Matеmatika va informatika darsi. Uning turlari. O`quvchilar bilimini, malaka va ko`nikmalarini tеkshirish usullari - Педагогиka - Рефераты

Matеmatika va informatika darsi. Uning turlari. O`quvchilar bilimini, malaka va ko`nikmalarini tеkshirish usullari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

99 KB

Matеmatika va informatika darsi. Uning turlari. O`quvchilar bilimini, malaka va ko`nikmalarini tеkshirish usullari va baholash mеzoni Reja:  Matematika darsining turlari  Yangi pedagagik texnalogiyalar haqida.  Matematika va informatika darsiga tayyorgarlik  Matematika va informatika darsining tahlili.  Matematika va informatika darsiga qo'yilgan talablar  O'quvchilarning bilimlarini tekshirish

Bizga pedagogika kursidan ma'lumki, dars maktablarda olib boriladigan o'quv- tarbiyaviy jarayonning asosidir. Shuning uchun ham dars jarayonida o'tiladigan mavzu mazmunini umumta'limiy, tarbiyaviy, rivojlantiruvchi va amaliy xarakterdagi tomonlari ochib beriladi. Kadrlar tayyorlash milliy dasturini qabul qilinganidan keyin maktablarimizda o'tiladigan har bir dars vazirlar mahkamasi tomonidan ishlab chiqilgan, ta'lim standartlari asosida olib borilishligi aytib o'tilgan. Har bir dars o'quv tarbiyaviy jarayondir. Shuning uchun ham har bir darsda o'quv-tarbiyaviy jarayonining maqsadi, mazmuni, shakli, metodlari va uning vositalari orasidagi o'zaro aloqalar mazmunan ochib beriladi. Agar biz metodika nuqtai-nazar dan matematika va informatika darslarining tuzilishiga nazar tashlaydigan bo'lsak, unda quyidagi didaktik maqsadlar amalga oshiriladi. Darsning boshida o'quvchilar bilimi tekshiriladi. Bu tekshirish savol-javob asosida yoki didaktik tarqatma materiallar asosida o'tkaziladi. Bunda qaysi o'quvchining avvalgi o'tilgan mavzu mazmunini qanday o'zlashtirgani va qanday qiyinchilikka uchragani hamda ana shu mavzu materiali yuzasidan o'quvchilarning olgan bilimi va ko'nikmalari tekshiriladi. O'quvchilarning bergan javoblari o'qituvchi tomonidan izohlab baholanadi. Shundan keyin darsning asosiy maqsadi yangi mavzu o'quvchilarga tushuntiriladi va uni mustahkamlash uchun o'quvchilar bilan birgaiikda misol yoki masalalar yechiladi. Bundan tashqari ana shu mavzu mazmunini qanday darajada o'quvchilar o'zlashtirganliklarini bilish uchun o'qituvchi tomonidan o'quvchi larga nazariy va amaliy xarakterdagi savollar ham berib boriladi. Bundan keyin uyga vazifa berish va uni bajarish yuzasidan zarur ko'rsatmalar beriladi. Yuqoridagi aytib o'tilgan bosqichlardan ko'ri nadiki, matematika va informatika darslariga tayyorgarlik ko'rish o'qituvchidan o'rganiladigan mavzuning maqsadi va uning mazmuni nimalardan iborat ekanligini aniqiashdan iboratdir. Har bir o'qituvchi ertaga o'tadigan matematika va informatika darsida qanday o'quv-metodik jarayonni amalga oshiraman degan savolga javob-izlashdan boshlashi kerak. 45-minutIik dars vaqtini taqsimlashda yangi materialni o'quvchilarga tushuntirishga va uni mustahkamlash yuzasidan misol va masalalar yechishga ko'proq vaqtni ajratish zarur. Ko'p hollarda maktab

o'qituvchilari ko'proq vaqtni uy vazifasini tekshirishga sarf qilib, yangi mavzu mazmunini bayon qilish va uni mustahkamlash vaqtini qisqartirishga olib keladilar. Bu usuldan qochish kerak, chunki darsning asosiy maqsadi yangi mavzu mazmunini o'quvchilarga tushuntirish va uni mustahkamlashdan iboratdir. Agar uyga vazifa berish ishi to'g'ri tashkil etilsa, ular o'quvchilaming bilimlarini mustahkamlaydi, mustaqil ishlash malakasini shakllantiradi, matematika va informatika fanlarini o'rganishda chidamlilik va tirishqoqlik malakalarini tarbiyalaydi. Uyga berilgan har bir topshiriq ko'pchilik o'quvchilaming kuchi etadigan, o'quvchilar vazifaning ma'nosini va qanday bajarish kerakligini tushuna oladigan darajada bo'Iishi kerak.Topshiriqning og'ir-engilligi o'quvchining sinfda o'tilgan materialni o'zlashtirishi va uni tushunishi bilan uzviy bog'liqdir, shuning uchun ham o'qituvchi uy vazifasini belgilashda o'quvchilaming uni bajarishga tayyor yoki tayyor emasligini nazarda tutishi lozimdir. Berilgan vazifalargina qo'yilgan maqsadga ya'ni o'quvchilarni o'tilgan mavzular mazmunini puxta o’zlashtirishlariga olib keladi. Matematika darsining turlari 1.Yangi mavzu mazmuni bilan tanishtirish. 2.Yangi mavzuni mustahkamlash. 3.O'quvchilaming bilimlarini, ko'nikma va malakalarini tekshirish. 4.O'quv materiallarini takrorlash va umumlashtirish. Matematika va informatika dan 45-minutlik dars o'tilgan mavzuni o'quvchilardan so'rash yangi mavzuni bayon qilish, uni mustahkamlash, o'quvchilaming bilim, ko'nikma va malakalarini tekshirish kabi qismlarga ajratish, o'tiladigan har bir darsni didaktik maqsad va mazmunini tushunarli bo'lishini ta'minlaydi. Maktab matematika va informatika darslarida yangi mavzu mazmunini tushuntirish asosan uch xil usulda olib boriladi. Ular ma'ruza, suhbat va mustaqil ishdir. Hozirgi yangi pedagogik texnologiyani mohiyati ham suhbat metodi orqali yangi mavzu mazmuni ochib berishdan iboratdir. Bunda mavzu mazmunini

