Китобларни библиогарфик тавсифлаш. Китоблар билан ишлаш - Педагогиka - Рефераты

Китобларни библиогарфик тавсифлаш. Китоблар билан ишлаш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

70.5 KB

Китобларни библиогарфик тавсифлаш. Китоблар билан ишлаш Режа: 1. Болалар кутубхоналари хужжатларининг тавсифи тўғрисида умумий тушунча. 2. Тавсифлаш принципи. 3. Ўқувчиларнинг мутоласига раҳбарлик қилишнинг асосий мақсади. 4. Китоб ўқишга раҳбарлик қилишнинг йўналишлари.

Болалар кутубхоналари хужжатларинииг тавсифи тўғрисида умумий тушунча. Китобни тавсифлаш уни харектерловчи , бошқалардан ажратиш имконини берувчи асосий белгиларини (қоида бўйича) бериш демакдир. Болалар кутубхоналарининг каталоглари учун қўлёзма карточкалар тузиш ва тавсифлашда унинг барча элементлари сақланади, баъзилари эса аниқланади. Библиографик тавсиф-хужжат тўғрисида библиографик маълумотлар, унинг асосий қисм ёки муайян қоидалари бўйитча келтирилган ҳамда хужжатнинг умумий характеристикаси ва идентификацияси учун зарур ва етарлича хужжатлар гуруҳи тўғрисида библиографик маълумотлар йиғиндисидир. Библиографик тавсиф тузиш амалдаги меъёрий хужжатлар билан белгиланади, шундай хужжатлар жумласига аввало «Хужжатнинг библиографик тавсифи ва библиографик тавсиф тузиш қоидалари» киради. Библиогарфик тавсиф тузиш кутубхоначидан матбуот асарларининг турларини яхши билиши, уни идентификациялашда энг яхши ёрдам бера олувчи библиографикмаълумотларни аниқлаш қобилятини талаб қилади. Тавсифлаш принципини Билиографик тавсифнинг қўлланиши унда нашр тўғрисид маълумотлар йиғиндисини белгилайди. Бу эса кичикроқ мактаб ва болалар кутубхоналарининг каталогларидаги билиогарфик ёзувлар йирик илмий кутубхоналарнинг, масалан, Республика болалар кутубхонасининг каталогларидан энг аввало тавсия тўлалиги билан фарқ қилиши мумкинлигини англатади. Шу мақсадда тавсия элементларини мажбурий ва факультатив элементларга бўлиш жорий этилган. Мажбурий элементлар нашр идентификациясини таъминлайди ва ҳар қандай библиографик тавсифнинг зарурий асосидир. Факультатив элементлар нашр ҳақида қўшимча ахборот беради.

«Умумий қоидалар» вазифасидан қатъий назар, тавсиф тузишнинг каталоглар, картотекалар, билиогарфик кўрсаткичлар, бошқа ахборот нашрлари учун ягона методикасини тавсиф этади. «Умумий қоидаларида» хужжатлар хар хил турларининг библиогарфик тавсифи батавсил ишлаб чиқилган. Тавсиф тузиш бевосита нашр бўйича олиб борилади, бу эса тавсифнинг аниқ пухталигини ва тўлалигини таъминлайди. Тавсиф тузиш объектари қуйидагилардан: китоб (бир жилдли ёки томли нашр), сериал нашр (вақтли, давомли, сериал), кўп томли ёки сериал нашрнинг алоҳида том (чиқиши, сони) шунингдек уларнинг таркибий қисмлари (мақола, бўлим, боб ва хокозолар). Тавсиф тузиш элементларининг зарурий миқдорини белгилаш: библиогарафик тавсифнинг биринчи элементини танлаш; маълумотларни белгиланган тартибда ёзиш киради. Хозирги пайтда жаҳон назарияси ва практикасидан тавсифнинг икки усули ёки библиографик ёзувнинг икки тури: сарлдавха остида ва авторли тавсифлар қарор топди. Авторли билиографик тавсиф индивидуал автор номини, коллектив автор номини, материал тури булгисини (тавсиф боши формасини) даслабки элементи сифатида танлашни англатади. Сарлавхали библиогарфик тавсиф асарнинг асосий номини дастлабки элемент сифатида танлашни англатади. Индивидуал авторнинг номи остидаги библиогарфик ёзув мустақил равишда ёки бошқа шахслар билан автордошликда асар ёзган шахснинг номи дастлабки элемент сифатида танлашни англатади (библиографик тавситф айни шу автор фамилясидан бошланади) . Бир неча авторлар томонидан ёзилган асарларга, агар автор уч кишидан ортиқ бўлса, авторли библиогарфик тавсиф тузилади. Тўрт ва ундан кўпроқ авторлар бўлганда эса сарлавха остида тавсиф бериш усули танланади. Коллектив автолр номи остидаги бибилиогарафик ёзув ўз номидан босиб чиқилган материал мазмуни учун жавобгар муассаса (ташкилот) дастлабкиэлемент сифатида танлаганини англатади. Коллектив автор номи

