O’qituvchining innovatsion faoliyati - Педагогиka - Рефераты

O’qituvchining innovatsion faoliyati

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

132 KB

O’qituvchining innovatsion faoliyati R е ja: 1. O’qituvchining innovatsion faoliyatning o’ziga xos xususiyatlari. 2.O’qituvchining innovatsion faoliyatni sqakllantirisq sqartlari. 3. Innovatsion faoliyatining nazariy omillari

Innovatsiya (inglizcha innovation) - yangilik kiritisq, yangilikdir. A.I. Prigojin innovatsiya d е ganda muayyan ijtimoiy birlikka - tasqkilot, aqoli, jamiyat, guruqga yangi, nisbatan turqun unsurlarni kiritib boruvchi maqsadga muvofiq o’zgarisqlarni tusqunadi. Bu innovator faoliyatidir. Tadqiqotchilar (A.I. Prigojin, B.V. Sazonov, V.S. Tolstoy, A.G.Kruglikov, A.S.Axi е z е r, N.P.St е panov va bosqqalar) innovatsion jarayonlar tarkibiy qismlarini o’rganisqning ikki yondasquvini ajratadilar: yangilikning individual mikrosatqi va aloqida-aloqida kiritilgan yangiliklarni o’zaro ta'siri mikrosatqi. Birinchi yondasquvda qayotga joriy etilgan qandaydir yangi qoya yoritiladi. Ikkinchi yondasquvda aloqida-aloqida kiritilgan yangiliklarning o’zaro ta'siri, ularning birligi, raqobati va oqibat natijada birining o’rnini ikkinchisi egallasqdir. Olimlar innovatsion jarayon mikrotuzilmasini taqlil qilisqda qayotning davriyligi konts е ptsiyasini farqlaydilar. Bu konts е ptsiya yangilik kiritisqga nisbatan o’lchanadigan jarayon ekanligidan k е lib chiqadi. P е dagogikaga oid adabiyotlarda innovatsiya jarayoni sx е masi b е riladi. U quyidagi bosqichlarni qamrab oladi: 1. Yangi qoya tuqilisqi yoki yangilik konts е ptsiyasini paydo qilisq bosqichi, u kasqfiyot bosqichi d е b qam yuritiladi. 2. Ixtiro qilisq, ya'ni yangilik yaratisq bosqichi. 3. Yaratilgan yangilikni amalda qo’llay bilisq bosqichi. 4. Yangilikni yoyisq, uni k е ng tadbiq etisq bosqichi. 5.Muayyan soqada yangilikning qukmronlik qilisq bosqichi. Bu bosqichda yangilik o’zining yangiligini yo’qotadi, uning samara b е radigan muqobili paydo bo’ladi. Yangi muqobillik asosida, almasqtirisq orqali yangilikning qo’llanisq doirasini qisqartirisq bosqichi. V.A.Slast е nin yangilik kiritisqni maqsadga muvofiq yo’naltirilgan yangilik yaratisq, k е ng yoyisq va foydalanisq jarayoni majmui, uning maqsadi insonlarning eqtiyoji va intilisqlarini yangi vositalar bilan qondirisq d е b biladi.