o'qituvchining o'zi bayon qiladi, lekin mantiqiy mulohazalar vaqtida va turli hisoblashlarni bajarishda o'qituvchi o'quvchilarga mavzu mazmunini ochib beruvchi mantiqiy ketma-ketlikka ega bo'lgan savollar tizimi orqali murojaat qiladi, o'quvchilar ana shu savollarga javob berish orqali mavzu mazmunini chuqurroq o'zlashtirib oladilar. Sinfda yangi materialni o'rganishda qo'llaniladigan usullardan yana biri bu o'quvchilaming mustaqil ishlaridir. O'quvchilaming mustaqil ishlarida misol va masalaiar yechishni mashq qilish, teorema isbotlarini turli xil usullarda bajarish (agar imkoni bo'lsa), mavzu mazmuniga qarab natijaviy formulalarni chiqarish va unga doir misollar yoki masalalami tadbiq kilish kabi o'quv metodik ishlar amalga oshiriladi. Masalan, o'qituvchi to'la kvadrat tenglama va uning ildizlarini topish mavzusi o'tilgandan keyin, keltirilgan kvadrat tenglama va uning yechimlarini topishni mustaqil ish sifatida berishi mumkin, Bunda o'qituvchi o'quvchilarni kvadrat tenglama va uning yechimlari mavzusining mazmunini ochib beruvchi mantiqiy ketma -ketlikga ega bo'lgan savollar tuzishi bilan o'quvchilami yo'naltirib turishi maqsadga muvofiqdir. O'qituvchi har bir o'quvchini qo'yilgan topshiriq mazmunini ochishdagi xato va kamchiliklarini to'g'rilab borishi lozim bo'ladi. Shundagina mustaqil ishlash usuli orqali o'quvchilar bilimini chuqurlashtirish mumkin bo'ladi. Matematika va informatika darslarida ma'ruza metodidan ham foydalanib darslar o'tiladi. Bu holda o'qituvchi' o'quvchilami mulohazada ishtirok etdirmasdan, mavzu mazmunini yolg'iz o'zi bayon etadi. Shu bilan birga bayon etilayotgan mavzu mazmunidah nimani yozib olish, qanday chizmani chizib olish, doskadan nimalami ko'chirib yozish kerakligi o'quvchilarga aytib beriladi. O'qituvchi nazariy materialnigina emas, balki masalalami yechilishini ham o'zi bajarishi, hamda mantiqiy mulohazalarni o'zi aytishi va barcha chizmalarhi chizish va yozuvlarni yozishni ham o"zi bajarishi mumkin. Bunda o'qituvchining mavzu mazmunini bayon qilish usuli o'quvchilar uchun namuna bo'Iishi, o'quvchilar ham o'z fikrlarini o'qituvchilardek bayon etishga intiladigan bo'Iishi kerak. O'qituvchilaming nutqi savodli, mulohaza va isbotlari etarli darajada asoslangan

bo'Iishi hamda nutqi ravon bo'Iishi kerak. Agar darsda qo'llanilgan metodlar o'quvchilarda qiziqish tug'dirgan, ular diqqatini jalb qilgan bo'lsa, o'quvchilar mavzudagi asosiy mulohazalarni to'g'ri takrorlab bera olgan boisalar, demakki, o'qituvchi mayzu mazmunini yoritishda qo'llangan metodidan qanoat hosil qilishi mumkin. O'tilgan mavzuni mustahkamlash deganda biz asosan o'quv materialini nazariy ma'Iumotlarini takrorlash hamda o'quvchilami o'tilgan mavzu materiallari yuzasidan malaka va ko'nikmalarini shakllantirish uchun; misol, masalaiar yechish orqali o'tilgan darslarini takrorlab mustahkamlashni tushunamiz. O'tilgan materialni takrorlash ilgari olingan bilimlami yangilashga, o'tilgan mavzu mazmuniga umumiyroq nuqtai-nazardan qarashga yordam beradi. O'tilgan mavzu mazmuninii mustahkamlashda asosan quyidagilarga e'tibor berish kerak. -Yangi mavzt mazmunida ishlatilgan asosiy tushun chalarni o'quvchilar tomonidan o'zlashtirilganlik darajasi. -Yangi mavzudagi teorema yoki uning isbotini o'quvchilar tononidan aytib berilishi darajasi. -Yangi mavzu o'rganilgan teorema va formulalardan misol, masalilar yechishda o'quvchilarning foydalana olish darajasi. -O'quvchilarnhg yangi mavzu mazmunini kundalik hayotda uchraydigan elementar muammolarga tadbiq qilish darajasi O'quvchilami bilim, ko'nikma va malakalarini tekshirish o'tilgan materiallar yuzasidm og'zaki so'rash yoki yozma ish olish usuli bilan aniqlanadi.Bunday tekshirish darslarini o'tkazish o'qituvchi tomonidan bir hafta oldin e'lon qilinib, o'quvchilarga og'zaki so'raladigan mavzu materiallari va ular asosida o'qituvchi tomonidan tuzilgan savollar ketma-ketligi beriladi Agar tekshiruv darsi yozma ish orkali o'tkaziladigan bo'lsa, bunda ham yozma ish variantida tushadigan misol va masalalar qaysi mavzularga taalluqligi o'qituvchi tomonidan bir hafta oldin aytib qo'yiladi.

O'quv materialini takrorash va umumlashtirish. Maktab matematika va informatika danlarida biror bob o'tib bo'lingandan keyin ana shu bob mavzu materallarini umumlashtirish xarakteridagi takrorlash, umumlashtirish darslari o'tkaziladi. O'tilgan materiallami takrorlash-umumlashtirish darslari ilgari otingan bilimlarni yangilashga, ularni ma'lum bir tizimga solishga va o'tilgan materialga unumiyroq nuqtai-nazardan qarashga yordam beradi. Maktab matematka va informatika darslarida takrorlash-umumlash tirish darslarini quyidagi turlarga ajratish mumkin. 1. O'quv yili boshidagi takrorlash-umumlashtirish. 2. Kundalik takrorlash. 3.Tematik takrorlash-umamlashtirish darsi. 4. Yakuniy takroriash-umumiashtirish darsi. Har bir takrorlash darsini o'z o'rni va maqsadi bordir. O'quv yili boshidagi takrorlash darsida o'qituvchi avvalgi sinfda o'tilgan asosiy mavzu materiallarining mazmunini hamda bu mavzularda ishlatilgan asosiy matematik tushunchalarni o'qituvchining o'zi takrorlab imkoniyati boricha umumlashtirib beradi. Matematika fanini o'zi shunday fanki, o'qituvchining o'zi har bir darsda yangi mavzuning mazmunini tushuntirish jarayonida ilgari o'tilgan mavzular mazmuni va ulardagi matematik tushunchalardan foydalanib dars o'tadi. Bunday takrorlashni kundalik takrorlash darsi deb yuritiladi. Matematikadan biror bob mavzu materiallari o'tib bo'linganidan keyin alohida takrorlash-umumlashtirish darslari o'tkaziladi. Bunday takrorlashni tematik takrorlash-umumlashtirish darsi deyiladi. Tematik takrorlash-umulashtirish darsi bo'lishidan oldin o'qituvchi takrorlanadigan bob mavzu materiallarini o'z ichiga oluvchi mantiqiy ketma-ketlikka ega bo'lgan savollarni o'quvchilarga bir hafta ilgari berib qo'yishi va ana shu savollar asosida tematik takrorlash darsi bo'lishini aytib qo'yishi lozim. Ana shu berilgan savollar asosida o'quvchilar bo'ladigan tematik takrorlash darsiga oldindan tayyorgarlik ko'radilar. Bunday takrorlash darsini o'qituvchi savol javob usuli orqali o'tkazadi. O'qituvchi rahbarligida

