., 2003 y. 3. N.X. Takanav «Chet ellar pedagogikasi tarixi”-T, 1959 y. 4. M.A. Sokolova va boshqalar «Pedagogik taqqoslash”-T, 1983 y. 5. “The word book enceclopedia”, 1994 y. 1-jild. 6. “ The word book enceclopedia ”, 2-jild. 7. “ The word book enceclopedia ”, 3-jild.

Похожие

Germaniyada ta’lim-tarbiya jarayonlarining o’ziga xos xususiyatlari

Ta’lim-tarbiya jarayonining psixologik asoslari

Tarbiya jarayonining mohiyati

O’zbekiston Respublikasi tarbiya jarayonining hozirgi bosqich muommolari ta’lim va tarbiya tizimi

Tarbiya texnologiyalari va ularning o’ziga xos xususiyatlari