Маҳалла халқ виждони - Педагогиka - Рефераты

Маҳалла халқ виждони

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

108 KB

Маҳалла халқ виждони Режа: 1. Жамоатчилик назорати фуқаролик жамиятининг ажралмас белгиси 2. Маҳалла халқ виждони

Маълумки, эски тузум даврида аҳолининг ҳаётий манфаатларига дахлдор бўлган барча муҳим ҳужжатлар ҳамда қарорлар жамоатчиликдан яширинча тайёрланган ва қабул қилинган. Бундай қарорлар ижроси устидан зарур назоратнинг мавжуд эмаслиги сабабли эса улар деярли бажарилмай, ўлда- жўлда қолиб кетаверган. Янада ёмон томони, бу борадаги ижтимоий фикр наинки ҳисобга олинмаган, ҳатто писанд ҳам қилинмаган. Ана шундай яроқсиз одатга 1989 йилнинг 23 июнидан, яъни Ислом Каримов Ўзбекистон раҳбари сифатида фаолият бошлаган кундан эътиборан барҳам берилди. Юртимизда энг муҳим қарорлар маҳалла фаоллари, олимлар ва мутахассислар билан биргаликда, матбуотда батафсил муҳокама этила бошланди. Юртбошимиз ўша даврдаёқ таъкидлаганидек: «Биз жамоатчилик фикри билан ҳисоблашишга, халқ анъаналарини эҳтиёт қилиб асрашга бурчлимиз» 1 . Шундан буён мамлакатимизда ижтимоий фикр, жамоатчилик назорати масалалари давлат ва жамият қурилишида муҳим ўрин эгаллаб келмоқда. Жамоатчилик назорати – фуқаролик жамиятининг ажралмас белгиси. Фуқаролик жамиятини шакллантиришда, айниқса, давлатнинг иқтисодий соҳага, хўжалик юритувчи тузилмалар, биринчи навбатда, хусусий сектор фаолиятига аралашувини чеклаш ҳамда қонунлар ижроси бўйича давлат ҳокимияти органлари устидан жамоатчилик назоратини кучайтириш билан боғлиқ масалалар алоҳида устувор аҳамият касб этади. Бунда давлатнинг назорат функцияларини қанча кучайтирсак, назорат билан шуғулланувчи давлат тузилмалари ва органларини қанча кўпайтирсак, амалдорларнинг зўравонлиги ва коррупция шунча авж олаверади, шунинг учун биз жамоатчилик назоратини ҳар томонлама кучайтиришга алоҳида эътибор қаратишимиз лозим, дея Ўзбекистон Президенти томонидан билдирилган фикрлар дастуриламалдир. 1

«Жамоатчилик назорати» феноменининг туб моҳиятини таърифлашда барча жамоат ташкилот- лари, маҳалла оқсоқоллари, халқ депутатлари ва фаоллар амалга оширилаётган ислоҳотлар суръатини, уларнинг сифатини, ислоҳот бошида турган раҳбарларнинг ғайратини, лаёқатини холисона ўрганиб, холисона назорат қилиб, уларнинг ютуқларини эътироф этиб, камчиликларини рўй-рост очиб ташлаши кераклигини ҳисобга олиш даркор. Президентимизнинг Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Қонунчилик палатаси ва Сенатининг 2010 йил 12 ноябрда бўлиб ўтган қўшма мажлисидаги маърузасида таъкидланганидек, жамоат ташкилотларининг обрўси ошиб, мустаҳкамланиб боргани сари фуқаролик жамияти институтларининг давлат ва ҳокимият тузилмалари фаолияти устидан таъсирчан жамоатчилик назоратини амалга оширишдаги роли жамиятимизда тобора ортиб бормоқда. Бугунги кунда жамоатчилик ва фуқаролик назорати институти жамиятнинг давлат билан ўзаро самарали алоқасини таъминлаш, одамларнинг кайфиятини, мамлакатда кечаётган ўзгаришларга муносабатини аниқлашнинг муҳим воситаларидан бирига айланмоқда. Узоқ ўтмишда шаклланган ноёб жамоат институти бўлган маҳалла тизими бугунги кунда «маҳалла – халқ виждони» деган муносиб таърифга тўла жавоб беришини ва жамиятимиздаги ислоҳотлар учун мустаҳкам таянч бўлиб хизмат қилаётганини таъкидлаш лозим. Табиийки, бу таъриф одамларнинг дардини, кундалик ўй-ташвишларини яқиндан тушунишда, уларнинг оғирини енгил қилишда энг халқчил идора бўлган маҳалла тизимига нисбатан юксак ишонч, демакдир. Ўзбекистонда маҳалла институтига фуқаролик жамияти тизимидаги ҳал қилувчи бўғин сифатида қаралаётганининг муҳим сабабларидан бири шундаки, маҳаллалар давлат бошқаруви органлари фаолияти устидан жамоатчилик назоратини амалга ошириш бўйича кенг қонуний ваколатларга эга.