o'quvchilar mavzularning ketma-ketligi va ularda qatnashayotgan matematik tushunchalar orasidagi mantiqiy bog'lanishlarni tushunib etadilar. Natijada o'quvchilarning ana shu bob mavzu materiallari yuzasidan olgan bilimlari mantiqiy ketma-ketlikka ega bo'ladi va umumlashadi. O’quv yili oxirida ham reja asosida takrorlash darsi ajratilgan bo'ladi, bunday takrorlashni yakuniy takrorlash darsi deb yuritiladi. Yakuniy takrorlash darsida o'quv yili davomida o'tilgan har bir bob mavzu materiallari takrorlab umumlashtirib boriladi. Yakuniy takrorlash-umumlashtirish darsining muvaffaqiyatli o'tishi uchun o'quv yili boshidagi, kundalik, tematik takrorlash darslari o'z vaqtida o'tkazilgan bo'lishi kerak. Yakuniy takrorlash -umumlashtirish darsi orqali o'quvchilarning yil davomida olgan bilimlari umumlashtiriladi va sistemalashtiriladi. Yakuniy takrorlash-umumlashtirish darsini hamma o'qituvchilar ham metodik jihatdan tashkil qilmaydilar. Biz bir necha maktabda o'tkazilgan yakuniy takrorlash- umumlashtirish darslarini kuzatdik, ular o'quv materiallarini umumlashtirish va sistemalashtirish o'rniga ba'zi maktablarda o'quvchilarni doskaga chiqarib qo'yib, ulardan o'tilgan o'quv materiallarini so'rash, ba'zilarida esa bir necha misol yoki masala yechish bilan cheklanishdi. Ko'pchilik o'qituvchilar yakuniy takrorlash-umumlashtirish darsini o'tkazishda quyidagi kamchiliklarga yo'l ko'yadilar: 1.Takrorlash-umumlashtirish darsi uchun faqat o'quv yili oxirida soat ajratib uni o'tkazadilar. 2.Takrorlash-umumlashtirish darsi uchun material tanlashga befarq qaraydilar. 3.Takrorlash-umumlashtirish darsini o'tkazish metodikasini to'g'ri tanlay olmaydilar. 4.Takrorlash-umumlashtirish darsi uchun material yuzasidan savollar va mashqlar sistemasini tuzmaydilar. O'qituvchi yakuniy takrorlash-umumlashtirish darsi bo'lishidan bir necha kun avval shu darsda qaysi materiallarni qanday usullar bilan takrorlash va umumlashtirishini hamda ularga doir qanday masalalarni yechish kerakligini

aniqlab, so'ngra o'quvchilarga shu mavzular bo'yicha tuzilgan savollar va mashqlar sistemasini berishi, ular shu o'qituvchi ko'rsatmasiga asosan yakuniy takrorlash- umumlashtirish darsiga tayyorgarlik ko'rishlari kerak. O'qituvchi yakuniy takrorlash-umumlashtirish darsini uyushtirishdan oldin quyidagilarga e'tibor berishi kerak: 1.Takrorlash-umumlashtirish darsining materiali o'sha kursni umumlashtiruvchi xarakterda bo'lishi kerak. 2.Shu darsda o'tish uchun ajratilgan material bo'yicha savollar sistemasi tuzilgan bo'lishi kerak. 3.Takrorlash-umumlashtirish darsida ishlanadigan mashqlar sistemasi tuzilgan bo'lishi kerak. 4.Tuzilgan savollar va mashqlar sistemasi takrorlanayotgan materialni sistemalashtiruvchi va umum lashtiruvchi xarakterda bo'lishi kerak. 5.Takrorlash-umumlashtirish darsini o'tkazish metodikasiga e'tibor berish kerak. O'qituvchi yakuniy takrorlash-umumlashtirish darsi uchun mavzularni avvaldan rejalashtirishi kerak. Yakuniy takrorlash-umum lashtirish darsi o'qituvchining umumiy ma'ruzasi yoki o'quvchi larning shu mavzuga doir tayyorlangan ma'ruzalarini eshitish orqali o'tkaziladi. Dars oxirida o'qituvchi takrorlash-umumlashtiruvchi darsida faol qatnashgan o'quvchilami rag'batlantiradi, faol qatnashmagan o'quvchilami ogohlantiradi, so'ngra o'tilgan mavzu materialini umumlashtiradi va sistemalashtiradi. Yakuniy takrorlash-umumlashtirish darsi bo'lishidan 5-6 kun oldin takrorlanadigan mavzular o'quvchilarga beriladi. O'quvchilar esa o'qituvchining ko'rsatmasiga asosan belgilangan kitoblardan foydalanib, takrorlash- umumlashtirish darsiga ma'ruzalar tayyorlaydilar. Yakuniy takrorlash- umumlashtirish darslarini bunday uyushtirish orqali har bir o'quvchini mustaqil ishga o'rgatiladi. Mavzularni yakuniy takrorlash-umumlashtirish darsi rejasiga bob yoki kursni o'z ichiga oladigan materiallardan tanlanadi.

Yangi pedagagik texnalogiyalar haqida. Dars o’tishning turli uslublari bor, shuningdek, darsning o’zining ham turlari xilma-xil bo’ladi. Dars o’tishning an’anaviy uslublari quydagi reja-ssenariy bo’yicha kechadi: 1. Tashkiliy qism – salom-alik, davomatni aniqlash, doskaning tozaligi, bo’r, lattaning borligiga ishonch hosil qilish va hokozo. 2. O’tilgan mavzuni so’rash – O’qituvchi “Avvalgi darsda qanday mavzuni o’tgan ediik, uyga qaysi misol-masalalar berilgan edi қ ”, degan savolni o’rtaga tashlaydi. O’tilgan mavzuni 4-5 o’quvchidan so’raladi. Ular, odatda, doska oldida javob bedradilar, shunda uy vazifasini bajargan daftarlarini o’qituvchiga ko’rsatish uchun o’zlari bilan birga olib chiqadilar. O’qituvchi o’quvchilarning javobini eshitadadi va uy vazifalarini ko’radi, ularni baholaydi. O’quvchilar javoblari bo’yicha fikr mulohazalar aytiladi. 3. Yangi mavzuni bayon qilish. Bundan oldin doskaga mavzu sarlavhasi yoziladi. Ba’zi o’qtuvchilar shu vaqtning o’zidayoq yangi mavzu darslikning qaysi paragrifida, nechanchi betlari ekanini, qaysi mashqlar uyga vazifa qilib berilishini, doskaning bir chetiga ( ko’pinch o’ng yuqori burchgiga) yozib qo’yadilar. So’ngra yangi mavzuni bayon qilish boshlanadi. 4. Yangi mavzuni mustahkamlash. Yangi mavzuni o’quvchilar qanday tushunadilar, darsdan ko’zlangan maqsad erishildimi-yo’qmi ekanini aniqlash, mavzuning asosiy g’oyasini, “nuqtalari”ni mustahkamlash uchun o’qituvchi mavzuga oid savol berib ko’radi, mashqlar ishlatadi. Bunda tajribali o’qtuvchilar sinfning faolligini oshirish, mavzu o’quvchining ongiga singib olish uchun turli uslublardan foydalanadilar. Masalan, tarqatma matriallar berish, o’quvchilarni guruhlarga ajratish, har bir guruhga avvaldan tayyorlab kelingan topshiriqni berish va hokazo. O’qituvchi mashqlarni bajarish jarayonida sinfni aylanib, kim qanday ishlayotganini kuzatadi, zarur hollarda yordam beradi. “Savollar bormi?”- deb so’rab turadi.