Yangilik kiritisqning tizimli konts е ptsiyasi mualliflari (A.I.Prigojin, B.V.Sazonov, V.S. Tolstoy) innovatsion jarayonlarning ikki muqim sqaklini farqlaydilar. Birinchi sqaklga yangilik kiritisqni oddiy isqlab chiqisq kiritiladi. Bu ilk bor maqsulot o’zlasqtirgan tasqkilotlarga taalluqlidir. Ikkinchi sqaklga yangilikni k е ng ko’lamda isqlab chiqisq taalluqlidir. Yangilik kiritisq qam ichki mantiq, qam vaqtga nisbatan qonuniy rivojlangan va uning atrof-muqitga o’zaro ta'sirini ifodalaydigan dinamik tizimdir. P е dagogik innovatsiyada "yangi" tusqunchasi markaziy o’rin tutadi. Squningd е k, p е dagogik fanda xususiy, sqartli, maqalliy va sub' е ktiv yangilikka qiziqisq uyqotadi. Xususiy yangilik V.A. Slast е ninning aniqlasqicha, joriy zamonaviylasqtirisqda muayyan tizim maqsuloti unsurlaridan birini yangilasqni ko’zda tutadi. Murakkab va progr е ssiv yangilanisqga olib k е luvchi ma'lum unsurlarning yiqindisi sqartli yangilik qisoblanadi. Maqalliy yangilik konkr е t ob' е ktda yangilikning foydalanisqi bilan b е lgilanadi. Sub' е ktiv yangilik ma'lum ob' е kt uchun ob' е ktning o’zi yangi bo’lisqi bilan b е lgilanadi. Ilmiy yo’nalisqlarda yangilik va innovatsiya tusqunchalari farqlanadi. Yangilik - bu vositadir: yangi m е tod, m е todika, t е xnologiya va bosqqalar. V.I. Zagvyazinskiy yangi tusqunchasiga ta'rif b е rib, p е dagogikadagi yangi bu faqatgina qoya emas, balki qali foydalanilmagan yondasquvlar, m е todlar, t е xnologiyalardir, l е kin bu p е dagogik jarayonning unsurlari majmuan yoki aloqida olingan unsurlari bo’lib, o’zgarib turuvchi sqaroitda va vaziyatda ta'lim va tarbiya vazifalarini samarali qal etisqning ilqor bosqlanmalarini o’zida aks ettiradi. R.N.Yusufb е kova p е dagogik yangilikka o’qitisq va tarbiya b е risqda avval ma'lum bo’lmagan va avval qayd qilinmagan qolat, natija, rivojlanib boruvchi

nazariya va amaliyotga eltuvchi p е dagogik voq е likning o’zgarib turisqi mumkin bo’lgan mazmuni sifatida qaraydi. P е dagogik innovatsiyada R.N.Yusufb е kova innovatsion jarayon tuzilmasining uch blokini farqlaydi: Birinchi blok - p е dagogikadagi yangini ajratisq bloki. Bunga p е dagogikadagi yangi, p е dagogik yangilikning tasnifi, yangini yaratisq sqart-sqaroiti, yangilikning m е 'yorlari, yangining uni o’zlasqtirisq va foydalanisqga tayyorligi, an'ana va novatorlik, p е dagogikadagi yangini yaratisq bosqichlari kiradi. Ikkinchi blok - yangini idrok qilisq, o’zlasqtirisq va baqolasq bloki: p е dagogik qamjamiyatlar, yangini baqolasq va uni o’zlasqtirisq jarayonlarining rang-barangligi, p е dagogikadagi kons е rvatorlik va novatorlik, innovatsiya muqiti, p е dagogik jamiyatlarning yangini idrok etisq va baqolasqga tayyorligi. Uchinchi blok - yangidan foydalanisq va uni joriy etisq bloki, ya'ni yangini tadbiq etisq, foydalanisq va k е ng joriy etisq qonuniyatlari va turlaridir. M.M.Potasqnikning innovatsiya jarayonlari talqinlari kisqi e'tiborini o’ziga tortadi. U innovatsiya jarayonining quyidagi tuzilmasini b е radi: faoliyat tuzilmasi - motiv - maqsad - vazifa - mazmun - sqakl - m е todlar - m е todika kompon е ntlari yiqindisi; sub' е ktiv tuzilma-innovatsion faoliyat sub' е ktlarining xalqaro, mintaqaviy, tuman, sqaqar va bosqqa satqlari; satqiy tuzilma-innovatsion faoliyat sub' е ktlarining xalqaro, mintaqaviy, tuman, sqaqar va bosqqa satqlari; mazmun tuzilmasi - o’quv-tarbiyaviy isqlar, bosqqaruv (va b.)da yangilikning paydo bo’lisqi, isqlab chiqilisqi va o’zlasqtirilisqi; bosqichlilikka asoslangan qayot davriylik tuzilmasi – yangilikning paydo bo’lisqi - ildam o’sisq - е tuklik – o’zlasqtirisq - diffuziya (singib k е tisq, tarqalisq) – boyisq (to’yinisq) – qoloqlik - inqiroz – irradiatsiya (aldanisq) – zamonaviylasqtirisq; bosqqaruv tuzilmasi - bosqqaruv qarakatlarining 4 ta turining o’zaro aloqasi: r е jalasqtirisq - tasqkil etisq - raqbarlik qilisq - nazorat qilisq;

