Og`zaki nutq – bilim olish manbai - Педагогиka - Рефераты

Og`zaki nutq – bilim olish manbai

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

45 KB

www.arxiv.uz Og`zaki nutq – bilim olish manbai O`quv maskanida ta`lim jarayonida bilimni yolg`iz bosma manbalardangina emas, balki bevosita o`quv materialining o`qituvchi nutqi orqali og`zaki bayoni orqali ham egallash mumkin. O`qituvchi muayyan mavzuni tushuntirishni, ma`ruzasini mantiqiy izchillik asosida bayon etadi, ya`ni dalillarni asoslaydi, taqqoslaydi, ular o`rtasidagi aloqani ma`lum qiladi, umumlashtiradi va xulosalaydi. Ko`pincha biz olimlarning fan-texnika taraqqiyotining muhim muammolari haqidagi ma`ruzalariga, turli soha mutaxassislarining chiqishlariga quloq solamiz, teleradio ko`rsatuvlar hammabop tushunarli bo`lganligi uchun axborotning ma`lum qismini eshitish orqali qabul qilamiz. Ta`lim muassasasini tugatganimizdan keyin ham biz bilimning ma`lum hissasini turli soha kishilarining nutqi, hikoyasi va ma`ruzasi orqali egallaymiz. Notiq yoki o`qituvchi tomonidan berilayotgan bilimdan bor kuch bilan to`la- to`kis foydalanib qolish juda muhim. Xotiramizda eshitganimizning uzoq vaqt saqlanishi ucun nima qilishimiz lozim? Buning uchun notiqning fikrlari oqimini diqqat bilan kuzatish, chalg`imaslik, nimani eshitsak, shuni qabul qilish, boshqacha aytganda, faol tinglovchi bo`lish kerak. Mahorat bilan tinglashning negizi – bu diqqat. Tinglashda diqqat faolligi muvaffaqiyatining muhim vositasi bu qaydlar etib borishdir. Ba`zi talabalar og`zaki nutqni qanday yozishni bilmay, notiq so`zlarining barchasini qayd etishga harakat qilishadi. So`zma-so`z yozishga urinishning keragi yo`q. O`qitubchining hikoyasini so`zma-so`z yozib borishning imkoni yo`q, chunki og`zaki nutq yozma nutqdan o`zib ketadi. Notiq yoki ma`ruzachining so`zma-so`z nutqini texnik vositalar yordamida yoki stenografik xat orqaligina yozib olish mumkin. O`qituvchining ma`ruzasi yoki hikoyasini qanday konspektlashtirish mumkin? Yozishga kirishishdan avval, tinglashni o`rganish kerak. Tinglash – bu g`oyat

www.arxiv.uz murakkab aqliy mehnat. Tinglash jarayonida notiq yoki lektorning nima haqida so`zlayotganini anglash va yozish, asosiy g`oyalarni ajratish va ularni o`zaro biriktira olish kerak. Bunga birdek zo`r e`tibor bilan, iroda va sabr-toqatni jalb etish bilan erishiladi. Tinglash jarayonida yozishni o`qituvchu hikoyasi bo`yicha rejalar tuzishni mashq qilishdan boshlash muhim. Ma`ruzani tinglab bo`lgach, uni o`z so`zimiz bilan gapirib berish yoki belgilangan va qayd qilingan asosiy qoidalarning to`griligiga oydinlik kiritish foydalidir. Oddiy reja tuzish ko`nikmalari rivojlangani sari, yanada yirikroq yozuvlarga, ya`ni murakkab rejalar tuzishga o`tish kerak. Oddiy rejaning har bir punktiga ma`lumotlar yanada batafsilroq yoziladi. Bu dastlab nomlar, sanalar, raqamlar bo`lsa, keyinchalik alohida misollar, faktlar bo`lishi mumkin. Yozuv ko`nikmasini egallashning keying etapi – konspektlashtirishdir. Konspektda faqatgina asosiy masalalar, qoidalar emas, balki notiq tomonidan mavzuni ochish uchun qo`llangan faktlar, muhim ahamiyatga ega misollar ham kiritiladi. Konspekt qisqa bo`lsa-da, hikoya yoki ma`ruzaning mazmunini bog`lanishli ravishda ifodalay oladi. Konspektlashtirishda asosiy g`oyalarni o`z so`zimiz bilan shakllantirishimiz, tinglash jarayonida yuzaga kelgan savollarni yozish, tushunarsiz va qiyin o`rinlarini belgilash lozim. Shuningdek, notiq tomonidan qilingan umumiy xulosalarni ham konspektga kiritish lozim bo`ladi. Tinglash va yozish jarayonida qabul qilinayorgan materialni maqsadli ravishda quyidagi shaklda tasnif qilish mumkin: Reja Reja punktlarini ochuvchi muhim qoidalar Ma`ruzachiga mo`ljallangan savollar hamda shaxsiy fikrlar