5. Darsni yakunlash, o’quvchilarning bilimini baholash. O’qituvchi mashqlarni bajarilishini va jovoblarni tahlil qiladi. Mavzuning o’quvchilarga “etib bormagan” joylarini aniqlaydi. Bu “joy”larini qayta tushuntirib, izohlab beradi. Doskada faol qatnashgan, savollarga javob bergan, topshiriqni bajargan o’quvchilar baholanadi. Ko’p o’qituvchilarning kundalik dars o’tish rejalarini o’raganish, tahlil qilish shuni ko’rsatadiki, o’qituvchilar yuqorida keltirilgan har bir bosqich uchun vaqt taqsimotini beradilar. Bu, ayniqsa, yosh o’qtuvchilar uchun foydali. Ko’rsatilgan vaqtdan birozv cheklanishlar biroz tabiiy hol. Keyingi vaqtda dars o’tishning “yagi texnalogiyasi” , dars o’tishning nostandart – noan’anaviy uslubi, xususan, interfaol(interaktiv) uslubi degan iboralar eshitamiz. Bunday uslublarni ilg’or o’qituvchilarning o’zlari kashf qilganlar va bu uslubdan ko’pgina o’qituvchilar foydalanib kelmoqdalar. Dars o’tishning zamonaviy pedagagik uslublariga oid ko’plab qo’llanmalar chop etilgan. “Biror navzu ustida qanday ishlanganda uning qancha foizi (protsenti) yodda saqlanadiқ” degan tabiiy savolga javob topish maqsadida o’tkazilgan tajribalar yakuni “anglash piramidasi” degan nomni oldi. Unga ko’ra mavzu bayonini;  faqat eshitganda uning 10-20%i;  eshitsa va mavzuga oid ko’rsatmali materiallar ko’rsa, uning 30- 50%i;  eshitsa mavzu bo’yicha amaliy mashg’ulot bajarsa, mavzuni o’rtoqlariga gapirib bersa, tushuntirsa uning 60-90%i yodda qoladi. Albatta har bir o’qituvchining tajribasi, bilimi, qo’shimcha adabiyotlarning borligi, shaxsiy kutubxonasining boyligi, ko’p jihatdan, unga mavzuni qaysi uslub bo’yicha o’tishini “aytadi”. Bitta uslubga “bog’lanib” qolish ham kerak emas. Turli uslblarni o’rganib, taqqoslab, hamkasblar bilan fikrlashib, o’z uslubingizni yarata olasiz.

Qisqacha bo’lsada dars o’tishning noan’anaviy, faollashtiruvchi yo’llariga to’xtaylik. Amaliy mashq – mavzuda bayon qilingan nazariy bilim, qoida, formulani amalda, mashqlar ishlash jarayonida qo’llay olish ko’nikmasi (uquvi )ga ega bo’lish maqsadida tashkil qilinadi. Matematik darslarning deyarli hammasida amaliyot bilan bog’liq mashqlar bajariladi. Mustaqil ishlash – ma’lum mavzular guruhi (bloki) tugagach, ularni bir tizimga solish, mustahkamlash maqsadida o’quvchilarga mustaqil amaliy ish, faoliyat bilan shug’ullanish, darslik, masalalar to’plami bilan ishlash ko’nikmalarini hosil qilish. Masalan, mustaqil ish algebraic kasrlar ustida to’rt amalgam oid bo’lishi mumkin. Mustaqil ish yozilgan varaq har bir o’quvchiga alohida berilishi mumkin. Uni muallim avvaldan tayyorlab qo’yadi. O’quvchilarning juft-juft muloqotda bo’lishi – biror mavzuga oid masalani hal etishda o’quvchi o’zining qilayotgan ishini yonida o’tirgan (u bilan juftlikda bo’lgan) o’quvchiga tushuntiradi. Masalan, juftlikdagi biro’quvchi masalaning sharti va savolini tahlil qilishdan uni to’la yechishga olib boruvch barcha ishlarni, mulohazalarni o’rtog’iga tushuntiradi. U o’z navbatida, masalaning yechilishini birinchi o’quvchiga tushuntiradi ya’ni juftlikdagi o’quvchilar navbatma-navbat o’qituvchi vazifasini (rolini) bajaradilar. O’quvchilarni guruhlarga bo’lib ishlash orqali o’rgatish – bunda sinfdagi o’quvchilar guruhlarga ajratildi. Har bir guruhda 5-6 tadan o’quvchi bo’lishi mumkun. Guruhlarga vazifa aniq va ravshan qo’yilishi kerak. Guruhdagi o’quvchilar qo’yilgan vazifa bo’yicha fikr-mulohazalarini o’rtaga tashlab, umumiy bir fikrga keladilar. Bu fikrni guruh nomidan biror o’quvchi sinfga taqdim etadi. O’qituvchi guruhlarni faolyatini izohlaydi va baholaydi. Bunday ishlashda o’quvchilar: bir-birlarini o’rganadilar, har bir guruhni nuqtai nazarini, fikrini hurmat qilishga; o’z fikirlari, mulohazalarini asoslashga, ko’pchilikka etkaza olishga o’rganadilar. O’qituvchi mavzu, topshiriqlar ro’yxatini avvaldan tuzib qo’yadi.