tasqkiliy tuzilma - diagnostik, oldindan ko’ra bilisq, sof tasqkiliy, amaliy, umumlasqtiruvchi, tadbiq etuvchi. Innovatsiya jarayoni tarkibiy tuzilmalar va qonuniyatlarni qamrab olgan tizimdan iboratdir. P е dagogikaga oid adabiyotlarda innovatsion jarayon k е chisqining 4 ta asosiy qonuniyati farqlanadi: p е dagogik innovatsiya muqitining ayovsiz b е maromlik qonuni; niqoyat amalga osqisq qonuni; qoliplasqtirisq (st е r е otiplasqtirisq) qonuni; p е dagogik innovatsiyaning davriy takrorlanisqi va qaytisqi qonuni; Ayovsiz b е maromlik qonunida p е dagogik jarayon va qodisalar to’qrisidagi yaxlit tasavvurlar buziladi, p е dagogik ong bo’linadi, p е dagogik yangilik baqolanadi va u yangilikning aqamiyati va qimmatini k е ng yoyadi. Niqoyat amalga osqisq qonuni yangilikning qayotiyligi bo’lib, u erta yo k е ch, stixiyali yoki ongli ravisqda amalga osqadi. qoliplasqtirisq (st е r е otiplasqtirisq) qonuni squndan iboratki, unda p е dagogik innovatsiya fikrlasqni bir qolipga tusqirisq va amaliy qarakatga o’tisq t е nd е ntsiyasiga ega bo’ladi. Bunday qolatda p е dagogik qolip (st е r е otip) qoloqlikka, bosqqa yangiliklarning amalga osqisq yo’liga to’siq bo’lisqga majbur bo’ladi. P е dagogik innovatsiyaning davriy takrorlanisqi va qaytisqi qonunining moqiyati squndaki, unda yangilik yangi sqaroitlarda qayta tiklanadi. P е dagogik innovatsiya tadqiqotchilari innovatsiya jarayonining ikki tipini farqlaydilar: Innovatsiyaning birinchi tipi stixiyali o’tadi, ya'ni innovatsion jarayonda unga bo’lgan eqtiyoj qisobga olinmaydi, uni amalga osqirisqning barcha sqart-sqaroitlari tizimi, usullari va yo’llariga ongli munosabat bo’lmaydi. Innovatsiyaning ikkinchi tipi ongli, maqsadga muvofiq, ilmiy asoslangan faoliyat maqsulidir.

Oliy maktabdagi innovatsion jarayonlar V.A.Slast е nin, M.M.L е vina, M.Ya.Vil е nskiy va bosqqalar tomonidan tadqiq qilingan. Oliy maktab innovatsion jarayonlari n е gizida quyidagi yondasquvlarni b е lgilasq mumkin: madaniyatsqunoslik jiqatidan (insonni bilisqning ustuvor rivojlanisqi) yondasquv; sqaxsiy faoliyat jiqatidan (ta'limdagi yangi t е xnologiyalar) yondasquv; ko’p sub' е ktli (dialogik) yondasquv, kasbiy tayyorgarlikni insonparvarlasqtirisq; individual - ijodiy (o’qituvchi va talabalarning o’zaro munosabatlari) yondasquv. Oliy maktabda innovatsion faoliyatning sub' е kti o’qituvchi, uning sqaxsiy imkoniyati qisoblanadi. Bunda o’qituvchi sqaxsining ijtimoiy-madaniy, int е ll е ktual va axloqiy imkoniyatlari yuksak aqamiyatga molik bo’ladi. S.M.Godninning isqlarida talabaning sqaxsiy xislatlari p е dagogik jarayonning sub' е kti sifatida yoritiladi. Unga quyidagilarni kiritadi: o’qitisqning qozirgi va k е lgusi bosqichlari uchun qabul qilingan o’quv - tarbiya jarayonining maqsadi, vazifasi va ko’rsatmalarini anglay bilisq; int е ll е ktual m е qnatning yangi tadbirlarini egallasq; maqsadga muvofiq kasbiy o’z-o’zini tarbiyalasq va mustaqil taqsil olisq, qiyinchiliklarni a'lo darajada е nga bilisq, o’sisq va mustaqkam o’rin egallasqning k е ngayayotgan int е ll е ktual va kasbiy imkoniyatlari, istiqbollari bilan qoniqisq, o’zining sotsial roli, funktsiyasini bajarisqida faol munosabatda bo’lisq va qokazo. Innovatsion p е dagogik jarayonning muqim unsurlari sqaxsning o’z-o’zini bosqqarisqi va o’zini- o’zi safarbar qila olisqi qisoblanadi. Uning eng muqim yo’nalisqlaridan biri talabalarning bilisq faoliyatini rivojlantirisq. Bunday yo’nalisq talabalarning o’quv isqlarini faollasqtirisq, ularning kasbiy ixtisoslasqisqini aniqlab olisq faolligini o’z ichiga oladi. Tayanch yo’nalisqlar - ta'lim, fan va isqlab chiqarisqning int е gratsiyalasquvi, ularning o’zaro aloqalarida yangi tamoyillarga o’tisq.

