logo
  1. Главная страница
  2. Рефераты
  3. Педагогиka
  4. Ko'makchi

Ko'makchi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

61.5 KB
Скачать
Ko&#39;makchi Reja: 1. Bog&#39;lovchi 2. Yuklamaiar 3. Alohida guruh so&#39;zlari Ot , olmosh , harakat nomi va sifatdoshlardan keyin kelib , ularni hokim so &#39; zga bog &#39; lash uchun hizmat qiJuvchi so &#39; zlar ko &#39; makchi sanaladi . Ko&#39;makchilar xuddi kelishiklar kabi tobe so&#39;zni hokim so&#39;zga bog&#39;lashga xizmat qiladi, o&#39;zidan oldingi so&#39;z bilan bitta so&#39;roqqa javob bo&#39;ladi: siz bilan xamsuhbat bo &#39;Imasdan avval boshqacha xayolda edim. Ko&#39;makchilar o&#39;zgarmaydi, turlanmaydi yoki yasalmaydi, ma&#39;noli qismlarga ajralmaydi, vosita sabab, maqsad, yo&#39;nalish, qiyos kabi ma&#39;nolarni hosil qiladi. Ko&#39;makchilar qaysi turkumdan o&#39;sib chiqishiga ko&#39;ra sof ko&#39;makchi vavazifadosh ko&#39;makchilarga ajraladi. Sof ko&#39;makchilarga uchun, kabi, sarin, sayin, qadar, uzra, singari, tufayli, haqida kabi ko&#39;makchilar kiradi. Atash ma&#39;nosini tamoman yo&#39;qotib faqat o&#39;zi birikkan so&#39;zni boshqa so&#39;zga tobelantirib bog&#39;lash uchun hizmat qiladigan ko&#39;makchilar sof ko&#39;makchilar deyiladi: Temur tig&#39;i yetmagan joyni qalam bilan oldi Alisher. Qishloq uzra qorong&#39;ilik cho&#39;kkan. Sof ko&#39;makchilar urg&#39;u olmaydi, urg&#39;u ko&#39;makchi bilan birga kelgan mustaqil so&#39;zning oxirgi bo&#39;g&#39;iniga tushadi. Shuning uchun ko&#39;makchi ohang tomonidan o&#39;zidan oldingi so&#39;z bilan bir butunlikni tashkil qiladi, lekin yozuvda ko&#39;makchi doimo ajratib yoziladi: Buyuk kishilar doim insoniyat uchun qayg&#39;uradi. Bu hoi kun sayin takrorlanib turardi. Ba&#39;zan bilan, uchun, ko&#39;makchilari badiiy uslubda —la, -chun shaklida qo&#39;llaniladi, chiziqcha bilan ajratib yoziladi. Qalam-la men to&#39;qiyman qo&#39;shiq. Tinchgina yashash-chun tug&#39;ilmaganman. Vazifadosh ko&#39;makchilar ot, ravish yoki fe&#39;ldan o&#39;sib chiqqan so&#39;zlardir. Ularga ost, yon, ust, old, orqa, ro&#39;para, oldin, avval, keyin, so &#39;zng tomosh, qosh, bo yiab, qaraganda, yarasha, ko &#39;ra, deya, deb, atab, tortib kabi so&#39;zlar kiradi. Bunday so&#39;zlar ko&#39;makchi vazifasida kelganda atash ma&#39;nosini yo&#39;qotadi ma&#39;lum so&#39;roqqa javob bo&#39;lmaydi. O&#39;zi qo&#39;shilgan so&#39;z bilan birgalikda bir so&#39;roqqa javob bo&#39;ladi va bitta gap bo&#39;lagi vazifasida keladi: Go&#39;ro&#39;g&#39;lining G&#39;irko&#39;k degan oti bor. Bir haftadan keyin ishga tushib ketdi. Dehqonlar to&#39;dasi qishloqqa qarab yugurdi. Anvarotin yostiq ostiga qo&#39;l yugurtirdi. Ko&#39;makchilar yetakchi so&#39;zga bog&#39;lanib unga turli qo&#39;shimcha ma&#39;nolar yuklaydi: • sababli, tufayli, uchun ko&#39;makchilari maqsad ma&#39;nosini: Qalamni Salima uchun oldim. • tomon, qarab, sari, bo&#39;ylab ko&#39;makchilari yo&#39;nalish ma&#39;nosini; • haqida, to&#39;g&#39;risida fikr mavzusi ma&#39;nosini; • kabi, singari ko&#39;makchilari o&#39;xshatish ma&#39;nosini qadar ko&#39;makchisi o&#39;xshatish ma&#39;nosini bildiradi. Ko&#39;makchilar uch xil