Rolli o’yinlar- mavzuga mos vaziyatni sahnalashtirish, rollarga bo’lib ijro etish. Ssenariy shunday tuzilishi kerakki, sahnadagi ijrochilarning bilim olishlariga, ko’nikmalarini egallashlariga yordam bersin. O’qituvchi qaysi mavzularni sahnalashtirish uchun qulayligini har tomonlama o’ylab ko’radi; ular ro’yxatni tuzadi va a’lochi o’quvchilar birlashib ssenariy yozadi. Matematik diktantlar – o’quvchi bilimining baholashning joriy nazorat shakllaridan biri. Bunda soda mashqlar bilan bir qatorda, ma’lum bir mavzular majmuasiga oid va tushunchalarni o’quvchining qay darajada o’zlashtirilgani aniqlanadi. Tanlovlar – ma’lum bir mavzular guruhi bo’yicha olingan bilimlarni, ko;nikmalarni tekshirish, baholashni maqsad qilib qo’yiladi. Bu tadbir savol- javoblar musobaqasi, viktorina, matematik devoriy gazetalar(ro’znomalar), mavzu bo’yicha yozilgan referatlar tanlovi (konkrusi) ko’rinishida o’tkaziladi. Konferensiyalar – har chorakda o’takazilishi mumkun, ularni ham oraliq nazoratning bir turi deb qarasa bo’ladi. Bunda, o’quvchilar o’zlari mustaqil yozgan ishlarini sinfga ma’ruza shaklida taqdim etadilar. Ishlar ma’lum mavzularga bag’ishlangan bo’ladi. Har bir sinfdan bir nechta maqbul deb topilgan ishlar bo’yicha o’quvchilarning maktab matematika koonferensiyasini o’tkazish ham mumkun. “Aqliy hujum”- tanlangan bitta muammo bo’yicha o’quvchilarni o’zaro muloqatga, shu muammo bo’yicha ijodiy ish olib borishga da’vat qilish, taklif etish. Bunda o’quvchilar taklif qilgan turli echimlar o’rganiladi, taqqoslanadi, yaxshisi ajratib olinadi. “Aqliy hujum”ga mo’ljallangan muammolar ro’yxati o’qituvchida bo’lgani maqul. Muammo sifatida, masalan, bunday mashqni qo’yish mumkun. Ikki xonali sonning raqamlari o’rni almashtiriladi: 1. sonlarning kattasidan kichigi ayrildi. Ayirma nega 9 ga bo’linadiқ 2. shu sonlarning yig’indisi 11 ga bo’linadi. Negaқ Bahs-munozara. Bunda tanlangan mavzu bo’yicha o’quvchilarning fikr- mulohazalari navbat bilan eshtiladi. Bahs-muunozara o’tkazish qoidasi avvaldan

belgilab olinadi va unga rioya qilinadi. Bildirilgan fikrlar orasidan eng maqbullari olinadi, xulosalar aytiladi. „Charxpalak“ – o’quvchilar faolligini oshirishning bu uslubida:  sinf o’quvchilari, masalan, 6 kishilik guruhga bo’linadi va har bir o’quvchiga tartib raqam beriladi: 1, 2, 3, 4, . . ;  har bir guruh o’z topshirig’ini (masalan, bir guruhda yangi mavzuni mustaqil o’rganish topshirig’I berilgan bo’lishi mumkun) oladi. Topshiriqlar turlicha bo’lishi kerak. Guruhlar zarur jihozlar (qo’llanmalar, chizg’ich, qalam, darslik, qog’oz, sirkul va hokazolar) bilan ta’minlanadi;  o’qituvchi guruhlar faolyatini kuzatadi, savollarga javob va maslahatlar beradi;  vaqt tugagach (2-chi bosqichda), tartib raqami bir xil bo’lgan o’quvchilar yangi guruhga birlashadilar;  yana 15-20 minut mobaynida yangi tuzilgan guruhning har bir a’zosi shu guruhning boshqa a’zolariga o’zi hal qilayotgan (yoki hal qilib bo’lgan) topshiriqni tushunturadi;  dars oxirida o’quvchilarning bilimi tekshiriladi va baholanadi, sinf o’quvchilaridan o’rganilgan barcha topshiriqlar bo’yicha test olinishi mumkun. Tadqiqot – olingan bilimlar asosida kichik bir moammo, qiyin masala bo’yicha yakka yoki 2-3 o’quvchi birgalashib olib bordigan izlanish. O’rganilayotgan hali o’tilmagan yoki o’tilmaydigan (dasturda yo’q) mavzu bo’lishi mumkun. Masalan, ko’phadni ko’phadga bo’lish. Bu mavzu dasturda yo’q, qo’shimcha adabiyotda bor. Iqtidorli, matematikaga qobilyati bor o’quvchilar bu mavzuni bemalol o’zlashtirishlari, unga oid misollar topishi mumkun. Bulardan tashqari o’qitishning:  muammoli;  tabaqalashtirilgan uslublari bor. Ular ham dars o’tishning faollashtiruvchi uslublar sirasiga kiradi. Matematika va informatika darsiga tayyorgarlik

Matematika va informatika o'qituvchisi darsga tayyorgariik ko'rishni o'quv yili boshida o'ziga ajratilgan sinf dasturiga ko'ra yillik ba'zan yarim yillik ish rejasini tuzishdan boshlaydi. Bundan tashqari har bir matematika va informatika darsi uchun alohida ish rejasini tuzadi. Matematika va informatika ga doir ish rejada har bir mavzuning asosiy savollari, bu savollami o'tish uchun ajratilgan soatlar va o'tilish muddati ko'rsatilgan bo'Iishi kerak. Matematika va informatika dan tuzilgan ish rejada har bir mavzuni o'tish uchun qanday ko'rgazmali qurollardan foydalanish va qanday amaliy xarakterdagi misol va masalalami yechish ham ko'rsatilgan bo'Iishi maqsadga muvofiqdir. Matematika va informatika dan tuzilgan ish rejani maktabdagi o'quv metodika hay'ati muhokama qiladi va maktab direktori tomonidan tasdiqlangan bo`lsa, u rasmiy hujjatga aylanadi va ana shu tasdiqlangan reja asosida o'qituvchi matematika va informatika darsini har bir mavzusini o'tadi, maktab rahbariyati ham ana shu tasdiqlangan ish reja asosida o'qituvchini o'quv faoliyatini tekshiradi. O'qituvchi har bir dars uchun mavzu yuzasidan ish rejani tuzishda quyidagilarga ahamiyat berish kerak bo'ladi. 1.Mavzu va uning shu darsda o'rganiladigan qismi ko'rsatiladi. 2.Uy vazifasi qanday tekshiriladi? 3.Qaysi о ' quvchilardan so 'raladi? 4.Sinfdagi o'quvchilar uchun qanday mustaqil ishlar beriladi va qanday vaqtda beriladi? 5.Yangi mavzu bayoni ko'rsatiladi, o'quvchilarga qanday metod orqali tushuntirilishi va qaysi yerlarini yozishligi belgilanadi? 6.O'tilgan yangi mavzuni mustahkamlash uchun beriladigan savollar yoki misol va masalaiar yozib qo'yiladi. 7.Uyga beriladigan vazifa, mavzu paragrafi, misol va masala nomerlari hamda o'quvchilarga beriladigan ko'rsatmalar yozib qo'yiladi. O'qituvchi har bir dars oxirida o'quvchilar bilan birgalikda bugungi darsni yakunlashi va o'quvchilar bilimini tekshirishi lozim. O'qituvchi har bir darsning mazmunini yaxshi o'yiab rejaiashtirsagina o'quvchilar chuqur matematik va informatik bilimga ega bo'ladilar.