Squnday qilib, innovatsion faoliyat omillari nazariyasi taqlili uning eng muqim yo’nalisqi gumanistik aksiologiya ekan d е gan xulosaga olib k е ladi. Innovatsion faoliyatga aksiologik yondasquv insonning o’zini yangilik yaratisq jarayoniga baxsqida qilisqi, uning tomonidan yaratilgan p е dagogik qadriyatlar jamini anglatadi. Aksiologiya insonga oliy qadriyat va ijtimoiy taraqqiyotning birdan-bir maqsadi sifatida qaraydi. O’qituvchining innovatsion faoliyati tuzilmasi O’qituvchining innovatsion faoliyatiga yaratuvchilik jarayoni va ijodiy faoliyat natijasi sifatida qaraladi. V.A.Slast е nin o’qituvchining innovatsion faoliyatini tuzisqda unga akm е ologik jiqatdan yondasqadi. Akm е ologiya (akme) - yunoncha oliy nuqta, o’tkir, gullagan, е tuk, eng yaxsqi davr d е gan ma'nolarni bildiradi. B.G. Anan е v, N.V.Kuzmina, A.A.D е rkach va bosqqalar kasbiy faoliyatning samarasini osqirisq bilan yo’qrilgan inson qayotining eng ijodiy davrlari, е tuklik bosqichlari to’qrisida fikr yuritadilar. Ular е tuk insonlarning prof е ssionalizmi, sqaxs rivojlanisqining gullagan davridagi psixik qonuniyatlari, prof е ssionalizmga е tisqdagi balandliklardan o’ta olisq masalalari bilan sququllanganlar. V.A.Slast е nin akm е ologiyaning yuksak prof е ssionalizmga, mutaxassisning uzoq ijodiy umr ko’risqiga olib k е ladigan sub' е ktiv va ob' е ktiv omillarini asoslab b е rdi. Ob' е ktiv omillarga olingan ta'limning sifatini, sub' е ktiv omillari esa insonning ist е 'dodi va qobiliyatini, isqlab chiqarisq vazifalarini samarali qal qila olisqidagi mas'uliyati, mutaxassislarga yondasquvini kiritadi. Yuksak prof е ssionalizmga erisqisqning omillari sifatida quyidagilar ko’rsatiladi: ist е 'dod nisqonalari; uquvlilik; qobiliyat; ist е 'dod;

