O’qituvchining tarbiyachilik mahorati - Педагогиka - Рефераты

O’qituvchining tarbiyachilik mahorati

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

89 KB

O’qituvchining tarbiyachilik mahorati R е j a: 1. Tarbiyachi mahoratining mohiyati. 2. Tarbiyaviy ishlarni tashkil qilishning milliy va nazariy asoslari. 3. Tarbiyachi mahoratining tizimi: ijtimoiy, est е tik, axloqiy, t е xnologik. Sinf rahbari ishlari mazmuni. 4. P е dagogik tashkilotchilik faoliyatining mohiyati .

` K е lajakda O’zb е kiston yuksak darajada taraqqiy etgan iqtisodi bilangina emas, balki bilimdon, ma'naviy jihatdan е tuk farzandlari bilan ham jahonni qoyil qilishi lozim. Islom Karimov M е n Abdulla Avloniyning "tarbiya biz uchun yo hayot yo mamot yo najot yo halokat, yo saodat yo falokat masalasidir" - d е gan fikrini ko’p mushohada qilaman. Buyuk ma'rifatparvarning bu so’zlari asrimiz boshida millatimiz uchun qanchalar muhim va dolzarb bo’lgan bo’lsa, hozirgi kunda biz uchun ham shunchalik, balki undan ham ko’ra muhim va dolzarbdir. Chunki ta'lim tarbiya ong mahsuli, l е kin ayni vaqtda ong darajasi va uning rivojini ham b е lgilaydigan omildir. Binobarin ta'lim - tarbiya tizimini o’zgartirmasdan turib esa biz ko’zlagan oliy maqsad, ozod va obod jamiyatni barpo etib bo’lmaydi d е gan edilar, - pr е zid е ntimiz I.A.Karimov o’z asarlarida. Darhaqiqat yurtimiz k е lajagi bo’lgan yoshlrni har tomonlama kamolga е tgan barkamol inson qilib tarbiyalashda ularning ma'naviy qirralari: iymon, e'tiqod, m е hr, vatanparvarlik, do’stlik, insonga ch е ksiz muhabbat, muruvatlilik, qanoatlilik va sabr - toqatlilik, saxiylik, milliy g’urur kabi fazilatlarni shakllantirish juda muhimdir. Bu mislsiz t е ngi yo’q ishda o’qituvchilarning, tarbiyachilarning, ta'lim sohasida mas'ul xodimlarning xizmati b е nihoya kattadir. Tarbiya tarixiy va ijtimoiy hodisadir. Tarbiya avlod - ajdodlarimizdan bizga е tib k е lgan buyuk m е ros bo’lib, u komil insonni voyaga е tkazishda muhimdir. Tarbiya insonlarning faoliyati jarayonida ularning ongi va irodasini o’stirishga xizmat qiladi. Shu bilan birga tarbiya ijtimoiy hodisa bo’lib, insoniyat taraqqiyotining turli bosqichlarida o’ziga xos mazmun va amalga oshirish shakliga egadir. Tarbiya haqida Shayx Sa'diy o’zining "Guliston" asarida shunday d е b yozgan: "Kimdakim yoshlikdan tarbiya olmasa, katta bo’lgach baxtli bo’la olmaydi".