Наг bir mavzu uchun yuqoridagi kabi aniqlik asosida ish rejasi tuziladi va asosiy darslikdan tashqari qo'shimcha adabiyotlar ro'yxati ham o'qituvchi tomonidan o'quvchilarga berilishi maqsadga muvofiqdir. Matematika va informatika darsining tahlili. Bizga ma'lumki, har bir dars quyidagi bosqichlardan iborat edi. 1.O'tilgan darsni o'quvchilardan so'rash va uni mustah kamlash. 2.Yangi mavzuni o'qituvchi tomonidan tushuntirish va uni mustahkamlash. 3.Uyga vazifa berish. Ana shu asosiy uch bosqichni amalga oshirishda o'qituvchini ilmiy-metodik faoliyati maydalab mantiqiy tahlil qilinadi. 1.O'tilgan darsni o'quvchilardan so'rash paytida, o'qituvchi tomonidan o'quvchilarga mavzu yuzasidan berilgan savollar to'g'ri bo'ldimi yoki yo'qmi? 2.Doskaga chiqqan o'quvchilarga savollar to'g'ri berildimi, qo'shimcha savollarchi? 3.Ularni bilimlarini baholashda o'qituvchi reyting mezoniga rioya qildimi; o'quvchilami javoblari o'qituvchi tomonidan tahlil qilindimi? 4.O'tilgan mavzuni o'quvchilardan so'rash uchun oqituvchi ortiqcha vaqt sarf qilmadimi? 5.Tarqatma materialni yechib bo'lgan o'quvchilar bilimini qanday baholandi? 6.O'qituvchi o'zi avvalgi mavzu mazmunini va o'quvchilar javoblarini qisqacha tahlil qilib yakunladimi? 7.Yangi mavzuni mazmunini ochib berishda ilmiy-metodik xatoga yo'l ko'ymadimi? 8.Yangi mavzuni qanday metod bilan tushuntirdi? 9.Yangi mavzuni mustahkamlashga qanday e'tibor berdi? 10.Yangi mavzuni geometrik ma'nosini ko'rsatib bera oldimi? 11.Uyga berilgan vazifalardan namuna ko'rsatdimi? 12. 45-minutlik vaqtni to'g'ri taksimladimi? 13.O'qituvchi mavzu mazmunini tushuntifishda o'zini qanday tutdi?

14.O`qituvchi yangi navzuni tushuntirishda sinf o'quvchilarini o'ziga qarata oldimi? 15.O'qituvchi o'quvchilami shaxsiyatiga tegmadimi? 16.Darsni tahlilidan so'ng o'qituvchiga beriladigan o'quv, ilmiy, metodik va tarbiyaviy maslahatlar. Har bir matematika va informatika darsini tahlil qilish yuqoridagi savollarga javob topish orqali amalga oshirilishi maqsadga muvofiqdir. Shundagina darsning tahlili samarali bo' ladi. Matematika va informatika darsiga qo'yilgan talablar Matematika va informatika darsining tahlil shuni ko'rsatadiki, darsning maqsadi shu darsning tuzilish strukturasini va ana shu darsda bo'ladigan barcha bosqichlarning o'zaro mantiqiy munosabatlarini aniqlaydi. 1.Matematika va informatika darsiga qo'yiladigan birinchi talab bu uning maqsadga tomon yo'naltirilganligidir. Maqsadga tomon yo'naltirilganlik deganda biz darsning maqsadida qo'yilgan mavzu mazmunini tushuntirisli orqali o'quvchilarni mantiqiy fikrlash qobiliyatlarini shakllmtirish hamda ularni aqliy va ma'naviy tarbiyalashni tushunamiz. 2.Matematika va informatika darsiga qo'yilgan ikkinchi talab bu dars va uning mazmunini ratsional taqsimlashdir. Dars va uning turlarini to'g’ri taqsimlash hamda matematika darsida o'quvchilaming mavzu mazmunini yaxshi o'zlashtirishlar orqali matematik, umumintellektual va o'quv faoliyatiga nisbatan bilim, ko'nikma hamda tafakkur qilish faoliyatlari shakllanadi. 3.Matematika va informatika darsiga qo'yilgan uchinchi talab bu darsni o'tkazishdagi o'quv, tarbiya metodi va vositalarini tanlashdan iboratdir. Matematika va informatika darslarida o'quv, tarbiya usullarini tanlash katta ahamiyatga egadir. Matematika va informatika o'qituvchisi mavzu mazmuniga qarab tushuntirisn, ilmiy izlanish va xulosa chikarish metodlaridan kaysilarini qo'llansa o'quvchilar mavzu mazmunini yaxshiroq o'zlashtirishlarini aniqlab olishi lozim, shundagina dars samarali bo'ladi.

4. Matematika va informatika darsiga qo'yilgan to'rtinchi talab bu darsni o'tkazishda o'quvchilaming bilishga doir bo'lgan faoliyatlarini shakllantirish uchun o'quv jarayonini har xil usullarda tashkil qilishdir. O'qituvchi darsda o'tiladigan mavzu maz muniga qarab o'quvchilar faoliyatlarini oldindan belgilashi kerak bo'ladi. Agar darsda yangi mavzu o'tiladigan bo'lsa, unda o'qituvchining o'zi mavzu mazmunini ma'ruza yoki suhbat usullari orqali o'quvchilarga tushuntiradi. Agar darsdagi mavzu avvalgi o'tilgan mavzuga doir misol yoki masala yechish bo'lsa, unda mustaqil ishlash yoki yakka tartibda topshiriqlar berish usullaridan foydalanish mumkin. Buning natijasida sinfdagi o'quvchilar o'zlarining intellektual qobi-liyatlari orqali mavzu mazmunini u nazariy yoki amaliy xarakterda bo'lsin yaxshi o'zlashtiradilar. O'quvchilarning bilimlarini tekshirish Ijroni tekshirishning to'g'ri yo'lga qo'yilishi har qanday ish sohasida katta ahamiyatga ega bo'lgani singari, o'qitish ishlarida ham g'oyat katta ahamiyatga egadir. U, o'qituvchiga o'quvchilarda mas'uliyat tuyg'usini tarbiyalashga, o'quvchilaming bilimlaridagi kamchiliklarni o'z vaqtida aniqlab olishga, o'z ishini to'g'ri baholashga imkon beradi. O'quvchilarning bilimlarini tekshirish ishi muntazam ravishda, ya'ni har kuni olib borilishi kerak. Dastavval yangi materialni bayon etgandan keyin uning qay darajada tushunilganligini tekshirib olish lozim. Darsning asosiy maqsadi o'tiladigan mavzu mazmunini o'quvchilarga tushuntirish ekanini, o'quvchilar bilimni asosan darsda olishlari kerakligini esda tutib, o'qituvchi o'zining shu maqsadga erishgan yoki erishmaganligini har bir darsda o'tilgan mavzu mazmunini asosiy erlarini o'quvchilardan so'rash orqali tekshirib borishi zarur. O'quvchilaming o'zlashtirish darajasini turli yo'llar bilan tekshirish mumkin, ya'ni biron formulani chiqarish yoki biron teoremani isbotlashdagi asosiy mulohazalarni o'quvchi tomonidan bajarish, ilgaridan tayyorlab qo'yilgan mavzu mazmuniga doir savollami o'quvchilarga berish, olingan nazariy xulosalarni masala yoki misollar yechishga tatbiq qila olish qobiliyatlarini aniqlab bilishdan iboratdir.