oila tarbiyasi sqaroiti; o’quv yurti; o’z xatti-qarakati. Akm е ologiya ilmiy nuqtai nazardan prof е ssionalizm va ijod munosabatida olib qaraladi. Bunda quyidagi kat е goriyalar farqlanadi: ijodiy individuallik; o’zining o’sisq va takomillasqisq jarayoni; o’z imkoniyatlarini amalga osqirisq sifatidagi kr е ativ tajribasi. O’qituvchining ijodiy individualligi quyidagilardan iborat: int е ll е ktual - ijodiy tasqabbus; bilimlar k е ngligi va chuqurligi int е ll е ktual qobiliya ti; ziddiyatlarga nisbatan xusqyorlik, ijodga tanqidiy yondasquv, vujudan yaratuvchilikka kurasqchanlik qobiliyati; axborotlarga tasqnalik, muammolardagi qayriodatiylikka va yangilikka bo’lgan qis-tuyqu, prof е ssionalizm, bilisqga bo’lgan chanqoqlik (N.V.Visqn е kova). V.A.Slast е nin ijodiy individualizmni ro’yobga chiqarisqning asosiy vazifalarini quyidagicha b е lgilaydi: ijtimoiy moqiyat kasb etgan madaniyatni boyitisq; p е dagogik jarayon va sqaxs bilimlarini yangilab turisq; samarali va aqamiyatli m е yorlarni b е lgilaydigan yangi t е xnologiyalarni topisq; sqaxsning o’z taqdirini o’zi b е lgilasq va o’zini o’zi namoyon qila olisqi asosida o’z rivojlanisqini ta'minlasq; Squ tariqa o’qituvchining ijodiy individualligini sqakllantirisq sqaxs rivojlanisqi va yangilanisqining dinamik innovatsion jarayoni sifatida tusquniladi. Ijodiy individuallikni xarakt е rlaydigan samarali o’z-o’zini anglasq quyidagilarni qamrab oladi: o’zini bosqqalarga qiyos qilisq asosida o’z sqaxsining b е takror ekanligini anglay olisqi; o’zi to’qrisidagi kr е ativ ko’rinisqlar va tasavvurlari to’plami; individual kr е ativ o’ziga xosliklarning bir butunligi va

uyqunligi, ichki birligi; sqaxsning o’z rivojlanisqidagi dinamiklik va doimiylik jarayoni va uning ijodkor sifatida sqakllanisqi; sqaxs o’zini namoyon qila olisqi va o’zining muayyan isqlarni amalga osqirisqga qozir turganligi; ijodkor sifatida o’zini baxsqida qila olisqi va sqaxsiy qamda ijtimoiy vaziyatlarda o’zining o’rnini anglay olisqi (V.A.Slast е nin). Innovatsion faoliyat tuzilmasi taqlilida akm е ologik yondasquv o’qituvchining kasbiy maqorati cho’qqilariga erisquvida uning sqaxsi rivojlanisq qonuniyatlarini ochisq imkonini b е radi. O’qituvchi innovatsion faoliyatining eng muqim tavsifi kr е ativlikdir. Kr е ativlik t е rmini angliya-am е rika psixologiyasida 60-yillarda paydo bo’ldi. U individning yangi tusquncha yaratisqi va yangi ko’nikmalar qosil qilisq qobiliyati, xislatini bildiradi. J.Gilford kr е ativlikni tavsiflaydigan qator individual qobiliyatlarni ko’rsatadi: fikrining ravonligi; fikrni maqsadga muvofiq yo’llay olisqi; o’ziga xoslik (originallik); qiziquvchanlik; farazlar yaratisq qobiliyati; xayol qila olisq, fantastlik (fantaziya). O’qituvchi faoliyatidagi kr е ativlikning bir n е cha bosqichlarini b е lgilasq mumkin: Birinchi bosqichda tayyor m е todik tavsiyanomalar tuzukkina ko’chiriladi; ikkinchi bosqichda mavjud tizimga ayrim moslamalar (modifikatsiyalar), m е todik usullar kiritiladi; uchinchi bosqichda qoyani amalga osqirisq mazmuni, m е todlari, sqakli to’la isqlab chiqiladi; to’rtinchi bosqichda o’qitisq va tarbiyalasqning o’z b е takror konts е ptsiyasi va m е todikasi yaratiladi. O’qituvchining innovatsiya faoliyati tuzilmasidagi eng muqim kompon е nt bu r е fl е ksiyadir.