Айниқса, жойларда фуқаролар йиғинларининг жамоатчилик назорати ва истеъмолчиларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш бўйича комиссиялари тузилгани жуда қўл келмоқда. Чунки, тегишли фуқаролар йиғини ҳудудида қонун ҳужжатларининг ижро этилиши устидан жамоатчилик назоратини амалга ошириш, истеъмолчилар ҳуқуқлари ва манфаатлари ҳимоя қилинишини таъминлаш учун кенг жамоатчиликни жалб этиш, аҳолининг ҳуқуқий ва истеъмол маданиятини оширишга доир ишларни фаоллаштиришга кўмаклашиш айни шу комиссияларнинг асосий вазифаси ҳисобланади 2 . Ҳозирги кунда фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари ўз ҳудудларида жамоатчилик назорати доирасида бир қатор вазифаларни самарали амалга ошириб келмоқдаки, улардан айримларига тўхталиб ўтиш мақсадга мувофиқдир. Биринчиси – тарбияга оид масалалар. Ёш авлод тарбиясининг ижобий шаклланишида маҳалланинг ўрни ниҳоятда каттадир. Давлатимиз раҳбари таъбири билан айтганда, маҳалла раиси ва фаолларининг таълим-тарбия бўйича масъулияти мактаб ўқитувчиларининг масъулиятидан ортиқ бўлса борки, асло кам эмас. Ушбу йўналишда фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари жамоатчилик назоратини ёшларнинг оиладаги хулқ-атворидан тортиб, мактабгача таълим муассасалари, мактаблар, ўрта махсус касб-ҳунар таълими муассасаларидаги таълим-тарбияни ҳам қамраб олган ҳолда амалга оширади. Шу мақсадда маҳалла фаолларининг ота-оналар билан, мактабгача таълим муассасалари тарбиячилари, ўқитувчи ва мураббийлар билан узвий ҳамкорликда иш олиб бориш орқали баркамол авлод тарбиясида фаол иштирок этиши тақозо қилинади. Зеро, боланинг бегонаси бўлмайди. Президентимиз таъбири билан айтганда, «соғлом бола тарбиясида маҳалла ва ижтимоий 2 Фуқаролар йиғинининг жамоатчилик назорати ва истеъмолчиларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш бўйича комиссияси тўғрисида намунавий Низом // Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари фаолиятига оид қонун ҳужжатлари тўплами. – Тошкент, 2014. – 123-бет.

тузилмаларнинг катта ўрни ва таъсири бор» 3 . Халқимизнинг «Бир болага етти маҳалла ҳам ота, ҳам она» деган мақолида, албатта, чуқур маъно мужассам. Ибратли, намунали оилада, мактабда ёхуд маҳаллада вояга етаётган ўғил-қизлар келажакда ўзи каби юзлабминглаб ёшларни ортидан эргаштиради. Таълимтарбиянинг мақсади ҳам аслида шу. Тарбия борасидаги жамоатчилик назорати доирасида, жумладан, маҳаллаларда миллий қадрият ва урф-одатларнинг ёшлар тарбиясидаги ўрни, уларни турли мафкуравий хуружлардан ҳимоя қилиш, мамлакатимиз мустақиллиги ва ҳаётимизга хавф туғдириши мумкин бўлган иллатларга қарши манзилли тарғибот-ташвиқот ишлари, таъсирчан амалий чора- тадбирлар йўлга қўйилгани муҳим аҳамиятга эгадир. Бу борада фуқаролар йиғинларида маърифат ва маънавият масалалари бўйича комиссиялар иш олиб бораётганини таъкидлаш лозим. Комиссиянинг мақсади фуқаролар йиғини ҳудудида маънавий асосларни мустаҳкамлаш, тарихан таркиб топган миллий ва маънавий қадриятларимиз, анъана ва урфодатларимизни асраб-авайлаш, халқимиз, айниқса, ёш авлод қалби ва онгига Ватанга муҳаббат, миллий истиқлол ғоясига садоқат руҳини сингдириш, миллатлараро дўстлик ва ҳамжиҳатликни мустаҳкамлаш борасида фуқаролар йиғинларида ўтказилаётган оммавий-сиёсий, маънавий- маърифий, маданий ва тарбиявий тадбирларнинг амалга оширилишига кўмаклашишдан иборат 4 . Иккинчиси – тегишли ҳудудда жамоат тартибини таъминлаш, шу жумладан, ўсмирлар ва ёшлар ўртасида ҳуқуқбузарликларнинг олдини олиш ва вояга етмаганларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш . Сир эмаски, жойларда рўй бераётган воқеадан биринчи навбатда маҳалла аҳли хабар топади. «Шу нуқтаи назардан қараганда, маҳалла оқсоқоллари, диний маърифат ва маънавийахлоқий тарбия масалалари бўйича маслаҳатчилар, маҳалла посбонларининг жамиятимиз ҳаётида тинчлик ва осойишталик, ўзаро ҳурмат 3 4