остидаги библиогарафик ёзув фақат кутубхоналарининг каталогларида ва давлат библиографик нашрларида қўлланилади. Сарлавха формаси остидаги библиогарафик тавсиф даслабки элемен сифатида шартли равишда ифодаланадиган (мамлакат номи ва материал туридан тузиладиган) сарлавха танлашни англатади, бу эса алфавитли каталогининг бир жойда ҳар бир мамлакат ёки республиканинг қонуний материалларини тўплаш имконини беради. Сарлавха остидаги тавсия нашрларнинг қуйидаги турларига тузилади: умумий сарлавха остида берилган турли авторли асарларнинг тўплами, тўрт ва ундан кўп авторли яратган асарлар, турли хилдаги справочниклар ва турли маълумотлар беридиган нашрлар, барча турдаги луғатлар ва қўув-методик қўлланмалар, хрестоматиялар, библиографик нашрлар, программали методик материалларини, тавсифномалар, йўлланмалар халқ ижодёти тўпламлари. Ғоявий йўналиш ҳисобловчи миллий маданият ва аҳлоқ болаларнинг китоб ўқишига раҳбарлик қилишининг бош мазмунини ташкил этади. Мактаб кутубхонаси мактабнинг узвий бир қисмидир. Ўқувчи кутубхонага аъзо бўлган дастлабки кунданоқ кутубхоначи унинг мутоласи учун масъулдир. Ў-увчиларнинг мутоласига раҳбарлик қилишнинг асосий мақсади Болалар мутоласи катта аҳамиятга эга, чунки болаликда ўқилган китоб бир умр эсда сақланиб қолади ва боланинг кейинги камолатига таъсир кўрсатади. Лекин ҳар қандай китоб ҳам болага ижобий таъсир этавермайди. Адабиётни танлай билиш ва мутолаага раҳбарлик қилишни ам тўғри олиб бориш даркор, мактаб кутубхоналари мактабдаги ўқиш жараёнида болаларнинг мутолаасига раҳбарлик қилишга даъват этилгандир. Мутолаага раҳбарлик қилиш китобга муҳаббат уйғотиш, мутолаага нисбатан қизиқиш ва эхтиёж хисси намоён эитиш демакдир. Болани мулоҳазали мутолаа ва ўқиганларидан амалий фойдаланиш санъатини эгаллашга ўргатиш лозим. Тавсия этилган адабиётлар ёрдамида

кутубхоначилар ўз ўқувчиларига юксак ахлоқий ,эстетик сифатларни тарбиялайдилар, уларнинг ақлий онг билим доирасини кенгайтирадилар, китобхон ўқувчиларнинг ўқишга ва амалий ижтимоий фаолиятига ижобий таъсир кўрсатадилар. Кутубхоначилдар ўсмирларда юксак миллий ифтихор , байналминаллик, меҳнат қилишга бурчлилик, Ватанга муҳаббат, одамлар ўртасида ўзаро ҳурмат бўлиш, ҳалолик, ростгўйлик туйғуларини тарбиялашлари керак. Мактаб кутубхонаси олдида турган асосий вазифалардан бири ўқувчиларда китоб билан мустақил ишлаш малакаларини ҳосил қилишдан иборат. Мактаб кутубхонаси ў-итувчилар, синф раҳбарлари ва тарбичилар билан биргаликда бу ишларни амалга оширишнинг муайян режасини тузиб чиқмоғи, болаларга китоб мутолада бўлиш зарурлиги тўғрисида асосий маълумот бермоғи ва катта ёшдаги болаларда адабий асарни мустақил равишда таҳлил қила билиш малакаларини ҳосил қилмоғи керак. Бироқ, китобхонни тарбиялашда муваффиқията эришиш учун кутубхоначи ўз маҳоратини доимо ошириб бориши, мутолага раҳбарлик қилишнинг асосий вазифаларини, ахлоқ-одоб қоидаари, маориф ҳақидаги иқтиёрида фақат катта маданий бойликлар эмас, балки тарбиявий ишининг бутун бир тизими мавжуддир. Ўқишга раҳбарлик қилишда тарбиявий тизимни хилма-хил йўналишларида иш олиб борилар экан, китоб тавсиясида кутубхоначи доимо юқоридаги фикрлардан келиб чиқиб, ўқишни тарбиявий таъсирини оиришга ҳаракат қилиши керак. Китоб ўқишга рахбарлик қилишнинг йўналишлари. Тарбиявий тизим йўналишларидан бири меҳнат тарбиясидир. Халқимизнинг «Меҳнатдан келаса бойлик турмуш бўлар чиройлик»деб бежиз аймаган.Шунинг учун ҳам меҳнат қилмасдар бирон-бир натижага эришиб бўлмаслигини ўқувчилар онгига уқтириш керак. Меҳнатнинг хиллари кўп ва ҳар соха, касб ўзига хос меҳнатни шаклини талаб қилади.