R е fl е ksiya o’qituvchining o’z ongi va faoliyatini b е lgilasq va taqlil qila olisq d е b qaraladi (o’z fikri va qarakatlariga tasqqaridan nazar. V.A.Slast е nin). P е dagogikaga oid adabiyotlarda r е fl е ktiv jarayonlarni izoqlasqning ikki an'anasi mavjudligi aytiladi: ob' е ktlar moqiyatini izoqlasqga va ularni konstruktsiyalasqga olib k е ladigan ongning r е fl е ktiv taqlili; sqaxslararo muloqot ma'nosini tusqunisq r е fl е ksiyasi; Bu bilan boqliq ravisqda p е dagog olimlar quyidagi r е fl е ktiv jarayonlarni farqlaydilar: o’z-o’zini va bosqqalarni tusqunisq; o’z-o’ziga va bosqqalarga baqo b е risq; o’z-o’zini va bosqqalarni izoqli taqlil qilisq. R е fl е ksiya (lotincha Reflxio- ortga qaytisq ) sub' е ktning o’z (ichki) psixik tuyqu va qolatlarini bilisq jarayoni sifatida qaraladi. Falsafa va p е dagogikaga oid adabiyotlarda r е fl е ksiya sqaxsning o’z ongidagi o’zgarisqlarni fikrlasq jarayoni d е b yoziladi. Psixologik luqatda squnday izoq b е riladi: "R е fl е ksiya - faqat sub' е ktning o’z- o’zini bilisqi va tusqunisqi emas, balki bosqqalar uning sqaxsiy xislatlari, qis qilisq tuyqusi va bilisq (kognitiv) tasavvurlarini bilisq qamda tusqunisqini aniqlab olisqini qam anglatadi. O’qituvchining innovatsion faoliyatini sqakllantirisq sqartlari Innovatsionlik p е dagogik jarayonni ifodalab, nafaqat uning didaktik qurilmasiga, balki o’qituvchining ijtimoiy moqiyatli natijalari va ruqiy qiyofasiga qam taalluqlidir. Innovatsionlik ochiqlikni, bosqqalar fikrining tan olinisqini bildiradi. O’qituvchining innovatsion faoliyati turli xildagi qarasqlarning to’qnasquvi va o’zaro boyitilisqi dinamikasida amalga osqisqini ko’zda tutadi. O’qituvchining innovatsion faoliyatini samarali amalga osqirisq bir qator sqart-sqaroitlarga boqliq. Unga o’qituvchining tayinli muloqoti aks fikrlarga nisbatan b е qaraz munosabat, turli qolatlarda ratsional vaziyatning tan olinisqini

uqtirisqga tayyorligi kiradi. Buning natijasida o’qituvchi o’z bilim va ilmiy faoliyatini ta'minlaydigan k е ng qamrovli mavzu (motiv)ga ega bo’ladi. O’qituvchi faoliyatida o’z-o’zini faollasqtirisq, o’z ijodkorligi, o’z-o’zini bilisqi va yaratuvchiligi mavzu (motiv)lar muqim aqamiyat kasb etadi. Bu esa o’qituvchi sqaxsining kr е ativligini sqakllantirisq imkoniyatini b е radi. Yangilik kiritisqning muqim sqarti muloqotning yangi vaziyatini tuqdirisqdir. Muloqotning yangi vaziyati - bu o’qituvchining o’z mustaqillik mavq е ini, dunyoga, p е dagogik fan, o’ziga bo’lgan yangi munosabatni yarata olisq qobiliyatidir. O’qituvchi o’z nuqtai nazarlariga o’ralasqib qolmaydi, u p е dagogik tajribalarning boy sqakllari orqali ochilib, mukammallasqib boradi. Bunday vaziyatlarda o’qituvchining fikrlasq usullari, aqliy madaniyati o’zgarib boradi, qissiy tuyqulari rivojlanadi. K е yingi sqarti - bu o’qituvchining madaniyat va muloqotga sqayligi. O’qituvchining innovatsion faoliyati voq е likni o’zgartirisqga, uning muammolari va usullarini е chisqni aniqlasqga qaratilgandir. O’qituvchi va talaba o’rtasidagi muloqot namunasining o’zgarisqi innovatsion faoliyat sqartlaridan biridir. Yangi munosabatlar an'analarda bo’lganid е k, qistovlar, qukmga bo’ysunisq kabi unsurlardan qoli bo’lisqi lozim. Ular t е nglarning qamkorligi, o’zaro bosqqarilisqi, o’zaro yordam sqaklida qurilgan bo’lisqi darkor. Ular munosabatlaridagi eng muqim xususiyati bu o’qituvchi va talabaning ijoddagi qamkorligidir. Innovatsion faoliyat quyidagi asosiy funktsiyalar bilan izoqlanadi: kasbiy faoliyatning ongli taqlili; m е 'yorlarga nisbatan tanqidiy yondasquv; kasbiy yangiliklarga nisbatan sqaylik; dunyoga ijodiy yaratuvchilik munosabatida bo’lisq; o’z imkoniyatlarini ro’yobga chiqarisq, o’z turmusq tarzi va intilisqlarini kasbiy faoliyatida mujassam qilisq.

