Мунис Хоразмийнинг маърифий қарашлари - Педагогиka - Рефераты

Мунис Хоразмийнинг маърифий қарашлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

46 KB

Мунис Хоразмийнинг ма ъ ри ф ий қарашлари /1778-1829/ Мунис Хоразмий XVIII асрнинг охири XIX асрнинг биринчи ярмида яшаб ижод этган тарихчи, олим, педагог ва забардаст хаттот эди. Уни яшаб ижод этган даври феодализмнинг қулаб бораётган пайтига тўғри келди. Ôеодализм тузумининг разиллиги шу даражага етиб бордики, халқнинг тортган азоб-уқубатларининг ниҳояси йўқ эди. Шермуҳаммад Авазбей ўғли Мунис ана шундай машъум замонда 1778 йилда Хива яқинидаги Қиёт қишлоғида мироб оила-сида дунёга келди. Мунис унинг адабий тахаллуси бўлиб, луғавий маъноси “улфат”, “ҳамдам”, “дўст” демакдир. Мунис дастлабки таълимни ўз қишлоғида мактабда олди. Сўнгра мадрасада ўқиди. Мадраса таълимидан сўнг мустақил араб ва форс тилларини ўрганди. У шарқ классик адабиёти вакиллари Низомий, Хисрав Деҳлавий, Хофиз Шерозий, Лутфийларнинг ижодиётларини чуқур ўзлаштирди. Муниснинг одоб-ахлоққа доир ғоялари унинг ғазаллар, мустазодлар, мухаммаслар, мусаддаслар, қасидалар, қатъалар, рубоийлар, туюқлар, чистонларида ифодаланган. Мунис ўзининг “Саводи таълим” асарида илм-фан, мактаб, ўқув- тарбияга доир фикр-мулоҳазаларини батафсил ёритган. Шу асарнинг биринчи қисмида ҳарф машқ қилишга тайёргарлик масалаларини, иккинчи қисмида эса хат машқи ва унинг усули ҳақида амалий ишларни баён қилади. Мунис таржимон сифатида XV асрда яшаб ижод этган тарихчи Мирхонднинг “Равзатус-сафо” асарининг биринчи ва иккинчи жилдини ўзбек тилига таржима қилган. Мунис маърифатпарвар шоир сифатида ўз замонасининг энг илғор маърифатпарвари эди. Шоир ўз шеърларида тарбия масала-ларини зарурлигини уқтирди. У инсонга хос юксак фазилатларни илм орқали тарбиялаш лозимлигини кўрсатиб берган. Мунис оғир касаллик туфайли

1829 йилда вафот этди. У қолдирган ўлмас адабий ва маърифий мерос ёш авлод тарбияси учун муҳим аҳамият касб этмоқда. Мунис кишиларни ростгўйлик, мардлик, халқчилик, дўстлик, ватанпарварлик ва вафо руҳида тарбиялаш энг аввало илм орқали амалга оширилишини таъкидлаган. У билимнинг қудрати куч экан-лигини кўрсатади. Мунис илмнинг афзаллиги тўғрисида мактаб ва мадрасаларда ўқитиладиган фанларнинг моҳиятини шеърий мисра-ларда шундай баён этган эди: Гоҳо талабалар бирла гулхан аро Суруб дардкашликка юз мажаро, Гаҳи риндлар базмига йўл топиб Хамонки мақсудға қул топиб, Гоҳи мактаб ичра кириб шодком, Мадраса сари айлаб ҳиром. Қаю ерда аҳбоб базм айласа, Тараб иртиқобига азм айласа, Ўзимни олар ичра солур эрдим, Кўнгул қонғунча баҳра олур эрдим. Мунис “Саводи таълим” асарида донишманднинг илмга бўл-ган эътиқоди унинг ўз хатида акс этишини алоҳида таъкидлайди. Шунингдек, хатни чиройли, ҳусндор ва хатосиз ёзилишининг тарбиявий аҳамиятини қуйидагича очиб беради. Хаттидин ўлуб хужаста таълим, Таълим фани хатига таслим, Шарманда хати сабз хатлар, Хол офати хатида нуқталар. Таълим берур на бир рақамдин, Хат ёзмоқ иши ети қаламдин.

Шоир инсонларни бир-бирига меҳр-оқибатли бўлишини, дўстлик ришталарини боғловчи номалар ёзиш ҳақидаги ғоясини, мақсади ва вазифаларини алоҳида баён этади: Кўп муддат эрди гуруҳи муштоқ, Таълим сумакбағриға ушшоқ, Машқ этмак ишида хат битарга, Таълим вуқуфига етирга... Билганча суруб қаламни ҳар ёни Таълим ишин айлар эрдим осон. Мунис ижодиётида одоб-ахлоқ масалалари алоҳида ўрин эгал-лайди. Унинг ижодиётидаги асосий йўналишлар: ноҳақлик ва зулм-га қарши адолат, сахийлик, халққа чексиз муҳаббат, илм-маърифат, жаҳолатга қарши курашувчи инсоний фазилатлар. Мунис ўз замонасидаги ўзаро урушлар, ҳирсу дунё одамларни бир- бирига нисбатан меҳрсиз бўлишга асос бўлди дейди: Не натижа берур адаб, ҳунаринг на назарга кирар насаб гуҳаринг. Бас эрур бу замонда бисотинг аро қара Сийму заринг. Мунис ўз асарларида меҳр-оқибат ҳамда дўстлик туйғуларини терак сатрларда шундай ифодалаган эди: Эй дўст, тани зарим аро жоним эдинг, Иқлими муҳаббат узра султоним эдинг, Хуш келдингу жонимда нишиман қилдинг Хуш борки, басе азиз меҳмоним эдинг. Мунис ўз асарлари билан тарбия масалаларига катта эътибор берди. Унинг дидактикаси инсонни юксак олижаноблик, ростгўй-лик, ҳалол, илмга

чанқоқ, меҳру оқибатли бўлишга қаратилган. Муниснинг адабий ва педагогик ғоялари мактабларда тўғри, чиройли ёзув тартиб-қоидаларини ўргатиш услуби сифатида хизмат қилган ва қилмоқда. Муниснинг бой мероси келажак авлод тарбиясида ҳам муҳим ўрин тутади.

Похожие

Мухаммад ибн Мусо ал-Хоразмийнинг илмий мероси ва унинг дидактик қарашлари

Иоганн Гербарт педагогик қарашлари

Таълим муассасаларида маънавий-маърифий тарбия ишлари

Ислом динининг маърифий ва маданий тараккиётдаги урни

Абу Али Ибн Синонинг таълимий-ахлоқий қарашлари