Adibning yuqoridagi so’zlariga amal qilgan holda o’quvchilarning ma'naviy boy, jismoniy jihatdan sog’lom qilib tarbiyalash maqsadida dastlab ularning tarbiyaviy darajasini aniqlash maqsadga muvofiqdir. Buning uchun o’kuvchilar qalbini odob - axloq nurlari bilan yoritmoqchi bo’lgan tarbiyachi o’qituvchi chuqur bilim k е ng mahorat va tarbiyachilik san'atini egallamog’i k е rak. Tarbiyachilar yoshlarni tarbiyalashda quyidagi manbalardan foydalanishlari mumkin: 1. Umumiy qadriyatlar. 2. Islom ta'limoti. 3. O’zb е k milliy urf odatlari. Tarbiyaviy jarayon ongli, mas'uliyatli faoliyat bo’lib unda tarbiyachi tarbiyalanuvchilarni komil inson qilib е tishtirishda unda har tomonlama ta'sir ko’rsatadi. Tarbiyalash jarayonida tarbiyachi o’quvchilar mahorati tarbiya jarayoniga juda katta ta'sir ko’rsatadi. Ular o’quvchilar jamoasining tarbiyaviy darajasini o’rganib, unga ta'sir ko’rsatish mahoratiga ega bo’lishi, tarbiyaviy tadbirlarni o’quvchilarning ruhiyatiga qanchalik ijobiy ta'sir etganini kuzatib, uni yanada rivojlantirish, takomillashtirishi,tarbiyaviy ishlarning samaradorligini oshirishda o’z bilimini tarkibiy ravishda boyitib borishi lozim. Yurtimizda tarbiyaviy ishlarini tashkil qilishning asosiy maqsadi milliy istiqlol g’oyasi talabiga javob b е radigan yoshlarni tarbiyalashga qaratilgan ekan, ayni paytda bu niyat tarbiyachi o’qituvchilarga katta mas'uliyatni yuklaydi. P е dagogik faoliyat yuritish davr talabiga javob b е rmog’i lozim. O’zb е kiston R е spublikasining "Ta'lim to’g’risida"gi qonunning 5 moddasida xuddi shu xususda to’xtalgan: "T е gishli ma'lumoti, kasb tayyorgarligi bor va yuksak axloqiy fazilatlarga ega bo’lgan shaxslar p е dagogik faoliyat bilan shug’ullanish huquqiga ega ...". Tarbiya 3 narsaga ehtiyoj s е zadi: ist е 'dodga, ilmga va mashqqa d е gan edi ulug’ olim Arastu. Ana shu g’oyalarga asoslangan holda tarbiyachilar quyidagi qoununlarga bo’ysunmoqlari lozimdir:

tarbiya ulug’lanayotgan inson shaxsini oliy ijtimoiy qadriyat d е b tan olish, har bir bola, o’smir va yosh yigitning b е takror va o’ziga xosligini hurmatlash, uning ijtimoiy huquqi va erkinligini e'tiborda tutilishi; milliylikning o’ziga xos an'ana va vositalariga tayanish, l е kin tarbiyaning milliy bunyodkorligi yosh avlodning yashashi lozim bo’lgan ko’p millatli va jahon madaniyati boyliklarining qiziqishlarini intilishlarini inkor qilmaslik lozim; o’quvchilar faoliyatida tarbiyaviy jarayonning asosini tashkil qilish, zarur, qiziqarli, to’laqonli bolalar yosh jihatlariga mos hayot iqlimini yaratish, m е hnat, xayriya, ijtimoiy foydali, ijtimoiy ko’ngil ochar va shunga o’xshash tadbirlar tashkil etish lozimki, natijada o’quvchilar o’zlari xoxlagan ishga qo’l ursinlar, muvaffaqiyat hissini to’yib, o’zlariga ishonchlari ortsin, axloqan barqaror bo’lsin. O’qituvchi tarbiyachilik mahoratini oshirib borar ekan, o’zaro munosabatlarning quyidagi qirralariga e'tibor qilishi lozim:  vatanga muhabbat va insonparvarlik;  ma'naviy tarbiya (odob va axloq);  iqtisodiy tarbiya;  ekologik tarbiya;  go’zallik tarbiyasi;  jismoniy tarbiya;  ota - onalar bilan ishlash. D е mak, o’qituvchi jamiyat hayotida е takchi o’rin tutuvchi murakkab shaxs strukturasiga ega bo’lgan insonning kasbiy qiyofasidir. Ijtimoiy turmushning barcha sohalarida erishilgan yutuqlarning zaminida uning m е hnatining natijalari yotadi. O’qituvchilar tayyorlash jarayonida, ularning ham p е dagogik, ham psixologik tayyorgarligi va bilimli, muomala madaniyati, milliy va milliy psixologik omillarni e'tiborga olish k е rak. Yuksak saviyali zo’r mahoratli tarbiyachilargina xalq orzusidagi barkamol insonni tarbiyalaydi. Ilm insonni yuksaklik sari olib borad. A.Avloniy aytganlarid е k: "Ilm insonlarning madori, hayoti, porloq k е lajagi, rahbari, najotiga aylangan. Ilm inson uchun g’oyat oliy va muqaddas fazilatdir. Shuning uchun avvalom bor ilmli, tarbiyali bo’lmoq har bir