ва ҳамжиҳатлик, ҳушёрлик ва огоҳлик муҳитини мустаҳкамлашдаги масъулияти янада ортади» 5 . Ҳақиқатан ҳам, маҳалла ҳудудида жамоат тартибини, тинчлик-тотувликни таъминлашда, ҳуқуқбузарликларнинг олдини олишда маҳалла фаолларининг ҳиссаси катта. Бу йўналишда жамоатчилик назоратини ўрнатишда фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларига кўмаклашиш учун давлат органлари билан ҳамкорликда фаолият юритадиган «Маҳалла посбони» жамоатчилик тузилмалари ҳамда оқсоқоллар, фахрийлар, аёллар ва ёшлар вакилларидан иборат яраштириш комиссиялари тузилгани ва маҳаллаларда самарали иш олиб бораётганини қайд этиш даркор. Мисол учун, биргина «Маҳалла посбони» жамоат тузилмалари томонидан олиб борилган аниқ мақсадли, изчил саъй-ҳаракатлар натижасида 2006 йилда 1 минг 269 та маҳаллада мутлақо жиноят содир этилмаган бўлса, 2013 йилда 2 минг 230 та маҳаллада умуман қонун бузилиши ҳолатлари кузатилмаган 2 . Албатта, бунда фуқаролар йиғинларининг вояга етмаганлар, ёшлар ва спорт масалалари бўйича комиссиялари томонидан амалга оширилаётган ишлар муҳим аҳамият касб этади. Зотан, ҳудуддаги вояга етмаганлар ва ёшларнинг маънавий-маърифий етук бўлиб вояга етишларига, оммавий равишда спорт билан шуғулланишларига, уларнинг ҳуқуқлари, эркинликлари ва қонуний манфаатларини таъминлашга кўмаклашиш, улар ўртасида назоратсизлик ва ҳуқуқбузарликларнинг профилактикасини амалга ошириш ушбу комиссияларнинг мақсади этиб белгиланган 6 . Учинчиси – фуқароларнинг диний эътиқод эркинлиги ҳуқуқларига риоя этилишини таъминлаш. Бу борадаги жамоатчилик назорати ҳам тегишли органлар ва маҳалла посбонлари билан ҳамкорликда ўрнатилиб, турли зарарли оқимлар ёшларнинг онгини заҳарлаб, уларни ўз домига оғдиришининг олдини олишда, қисқа айтганда, маҳаллада тинчлик- осойишталикни сақлашда катта аҳамият касб этади. 5 6 Фуқаролар йиғинининг вояга етмаганлар, ёшлар ва спорт масалалари бўйича комиссияси тўғрисида намунавий Низом // Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари фаолиятига оид қонун ҳужжатлари тўплами. – Тошкент, 2014. – 99-бет.

Бу соҳадаги жамоатчилик назорати оилада ота-оналарнинг фарзандларига бераётган тарбиясини ўрганиш, таълим муассасаларида мураббий ва ўқитувчиларнинг тарбиявий-ахлоқий ишларни олиб боришини таҳлил қилиш ҳамда маҳаллада, тадбирларда фуқароларнинг дин ва виждон эркинлигини камситувчи, чекловчи ноқонуний хаттиҳаракатларни ўрганиш, дин соҳасида етарли билимга эга бўлмаган шахслар билан кенг тушунтириш ишларини олиб бориш каби масалаларни қамраб олади. Бунда, ҳеч шубҳасиз, мамлакатимиз раҳбарининг оила ва маҳалла ҳозирги ўтиш давридаги кўпгина муаммоларни ҳал этишда, азалий яхши одатлар билан фойдали янгиликларни бирга қўшишда аҳолига ёрдам бермоқда, деган фикрларидан келиб чиққан ҳолда иш олиб бориш мақсадга мувофиқдир. Фуқаролар йиғинларининг яраштириш комис- сиялари томонидан бу борада амалга ошириладиган ишлар айниқса диққатга молик. Бу комиссиялар, жумладан, миллий қадриятларимизга зид ҳолда мунтазам равишда нотинч яшаётган, қўни-қўшничилик муносабатлари ҳамда маҳалладаги осойишталикнинг бузилишига сабабчи бўлаётган оилаларни, турли ножўя хатти-ҳаракатларнинг олдини олиш мақсадида оилаларнинг турмуш тарзи ва муҳитини ўрганиб, маънавий муҳитга салбий таъсир кўрсатувчи омилларга барҳам бериш чораларини кўради. Ушбу комиссияларнинг асосий вазифалари қа- торига, шунингдек, ички ишлар органларининг профилактик ҳисобида турган, айниқса, илгари судланган, оилада ва турмушда мунтазам равишда ҳуқуқбузарликларга йўл қўювчи, турли ёт ғоялар таъсирига тушиб қолган шахслар билан профилактика ишларини олиб боришда иштирок этиш ҳам киради 7 . Бундан ташқари, фуқаролар йиғинларининг маърифат ва маънавият масалалари бўйича комиссиялари диний экстремизм, диний ақидапарастлик ва миссионерликнинг келиб чиқиш сабабларини ўрганиш, уларнинг салбий оқибатларини тушунтириш, шунингдек, уларнинг олдини олиш, аҳолини 7