Bularning hammasi o'quvchilarning o'zlashtirish natijalarini aniqlashga va shu bilan birga o'tilgan materialni mustahkamlashga yordam beradi. Yozma uy vazifalarining bajarilgan-bajarilmaganligini tekshirish ishi ko'pincha sinfni „aylanib chiqib“ o'quvchilarning daftarlarini ko'rish yo'li bilan bajariladi. Bu yo'l vazifaning bajarilganligini aniqlashga imkon beradi, ishning sifatini esa bu yo'l bilan aniqlab olish qiyin. Uy vazifasini tekshirish uchun aylanma daftar tutish ijobiy natija beradi, chunki vazifasi tekshirilgan daftar o'quvchiga berilganda ular daftardagi o'qituvchi tomonidan qo'yilgan baholami va izohlarni ko'rib berilgan topshiriqlar bo'yicha qanday bilimga ega ekanliklarini bilib oladilar. O'qituvchi uy vazifalar natijasini reyting mezoni bo'yicha ballar asosida baholashi shart. Bundan tashqari doskaga ayrim o'quvchilami chiqarib, o'tilgan mavzuga doir o'qituvchi aytgan masala yoki misolning yechilishini so'rash orqali ham aniqlanadi. Har bir masala yoki misolning yechilishini mufassal bir o'quvchining o'zi oxiriga etkazishi shart emas. Berilgan vazifa yuzasidan eng muhim savollami ilgaridan tayyorlab qo'yib, tekshirishni ana shu reja bo'yicha olib borish mumkin. Masala va misollarning yechilishini tekshirganda bir masalaning bir necha xil yechilish variantlarini aniqlash, hisoblashga doir misollarda esa qo'llanilgan turlicha yechish usullarini ko'rsatish va ular ichidan yechishning eng ma'qul usullarini aniqlab olish kerak. Наг kuni hamma o'quvchilarning daftarlarini tekshirib chiqish mumkin emas, ammo bu ishni hech bo'lmaganda tanlab olish yo'li bilan kilish kerak. Har bir darsning oxirida 8-10 o'quvchining daftarini olish yo'li bilan bir oyda har bir o'quvchining daftarini aqalli uch marotaba ko'zdan kechirish kerak. Bu holda o'quvchining ikki hafta davomida bajargan hamma ishlarini tekshirib chiqishga ulguriladi. Bunda tekshirilgan daftarlarda ko'rsatilgan xatolami o'kuvchilarga albatta tuzattirish kerak, shu holdagina tekshirish ishlari maqsadga muvofiq bo'ladi. Bunday tekshirganda bajarilgan ishning to'g'riligini, topshiriqning to’la bajarilishini va ishning chiroyli, ozoda va batartib bajarilishini e'tiborga olib turib, uy vazifalarini bajarishga alohida reyting mezonlari asosida baho qo'yish kerak.

Daftarlarni tekshirib borish o'qituvchiga o'quvchilar tomonidan berilgan vazifalami bo'sh o'zlashtirilgan joylarini, misollarni yechishdagi o'quvchilami yo'l qo'ygan xatoliklarini aniqlab olishga va o'z vaqtida ularni to'g'rilab olish choralarini ko'rishga imkon beradi. O'quvchilar bilimini tekshirishning yana yo'llaridan biri bu ulardan og'zaki so'rashdir. Buning uchun avvalo o'qituvchi tomonidan mavzu mazmunini ochib beradigan mantiqiy ketma-ketlikka ega bo'lgan ta'riflar, qoidalar, murakkab bo'lmagan xulosalar va teoremalaming isbotini tushuntirib berishni talab etadigan savollar tizimi tuziladi. Savol sinf o'quvchilariga berilib, javobini o'ylashga bir necha daqiqa vaqt beriladi. So'ngra bir o'quvchidan so'raladi. Uning javobini baholashda butun sinf ishtirok etadi (to'g'ri, noto'g'ri, etarli darajada mukammal, javob asosli yo asosli emas va hokazo); javobga qo'shimcha qiluvchilarga yoki xatoni tuzatuvchilarga ham so'z beriladi. Javoblar reyting asosida baholanadi, biroq sinf jurnaliga yozilmaydi, uch-to'rt marta shu xil joyda turib berilgan javoblarga o'qituvchi tomonidan umumiy ball qo'yilib, bu ball sinf jurnaliga va o'quvchining kundalik daftariga yozib qo'yiladi. Bu holda o'qituvchi berilgan savol va olingan javoblarni maxsus yuritilgan reyting daftariga yozib boradi. Masalan, 5 sinfda «Sonlaming bo'linishi» mavzusidan keyin shunday savollami tuzib olish mumkin: 1. Sonning (masalan, 84 ning) hamma bo'luvchilari qanday topiladi? , 2. Berilgan sonlaming (12, 18 ning) umumiy bog`luvchisi deb qanday songa aytiladi va unday sonlar nechta bo'ladi? Berilgan sonlaming (masalan, 24 bilan 36 ning) eng katta umumiy bo'luvchisi deb qanday songa aytiladi va u qanday topiladi? 3. Qanday son berilgan sonlaming (masalan, 12 va 9 ning) umumiy bo'linuvchisi deb ataladi va bunday sonlardan nechtasini topish mumkin? . 4. Qanday son berilgan sonlaming (masalan, 14 va 21 ning) eng kichik umumiy bo'linuvchisi deb ataladi va u qanday topiladi? 5. 4 ga bo' linish belgisi, uni tushuntirib bering. 6. Biron son qanday shartda 15 ga bo'linadi?