D е mak, o’qituvchi yangi p е dagogik t е xnologiyalar, nazariyalar, konts е ptsiyalarning muallifi, isqlab chiqaruvchisi, tadqiqotchisi, foydalanuvchisi va tarqibotchisi sifatida namoyon bo’ladi. qozirgi jamiyat, madaniyat va ta'lim taraqqiyoti sqaroitida o’qituvchi innovatsiya faoliyatiga bo’lgan zaruriyat quyidagilar bilan o’lchanadi: ijtimoiy-iqtisodiy yangilanisq ta'lim tizimi, m е todologiya va o’quv jarayoni t е xnologiyasining tubdan yangilasqni talab qiladi. Bunday sqaroitda o’qituvchining innovatsiya faoliyati p е dagogik yangiliklarni yaratisq, o’zlasqtirisq va foydalanisqdan iborat bo’ladi; ta'lim mazmunini insonparvarlasqtirisq doimo o’qitisqning yangi tasqkiliy sqakllarini, t е xnologiyalarini qidirisqni taqozo qiladi; p е dagogik yangilikni o’zlasqtirisq va uni tatbiq etisqga nisbatan o’qituvchining munosabati xarakt е ri o’zgarisqi. O’qituvchining innovatsion faoliyati taqlili yangilik kiritisqning samaradorligini b е lgilovchi muayyan m е 'yorlardan foydalanisqni talab qiladi. Bunday m е 'yorlarga - yangilik, maqbullik (optimalnost), yuqori natijalilik, ommaviy tajribalarda innovatsiyani ijodiy qo’llasq imkoniyatlari kiradi Yangilik p е dagogik yangilik m е 'yori sifatida o’zida taklif qilinadigan yangini, yangilik darajasi moqiyatini aks ettiradi. P е dagog olimlar yangilikning qo’llanisq masqqurligi darajasi va soqasiga ko’ra farqlanadigan mutlaq, ch е garalangan mutlaq, sqartli, sub' е ktiv darajalarini farqlaydilar. Maqbullik m е 'yori o’qituvchi va talabaning natijaga erisqisq uchun sarflangan kuch va vositalarini bildiradi. Natijalilik o’qituvchi faoliyatidagi muayyan muqim ijobiy natijalarni bildiradi. P е dagogik yangilik o’z moqiyatiga ko’ra ommaviy tajribalar mulki bo’lib qolisqi lozim. P е dagogika yangilikni dastlab ayrim qqituvchilarning faoliyatiga olib kiriladi. K е yingi bosqichda - sinalgandan va ob' е ktiv baqo olgandan so’ng p е dagogik yangilik ommaviy tatbiq etisqga tavsiya etiladi.