kelishik shaklidagi so&#39;zlarni boshqarib keladi: 1) bosh va qaratqich kelishigidan keyin qo&#39;llaniladigan ko&#39;makchilar; 2) jo&#39;nalish kelishigidan keyin qo&#39;llaniladigan ko&#39;makchilar; 3) chiqish kelishigidan keyin qo&#39;llaniladigan ko&#39;makchilar. Bosh va qaratqich kelishigidan keyin qo&#39;llaniladigan ko&#39;makchilar: bilan, uchun, kabi, singari, yanglig&#39;, sayin, sari, sababli, orqali, tufayli, chog&#39;li, osha, bo&#39;ylab, bo&#39;yicha, uzra, ichra, degan, bo&#39;yi, chamasi, haqida, to&#39;g&#39;risida, ho/da ko&#39;makchilari kiradi: Uyi doim do&#39;stlar bilan gavjum. e-avjum. Buvasi eshitsin uchun qattiq yig&#39;ladi. Bu hoi kun sayin takrorlanadi. Ko&#39;l osha uzoqlarga tikildi. Qish bo&#39;yi qiynalishdi. Jo&#39;nalish kelishigidagi so&#39;zlardan keyin qo&#39;llaniladigan ko&#39;makchilar: tomon, qadar, ko&#39;ra, qarab, qaraganda, qaramay, qaramasdan, yarasha,doir, binoan, muvofiq, qarata: kechga tomon mirzolar tarqalishdi. lltimosiga ko &#39;ra bo &#39;shatishdi. Odatiga qarshi kech qaytdi. Ishlaganiga qarab haq oladi. Eski bo&#39;lishiga qaramay yaxshi ishlaydi. Tarbiyaga doirgaplarni yozib qo &#39;ydi. Ko &#39;pchilikka qarata gapirdi. Chiqish kelishigidagi so&#39;zlar bilan qo&#39;llagiladigan ko&#39;makchilar: so &#39;ng, keyin, boshqa, tashqari, bo&#39;lak, o&#39;zga, beri, buyon, burun, ilgari, bosh lab, tortib: Bir oylab kechiqqandan so&#39;ng Otabek qaytib keldi. Diniy ilmlardan tashqari dunyoviy ilmlarni ham biladi. Ko &#39;p yillardan beri shu yerda ishlaydi. To&#39;ydan ilgari Marg&#39;ilonga borishdi. Eng katta shaharlardan tortib kichik qishloqlargacha aylanib chiqdi. Vazifadosh ko&#39;makchilar bir o&#39;rinda mustaqil so&#39;z, bir o&#39;rinda ko&#39;makchi bo&#39;lib kelishi mumkin shunga ko&#39;ra ular quyidagicha ifodalanadi: Kitobga qarab o&#39;qidi (qay holda?)ravish. Ishiga qarab haq oladi (qanday?) ko&#39;makchi. Eski bo &#39;lishiga qaramay yaxshi ishlaydi. Menga qaramay o &#39;tib ketdi. Do &#39;konda qalamdan tortib hamma narsa bor. Karim Rustamni qo &#39;lidan tortib turg&#39;azdi. BOG&#39;LOVCHI Gapning uyushiq bo&#39;laklari va qo&#39;shma gap tarkibidagi sodda gaplarni o&#39;zaro bog&#39;lash uchun xizmat qiluvchi yordamchi so&#39;zlarga bog&#39;lovchilar deyiladi: Olma, o&#39;rik vagilosgulladi. Ukeldi lekin indamadi. Havo bulut, lekin yomg &#39;ir yog &#39;madi. Ma&#39;no va vazifalariga ko&#39;ra bog&#39;lovchilar 2 xil bo&#39;ladi: l.Teng bog&#39;lovchilar 2.Ergashtiruvchi bog&#39;lovchilar Teng bog&#39;lovchilar - uyushiq bo&#39;laklarni hamda, bog&#39;langan qo&#39;shma gap qismlarini ya&#39;ni teng huquqli qismlarni bog&#39;laydi. Yuqoridagi bog&#39;lovchilar teng bog&#39;lovchilardir. Ular 4 xil: l.Biriktiruv bog&#39;lovchilari 2.Zidlov bog&#39;lovchilari 3.Ayiruv bog&#39;lovchilari 4.Inkor bog&#39;lovchilari Biriktiruv bog&#39;lovchilari- va, hamda, ham - sof bog&#39;lovchilardir; - da, -u, -yu, bilan vazifadosh bog&#39;lovchilardir. -da, -u, -yu - yuklama ~ bog&#39;lovchilar; bilan — ko&#39;makchi - bog&#39;lovchilardir: Opam bilan singlim keldi — bog&#39;lovchi; Opam singlim bilan keldi — bogiovchi emas, ko&#39;makchi. Zidlov