Меҳнатни улуғловчи китоблар ҳам хилма-хил. Айниқса, кичик ёшдаги ўқувчиларга аталган китоблар орасида эртаклар, хикоялар, шеърлар мақоллар, томишмоқлар,ҳикиматлар иборалар мавжудки, улар орқали шеърлар , мақолллар, топишмоқлар, ҳикиматли иборалар мавжудки, улар орқали болаларни меҳнатга муҳаббат руҳида тарбиялаш мумкин. Масалан, ўзбе халқининг ҳамма эртакларидла қаҳрамонлар ўз меҳнати, ботирлиги билимдонлиги орқали ютуққа эришадилар. Кутубхоначи кичкиньойларга эртакларни ўқишга тавсия этар экан уларнинг маъносини тўлиқ англаб олишлар учун баъзилар ҳақида гапириб беради. Бундан ташқари «Меҳнатнинг таги роҳат» мақолида меҳнат. «Бувимни деганлари» шеърида қурт боқиб, пилла етиштириш улуғланса, С. Очилованинг «Теирчи бобо ва бой ўғли» шеъридаги темирчи ва унга шогирд тушган болани темирдан нихоятда кўп нарса ясай олиши, устоз ва шогирднинг тарбиявий томонлари тавсифланади. Кутубхонанинг олиб бораётган шу каби ишлари кичик ёшдаги ўқувчиларни мактабда ўқитилаётган дарсларни яхши ўзлаштирилишига ёрдамдир. Болалар меҳнат фаолиятини тарбиявий аҳамияти аксарияти уни тўғри ташкил этилишига боғлиқ, маълумки, ҳамма меҳнат шам болаларни тарбиялайвермайди. Меҳнат тарбиясини моҳиятили кўпчиликка ота-она, ўқитувчи, кутубхоначи, шоир ва ёзувчиларнинг ҳамкорлигида ишларига боқлиқ, болалар, кўпинча илк меҳнат кўникмаларини дангаса, ишёқмас болалар ҳам учрайди, улар шоир ва ёзувчилар томонидан қаттиқ танқид остига олинади. Болалар бўлажак меҳнатнинг мақсадини яхши билса, тушунса меҳнатга қизиқиши кучли бўлади. Кутубхоначи китоб тавсиясига меҳнатнинг ижтимоий аҳамиятини халққа фойдасини тушунтириб беришга интилади. Меҳнат болани кучига, имкониятига, қизиқишига мос бўлиши керак. Ушбу қоидани ҳам мактабда ҳам, китоб тавсиясидан ҳам эътиборга олишлари лозим. Республикамиз болажонли бўлганлиги ҳисобига олиб болалар менатидан меъёридан фойдаланишган, уларни зериктири, ногирон