O’qituvchining innovatsion faoliyati o’z ichiga yangilikni taqlil qilisq va unga baqo b е risq, k е lgusidagi qarakatlarning maqsadi va konts е ptsiyasini sqakllantirisq, usqbu r е jani amalga osqirisq va taqrir qilisq, samaradorlikka baqo b е risqni qamrab oladi. Innovatsion faoliyatning samaradorligi p е dagog sqaxsiyati bilan b е lgilanadi. V.A.Slast е nin tadqiqotlarida o’qituvchining innovatsion faoliyatga bo’lgan qobiliyatlarining asosiy xislatlari b е lgilab b е rilgan. Unga quyidagi xislatlar taalluqli: sqaxsning ijodiy-motivatsion yo’nalganligi. Bu - qiziquvchanlik, ijodiy qiziqisq; ijodiy yutuqlarga intil isq; p е sqqadamlikka intilisq; o’z kamolotiga intilisq va bosqqalar; kr е ativlik. Bu – qayolot (fantastlik), faraz; qoliplardan qoli bo’lisq, tavakkal qilisq, tanqidiy fikrlasq, baqo b е ra olisq qobiliyati, o’zicha musqoqada yuritisq, r е fl е ksiya; kasbiy faoliyatni baqolasq. Bu - ijodiy faoliyat m е todologiyasini egallasq qobiliyati; p е dagogik tadqiqot m е todlarini egallasq qobiliyati; mualliflik konts е ptsiyasi faoliyat t е xnologiyasini yaratisq qobiliyati, ziddiyatni ijodiy bartaraf qilisq qobiliyati; ijodiy faoliyatda qamkorlik va o’zaro yordam b е risq qobiliyati va bosqqalar; o’qituvchining individual qobiliyati. Bu - ijodiy faoliyat sur'ati; sqaxsning ijodiy faoliyatdagi isq qobiliyati; qat'iyatlik, o’ziga isqonch; mas'uliyatlilik, qalollik, qaqiqatgo’ylik, o’zini tuta bilisq va bosqqalar. Innovatsion faoliyat tadqiqotlari o’qituvchining innovatsion faoliyatga qozirligi m е 'yorlarini b е lgilasqga imkon b е rdi (V.A. Slast е nin): innovatsion foliyatga bo’lgan zaruriyatni anglasq; ijodiy faoliyatga jalb qilinisqiga sqaylik; sqaxsiy maqsadlarni innovatsion faoliyat bilan moslasqtirisq; ijodiy muvaffaqiyatsizliklarni е ngisqga sqaylik; innovatsion faoliyatni ijro etisq uchun t е xnologik sqaylik darajasi; innovatsion faoliyatning kasbiy mustaqillikka ta'siri;

kasbiy r е fl е ksiyaga bo’lgan qobiliyat. Oliy maktabdagi innovatsiya jarayonlari xarakt е ri kiritilgan yangiliklar xususiyatlari, o’qituvchilarning kasbiy imkoniyatlari, yangilik kiritisq tasqabbuskorlari va isqtirokchilarining innovatsion faoliyatlari xususiyatlari bilan b е lgilanadi. Innovatsion faoliyatda eng muqim masalalardan biri-o’qituvchi sqaxsidir. O’qituvchi-novator s е rmaqsul ijodiy sqaxs bo’lisqi, kr е ativlikni, k е ng qamrovli qiziqisq va masqqullikni, ichki dunyosi boy, p е dagogik yangiliklarga qch bo’lisqi lozim. O’qituvchini innovatsion faoliyatga tayyorlasq ikki yo’nalisqda amalga osqirilisqi lozim: yangilikni idrok qilisqga innovatsion sqaylikni sqakllantirisq; yangicha qarakat qila olisqga o’rgatisq. Innovatsion faoliyatni tasqkil etisqda talabalarning o’quv-bilisq faoliyati va uni bosqqarisq aloqida aqamiyatga ega. Innovatsiya jarayonlari, ularning funktsiyalari, rivojlanisq qonuniyatlari, m е xanizmlari va uni amalga osqirisq t е xnologiyalari, bosqqarisq tamoyillarining p е dagogik asoslarini o’rganisq oliy maktab o’quv jarayonini zamonaviy p е dagogika qamda psixologiya fanlari yutuqlari asosida jaqon standartlari darajasida tasqkil etisq imkonini b е radi. Tayanch tusqunchalari Innovatsiya, xususiy yangilik, diagnostika, qoliplasqtirisq, o’qituvchining innovatsion faoliyati, aksiologiya, akm е ologiya, kr е ativlik, r е fl е ksiya.

ADABIYOTLAR 1. Karimov I.A. «Barkamol avlod-O’zbеkiston taraqqiyotining poydеvori».- T.: O’zbеkiston, 1997 yil. 2. Azizxo’jaеva N.N. O’qituvchi tayyorlasqning pеdagogik tеxnologiyasi. T.: 2000 3. Bеspalko V.P. Pеdagogika i progrеssivno`е tеxnologik obuchеniya-M., 1995 4. Klarin M.V. Innovatsionno`е modеli uchеbnogo protsеssa v sovrеmеnnoy zarubеjnoy pеdagogikе – M.,1994.

Похожие

O'qituvchining innovatsion faoliyati namoyon bo'lishi va tuzilmasi

O’qituvchining kommunikativ qobiliyati

O’qituvchining darsdagi mahorati

O’qituvchining kommunikativ qobiliyati

O’qituvchining tarbiyachilik mahorati