bog&#39;lovchilari- ammo, lekin, biroq, balki: havo bulut, lekin yomg&#39;ir yog&#39;madi. U o&#39;qidi, lekin tushunmadi. -u, -yu vazifadosh zidlov bog&#39;lovchisidir: Qo&#39;ng&#39;iroq chalindi-yu, dars boshlanmadi .Balki — vazivadosh bog&#39;lovchi bo&#39;lib, gapda ba&#39;zan modal so&#39;z? ba&#39;zan zidlov bog&#39;lovchisi sifatida qo&#39;llanadi. Qiyos qiling: Bu xabar unihayron qoldirmadi, balki shodlantirdi. Balki, bugun yomg&#39;ir yog &#39;ar. Aviruv bog&#39;lovchilari- goh, dam, ba&#39;zan, bir — doim takrorlanib qo&#39;llanuvchi bog&#39;lovchilardir. Yo, yoki - sodda va takror holda qo&#39;llanuvcr bog&#39;lovchidir: Dam musiqa yangraydi, dam kulgi eshitiladi. Bir menga bir do &#39;stiga qaraydi. Ayiruv bog&#39;lovchilari galma-galdan yuzaga keladiga - voqea-hodisalarni ko&#39;rsatadi. Inkor bog&#39;lovchilari- na ...na. Uyushiq bo&#39;lak va gaplarni inkor ma&#39;nosini yuklagan holda bog&#39;laydi: na o &#39;qidi, na yozdi. Bunda gapning kesimi tasdiq, shaklida bo&#39;ladi. Na bog&#39;lovchisi inkor ma&#39;nosini ifodalaydi: Na eshikni, na derazalarni ochdi. Er gashtiruvchi bog&#39;lovchilar- tobe. hokim qismlarni, o&#39;zaro tobe munosabatda bo&#39;lgan gap bo&#39;laklari va gaplarni bog&#39;laydi: Hunar o&#39;rgan chunki hunarda sir ko&#39;p. Ular 3 xil. 1. Aniqlovchi bog&#39;lovchilar — ki, ya &#39;ni 2. Sabab bog&#39;lovchilari - chunki, toki 3. Shart bog&#39;lovchilari — basharti, agar, garchi. YUKLAMAIAR Ayrim so &#39; zga yoki gapga qo &#39; shimcha ma &#39; no yuklash uchun qo &#39; llanadi : Bugun darsga kelding - mi ? Topshiriqni bugunog bajaring ! Yuklamalarning quyidagi turlari mavjud : l . So &#39; roq va taajjub yuklamalari — mi , - chi , - a ( ya ), nahotki : sen - chi , bordingmi ?, shunga - ya . 2. Kuchaytiruv , ta &#39; kidyuklamalari — hatto , - ku , ham , - u ( yu ), - da , - oq , - yoq : Sen ham bor , kitob ham oldim , bordi - yu ko &#39; rdi , kelibsan - u , ko &#39; ribsan - da , bugunoq , ertagayoq . 3.Ayiruv, chegaralovyuklamalari — gina (kina, qina),faqat,faqatgina, xolos. Bolalardan bittasigina keldi, faqat o &#39;qishdi, shu xolos. Ba&#39;zan yolg&#39;iz so&#39;zni ham ayiruv-chegaralov yuklamasi vazafasada keladi (faqatga sinonim): Qizlardan yolg&#39;iz ff< &#34;&#34;&#34; ) Ra&#39;no keldi. 4.0&#39;xshatish, qiyoslash yuklamalari — goyo, go&#39;yoki, xuddi, naq: Nag bo &#39;riday, xuddi o &#39;ziday. 5. Gumonyuklamasi — dir.Borgandir, bugun dars bo &#39;Igandir.Bu yuklama —dir kesimlik qo&#39;shimchasi bilan shakldosh (omonim) sanaladi: Suv hayot — manbayidir 6.Inkor yuklamalari — hech, sira. Hech o &#39;qimaydi, sira aytmaydi, hech ko &#39;rmayman. ALOHIDA GURUH SO&#39;ZLARI Bularga undov, taqlid, modal so&#39;zlari kiradi. Undov so&#39;zlari — his —hayajon, buyruq — xitobni ifodalovchi so&#39;zlardir. Yozuvda undov so&#39;z vergul bilan ajratiladi: Oh-oh qanday shirin. Boy, qo&#39;rqib ketayapman. Undovlar 2 xil bo&#39;ladi: l.His-hayajon endovSari 2.Buyruq-xitob oisdovlari His-hayajon undovlari-kishining turli emotsionai holatlarini, his-hayajonni (rohatlanish, hayratlanish, g&#39;azab, nafrat, og&#39;riq, erkalash) ifodalaydi: Oh, voy