ҳушёрлик ва огоҳликка даъват этишга йўналтирилган чора-тадбирларни амалга оширмоқда 8 . Тўртинчиси – хотин-қизларнинг манфаатларини ҳимоя қилиш, уларнинг ижтимоий ҳаётда, оилада маънавий-ахлоқий муҳитни шакллантиришдаги, ёш авлодни тарбиялаш ишидаги мавқеини ошириш. Бу йўналишда самарали жамоатчилик назоратини таъминлаш масаласи, биринчи навбатда, фуқаролар йиғинларида фаолият олиб бораётган 8 минг 505 нафар диний маърифат ва маънавий-ахлоқий тарбия масалалари бўйича маслаҳатчилар зиммасига катта масъулият юклайди. Шунингдек, бу муҳим масала яна 210 нафар фаол аёлларимиз, яъни Ўзбекистон «Маҳалла» хайрия жамоат фондининг ҳудудий бўлим ва бўлинмаларида ишлаётган оила, оналик ва болаликни ижтимоий муҳофаза қилиш бўйича бош мутахассислардан ҳам ўз ишига фидойилик билан ёндашишни талаб этади. Юртбошимиз таъкидлаганидек, «Айниқса, қиз болаларни тарбиялаш, уларнинг замонавий билим ва касб-ҳунарларни эгаллашига ёрдам бериш, эрта никоҳларнинг, оилавий низоларнинг олдини олиш, урф-одат ва маросимларни ихчам ва тартибли ўтказиш каби вазифаларни ҳал қилишда биз кўпни кўрган, тажрибали маҳалла фаолларига таянамиз» 9 . Шу маънода, ҳар бир фуқаролар йиғини ҳудудида хотин-қизларнинг ҳуқуқлари, эркинликлари ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилиш мақсадида фуқаролар йиғинининг хотин-қизлар билан ишлаш бўйича комиссияси тузилгани эътиборга лойиқдир. Бу комиссияларнинг зиммасига, жумладан, оилаларда маънавий-ахлоқий муҳитни мустаҳкамлаш, ёш авлодни тарбиялаш, хотин-қизларни ижтимоийҳуқуқий жиҳатдан қўллаб-қувватлаш, оналик ва болаликни муҳофаза қилиш, уларнинг ижтимоий ҳаётдаги, оилада маънавий-ахлоқий муҳитни шакллантиришдаги ўрнини ошириш бўйича чора-тадбирларнинг амалга оширилишига кўмаклашиш билан боғлиқ масъулиятли вазифалар юклатилган 10 . 8 9 10

Ушбу жараён давлат ва жамият қурилишида хотин-қизларнинг ролини кучайтириш, жумладан, уларни ижтимоий-ҳуқуқий қўллаб-қувватлаш, касбий, жисмоний, маънавий ва интеллектуал жиҳатдан камол топтириш, иш билан таъминлаш, тадбиркорлик фаолиятига жалб этиш, меҳнат ва ўқиш шароитларини яхшилаш, саломатлигини муҳофазалаш масалаларини қамраб олади. Оналик ва болаликни муҳофаза қилиш, мустаҳкам оилани шакллантириш, соғлом турмуш тарзини тарғиб қилиш масалалари ҳам шулар қаторига киради. Бунда, шунингдек, жойларда миллий-маданий анъаналарни тушунтириш ва уларга риоя қилиш, оналар, опа-сингиллар, қизларимизнинг конституциявий ҳуқуқларини рўёбга чиқариш ва ҳимоя қилиш, бузғунчи кучларнинг хотин-қизлар онгига таъсир ўтказиш йўлидаги уринишларига қарши қаратилган тарғибот ишларини самарали ташкил этиш кўзда тутилади. Шуни ҳам айтиш керакки, 2006-2011 йиллар мобайнида бу борада олиб борилган самарали ишлар туфайли оилавий ажримлар сони қарийб 50 фоизга камайишига эришилган. Бундан ташқари, нотинч оилалар – 30, аёллар ўртасида жиноятчилик ва гиёҳвандлик ҳолатлари – 25 фоизгача камайган. Бу борадаги кўрсаткичлар йилдан-йилга изчил яхшиланиб бораётгани эътиборга лойиқдир. Бешинчиси – ҳудудларда тўйлар ва бошқа маросимларнинг миллий қадриятлар асосида ихчам ҳамда батартиб ўтказилишини таъминлаш. Маълумки, тўй-ҳашам ҳам, маърака-маросим ҳам миллий маънавиятнинг ажралмас қисми ҳисобланади. Шунинг учун бу борада ҳар бир халқнинг ўз мероси, анъаналари ва қарашлари мавжуд. Маҳаллалар томонидан бу йўналишдаги жамоатчилик назорати тегишли ҳудудда яшайдиган фуқароларга азалий қадриятларимиз, урф-одатларимиз ва анъаналаримизнинг ҳақиқий моҳиятини ҳаётий, таъсирчан мисолларда мунтазам тушунтириш ишларини олиб бориш, тўй-маъракаларга доир зарур маслаҳатлар бериш, замон талабларига мос, халқимиз урф-одатларига