7. Yig'indi juft son bo'lishi uchun qo'shiluvchilarning har biri juft son bo'lishi zarurmi? Misollar keltiring. Maktab tajribasida doskaga chiqarib so'rashning turli yo'llari qo'llaniladi. Doskaga bir o'quvchini chiqarib biron xulosa chiqartirish, teoremani isbotlash yoki masala yechdirish ko’proq qo'llaniladi, Sinfdagi boshqa o'quvchilar esa doskaga chiqqan o'quvchining javobini eshitib turadilar. Bu holda javob beruvchi o'z javobini bemalol, to'la o'ylab olish, uni bayon etishga tayyorlanib olish imkoniyatidan mahrum bo'ladi, chunki unga o'qituvchi ham qarab turadi, o'quvchilar ham o'zlarining chidamsizlik qarashlari bilan uni bezovta qiladi, shoshiltiradi. O'qituvchi, darsni ish rejasini tuzgan vaqtidayoq, so'ramoqchi bo'lgan o'quvchilar belgilab qo'ysa va ularning har biriga navbatdagi va takrorlanadigan material yuzasidan so'raladigan 2-3 ta savolni ham aniqlab qo'yishi kerak bo'ladi. Doskaga 1-2 o'quvchi chiqarilganda ularning har biriga berilgan savolga javob tayyorlash kerak bo'lib qolganda doskada chizma chizish, javobni bog'lanishli qilib aytib berishni osonlashtiradigan yozuvlami qisqacha yozib qo'yishga imkon beriladi. Bu o'quvchilar javob tayyorlagunlaricha o'qituvchi qolgan o'quvchilar bilan suhbat asosida savol-javob qilib, og'zaki masalalar yechdirishi, ta'riflarni, teoremalarni aytilishini, sodda xulosalar chiqarish kabilami so'rab turishi lozim bo'ladi. Ba'zilar, o'qituvchining sinf bilan qiladigan suhbatidan ikki o'quvchini bo'lsa ham ajratib qo'yish zararli deb, bu xil so'rashga e'tiroz bildiradilar. Ammo, chiqarilgan o'quvchilaming tayyorlanish vaqtida butun sinfni zerikib kutib o'tirishga majbur qilishdan ko'ra, ikki o'quvchini bu xil suhbatdan mahrum qilish yaxshiroq. Doskaga chiqarib o'quvchilar javobini eshitish ham yaxshi natija beradi. Doskaga chaqirilganlarning javobini eshitishga kelganda ish boshqacha; ularning javoblarini butun sinf o'quvchilari eshitishi kerak. Sinf o'quvchilarini bu vaqtda doskadagi o'quvchilar javoblarini eshitishga jalb qilish kerak. Chaqirilgan o’quvchilar javob bergandan keyin boshqa o'quvchilarga qo'shimcha qilishga,

tuzatishlar berishga, o'z fikrlarini aytishga imkon beriladi. Bu savolga to'la va to'g'ri javob olingandan keyin o'qituvchi shu o'quvchining o'ziga endi uzoq tayyorlanishni talab etmaydigan va ilgaridan belgilab qo'yilgan savollarini berishi mumkin. Ba'zi o'quvchilaming javob beruvchi o'quvchiga shu mavzuga doir qo'shimcha savollar berishiga yo'l qo'yiladi. Bu, o'quvchilami shu mavzuga doir hamma materialni xotirlashga majbur qiladi. Ammo o'quvchilami muhim savollar berishga o'rgatish lozim, buning uchun esa o'qituvchi mavzuni o'rganish vaqtida o'rganiladigan materialning eng kerakli va muhim tomonlarini ajratib ko'rsata bilishi kerak bo'ladi. Har holda, so'rash usulidan qat'i nazar, o'qituvchi, birinchidan, so'raladigan materialni ilgaridan belgilab qo'yishi, savollaming qay tarzda berilishini puxta o'ylashi, masala yechimining yoki isbotning qanday borishi kerakligini ham oldindan o'ylab qo'yishi lozimdir. Shundagina o'tilgan mavzu bo'yicha o'quvchilarni olgan bilimlari sifatli bo'ladi. O'quvchiar bilimini tekshirishni yana bir usuli bu o'qituvchi tomonidan o'tilayotgan mavzuga va takrorlashga doir savollar yozilgan kartochkalarni oldindan tayyorlab qo'yishdir. Bunday kartochkalar doskaga chiqarilgan 2-3 o'quvchiga beriladi va tayyorgarlik (javobni o'ylash, doskada kerakli yozuvlarni yozish) uchun 8-10 minut vaqt ko'rsatiladi. Ular tayyoranayotganda o'qituvchi sinf bilan suhbat o'tkazadi yoki butun sinfga kichikina mustaqil ish beradi. Doskaga chiqarilgan o'quvchilar o'z javoblarini to'la bayon etganda o'quvchilar quloq soladi va ularga har bir savolning javobidan keyin qo'shimcha qilishga imkon beriladi: O'qituvchi o'quvchilaming javoblarini reyting asosida ballar bilan baholab boradi. So'rash usuli qanday bo'lishidan qat'i nazar, unga nisbatan ba'zi majburiy talablar qo'yishga to'g'ri keladi. Bu talablar quyidagilardan iboratdir. a) ma'lum maqsadni ko'zda tutish kerak. Bu maqsad ba'zi o'quvchilarga aniq bo’lmasligi mumkin, ammo o'qituvchi uni ochiq-oydin tasavvur qilishi shart;

b) mavzuning asosiy qoidalarini takrorlashga va mustahkamlashga yordam berishi har xil teoremalar, o'rganilgan qonunlar va bajariladigan shakl o'zgartirishlar orasidagi bog'lanishni aniqlashga, fazoviy tasavvurlarni kengaytirishga, mantiqiy fikrlashni o'stirishga, o'z fikrini to'g'ri va chiroyli nutq bilan bayon etishga yordam berishi kerak; v) berilgan savolni tezlik bilan o'qib olish va qisqa, aniq javob bera olish qobiliyatini o'quvclilarda tarbiyalashi kerak; g) teorema yo qonunlaning aytilishiga o'tkir diqqat eta bilishga, javobning, yozuvlarning, chizmalarning to'g'riligini va tugalligini baholay bilishga, qo'shimcha va tuzatishlar bera bilishga o'rgatishi kerak; d) so'rashda o'qituvchi boradigan savollar oz vaqt talab qiladigan, ravon, mazmunli bo'lishi shart. Yozma tekshirish ishlari (yozma ish; test nazorat ishlari) qisqa vaqtga 10-12 minutga mo'ljallab, ba'zilar esa ko'proq vaqtga 1-2 soatga mo'ljallab berilishi mumkin. Qisqa vaqtga mo'ljallangan yozma ishlarni darsning ikkinchi yarmida berish qulayroq va bunda ko'proq o'quvchilaming har hisoblashlarni tez bajara olishlarini tekshirish, ayniy shakl o'zgartirishlarni bajara bilishini tayyor tenglamalami tez yecha bilishini, geometrik figuralaming xossalarini aytib bera olishlarini tekshirishlar ko'zda tutilgan bo'lishi kerak.

Похожие

Matеmatika va informatika o`qitish usullari prеdmеti - mazmuni, maqsadi va vazifalari

Matеmatika va informatika o`qitishda bilish turlari - Matеmatik tushuncha, hukm va xulosa

Matеmatika va informatikani o`qitishda masalaning o`rni. Masala va uning turlari

Matеmatika va informatikani o`qitishning mеtod va formalari

Matеmatika va informatikaning o`qitishdagi ilmiy usullar