e, eh, uf, dod, obbo, o&#39;-o&#39;, ie, o&#39;h-ho&#39;, voy-voy. Buyruq-xitob undovlari — hayvon, jonivoriarni haydash, chaqirish, to&#39;xtatish uchun qo&#39;llanadigan yoki kishilarning diqqatini tortish uchun qo&#39;llanadigan so&#39;zlardir: hoy, ey, alio, chuh, beh, qurey-qurey, tu-tu. Bulardan tashqari, rahmat, qulluq, varakalla, hormang, yashang his- hayajon undovlari hisoblanadi. Taalidso&#39;zlar - narsalarning tovushi yoki ko&#39;rinish holatiga, taqlidni &#39;fodalovchi so&#39;zlardir: taq-taq, gurs-gurs, qars-qurs, dik-dik, duk-duk. Taqlid so&#39;zlari 2 xil: -Tovushga taqlid so&#39;zlar; -Holatga taqlid so&#39;zlar. Tovushga taqlid so&#39;zlar — eshitish orqali taqlidni bildiruvchi so&#39;zlardir: taq, gurs, duk, dik, pish-pish, chap-chup, gars-gurs, shivir-shivir, pichir, hur-hur. Shu bilan birgalikda hayvonlarning ovoziga taqlid so&#39;zlar ham uchraydi: mo&#39;, be, va, vov-vov, chug&#39;ur-chug&#39;ur, g&#39;aq-g&#39;aq. Holatga taqlid so&#39;zlar — narsalarning harakatiga ko&#39;rib taqlid qilish orqali hosil bo&#39;ladi. Lip, milt-milt, yarq, jimir-jimir, g&#39;ij-g&#39;ij, yal-yal. Modal so&#39;zlar — ifodalanayotgan fikrga so&#39;zlovchining turli munosabatlarini (ishonch, gumon, achinish)ni bildiruvchi so&#39;zlardir. Modal so&#39;zlar gapda vergul bilan ajratiladi. Gapda asosan kirish so&#39;z vazifasida keladi. Quyidagi ma&#39;nolarni ifodalaydi. 1. Ishonch - albatta, shaksiz, shubhasiz, tabiiy. Albatta biz maqsadimizga erishamiz 2. Gumon ma&#39;nosi — etimol, chamasi, aftidan, balki, shekilli. 3. Tasdiq ma&#39;nosi — darhaqiqat, haqiqatan. 4. Fikr xulosalash (fikrning oldingi fikr bilan bog&#39;liqligi) xullas, demak, umuman. 5. Fikrning tartibi — avvalo, avvalambor. 6. Fikrning dalillanishi — masalan, jumladan. 7. Achinish- attang, afsus. 8. Quvonch ma&#39;nosini — xayriyat, baxtimga. Xullas, mustaqil so &#39;zlar lug&#39;aviy ma &#39;no anglatadi. Xayriyat sizni ko &#39;rdim. Ehtimol, uchrasharmiz-Bugun yomg&#39;ir yog&#39;ar. Aftidan u yolg&#39;on gapirdi. Modal so&#39;zlarni sof va vazifadosh turlari farqlanadi. Shekilli, masalan, attang, xayriyat, ehtimol — sof modal so&#39;zlardir. Vazifadosh modal so&#39;zlar mustaqil so&#39;zlardan o&#39;sib chiqgan bo&#39;lib, ularni o&#39;z ma&#39;nosida qo&#39;llangan mustaqil so&#39;zlardan farqlash lozim: Tabiiy mahsulotlardan foydalanamiz- Qariligini aftidan bilish qiyin. - Aftidan, bugun yomg&#39;ir yog&#39;adi. Tabiiy, bu voqeadan shubhalandim. Yuqoridagi ikkita misolda tabiiy, aftidan so&#39;zlari mustaqil so&#39;z sanalsa, qolgan ikkita misolda ular vazifadosh modal so&#39;zlardir. Mavjudlikni bildiruvchi modal so&#39;zlar gapda vergul bilan ajratilmaydi, kirish so&#39;z vazifasida ham keladi. Ular ma&#39;lum gap bo&#39;lagi vazifasida kela oladi yoki kesim tarkibida qo&#39;llanadi: bor, yo&#39;q, kerak, lozim, shart. Menda qalam bor. Karim o&#39;qishi kerak. Oramizda qoloqlar yo&#39;q.

Похожие

Психология ўқитиш методикаси фанининг предмети, вазифалари ва аҳамияти
Педагогик психологиянинг принциплари ва илмий тадқиқот методлари
Педагогик психологиянинг предмети, вазифалари ва аҳамияти
Психологияда мустақил ишларни ташкил этиш
Проектив методикалар