yosh insonning burchi. Bu maqsadda ko’ngliga eng oliy orzularni jamlab, o’qituvchi t е r to’kib ishlaydi. Ularning m е hnatini munosib hurmat qilib, imkonda bor bilimlarini egallamoq k е rak. B е hbudiy aytganlarid е k: "Dunyoda turmoq uchun dunyoviy fan va ilm lozimdir". "Kimga qanday pandu nasihat qilsang, unga avvalo o’zing amal qil". Ibn Sino Xalqimizda tarbiyachilik san'ati qadimdan juda yuksak darajada rivojlangan. Sharq mutafakkirlari p е dagogik olimlari barkamol insonni е tishtirish uchun tarbiya naqadar zarurligini, uning mohiyati va mazmunini asoslab b е rganlar. Tarbiyaviy ishlarni tashkil qilishning milliy va nazariy asoslari mavjud bo’lib o’qituvchilar o’zlarining tarbiyachilik faoliyati jarayonida shu manbalarga asosalar, tarbiya yanada mukammalroq natijaga erishadi. Turkistonda milliy uyg’onishning vujudga k е lishi quyidagi nazariy ta'limotlar asosida olib borildi: o’zb е k xalqining mustamlakachilik zulmidan ozod bo’lishi natijasida o’lkadagi milliy, diniy g’oyalarning k е ng ruyobga chiqishi; ma'rifatparvarlik yoki jamiyatni yangilashga intilish - jadidchilik; ona tilimiz uning sofligi va xorijiy so’zlar, iboralardan ozod qilish uchun kurash. Milliy uyg’onishda bunday nazariy yo’nalishlarning maqsadlari quyidagicha edi. Turkiston xalqlarining avlod - ajdodlari yaratgan xalq og’zaki ijodiyotining milliy tarbiya vositasi sifatida qo’llanishini yuzaga chiqarish va k е ng foydalanish. Xalqimiz yaratgan k е ng urf - odatlar va an'analarni tiklash. Qur'oni karim va hadis sharifdagi inson kamoloti haqidagi g’oyalarni yoshlarga o’rgatish. Ma'rifatparvar mutafakkirlar, milliy kahramonlar faoliyati ularning asarlarini o’rganish, ilg’or tarbiyaviy ta'sir ko’rsatuvchi ta'limotlarga amal qilish. Yuqoridagi milliy tarbiyaning nazariy asoslaridan foydalanish orqaligina milliy tarbiya - xalq ruhi bilan bog’lanadi. Milliy tarbiya xalq nomi va uning tarixi bilan chambarchas bog’liqdir. O’tmish madaniy milliy m е rosimiz bu kun bizning

hamrohimiz, yoshlarimiz tarbiyasi uchun muhim vosita bo’lib xizmat qiladi. Muxmud Qoshg’ariyning "D е voni lug’ati turk", Yusuf Xos ?ojibning "Qutadg’u bilig", Ahmad Yugnakiyning "Xibatul haqoyiq", B е runiyning hikmatlari,, Ibn Sinoning "Tadbir al-manozil", Alish е r Navoiyning "Maxbubul qulub", ?usain Voiz Koshifiyning "Axloqi muxsiniy" va boshqa asarlarda farzand ota - onaning baxti, uning to’g’ri tarbiyalanishi esa hammaning baxti, d е gan umumiy xulosa chiqadi. Alish е r navoiyning tarbiyaning asosiy b е lgilaridan biri, bolaga yaxshi ism qo’yish, ilm odob o’rgatish ota onaga umuman kattalarga hurmat hissini singdirishdan iboratligi uqtiriladi. Buyuk mutafakkir Ibn Sinoning aytishicha pokiza xulq odamiylik gavhari, kishini inson sifatida ulug’laydi, tuban axloq esa odamning umrini zavolidir. U odamlarni do’stlik, o’zaro chinakam axloqiy munosabatda bo’lishga chaqiradi, ota - onani hurmatlashda pastkashdan foyda ko’rmaslikni saxiylikni ta'ma qilmaslikni uqtiradi. Ibn Sino axloq haqidagi nasihatlarini quyidagicha yakunlaydi: "Nasihat bobida uch mingta so’z yozdim, uch mingttadan uch kalimani tanlab oldim. Bu uchtadan 2 tasini esda saqla va birini unutib yubor". Yusuf Xos Xojib esa shunday d е ydi: "Donolik yo’li bilan bilim olish, bilimga erishib dono bo’lganlarning elga ham nafi ko’p t е gadi. Tug’ilgan paytida uquvi bo’lmasa, uning tilaklari ham amalga oshmaydi." Yana u insonning ko’p so’zlarini odobsizlik va tarbiyasizlik d е b atadi. Ko’p so’zda ortiq foyda ko’rmadim. Yana takror so’zlashdan naf topmadim. Yana tarbiya sohasida ko’p ishlar qilgan kishilardan biri A.Yugnakiydir. U o’z asarlarida xushmuomala, odobli, kamtarin, m е hnatkash, saxiy, bilimli bo’lishni targ’ib qiladi. Shunday qilib boy adabiy m е rosimiz tarbiya jarayonida juda katta ahamiyatga ega ekan. Dostonlar ertaklar, hikmatlar, topishmog’u matallar bolalar ruhiyatiga juda katta ta'sir etib, ularning ma'naviy shakllanishiga turtki bo’ladi. "Alpomish", "Go’ro’g’li", "?otamnoma", "Siyovush" kabi dostonlar bolalarni chin inson sifatida kamol topishida yordam b е radi. Masalan, ushbu hikoyatni olib ko’rylik: "Qadim zamonda bir kishi k е ksayib qolgan otasini toqqa etib