қилиб ўймасликни ҳам ўйлаб кўриш керак. Кутубхоначи ота-оналарга, ўқувчилар ишлаб чиқариш бригадаси раҳбарларига, пахта йиғим теримини ташкил қилувчиларга, шу ишларга раҳбарлик қилувчи ўқувчиларга болалар меҳнатини ташкил қилишнинг қонуни ва қоидалари, хуқуқ ва мажбуриятлари ёзилган китоблар ва ундаги хужжатлар ҳақида. Кутубхоначи меҳнат тарбиясини олиб боришда мактабнинг меҳнат бўйича тузган дастурини, мактабни шу соҳада олиб бораётган ишлари режаси билан мукаммал танишиб чиқади, бу ўз навбатида кутубхонада қандай тадбирлар ташкил қилиш кераклиги аниқлашга ёрдам беради. Мактаб дастури бўйича ўқувчилар кичик синфлардан бошлаб хилма-хил меҳнат хислари, касблар ҳақида ўқъувчилардан ахборот олиб борадилар. Кутубхоначи китобларни қизиқтирадиган тўғри йўл кўрсатадиган итобларни жонли тавсия этадиган тадбирни танлаб оладики, бу ўқувчига катта таъсир этибгина қолмасдан, уни шу тадбирга жалб қилади. Қатнашишга мажбу этади. Шундай тадбирлардан бири «Мени номим меҳнаткаш»номли оғзаки журнални биринчи сақифаси қурувчиларга аталиб, унда қурувчилик касби, уни ўзига хосилиги, хиллари ҳақида сўзлуниб китоблар тавсия этилса, 2-саҳифада дала меҳнаткашларига аталиб улар ҳақидаги қизиқарли китоблар тарғиб қилинса,учинчи саҳифа халқимизнинг кийдираётган – тикувчиларга, 4-саҳифа прфессионат техника ўқув юртларига аталиб, ким қайси соҳани танласа уни юракдан севса шу соҳада ўқув юртларидамалака олса, касб ўрганса ҳеч қачон ҳор бўлмайди деган хулоса билан тугалланади. Кутубхона мактаб билан узвий алоқада иш олиб борар экан мактабдаги хилма-хил тўгаракларни ишлари билан танишади. Ўқувчиларни мактабдан ташқари қаерда фаолият кўрсатишини аниқлайди. Бунда унга ўқитувчилар тўгарак раҳбарлари ота-оналар ёрдам беради. Ушбу маълумотларга асосланиб у ўқувчиларга ўзлари севган касблар бўйича китоб, газета ва журналлар мақолларидан расмлардан алоҳида папкалар тайёрлайди ва улари ўқишга тавсия этади. Бу папкалар доимо янги манбалар билан тўлдирилади ва тўгарак раҳбарлари, ўқувчига

мунтазам ахюорот бериб бориладилар. Сўнгра ўқувчилар билан биргаликда «Мен ким бўлишни хохлайман» номли мунозара ташкил этилади. Ушбу мунозарада ҳар бир юқои синф ўқитувчиси ўзи севган касбини ҳимоя қилади. У ҳақида ёзилган манбаларни, ушбу касбни ўзига хусусиятларини ва нима учун шу касбни танлаганлигини гапириб беради. Адабиётлар: 1. Мактаб кутубхонаси ишини баҳолаш меъёлари (мактаб дарсликлари кутубхона фонди бўйича методистлар ишига доир метолик тавсиялар) И. 1996 йиллар. 2. О. Қосимов, К. Есимов. Умумий кутубхонашунослик. Т. Ўқитувчи,1999 йил. 3. Кутубхонанинг педагогик кадрлар малакасини ошириш ва уларни қайта тайёрлашга ёрдам борасидаги ишлари тўғрисида. Т. 2002 йил 4. Туман (шаҳар) ХТБ қошидаги методика кабинети кутубхонасини юритиш ва мактаб кутубхоналарига методик ёрдам кўрсатиш. Т. 2002 йил.

Адабиётлар: 1. Ўзбекистон Республикасининг «Таълим тўғрисида»ги ва «Кадрлар тайёрлаш миллий дастури»даги қонунлари.Т.Шарқ,1997 йил 2. И.А.Каримов Баркамол авлод Ўзбекистон тараққиётининг пойдевори.Т.1997 3. Баркамол авлод орзуси .Т.1999 йил. 4. www.ziyonet.uz

Похожие

Китобларни библиогарфик тавсифлаш. Китоблар билан ишлаш

Тарих ўқитишда босма матнлар билан ишлаш усули

Давлат умуммиллий дастури асосида мактаб кутубхонаси ишини такомиллаштиришнинг асосий йўналишлари

География ўқув фанидан хариталар ва ёзувсиз хариталар билан ишлаш

Мехнат таълимида инструктаж, машк, укув кулланмалари билан ишлаш ва лаборатория ишлари