мувофиқ келадиган янги, намунавий анъаналарни жорий этиш орқали амалга оширилади. Бу борадаги амалий ишларга мисол сифатида кейинги беш йил мобайнида оилаларни мустаҳкамлаш, ёшлар, айниқса, янги оила қуриш арафасида турган йигит-қизлар ўртасида тўй ва маросимларни рисоладагидек ўтказишга доир 15 мингтадан ортиқ тадбир ташкил этилгани ва бу тарғибот тадбирларига қарийб 3 миллион нафар аҳоли, жумладан, ёшлар жалб этилганини кўрсатиш мумкин. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 1998 йил 28 октябрда қабул қилинган фармонида ҳам айнан шу жиҳатлар эътиборга олинган ҳолда, тўй- ҳашамлар, оилавий тантаналар, маърака ва маросимлар, марҳумлар хотираларига бағишланган тадбирларнинг анъана ва қадриятларимизга мос ҳолда ихчам ва батартиб ўтказилиши лозимлиги ўз аксини топган. Фармонда белгиланган вазифаларни бажариш борасида ўтган даврда бир қатор амалий ишлар қилинди. Натижада оилавий тантана ва маросимлар анча ихчамлашгани халқимиз томонидан мамнуният билан эътироф этилмоқда. Фуқаролар йиғинларининг яраштириш комиссиялари тўйлар ва бошқа маросимларни ихчам, кенг аҳоли манфаатларини, миллий қадриятларимиз ва ибратли анъаналаримизни ҳисобга олган ҳолда ўтказишни аҳоли ўртасида тарғиб қилиш ва бу борадаги ижобий тажрибаларни оммалаштириш масалалари билан ҳам шуғулланади 11 . Ҳозирги кунда баъзи ҳолларда яна дабдабабозлик ва исрофгарчилик ҳолатлари учраб қолаётганини эътиборга олиб, Халқ депутатлари Тошкент шаҳар Кенгаши 2012 йил май ойида «Тўй-ҳашамлар, оилавий тантаналар, маърака ва маросимларни тартибга солиш тўғрисида» қарор қабул қилди. Қарорда Ўзбекистон «Маҳалла» хайрия жамоат фонди, «Нуроний» жамғармаси, Республика Маънавият тарғибот марказининг Тошкент шаҳар бўлимлари, шаҳар хотин-қизлар қўмитасининг бошқа нодавлат нотижорат ташкилотлар билан биргаликда «Маҳалла» хайрия жамоат фонди шаҳар, 11

туман бўлимлари ва барча маҳалла фуқаролар йиғинлари ҳузурида тўй- ҳашам, маросим ва оилавий тадбирларни мувофиқлаштирувчи «Жамоатчилик кенгаши» тузиш таклифи маъқулланди. Ушбу кенгашлар зиммасига бир қатор масъу- лиятли вазифалар юклатилган. Тўй-ҳашамлар, оила- вий тантаналар, марҳумлар хотирасига бағишланган тадбирларни ўтказишда шуҳратпарастлик, дабдабабозлик, исрофгарчиликка йўл қўйиш, урф-одатларни менсимаслик, ўзини кўз-кўз қилиш, атрофда яшаётган одамларнинг ҳол-аҳволини инобатга олмаслик каби халқимизга хос бўлмаган салбий иллатларнинг олдини олиш, уларга чек қўйишга қаратилган таъсирчан чоралар кўриш шулар жумласига киради. Ўзбекистон «Маҳалла» хайрия жамоат фонди Тошкент шаҳар бўлими ҳузуридаги «Жамоатчилик кенгаши»нинг марҳумларни хотирлаб ўтказиладиган маросимлар юзасидан ҳам тавсиялари ишлаб чиқилган. Бошқа ҳудудларнинг ҳар бирида шундай «Жамоатчилик кенгаши» тузиш ва улар томонидан худди шундай тавсияларни ишлаб чиқиш, шу орқали тўй ва маросимларимизни ихчам ўтказиш устидан жамоатчилик назоратини янада самарали амалга оширишда пойтахт тажрибаси қўл келишига аминмиз. Миллий қонунчилигимизда маҳалла тизимига шу каби жами йигирмадан ортиқ йўналишларда жамоатчилик назоратини амалга ошириш билан боғлиқ ваколатлар берилган. Жумладан, илгари маҳаллалар асосан фуқароларнинг мурожаатлари асосида иш кўриб келган бўлса, бугунги кунда улар йилнинг ҳар чорагида туман, шаҳар ва вилоят ҳокимликлари раҳбарларининг фуқаролар ўзини ўзи бошқариш органлари фаолияти доирасига кирувчи масалалар юзасидан ҳисоботларини, шунингдек, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва ободонлаштириш масалалари бўйича тегишли ҳудудда жойлашган корхоналар, муассасалар, ташкилотлар раҳбарларининг ҳисоботларини эшитиш ҳуқуқига эга. «Фуқаролар йиғинининг экология ва табиатни муҳофаза қилиш, ободонлаштириш ва кўкаламзор- лаштириш бўйича комиссияси тўғрисида