www.arxiv.uz Konspekt ustida ishlash ma`ruzadan so`ng ham davom etishi kerak. Ma`ruzani tinglash jarayonida qayd etishga ulgurilmagan ma`lumotlar va xulosalar bilan konspektni to`ldirish lozim. Bundan tashqari, qisqartirilgan so`zlarni to`ldirish, tinish belgilarini qo`yish, imkoniyat yuzasidan uslubga e`tibor qaratish, xatolarni tuzatish, yuzaga kelgan tushunmovchiliklarga aniqlik kiritish kerak. Konspektlashtirish jarayonida qayd qilishning qisqaligiga tez-tez ishlatiladigan so`zlarni qisartirib yozish yo`li bilan erishiladi. Har birimiz o`zimiz uchun tushunarli bo`lgan, so`zlarni qisqartirib yozish tizimini tuzishimiz va qo`llashimiz mumkin. Bu borada qabul qilingan eng ko`p qisqartmalardan misollar keltirish mumkin: h.k.- hokazo, v.b.- va boshqalar, q/x.- qishloq xo`jaligi, q.- qarang kabilar. Tinglash jarayonida kospektlashtirish ko`nikmasiga mashqlar orqali erishiladi, buning uchun biz o`qituvchilarning ma`ruzalarini, yig`ilishlardagi chiqishlarni, seminarlarni, disputlar va boshqalarni o`zimiz uchun doimiy konspekt qilishni odat qilishimiz kerak. Buning uchun har qanday imkoniyatni qo`llashimiz zarur. Konspektlashtirish ko`nikmasini takomillashtirishning yana bir usuli audiozapislarni tinglash orqali, magnit tasmadagi materialni konspektlashtirishdir. Tinglash jarayonida nimani xotirada saqlash, nimani qayd etishga nisbatan hamma uchun foydali bir xildagi tavsiyalar berish doimo qiyinchilik tug`dirib keladi. Qayd etish chun materialni tanlash har kimning hohishiga ko`ra havola etiladi. Dastlab qiyinchiliklar bo`lishi ehtimoldan xoli emas. O`tkinchi muvaffaqiyatsizliklarda xafa bo`lish yaramaydi. Shuni unutmaslik kerakki, bir vaqtning o`zida tinglash ham yozish – aqliy mehnatning murakkab ko`rinishidir. Bunda zo`r berib mehnat qilish yutuqqa erishishning muhim kafolatidir.

www.arxiv.uz FOYDALANISH UCHUN ADABIYOTLAR 1. Karimov I.A. Barkamol avlod orzusi. Т . 1999-yil. 2. Abdurahmonov G`. Mamajonov S. O`zbek tili va adabiyoti. Toshkent, 1995-yil. 3. Nurmonov A. Sobirov A. Yusupova Sh. Hozirgi o`zbek adabiy tili. Toshkent, 2002- yil. 4 . Usmonova M. Azlarov E. Sharipov G`. O`zbek tili. Toshkent, 1991-yil. 5. Kariyeva Sh. Rizayev S. Yangi o`zbek lotin yozuvini o`rganamiz. Toshkent, 2001- yil. 6. Abduraxmonov X. Rafiy е v A. Shodmonkulova D. O`zb е k tilining amaliy grammatikasi. Toshk е nt, 1992-yil.

Похожие

Notiqlik va nutq madaniyati boshqaruv jarayonidagi muhim vosita sifatida

Hadisi sharif odob-axloq manbai

Shaxsiy pedagogik tajribani to'plash

O`qituvchi-kasb egasi sifatida

Chеt til o`qitishning boshlang`ich bosqichi