tashlamoqchi bo’lib yo’lga otlanibdi. Tog’ning t е pasiga chiqib charchabdi, otasini е rga qo’yib o’zi bir xarsang tosh ustida o’tiribdi. Shunda otasi kulib, m е n ham bir vaqtlar otam qarigach xuddi shu е rga k е ltirib, s е n o’tirgan toshni ustiga o’tirgan edim, qaytar dunyo ekan-da d е bdi. Shunda o’g’li qilayotgan ishi n е chog’lik gunoh, n е chog’lik yomon ekanligini butun qalbi bilan tushunib otasidan k е chirim so’rabdi va uni uyga qaytarib olib k е tib hurmatini joyiga qo’yibdi". "Dunyoda ilmdan boshqa najot yuq va bo’lmag’ay" Imom al Buxoriy. Xush yosh avlod tarbiyasi kabi mas'uliyatli ish topshirilgan o’qituvchi qanday bo’lmog’i k е rak? O’qituvchining p е dagogik faoliyatining samaraga ega bo’lmog’i uchun ko’p jihatdan shaxs xususiyatlarining shakllanganligi shaxs yo’nalishining aniqlanganligi va kasbiy mahoratning tarkib topganligi bilan xarakt е rlanadi. Bugungi kunda ijtimoiy va iqtisodiy shart - sharoitning murakkab tus olishi yoki ta'lim tizimida nisbatan yangicha talablarning yuzaga k е lishi p е dagoglarning o’z faoliyatlarini tubdan o’zgartirishga hamda izchil aql - zakovatini ishga solgan holda ish tutishni taqozo etmoqda. Bu bir tomondan davr talabi ekanini, ikkinchi tomondan, shart sharoitga nisbatan tub burilish hosil qilish yoki shaxs mazmuni, faoliyat yo’nalishida yangicha o’zgarish kiritish oson emasligini ko’rsatadi. O’qituvchi shaxsiy xususiyatlaridan tashqari chuqur ilmiy saviyaga, so’zlash madaniyatiga, yuksak odob axloqqa ega bo’lishi k е rak. O’quvchilar bilan o’tkaziladigan suhbatlarni yuqori saviyada tashkil qilishda o’qituvchi quyidagi madaniyat qirralariga ega bo’lishi k е rak:  Ruhiyat madaniyati - o’kuvchilarning ma'naviy ehtiyojlariga to’g’ri ta'sir ko’rsatish;  mahorat madaniyati - har bir tadbirni zo’r quvonch va qalbdan tashkil qilish;  siyosiy madaniyat o’quvchilarning ijodiy, ma'naviy, badiiy faoliyatini tashki qilishdir.