намунавий Низом»да белгиланганидек, мазкур «Комиссиянинг мақсади атроф муҳитни муҳофаза қилиш, фуқаролар йиғини ҳудудининг санитария ва экология ҳолатини назорат қилиш, уни ободонлаштириш ҳамда кўкаламзорлаштириш, аҳолининг экологик маданиятини юк- салтириш, табиий ресурслардан оқилона фойдаланишга доир чора-тадбирларни амалга оширишга кўмаклашишдан иборат» 12 . Ҳақиқатан ҳам, мамлакатимизнинг барча ҳудудларида фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари тегишли ҳудудда ердан фойдаланиш ва уни муҳофаза қилиш, савдо ва маиший хизмат кўрсатиш корхоналари ишини ташкил қилишга ёрдамлаш- моқда. Жойларда савдо қоидаларига ва фуқароларга хизмат кўрсатиш маданиятига риоя этиш, аҳоли пунктлари, сув таъминоти манбалари, уй-жойлар, мактаблар ва бошқа таълим муассасаларининг санитария ва экологик ҳолати билан боғлиқ соҳаларда жамоатчилик назоратини амалга ошириш масалаларида муайян тажриба тўпланмоқда 13 . Ҳозирги вақтда маҳаллалар ёнғиндан сақлаш талаблари, чорва молларини боқишнинг ветеринария қоидалари, уй-жойлар қуриш ҳамда ҳовлилар, уй атрофларини ораста сақлаш қоидаларига риоя этилиши устидан жамоатчилик назоратини амалга оширмоқда. Тегишли ҳудудда жамоат тартибини сақлашда, хусусан, фуқароларнинг келиши ва кетишини ҳисобга олишни ташкил этишда, ўсмирлар ва ёшлар ўртасидаги ҳуқуқбузарликларни профилактика қилиш, вояга етмаганларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилишда ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органларга ёрдам бермоқда 14 . Бинобарин, Юртбошимиз таъбири билан айтганда, «Ўғил-қизларимизни турли тўгаракларга жалб этиш, кам таъминланган оилаларга моддий ва маънавий ёрдам кўрсатиш, ўз ҳудудида тадбиркорликни ривожлантириш ва яна бошқа масалалар бўйича маҳалла фаолиятини кучайтириш, уларга янги ваколат ва имкониятлар бериш лозим» 15 . 12 Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари фаолиятига оид қонун ҳужжатлари тўплами. – Тошкент, 2014. –115-бет. 13 «Фуқаролик жамияти» журнали, 2012, 3-сон. – 17-бет. 14 15

Шу ўринда келгусида маҳаллаларда қонунларнинг бажарилиши бўйича жамоат эшитуви ўтказишни ҳам йўлга қўйиш керак, деб ўйлаймиз. Бундай ваколатнинг амалга оширилиши наинки қонун талаби, айни вақтда бугунги давр тақозоси ҳамдир. Маҳалла – ижтимоий ҳимоя ва ҳамкорлик маскани Ўзбекистонда аҳолини, айниқса, унинг ёрдамга муҳтож қисмини маҳалла орқали ижтимоий ҳимоя қилишнинг ноёб амалиёти тобора такомиллашиб бораяпти. Кам таъминланган оилалар, ёлғиз қариялар, ногирон ва етимларни моддий қўллаб-қувватлаш маҳалла орқали аниқ мақсадга йўналтирилган тарзда амалга оширилмоқда. Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларининг хайрли ишлари фуқаролар уйларини таъмирлаш, кам таъминланган оилаларга қорамоллар ажратиш, уларнинг фарзандлари учун ёзги дам олишни ташкил этиш, тўйларини ўтказишда ҳам намоён бўлмоқда. Жумладан, биргина кейинги беш йилда Ўзбекистон «Маҳалла» хайрия жамоат фонди томонидан 5 мингдан ортиқ эҳтиёжманд ёш оилаларнинг тўйлари ўтказиб берилган. Ҳақиқатан ҳам, «Маҳалла» хайрия жамоат фонди ташкил топган дастлабки кунлардан бошлаб давлат ва нодавлат ташкилотлар, ҳомийлар ва кенг жамоатчиликнинг қўллаб-қувватлаши билан миллий қадриятларни, анъаналарни асраб-авайлаш ва бойитишга, бозор иқтисодиёти шароитида маҳаллаларни ижтимоий-иқтисодий ривожлантиришга, жамиятда инсонпарварлик муносабатларини тарғиб қилиш учун кўмаклашишга астойдил киришгани бугун ўз самараларини бермоқда. Маълумки, «ўзбек модели»нинг машҳур беш тамойилидан бири – кучли ижтимоий ҳимоя сиёсатини амалга оширишдир . Бу, аввало, кам таъминланган оилаларга, ногиронларга, кексаларга ва ёлғиз қарияларга нисбатан инсонпарварлик ва меҳр-шафқат муносабатида бўлиш ғояларини тарғиб қилиш, уларга моддий ва маънавий ёрдам кўрсатишни назарда тутади.

Шу маънода, Ўзбекистон «Маҳалла» хайрия жамоат фонди ўз фаолиятида маҳаллалар орқали иқтисодий ночор оилалардан доимо хабардор бўлиш; кам таъминланган, кўп болали оилалар, ёлғиз қариялар, ногиронлар аҳволини ўрганиб, уларни моддий ва маънавий қўллаб-қувватлаш каби асосий принципларга таяниб иш олиб бораётгани эътиборлидир. Шунингдек, жазо муддатини ўтаётган кишиларнинг оиласидан бохабар бўлиб, зарур ҳолларда ижтимоий мадад кўрсатиш; кўрсатилган ёрдамнинг манзилли бўлишини таъминлаш; аҳолида шаклланиши мумкин бўлган боқимандалик кайфиятларининг олдини олиш; «Саховат» ва «Меҳрибонлик» уйларининг моддий-техник базасини мустаҳкамлашга кўмаклашиш бўйича Фонд томонидан изчил фаолият юритилмоқда.Мамлакатимизда ҳар йили муайян йил номи билан боғлиқ ҳолда қабул қилинадиган ва изчил амалга ошириладиган Давлат дастурларида аҳолини ижтимоий ҳимоя қилишга қаратилган алоҳида бўлим мавжуд бўлиб, бунда энг зарур ижтимоий ҳимоя субъектлари ва объектлари манзилли тарзда кўрсатилади, хусусан, «Маҳалла» фондининг бу борадаги вазифалари аниқ белгилаб қўйилади. Ўзбекистон «Маҳалла» хайрия жамоат фонди маълумотларига қараганда, Фонднинг ижтимоий ҳимоя учун сарф этадиган маблағлари миқдори жами харажатларнинг ўртача 80 фоизини ташкил этади. Кейинги вақтда Наврўз ва Мустақиллик байрамлари арафасида ўтказиладиган умумхалқ хайрия ҳашарлари давомида ҳудудларни ободонлаштириш ишлари билан бир қаторда, ёлғиз фуқароларнинг уйжойларини таъмирлаш ва кам таъминланган оилаларга моддий мадад кўрсатиш амалиётга киритилди. «Маҳалла» хайрия жамоат фонди кўмагида биргина 2013 йилги Наврўз байрами арафасида ўтказилган ҳашар кунлари 37 минг 903 та эҳтиёжманд оилага мурувват ёрдамлари кўрсатилган, 466 минг 888 та уй-жойлар ҳашар йўли билан таъмирланган. Бу каби эзгу ишларда фуқаролар йиғинлари ҳузуридаги ижтимоий қўллаб- қувватлаш бўйича комиссияларнинг фаолияти катта роль ўйнамоқда. Бинобарин, тегишли фуқаролар йиғини ҳудудида аниқ йўналтирилган асосда