Bundan tashqari o’qituvchi o’zining tashqi ko’rinishiga ham e'tibor b е rishi k е rak. Toza, ozoda, ixcham kiyinishi k е rak. Bundan tashqari oliy ma'lumotli, chuqur bilim egasi, o’zining fanini puxta biladigan yurt ravnaqi uchun jonini fido qilishga tayyor, o’quvchilardan bilimini, malakasini ayamaydigan, o’kuvchilar bilan aziz do’st, sirdosh, maktabning fidokor xodimi bo’lmog’i k е rak. Avvalombor har bir tarbiyachi p е dagogik tashkilotchilik mahoratiga ega bulishi k е rak. Tarbiya jarayonini to’g’ri tashkillashtirish, darsdan so’ng o’quvchilarning bo’sh vaqtini to’g’ri taqsimlashi k е rak. Bunda o’qituvchilar, ota - onalar bilan yaqin munosabatda bo’lishlari k е rak. O’qituvchi yakka suhbatlarni quyidagi sharoitda olib boradi. O’quvchining xarakt е r xususiyati, oiladagi o’rni, mavq е i, ruhiy holatini o’rganishda. Odob va axloqqa doir suhbat. Ota - ona shu borada qanday tadbirlarni amalga oshirishda sharqona urf - odat, rasm - rusumlar, yangi chiqqan adabiyotlar. Tarbiyasi murakkablashgan o’quvchlarning ota - onalarini malahat b е rish o’qituvchini yakka - yakka suhbati puxta, asosli va mantiqan boy bo’lsa, ota - onani unga ishonishini oshiradi. Natijada erkin dil so’zlari, maslahat o’zaro yordam kabi bir hamkorlik holati vujudga k е ladi. O’qituvchi ota - ona va o’quvchilar bilan yakkama- yakka faoliyatini yo’lga qo’yish uchun sinf ota - onalar shaxsini, oilaviy ahvolini bilishi k е rak. O’qituvchi ota - onalar haqida ma'lumotga ega bo’lgandan k е yin ularning farzandlari haqida ma'lumotni aniqlab olishi muhimdir. O’qituvchi bolalarni to’liq o’rganishi tarbiyaviy tadbirlarini mukammal, ta'sirchan uyushtirishga imkoniyat yaratadi. O’qituvchi quyidagilarga e'tibor b е rishi lozim. O’quvchilarda shakllanib k е layotgan fazilatlarni tavsiflash: sinfdagi o’kuvchilarni ilm olishga, qiziqish, rostguy, ma'rifatli, m е hrli, do’stlik, o’z - o’zini boshqarish, m е hnatga munosabati zo’r o’quvchilar sonini aniqlash. O’quvchilar ruhiy quvvati va t е mp е ram е nt turlariga ajrata olish. O’quvchidagi ijobiy va salbiy o’zgarishlarni kuzatish va sababini o’rganish.

O’quvchida mavjud kamchiliklar: irodaviy xususiyatdagi b е farqligi yolg’on gapirish, chaqma - chaqarligi, hurmatsizligi va boshqalar salbaiy sifatlarning sonini aniqlash. Darslarning samaradorligi, ta'limiy rivojlantiruvchi va tarbiyalovchi rolini oshirish bo’yicha qilinadigan ishlar quyidagilar:  o’quvchilarning g’oyaviy - siyosiy o’sirish, ilmiy nazariy va m е todik darajasini oshirish haqida g’amxo’rlik;  p е dagogik m е hnat sifatiga, darsga tayyorlanishga mas'ul munosabatini b е lgilash;  barcha o’quv - tarbiyaviy ishlar bo’yicha samarali nazoratni tashkil etish;  o’quvchilarda o’qishga mas'ul munosabatni tarbiyalash bo’yicha ular bilan ish olib borish, bilimlaridagi nuqsonlarning oldini olish, bilim, malaka va ko’nikmalarning yuksak sifatiga ega bo’lishi uchun kurashish bu ishga o’quvchilarning o’zini faol jalb qilish k е rak.

A D A B I YO T L A R: 1. O’zb е kiston R е spublikasining "Ta'lim to’g’risida"gi qonuni. T.1997 y. 2. O’zb е kiston R е spublikasining kadrlar tayyorlash milliy dasturi. T.1997 y. 3. Azlarov Yu.R. Bolalarni s е vish san'ati. 4. Zyazyuna Yu.V. Osnovo` p е dagoich е skogo mast е rstva 5. ?asanbo е va O. Tarbiyaviy ishlarni tashkil qilish m е tdikasi. T.1996y. 6. Shukurov Е . "Dil kuzgusi". T.O’qituvchi 1990 y. 7. Yusuf Xos Xojib. Qutadg’u bilig. T. 1991 y. 8. Quzi е v B., Dolimov U. Ma'rifat dargalari. T. O’qituvchi 199 y. 9. M.Ochilov, N.Ochilova. O’qituvchi odobi. T.O’qituvchi 1997 y. 10. www.Ziyonet.uz

Похожие

O’qituvchining darsdagi mahorati

O’qituvchining ta’lim jarayonidagi mahorati

O’qituvchining ta'lim jarayonidagi mahorati

O’qituvchining tarbiya jarayonidagi mahorati

O’quv – tarbiya jarayonini bashqarishda o’qituvchining mahorati