аҳолининг ижтимоий ҳимояга муҳтож қатламларини қўллаб-қувватлаш бўйича чора-тадбирларнинг амалга оширилишига кўмаклашиш мазкур комиссияларнинг асосий мақсади этиб белгиланган 16 . Маълумки, ижтимоий шериклик жамиятда сиёсий кучлар ва ижтимоий қатламларнинг ҳамжиҳатлиги, турли миллат, ирқ ва дин вакилларининг ўзаро ҳамкорлиги, илғор ғояларнинг ўзаро уйғунлиги, ҳар бир шахс ўзининг фуқаролик бурчини ҳис этиши, жамиятдаги тинчлик ва барқарорлик асосида шаклланади, ривожланади. Ижтимоий шериклик жамият асосий қатламларининг муҳим ижтимоий- иқтисодий манфаатларини мувозанатли амалга оширишни таъминлайдиган ижтимоий муносабатларнинг алоҳида йўналиши ҳисобланади. Аҳолининг турли қатламлари манфаатларини мувофиқлаштириш ва ҳимоя қилиш, иқтисодий ҳамда сиёсий вазифаларни ҳал этишга кўмаклашиш, кучли фуқаролик жамиятини шакллантириш бу борадаги муҳим вазифалар сирасига киради. Шуни ҳам таъкидлаш керакки, мустақиллик йилларида маҳалланинг кўплаб давлат ва нодавлат ташкилотлар билан ижтимоий шериклик тамойилини ҳаётга изчил татбиқ этишига қаратилган барча ҳуқуқий асослар яратилди. Натижада маҳалла зиммасидаги кенг кўламли вазифалар фуқаролик жамиятининг бошқа институтлари ва давлат тузилмалари билан яқин ҳамкорликда амалга оширилмоқда. Ҳозирги вақтда ҳудудларимиз осойишталигини мустаҳкамлаш, барқарорликни асраш, ҳуқуқбузарлик ва жиноятчиликнинг олдини олиш, фуқаролар хавфсизлигини таъминлашда маҳалла фаоллари, маҳалла посбонлари тегишли ҳудуднинг профилактика инспекторлари, ҳуқуқни муҳофаза қилиш идоралари ходимлари билан ҳамкорликда қатор тадбирларни амалга ошираётир. Бу ўзаро ҳамкорликдаги фаолият маҳалла тизимининг давлат ташкилотлари билан самарали ижтимоий шерикчилигига яққол мисолдир. 16 Фуқаролар йиғинининг ижтимоий қўллаб-қувватлаш бўйича комиссияси тўғрисида намунавий Низом // Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари фаолиятига оид қонун ҳужжатлари тўплами. – Тошкент, 2014. – 87-бет.

Кейинги йилларда ёшларни миллий ва умуминсоний қадриятлар руҳида тарбиялаш, улар онгида Ватанга садоқат ва инсонпарварлик ғояларини шакллантириш мақсадида Ўзбекистон «Маҳалла» хайрия жамоат фонди ташаббуси билан Республика Маънавият тарғибот маркази, «Камолот» ёшлар ижтимоий ҳаракати ва Халқ таълими вазирлиги ҳамкорлигида «Маҳаллам тарихини ўрганаман» кўрик-танлови ўтказиб келинмоқда. Бу танлов шарофати билан маҳаллаларнинг узоқ ўтмишдаги тарихи ва мустақиллик йилларидаги ўзгариш ҳамда ютуқларини таҳлил этиш имконияти туғилгани айни муддаодир. Шунингдек, «Маҳалла» фондининг анъанавий: • « Энг намунали фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органи»; • «Энг намунали диний маърифат ва маъ-навий-ахлоқий тарбия масалалари бўйича маслаҳатчи»; • «Энг намунали оила»; • «Намунали профилактика нозири» каби кўрик-танловларини ўтказишга кенг жамоатчилик, бир қатор давлат ва нодавлат ташкилотлар жалб этилмоқда. Бу эса, ижтимоий шерикликни янги поғоналарга кўтариш, фуқаролар йиғинларининг салоҳияти ва имкониятларини ошириш, илғор иш тажрибаларини оммалаштиришда муҳим аҳамиятга эга. Шунингдек, маҳаллалар таълим ва тиббиёт муассасалари билан ўзаро ҳамкорликда турли тадбирларни амалга ошираётгани ҳақида ҳам кўплаб мисоллар келтириш мумкин. Энг муҳими, ижтимоий шерикликка асосланган бундай оммавий тадбирлар аҳолининг турмуш даражасини кўтариш, тиббий ва ҳуқуқий маданиятини юксалтириш, халқимизга хос бағрикенглик ва меҳроқибат туйғуларини мустаҳкамлаш, ҳар бир маҳалла ва оилада тинчлик-осойишталикни таъминлаш, соғлом ва обод турмуш тарзини тарғиб этишда алоҳида ўрин тутади.

«Мамлакатимизда демократик ислоҳотларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамиятини ривожлантириш концепцияси» асосида ишлаб чиқилган «Ижтимоий шериклик тўғрисида»ги қонун кучга киргач 17 , юртимиздаги фуқаролик жамияти институтлари, шу жумладан, маҳаллалар фаолиятини янада ривожлантириш, амалга оширилаётган изчил ислоҳотларнинг очиқ-ошкоралиги ва самарадорлигини таъминлашда, уларнинг демократик ҳуқуқий давлат қуриш ҳамда адолатли фуқаролик жамиятини шакллантиришдаги ролини тубдан кучайтиришга хизмат қилмоқда. 17 Ушбу Қонун 2014 йил 25 сентябрда қабул қилинган бўлиб, 2015 йил 1 январдан эътиборан кучга кирди. – Ғ. М.

Похожие

Маҳалла ижтимоий маънавий ҳаётимиз кўзгуси

Ўзбек халқ педагогикасидан намуналар

Комил инсонни тарбиялашда мактаб, маҳалла, оила ва жамоатчиликнинг ҳамкорлиги

Синфдан ва мактабдан ташқари тарбиявий ишларда оила ва маҳалла хамкорлиги

Бузгунчи гояларга карши кураш педагогик муаммо сифатида